پنجاب دے رسم رواج اتے لوک عقیدے

پنجاب دے رسم-رواج: جم تے موت متعلق

کردار:رسم-رواج،رہُ-ریتاں تے سنسکار بھائچارک جیواں دے مناں دیاں سکاں،سدھراں تے جزبیا دی ترجمانی کردے ہن۔ بھائچارک جیواں دے جم،مرن تیے ویاہ-شادی تیے ایہناں دا اصلی روپ سامھنیے آؤندا اے۔ جیون-ناٹک دیاں ایہناں تناں جھاکیاں دے تھیٹر عام طور 'تے ساڈے گھراں دے وہڑیے ہندے ہن۔ ساڈے بہت سنسکار آگنی، پانی، لوہے، اناج اتے برکھانں دیاں ٹاہنیاں راہیں نیییپرے چاڑے جھادے رہیے ہن۔ مڈھلے انسان نوں دییوی طاقتاں دا ساتھو زیادہ سی۔ بہت سارے سنسکاراں دا ارنبھ ایہناں دیوی طاقتاں نوں پتیاؤن جاں رجھاؤن کرکے ہویا۔

جم ویلے دیاں رسماں

حمل سنسکار: سبھ توں پہلاں اسیں حمل سنسکار بارے گل کردے ہاں۔ پہلے ویلے وچ پریت-روحاں توں بچن لئی حمل دے تیجے، پنجوے جاں ستوے مہینے وچ عورت دے پلے نال اناج بنیا جاں اس دے پلے پایا جاندا سی۔ اوہ اس نوں رنّ کے کھاندی سی تے بھائچارے وچ ونڈدی سی۔ اس صورت وچ ایہہ رسم کرن ویلے دووے شوہر- بیوی، بیوی دے سوہریاں ولوں گھلے ہوئے کپڑے پہن کے، جٹھیریاں دی پوجا کردے ہن۔

جنیپے دیاں رسماں: جنیپے دیاں رسماں وچ جنیپے توں پچھوں بچہ تے زچہ نوں دھوپھ دتی جاندی سی جاں دیوا بال کے رکھیا جاندا سی۔ جہڑا دس دن لگاتار جگدا رہندا سی۔ منڈا جمیا ہووے تاں پنڈ دے لاگی اتے بھائچارے دے ہور بندے ودھایاں لے کے آ جاندے سن۔

گڑھتی: بچے دے جم توں اک دم بعد کوئی چیز (گڑ، شہد جاں ددھ آدی) اس دے مونہہ نوں لائی جاں چٹائی جاندی سی، اس رسم نوں گڑھتی دین والے بندے دے سبھاء جیہا ہی ہووےگا۔

پنجویں-ناؤن: جنیپے توں پنج دن پچھوں 'پنجویں-نہاؤن' دی ریت سی۔ پنجوے دن ماواں پانی وچ سینجی، میتھی جاں ون دے پتے ابال کے نھاؤندیاں سن۔ ایہہ 'پنجوی نہاؤن' دائی کراؤندی سی۔ نہاؤن توں پہلاں اوہ ماں دیاں تلیاں تھلے کجھ نقدی رکھا لیندی سی، جہڑی بعد وچ اسے نوں دے دتی جاندی سی۔

چھٹی: چھویں دن چونک پور کے ماں نوں روٹی کھوآئی جاندی سی۔ اس رات نوں پنجاب وچ 'چھٹی'۔کہندے سن۔ اس ویلے ماں رجّ کے کھاندی سی۔ یعقین کیتا جاندا سی کہ اوہ جنا نیت بھر کے کھائےگی، اونی ہی اس دے بچے دی نیت بھری رہیگی۔

باہر ودھاؤنن:پنجاب وچ 'باہر ودھاؤن' دی رسم تیرھوے دن کیتی جاندی سی۔ منڈا ہووے تاں اسے ویلے سارے لاگی تونہپھے لے کے ودھایا دین آؤندے سن۔ شام نوں بچے دی ماں جنیپے توں پچھوں پہلی واری ہتھ وچ پانی دی گڑوی لے کے باہر جاندی سی۔ باہروں چنگے شگناں واسطے اوہ ہرا گھاہ پٹّ لیاؤندی سی۔

بھیلی: منڈا ہووے تاں بہتی تھانئی اسے دیہاڑے دادکیاں نوں نائی دے ہتھ دبھّ، کھمھنی تے گڑ دی بھیلی بھیجدے ہن۔ تھوڑا بہت شگن باقی انگاں-۔ساکاں نوں وی بھیجیا جاندا اے۔

چھوچھک:بھیلی پہنچن تے منڈے دے نانکیاں ولوں 'چھوچھک' بھیجن دا رواج عام اے۔ منڈے دے جم توں پچھوں آؤن والی لوہڑی اتے منڈے-کڑیاں بھیلی منگ کے کھاندے ہن۔

نام- سنسکار:پنجاب وچ 'ناں رکھن' واسطے کوئی 'نام - سنسکار' نہیں منایا جاندا۔ کئی وار بھرائی جہڑا ناں دسّ دیوے رکھ لیندے تے کئی وار اپنے- اپنے مذہبی گرنتھ دا کوئی پنہ پنڈ دے گرنتھی، مولوی جاں پنڈت توں کھلھوا کے پنے دے پہلے اکھر توں کوئی ناں رکھ لیندے ہن۔

