پیر بدھو شاہ
سکھ اتہاس وچّ پیر بدھو شاہ جی دا نام بڑے ہی پیار اتے ستکار نال لیا جاندا ہے۔ ایہہ اوہ مہان شخصیت ہن، جنہاں نے دھرم دے صحیح ارتھاں نوں پچھانیا اتے اسے راہ تے چلے۔ بھاویں کہ اوہناں نوں اس کم وچّ اپنے ہم-مذہبی لوکاں دے ورودھ دا ساہمنا وی کرنا پیا، پر پھر وی اوہ مضبوط ارادے تے درڑھ نشچے نال اس راہ تے چلدے رہے۔ بابا گرو نانک دے مہانواک "اتُ مارگِ پیرُ دھریجے-- سرُ دیجے کانِ ن کیجے" انوسار چلدے ہوئے آپ جی نے اپنا سبھ کجھ گورو-چرناں وچّ ارپن کر دتا اتے شہیدی پراپت کیتی۔
جنم
[سودھو]پیر بدھو شاہ جی دا جنم 1647 ای. نوں سڈھورا وکھے ہویا۔ آپ جی دا پہلا نام سید شاہ بدردین سی، کیونکہ آپ رجے-پجے سید خاندان وچوں سن۔ گھر دے وچّ امیری ہون دے باو جود وی "بدردین دا جھکاؤ ودھیرے کرکے روحانیت ولّ سی۔ اس اندر ربّ نوں پوجن دی تیبر اچھا سی۔ اوہ بہت گھٹّ بولدا سی اتے گھریلو کماں وچّ کوئی دلچسپی نہیں سی لیندا۔ اسے کرکے سڈھورے دے وسنیک بدردین نوں بدھو کہہ کے بلاؤن لگے۔"1 وڈے ہو کے آپ پیر بدھو شاہ جی دے نام نال جانے جان لگے۔ آپ جی دا ویاہ سید خاں دی بھین نسیراں نال ہویا، جس توں پرماتما نے چار پتراں دی دات بخشی-- سید اشرف، سید محمد شاہ، سید محمد بخش اتے سید شاہ حسین۔
گورو گوبند سنگھ جی نال ملاپ
[سودھو]آپ جی بچپن توں ہی سادھو سبھاء دے ہون کرکے ہمیشہ ادھیاتمک ہستیاں دی سنگت کرن دے اچھک رہندے۔ اک دن آپ نوں پتہ لگا کہ گورو نانک دیوَ دی گدی دے مالک گرو گوبند سنگھ پاؤنٹا صاحب آئے ہن۔ آپ گورو جی دے درشناں نوں جا پجے۔ اک دن گورو جی دربار لا کے بیٹھے سن تاں پیر جی انٹھ کے کھڑے ہو گئے تاں گورو جی نے اوہناں دا ناں اتے آؤن دا کارن پچھیا، جس تے پیر جی نے نمرتا سہت انتر دتا کہ آپ جی دی مہما سن کے آپ جی نوں ملن دا من کر آیا اتے ہن آپ جی دے درشن کرکے آپ جی کول رہن نوں من کر رہا ہے۔ مہانکوی بھائی سنتوکھ سنگھ دے شبداں وچّ--
سنِ کر جورتِ باق بکھانو۔ سید جاتِ دیہہ کی جانو۔
شہر سڈھورے مہہˆ گھر اہیں۔ بدھو شاہ نام جگ کہےَ۔
مہما سنی گھنی بہو دن تے۔ چہتِ ملنِ کو پریتی من تے۔
ابِ حضور کے میلنِ کینِ۔ بنہِ ن بچھرنِ میں لکھ لینِ۔
(سری گر پرتاپ سورج گرنتھ، رتُ 1 انسو 49، پنہ 4686)
پیر بدھو شاہ جی نے گورو صاحب جی نال آتما اتے پرماتما بارے ہور بہت ساری چرچہ کیتی اتے گورو جی دی سنگت وچّ رہِ کے اوہناں دا من شانت ہو گیا۔ کجھ چر اویں ہی ادھیاتمک رس پین توں بعد پیر بدھو شاہ جی واپس سڈھورے آ گئے۔ سڈھورے رہندیاں جدوں کجھ سماں بیتیا تاں اک دن بادشاہ اورنگزیب دی فوج دے پنج سو سپاہی آپ جی کول آئے تے بینتی کیتی کہ بادشاہ نے سانوں فوج وچوں کڈھ دتا ہے اتے نال ہی ایہہ وی حکم کر دتا ہے کہ کوئی وی ایہناں نوں نوکری اتے نہ رکھے۔ اس کرکے اسیں ہن روزی-روٹی توں لاچار ہو گئے ہاں اتے اسیں اپنیاں پہنن تے کھان-پین دیاں ساریاں وستواں خرچ کر دتیاں ہن۔ ہن تاں ساڈی ہتھیار تکّ ویچن دی نوبت وی آ گئی ہے۔ ساڈے تے رحم کرو تے سانوں اجیہے ویکتی کول نوکری اتے رکھواؤ، جو اورنگزیب توں نہ ڈرے۔ سانوں تاں اجیہا کوئی وی ویکتی نظر نہیں آ رہا۔ ایہہ سن کے پیر جی سوچ وچّ پے گئے اتے کجھ چر سوچ کے کیہا اجیہی اکو ہی شخصیت ہے، جو کہ کسیدنیاوی بادشاہ توں نہیں ڈردے اتے تہانوں ساریاں نوں نوکری وی دے سکدے ہن۔ اوہناں دا اشارہ گورو نانک صاحب جی دی گدی دے مالک گورو گوبند سنگھ جی ولّ سی--
شری نانک گادی پر اہے۔ سو نہِˆ تراس کسو تے لہے۔
راکھ سکہہ تم کو گر سوئی۔ اپر بکھے نشچی نہِˆ کوئی۔
(اوہی، رتُ 2 انسو 1، پنہ 4699)
پیر بدھو شاہ جی اوہناں نوں پاؤنٹا صاحب گورو جی کول لے آئے اتے اوہناں (گورو جی) نوں بے کار ہوئے پٹھان سپاہیاں نوں نوکری تے رکھن لئی بینتی کیتی۔ گورو جی منّ گئے اتے اوہناں ساریاں نوں اپنی فوج وچّ نوکری دے دتی۔ اوہناں وچّ "چار سرداراں کالے خاں، بھیکھم خاں، نجابت خاں اتے عمر خاں نوں تاں پنج روپئے پرتی دن اتے باقی ساریاں نوں اک روپیہ پرتی دن دے حساب نال نوکر رکھیا گیا۔"2 گورو صاحب پاؤنٹے دی دھرتی تے سکھ سپاہیاں نوں یدھ سکھیا دندے اتے شکار کھیڈدے۔ اس دے نال ہی اس دھرتی تے بہت سارا ساہت وی لکھیا۔ پر گورو صاحب سنبندھی پہاڑی راجیاں وچّ بہت سارے بھلیکھے پائے گئے تے اوہ لگاتار گورو جی دی شکتی نوں گھٹّ کرن دے جتناں وچّ لگے رہندے۔ بلاسپر دے راجے بھیم چند نے اس کم وچّ مہتوپورن بھومکا نبھائی۔ اس نے اپنے کڑم سرینگر (گڑھوال) دے راجے فتح شاہ نوں وی اس کم وچّ نال چلن لئی پریریا۔ راجا فتح شاہ گورو جی دا شردھالو ہون کرکے بھیم چند نوں اس کم توں پرہیز کرن لئی کہندا رہا۔ پر اس نوں بھیم چند دے اڑیئل وطیرے اتے رشتے داری کارن نال چلن لئی مجبور ہونا پیا۔ اس سنبندھی ٹپنی کردے ہوئے بھائی سنتوکھ سنگھ جی دسدے ہن کہ--
سمدھی کے ہرکھاونِ کارن۔ اوچے کینسِ حکم اچارنِ۔
دہرِ چوب دھونسا دھنکارہُ۔ کہیو سبھنِ سوں شستر سمبھارہُ۔
(رتُ 2 انسو 20، پنہ 4772)
جدوں گورو جی تے راجا بھیم چند وچکار لڑائی دے آثار نظر آؤن لگے تاں گورو جی دوارا پیر بدھو شاہ جی دی سفارش تے بھرتی کیتے ہوئے پٹھان پچھے ہٹن لگے۔ اوہ وار وار گورو جی توں ودائگی لین دی گلّ کرن لگے اتے اس لئی اوہناں اپنے ساک-سنبندھیاں دے ویاہاں دا بہانہ بنایا۔ جدوں اوہ اس گلّ تے اڑ ہی گئے تاں گورو جی نے اوہناں نوں رکن لئی زیادہ زور نہ لگایا، پر اوہناں وچوں اک پٹھان سردار کالے خاں گورو جی دا ساتھ چھڈن لئی تیار نہ ہویا۔ گورو جی نے پیر بدھو شاہ جی کول اک پتر راہیں اس گلّ تے گلا وی کیتا کہ "تیرے نوکر کروائے پٹھان ساڈے کولوں تنخواہ لیندے رہے، پر لوڑ سمیں اوہ سانوں دغا دے گئے ہن تے پٹھّ دکھا گئے ہن۔ شاید اوہ پہاڑی راجیاں دیاں بے شمار پھوزاں توں ڈر گئے ہن۔ ایہہ تاں کائر ساڈیاں فوجاں وچّ آ رلے سن۔" 3 بھائی سنتوکھ سنگھ جی وی اس سنبندھی دسدے ہوئے لکھدے ہن کہ:
اپالمبھ بہو تسے پٹھائے۔ نوکر جے پٹھان رکھوائے۔
پاوت رہے روز درماہا۔ دھن گن لینسِ اپنے پاہا۔
ابہِ جنگ کو کارج پریو۔ دیکھِ گیدیئن کو من ڈریو۔
لکھ راجن کی سین گھنیری۔ بنِ کاتر چڈھگے تس بیری۔
(رتُ 2 انسو 22، پنہ 4780-81)
بھنگانی دی لڑائی وچّ حصہ لینا
[سودھو] مکھ لیکھ لئی ویکھو: بھنگانی دی لڑائی |
جدوں بدھو شاہ جی نوں اس گلّ دا پتہ لگا تاں اوہ وی ترنت اپنے پتراں اتے مریداں سمیت گورو جی کول آؤن دی تیاری کرن لگے۔ جدوں پیر بدھو شاہ جی پہنچے تاں بھنگانی دے ستھان تے گھمسان دا یدھ چل رہا سی۔ پیر بدھو شاہ جی ترنت لڑائی دے میدان وچّ دشمن دیاں فوجاں ورودھ ڈٹ گئے۔ اوہناں دے پتراں اتے مریداں نے لڑائی دے میدان وچّ بہت بہادری دکھائی۔ گورو جی اوہناں دی درڑہتا اتے نشچے نوں ویکھ کے بہت خوش ہوئے، کیونکہ اوہ کوئی نپن سپاہی نہیں سن۔ پیر بدھو شاہ جی دے دو سپتر اتے انیکاں مرید جنگ وچّ شہید ہو گئے پر اوہناں نے شہید ہون توں پہلاں دشمن دے بہت سارے سینکاں نوں وی سدا دی نیند سوا دتا۔ اخیر جت گورو جی دی ہوئی۔ اوہناں نے پیر بدھو شاہ جی دا ویلے سر سہائتا دین کرکے دھنواد کیتا۔ اوہناں نے اس مہان کارج دے بدلے اتے پیار دی پئی اس سانجھ انتے سدیوی موہر لاؤندے ہوئے، پیر بدھو شاہ جی نوں "اک سندر پوشاک اتے اک اپنے ہتھیں لکھیا حکم نامہ بخشیا۔ اپنی ادھی دستار (پگّ) بھی دے دتی۔ پر بدھو شاہ جی نے اوہ کنگھا آپ منگ کے لے لیا، جو اس ویلے ستگورو جی ورت کے ہٹے ہی سن اتے جس وچّ کجھ کیس پئے ہوئے سن۔"4
گورو صاحب جی پیر بدھو شاہ جی دے پریم اتے شردھا توں بہت خوش سن، اس کرکے اوہ پیر جی نوں ملن واسطے اوہناں کول، اک توں ودھ وار، سڈھورے وی گئے۔ اس بارے ایہہ کیہا جاندا ہے کہ "بھلا خاندان دا اک مکھیا گربکھشا گورو صاحب نوں عامَ طور تے پیر بدھو شاہ جی دے گھر ہی ملیا کردا سی۔ یقین نال کیہا جاندا ہے کہ گورو صاحب جی نے اپنے کر-کملاں نال گربکھشے نوں پاہل بخشی سی، جس کرکے اوہ گربخش سنگھ دے نام نال پرسدھ ہویا۔"5 اسے کرکے پیر بدھو شاہ جی دی پتنی نسیراں وی گورو صاحب جی دا بہت ستکار کردی سی۔ کیہا جاندا ہے کہ پیر بدھو شاہ جی دی پتنی دا بھرا سید خاں دلی دے بادشاہ دے دربار وچّ لگا ہویا سی اتے بھنگانی دے یدھ توں پچھوں پہاڑی راجیاں دوارا پیر بدھو شاہ جی دے خلاف لکھتی شکایت وی اسے نے دبا لئی سی۔ پر اک واری ایہی سید خاں گورو جی دے خلاف مہم تے نکلیا تے سڈھورے اپنی بھین نسیراں نوں وی ملن آیا۔ جدوں گورو جی دی شردھالو نسیراں نوں ایہہ پتہ لگا کہ اس دا بھرا گورو جی دے خلاف مہم تے نکلیا ہے تاں اس نے اپنے بھرا نوں گورو جی دے خلاف کرن والے کسے وی کم توں ورجیا۔ پر جدوں سید خاں نے اپنی بھین دی گلّ ولّ کوئی دھیان نہ دتا تاں پیر بدھو شاہ جی نے سید خاں نوں گورو جی دی ادھیاتمک شکتی بارے چاننا پایا۔ اس گلّ نوں سید خاں نے ادوں منیا جدوں اوہ گورو صاحب جی نوں ملیا اتے اوہناں دے ادھیاتمک تیز دے پربھاو صدقہ اوہناں دا پرشنسک اتے شردھالو بن گیا۔ اس نے گورو جی ورودھ مہم وچّ حصہ لین آئے سڈھورے دے حاکم محمد عثمان خاں نوں لڑائی توں ٹالدے ہوئے اپنی فوج نوں سرہند ولّ چلن دا حکم دے دتا۔
عثمان خان دے ظلم
[سودھو]عثمان خاں، جو کہ پیر بدھو شاہ جی دے گورو جی نال سنبندھاں کرکے بڑا اوکھا سی، اوہ ہمیشہ پیر جی دا نقصان کرن بارے سوچدا رہندا اتے طرحاں طرحاں دیاں ویونتاں گھڑدا رہندا سی۔ پر اوہ اپنے مشن وچّ کدے وی کامیاب نہ ہو سکیا۔ اس دا اک کارن ایہہ وی سی کہ سڈھورے دے مسلمان پیر جی دی بہت زیادہ عزت کردے سن اتے عثمان خاں نوں اوہناں دی بغاوت دا خطرہ ہمیشہ بنیا رہندا۔ پر جدوں گورو گوبند سنگھ جی سمیں دے جبر اتے ظلم دے خلاف سنگھرش کر رہے سن اتے پہلاں آنندپور صاحب پھر چمکور دی گڑھی وچّ بھیانک یدھ ہوئے، جس وچّ سمیں دی حکومت نے گورو صاحب جی دی شکتی نوں ختم کرن لئی پورا زور لا رکھیا سی۔ اس سنگھرش وچّ گورو صاحب جی دے چھوٹے صاحبزادے سرہند دے نواب دی این نہ مندے ہوئے اکال پرکھ دے چرناں وچّ جا براجے اتے وڈے صاحبزادے وی بہادری نال لڑدے ہوئے چمکور دی گڑھی وکھے شہید ہو گئے۔ ایہہ اوہ سماں سی، جدوں گورو صاحب اتے اوہناں دے شردھالو سکھاں نوں ختم کرن لئی وڈے پیمانے تے یوجنا تیار کیتی گئی۔ عثمان خاں صحیح موقع جان کے سڈھورے آ گیا اتے پیر جی دے خلاف وی اجہیاں سازشاں ہور تیز کر دتیاں، جنہاں نال کہ پہلاں تاں پیر جی دے لوکاں تے پے رہے پربھاو نوں گھٹّ کیتا جا سکے پھر ہولی ہولی اوہناں نوں ختم کیتا جا سکے۔
عثمان خاں لئی ایہہ سماں بہت ہی ڈھکواں سی، کیونکہ گورو جی دے حق وچّ بولن والے لوک اس ویلے بہت گھٹّ-گنتی وچّ سن اتے کوئی وی ویکتی کھلھ کے گورو جی دی حمایت نہیں سی کرنا چاہندا۔ عثمان خاں نے پیر جی نوں تنگ کرنا شروع کر دتا اتے اک دن جنگل وچّ لجا کے تسیہے دے کے اوہناں نوں شہید کر دتا۔ پیر جی تے عثمان خاں دوارا کیتے ظلماں دا سڈھورے واسیاں نوں کافی صدمہ پہنچیا جس وچّ پیر جی دے پکے شردھالو اتے ہندو شامل سن، پر اوہ اپنی جان دے ڈروں کھلھ کے ورودھ پرگٹ کرن توں اسمرتھّ سن۔