منڈن- سنسکار: ہندو پروار وچ ' منڈن سنسکار' تیجے توں پنجویں سال وچ کیتا جاندا سی۔عام تونر تے ایہہ سنسکار اجیہے تھاں اتے کیتا جاندا اے۔ جتھے دی بچے دے ماپیاں نے سکھ سکھی ہووے۔

جنیؤُ: منڈن توں پچھوں، 'جنیؤُ' پہنن' تک پنجاب دے ہندو عام طور تے ہور کوئی خاص سنسکار نہیں کردے۔

ویاہ دیاں رسماں:

روکن: منڈے-کڑی دے جوان ہون تے ویاہ دیاں رسماں دی لڑھی شروع ہو جاندی اے۔ پہلاں،"روکن" جاں "ٹھاکن" دی رسم ہندی اے۔ پہلینں ویلے وچ کڑی والے نائی دے ہتھ منڈے نوں اکّ روپیہ بھیج دیندے سن۔ جس دا مطلب ایہہ ہندا سی کہ کڑمائی جاں منگنی بھاویں کدی وی ہووے، ناطہ پکا اے۔ پر ہن اس دے وی روپ بدل رہے ہن۔

سگائی: ور لبھّ کے ناطہ طے ہو جان توں پچھوں "کڑمائی" جاں "سگائی" دی رسم ہندی اے۔ پہلے ویلے وچ کڑی والے نائی دے ہتھ کھنمھنی، روپیہ، پنج مصری دیے کوجیے،پنج چھوہارے، کیسر آدی دے کیے منڈے دیے گھر نوں گھلّ دنندے ہن۔ منڈے والیاں نے رشتے داراں اتے شریکے وچ سدا بھیجیا ہندا سی۔ منڈے دے مامے تے پیؤ پنچائت دی ہزووری وچ منڈے نوں چونکی تے بٹھا لینندے اتے نائی اپنے نال لیاندیاں چیزا اس دی جھوولی وچ پاکے کیسر دا ٹکا اس دے متھیے اتے لا دنندا۔ کڑی دا باپ جاں وچولا پلے والیا چیزا وچوں اکّ چھہارا مننڈے دے اجیہے ہانیا نوں دتے جادیں جیہناں دی چھیتی ہی منگنی ہوون دی آس ہندی۔

مننڈے والے نائی دے ہتھ منگیتر کڑی واسطے سوٹ، جتی، گہنہ، لال پراندی، مہندی، مولی، کھنڈ، چول، چھوہارے تے نقدی آدی گھلدے۔ کڑی اپنے گھر نھاں- دھو، جتی، کپڑے تے لال پراندی پہن کے چڑھدے ول مونہہ کر کے پیڑے تے بیٹھ جاندی پنڈ دی نائن سوہریاں دی بھیجی نقدی اس دی جھولی وچ پا کے کھنڈ تے چھہارا اس دے مونہہ وچ پا دیندی اتے اس طرحاں اس دی وی سگائی ہوں جادی۔

صاحا کڈھاؤنا: منگنی توں پچھو کسے شبھ مہینے دی تتھ تے گھڑی ویاہ لئی نیت کر لئی جاندی اے۔ اس نوں "صاحا کڈھاؤنا" کیہا جاندا اے۔

لگن: اس توں پچھو جد ویاہ وچ تھوڑھے دن رہِ جان تاں کڑی والے 'ساہے دی چٹھی' جاں 'لگن' لکھاؤندے ہن۔ چٹھی نوں دبھّ، چول، ہلدی، کھمھنی آدی وچ لپیٹ کے نائی، پنڈت جاں وچولے آدی دے ہتھ منڈے والیاں نوں بھیجیا جاندا اے۔

ویاہ دیاں تیاریاں: ساہے دی چٹھی توں پچھو دوہاں گھراں وچ ویاہ دیاں تیاریاں شروع ہو جادیناں ہن۔ کڑی والے بھائچارے وچ مولی جاں روں کتن تے پیہن لئی دانے ونڈ دیندے، اج-کل اجیہے کم مشیناں تے کرا لئے جاندے ہن۔ پھیر وی کڑی دا ویاہ سارے بھائچارے دا کم سمجھیا جاندا اے۔ منڈے والے وی گھر وری آدی تیار کرن لگ جاندے ہن۔

تھڑھے پاؤننا: جس دن تو لگن بھیج دتا جاندا اے، کڑی تے منڈے دا باہر نکلنا، کسے نال ہسنا،بولنا، تے کم کرنا منع ہو جاندا اے۔ اس نوں "ساہے لتّ بننا" جاں "تھڑے پاؤنا" کہندے ہن۔

کڑھاہی: ستّ جاں نوں دن پہلاں "کڑھاہی چڑھائی" جاندی سی۔ ویانہدڑ دی ماں اس کڑھاہی وچ تیار کیتے گلگلے اپنے پیکیاں نوں لے جادی تے اہنا نوں ویاہ دا دن دسّ آؤندی۔ تے اوہ 'نانکی چھکّ ' تیار کرن لگ جاندے۔