عثمان خاں دے حاکم پرستاں نوں بابا بندہ سنگھ ولوں سودھنا
[سودھو]اس دا ثبوت سانوں اس گلّ توں ملدا ہے، جدوں بندے دے پنجاب آگمن تے سڈھورے دے وسنیکاں نے اس نوں عثمان خاں ولوں پیر جی انتے کیتے ظلماں دی داستان سنائی کہ اس نے "سڈھورے دے نامور مسلمان پیر سید بدردین شاہ نوں (جو اتہاس وچّ سید پیر بدھو شاہ دے ناں نال پرسدھ ہے) کیول اس کرکے تسیہے دے کے مروا دتا سی کہ اس نے بھنگانی دے یدھ وچّ گورو گوبند سنگھ جی دی سہائتا کیتی سی۔"6 ایہہ سن کے بابا بندہ سنگھ بہادر دا خون کھول اٹھیا اتے اس نے سڈھورے تے حملہ کر دتا۔ اس لڑائی وچّ بابا بندہ سنگھ بہادر دے ساتھیاں توں علاوہ سڈھورے دے اوہ وسنیک وی شامل سن، جنہاں انتے عثمان خاں اتے اس دے دوجے حاکم ساتھیاں نے اسیہہ اتے اکہِ ظلم کیتے سن۔ حاکم-پرستاں نوں بابا بندہ سنگھ بہادر نے سخت سزاواں دتیاں۔ عامَ لوکاں نے راحتَ محسوس کیتی اتے اوہناں دے مناں وچّ بابا بندہ سنگھ بہادر پرتی اتھاہ شردھا اتے ستکار دی بھاونا پیدا ہو گئی۔ اس سمیں پیر بدھو شاہ جی بھاویں سریرک روپ وچّ موجود نہیں سن، پر اوہناں ولوں دکھائی گئی پیار اتے ستکار دی جوت ہمیشہ لئی لوکاں دے مناں وچّ وس گئی۔ اج وی پیر بدھو شاہ جی نوں سکھ اتہاس وچّ بڑے مان اتے ستکار نال یاد کیتا جاندا ہے، کیونکہ اوہناں نے سمیں دے چاپلوس حاکماں دی پرواہ نہ کردے ہوئے سچ اتے حق دی آواز لئی بھنگانی دے یدھ وچّ گورو جی دا ساتھ دتا سی۔ اس رستے تے چلدے ہوئے اوہناں نے اپنی جان تک دی وی پرواہ نہ کیتی اتے اوہ سدا لئی گورو جی دے ستکار دے پاتر بن گئے۔
ہر سکھ پیر بدھو شاہ نوں وڈی عقیدت تے احترام دے نال یاد کردا اے، اک ایسا سوچ رکھنے والا آدمی جو مذہب دی سخت تے تنگ حدود توں نکل کے انسانی صفات نوں جنم دیندا اے۔ بھنگانی دی لڑائی دے بعد پیر جی نے اپنے چار بیٹےآں وچوں دو بیٹےآں سید اشرف شاہ تے سید محمد شاہ تے ساکے بھائی بھرے شاہ تے انہاں دے ست سو پیروکاراں وچوں کئی نوں شہید کر کے صاحب کمال سری گرو گوبند سنگھ جی دا آشیرواد حاصل کيتا سی۔ تاریخی ذرائع دے مطابق پیر بدھو شاہ 13 جون 1647ء نوں ضلع امبالہ دے قصبہ سدھورا وچ سید غلام شاہ دے گھر پیدا ہوئے۔ پیر دا پورا ناں سید بدرالدین شاہ سی۔ پیر جی بچپن ہی توں کم گفتار، سنجیدہ تے سادہ طبیعت دے سن ۔ اس لئی لوک پیر جی نوں احمق کہنے لگے۔ ایہ ناں انہاں دی طبیعت کيتی وجہ توں مستقل طور اُتے پیر جی دے نال جڑ گیا۔ پیر جی دے دادا سمان وچ رہندے سن لیکن اس دے بعد سدھورا آگئے۔ اوہ محلہ جس وچ خاندان آباد سی،
پیر جی نے مغل فوج دے اک سینئر جنرل سید خان دی بہن ناصر نال شادی کيتی۔ جدوں بچہ گرو گوبند رائے (سنگھ) سری پٹنہ صاحب توں سری آنند پور صاحب جاندے ہوئے لکھنور وچ کچھ دیر دے لئی رکے، فیر جدوں پیر بھیکھن شاہ بچہ گرو صاحب نال ملن آئے تاں پیر بدھو شاہ وی گرو صاحب دے پاس گئے۔ اس دے بعد جدوں پیر جی دہلی وچ تنہا قیام دے بعد سدھورا واپس آئے تاں پیر جی نوں پونٹا صاحب وچ گرو گوبند سنگھ جی دے دسويں والد دی آمد دا علم ہويا۔ محبت وچ ، بہبل پیر جی گرو گوبند سنگھ جی دے پاونٹا صاحب گئے، جو گرو نانک صاحب دی دسويں شکل اے۔ اوہ گرو صاحب جی دی شخصیت توں اِنّا متاثر ہويا کہ اس نے دسويں پاٹشاہ توں ہتھ جوڑ دے انہاں توں ہمیشہ دے لئی رہنے دی التجا کيتی۔
اک وقت آیا جدوں اس وقت دے شہنشاہ اورنگ زیب نے اپنی فوج دے بوہت سارے پٹھاناں نوں فارغ کر دتا۔ اوہ سب اپنے دکھ دا اظہار کرنے پٹھان پیر جی دے پاس آئے۔ پیر جی پاونٹا صاحب گئے تے گرو صاحب توں درخواست کيتی کہ انہاں پٹھاناں نوں نوکریاں دتیاں گرو صاحب نے پیر جی دی درخواست قبول کر لئی تے تمام پٹھاناں نوں اپنے نال رکھیا۔ لیکن جدوں گورو گوبند سنگھ، کلگیدھر پاٹشاہ، نوں پہاڑی سرداراں نے لڑنے اُتے مجبور کيتا تاں انہاں پٹھاناں وچوں اک دے علاوہ جرنیل کالے خان، باقی تن جرنیلاں، بھیکھن خان، نجابت خان تے حیات خان نے گرو صاحب دی صحبت چھڈ دی۔ دی فوج وچ شامل ہون۔ جدوں پیر جی نوں ایہ خبر ملی تاں اوہ اپنے ست سو پیروکاراں، چار بیٹےآں تے اک بھائی دے نال بھنگانی دے میدان جنگ وچ پہنچے تے اس شدید معرکہ وچ حصہ لیا۔ اس جنگ وچ پیر جی دے بوہت سارے پیروکار، دو بیٹے تے اک بھائی نے جام شہادت نوش کيتا۔
گرو صاحب دی بھنگانی دی لڑائی وچ پیر جی دی مدد توں شہنشاہ اورنگزیب دے کان بھر گئے۔ اورنگ زیب نے سدھورہ دے حکمران عثمان خان نوں پیر جی نوں قتل کرنے دا حکم دتا۔ سرہند دے فوجدار نے بادشاہ دا حکم عثمان خان تک پہنچیا دتا۔ پیر جی نوں ایہ خبر پہلے ہی مل چکی سی، انہاں نے اپنے گھر والےآں نوں نہاں تے سمانہ بھیج دتا۔ سدھورہ دے حکمران عثمان خان نے 21 مارچ 1704 نوں پیر بدھو شاہ نوں بے دردی توں مسخ کر کے شہید کر دتا۔ جدوں بندہ بندہ سنگھ بہادر نے پنجاب دی طرف پیش قدمی دی تاں اس نے سب توں پہلے سڈھیر توں اِٹ مار دے عثمان خاں نوں قتل کر دتا۔ تاریخی حقائق دے مطابق پیر جی دی اولاد دا خاندان 1947ء وچ ۔ اوہ تقسیم دے وقت مغربی پنجاب (پاکستان) دے ضلع جھنگ وچ آباد ہوئے
باہری کڑی
[سودھو]- ڈاکٹر.پرم ویر سنگھ دے گرمت پرکاش وچّ لیکھ تے ادھارت