وٹنا: ویاہ توں پہلاں وڈی ریت صرف وٹنے جاں مانئیے دی ہندی سی۔ بنڑے جاں بنڑی دے سر اتے چار کڑیاں چارے کنینا پھڑ کے پیلی چادر دا چندوآ تان کے کھڑھیاں ہو جاندیاں۔ اکّ ٹھوٹھی وچ تیل، پانی تے ہلدی ملا کے وٹنا تیار کیتا ہندا۔ ایہہ وٹنا گھاہ دی گٹی نال لا-لا کے منڈے جاں کڑی دے وال دی لٹ نوں لایا جاندا۔ ایہہ ویاہ والے دن تک لگدا رہندا سی۔

نانکا-میل: ویاہ توں اکّ دن پہلاں سدے ہوئے انگ-ساک پہنچنے شروع ہو جادیں ہن۔ سبھ توں ودھیرا میل نانکیاں دا ہندا اے، جہڑے اپنی دوہتری جاں دوہتمان لئی گہنے، بسترے، پلنگھ، برتن تے کپڑے-لیڑے لے کے پھڑیا ہندا اے۔ باقی میل، چوہل کردا تے بنبیہا بلاؤندا پنڈ دی جوہ وچ وڑدا اے۔

گھوڑی: دوجے دن چن چڑھن توں پہلاں منڈے نوں آخری وٹنا مل کے کے نہا دیندے ہن۔ نہا کے اس نوں مامے دی لیاندی ہوئی پوشاک پہنائی جاندی اے۔ اس توں پچھوں منڈے دے سر تے سہرا بنھ دیندے ہن۔ سربالھے نوں وی اسے طرحاں نہا کے سہرا بنیاں جاندا اے۔ اس توں پچھوں 'گھوڑی' دی ریت ہندی اے۔ گھوڑی چڑھن توں پہلاں منڈے دی بھرجائی سرمہ پا کے 'سرمہ پوائی' لے لیدیں اے۔ اس توں پچھے اس دی بھین واگ پھڑدی اے

ملنی: پنڈ دے دروازے اتے جاں ڈیرے وچ پہنچن تے 'ملنی' ہندی اے۔ ملنی توں پچھو جنّ ڈیرے پہنچ جاندی اے۔ منڈا رات دی روٹی ڈیرے وچ ہی کھاندا اے

لاواں:ویاہ وچ لاواں دی رسم بہت اہم اے کیونکہ اس توں بناں ویاہ مکمل نہیں سمجھیا جاندا۔ پر ایہناں رسماں وچ تھاں-تھاں تے رواج مطابق تبدیلی کیتی جاندی اے۔ سہاگ جوڑی سری گرو گرنتھ صاحب دے آلے -دوآلے لاواں دے پاٹھ تے کیرتن ویلے چار لاواں لیدیں اے۔

وری: پھر "وری" ہندی اے۔ جہڑیاں وی 'وری' لے کے آئے ہون، تھالیا، ٹوکریا وچ کھلار کے بند دی بند کڑی والیاں دے گھر لیانؤندے ہن۔

داج جاں کھٹّ:اسے طرحاں جنّ دے ترن توں پہلاں کڑی والے منڈے والیاں نوں تے اپنے بھائیچارے نوں دتا جان والا 'داج' تے 'کھٹّ' وکھاؤندے ہن۔

ڈولی: اس توں پچھوں جنّ وداع کر دتی جاندی اے۔ ماما کڑی نوں چکّ کے روندی، کرلاؤندی نوں ڈولے جاں رتھّ وچ بٹھا آؤندا اے۔

وارنے-وارنا:منڈے دے گھر پہنچن اتے منڈے دی ماں شگنا دی تھالی لے کے نونھ-پتّ نوں لین جاندی اے۔ دروازے اتے اوہ پانی نال "وارنے واردی" اے۔ اوہ ستّ واری پانی مونہہ نوں لاوندی اے۔ مطلب اوہ پتّ دے دکھ اپنے سر لین دی قربانی کردی اے۔

چھٹی کھیڈنا: دوجے دن سویرے لاڑا تے وہوٹی پترا، شہیدا جاں تلسی دے بوٹے دی پوجا واسطے جاندے ہن کئی تھاواں اتے اس ویلے چھٹی کھیڈن دا وی رواج اے۔ لاڑا تے وہوٹی اکّ دوجے دے ستّ- ستّ چھٹیاں ماردے ہن۔ اس شام اوہ "کنگنا" کھیلدے ہن۔

پیٹی کھلھائی: تیجے دن بہو نوں تورن توں پہلاں پنڈ نوں 'دکھاوا' دکھائیا جاندا اے۔ بہو دی چھوٹی ننان پیٹی کھولھدی اے تے "پیٹی کھلھائی" دا منبھاؤندا سوٹ کڈھ لیندی اے۔

ویاہ دیاں ایہناں رسماں وچ ہن کتے-کتے تبدیلی آ گئی اے۔

حوالے