پینڈو رہتل دا عجائب گھر،پنجاب کھیتی باڑی یونیورسٹی

پینڈو رہتل دا عجائب گھر، پنجاب کھیتی باڑی یونیورسٹی، لدھیانہ وچّ پنجابی سبھیاچار دا اک عجائب گھر ہے۔ ستویں-اٹھویں دہاکے 'چ پنجاب وچ انت کھیتی دے پرچلن نال نویں تکنالوجی ڈیولپ ہو رہی سی، جو کہ روائتی سنداں اتے جیون سٹائل نوں بدل رہی سی۔ تیزی نال آ رہے اس بدلاؤ نال پنجاب دے اس امیر سبھیاچار وچوں، اس توں پہلاں کہ بہت سارا کجھ گواچ جائے اس نوں سنبھالن لئی اس اجائب گھر دی ویونت بنائی گئی۔ اس دا سپنا ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا، جو اس یونیورسٹی دے دوسرے وائس چانسلر سن، نے لیا۔ اوہناں نے اپنی 1970 ای: دی ڈینمارک دی پھیری دوران کوپنہیگن دے نیڑے اک کھلا عجائب گھر دیکھیا، جو 88 ایکڑاں وچ پھیلیا ہویا سی اتے اس اجائب گھر وچ کھیتاں وچ حویلیاں، چھوٹے گھر، مشینی چکیاں آدی نوں سنبھال کے پچھلے 300 سالاں دے پینڈو جیون دے نقشے نوں کھچّ کے رکھن دا یتن کیتا گیا سی۔ ایہہ اجائب گھر پنجاب ایگریکلچرل یونیورسٹی وچ واقع 'پنجاب دی پینڈو سبھیتا دا اجائب گھر' دا سروت بندو بنیا کیونکہ اس نوں دیکھ کے ہی ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا 18ویں تے 19ویں صدی دے پنجاب دے پینڈو جیون نوں درساؤن لئی یونیورسٹی وچّ اس اجائب گھر دی ویونت رچی۔ اس دی عمارت ہی اپنے آپ وچ عجوبہ ہے، جو پنجاب دی پراتن مکان اساری کلا دا ولکھن نمونہ ہے۔ ڈاکٹر. جیتا رام بھمبوٹا اس دی اساری ویلے دے چتر نوں اپنی کویتا وچ ایوں پیس کردے ہن :

'اجائب گھر' اک بن رہا اس تھاں تے

دنیاں وچ جہڑا بے-مثال ہوسی۔

'کلچر' رکھیگا سانبھ پنجابیاں دا،

جس نوں دیکھ حیران سنسار ہوسی۔

ایس 'مشن' نوں پورا کرن دے لئی،

'رندھاوا صاحب' پورا زور لا رہے نے۔

'کلچر' مٹ نہ جائے پنجابیاں دا،

لبھن آپ چیزاں تھاں تھاں جا رہے نے۔

حکم ہویا چیزاں لبھو پنڈاں وچوں،

لبھو چیزاں بہت پرانیاں نوں۔

پلنگھ، پیڑھے، چرخے، چارپائیاں،

لے آؤ لبھّ کے ہور نشانیاں نوں۔

کھیتی باڑی دے لبھو ہتھیار سارے،

ملکے تائے، چاچے، نانے نانیاں نوں۔

ورتوں وچ چیزاں جو جو سی پہلے،

لبھّ لیاؤ ملکے راجے رانیاں نوں۔

کپڑے بنن دے لبھو ہتھیار سارے،

لبھّ لیاؤ جا کے تند تانیاں نوں۔

لیا کے ساریاں رکھو اجائب گھر وچ،

یادگاراں کلّ پرانیاں نوں۔

جائیے بھل نہ اپنی سبھیتا نوں،

نہ ہی بھلیئے قوم دے بانیاں نوں۔

بناں شکّ اس عجائب گھر دا مقصد نوینیاں پیڑھیاں نوں پنجاب دے پرانے تے ولکھن سبھیاچار توں جانوں کرواؤنا ہے۔ بھارت وچ ایہہ اکو-اک یونیورسٹی ہے، جس وچ ایہو-جہے اجائب گھر دا نرمان کرن دی ویونت بنائی گئی ہے۔ اس اجائب گھر وچ سبھ توں پہلاں جہڑی گلّ دھیان کھچدی ہے، اوہ اس دی عمارت کلا ہے۔اس دی ڈھکویں روپ-ریکھا بناؤن لئی پنجاب دے کئی پرانے پنڈاں اتے قصبیاں وچ پرانے مکاناں دیاں وشیشتائیاں نوں دھیان وچ رکھدیاں اس دی اساری کیتی گئی ہے۔ چھتاں اتے کندھاں اپرلی نکاشی پنجاب دی میناکاری دی شاندار پرمپرا نوں سمبھالی بیٹھیاں ہن۔ اس نال سمبندھت ملدا اک کتابچہ 'پنجاب دی پینڈو سبھیتا دا اجائب گھر'، جو پنجاب ایگریکلچرل یونیورسٹی ولوں چھاپیا گیا ہے، وچ درج جانکاری انوسار جتھوں کوئی پرانی سمگری جویں سجاوٹ والیاں چھتاں نوں عمارت نالوں لاہ کے اسے طرحاں ہی اس اجائب گھر دا حصہ بنا دتا گیا۔ اس نوں بناؤن لئی پرانے راج مستریاں اتے لکڑی اتے میناکاری کرن والے کاریگراں نوں ہشیارپور ضلعے دے پنڈاں وچوں لبھّ کے لیاندا گیا، تاں جو اس بھون نوں پرانے طرحاں دی دکھّ دے سکن۔ پرانے نمونے دیاں اٹاں اچیچیاں تھپوائیاں گئیاں تاں کہ ایہہ بھون پہلے سمیاں دے نمونے دا گھر لگے۔ اس اجائب گھر دا گھیرا چار ہزار ورگ فٹّ ہے اتے داخل ہون توں پہلاں لال پتھر دیاں سلاں والا 100 کو گز دا لمبا رستہ ہے۔ اس دے دوہیں پاسے پانی دے کھال ہن۔ اس دے وڈے دروازے دے دوہنے پلیاں اپر سندر میناکاری کیتی ہوئی ہے۔ دروازے دے دوہیں پاسے کھونجیاں وچ بیٹھن لئی دو تھڑھے ہن۔ دروازے دے دوہیں پاسے تناں دروازیاں والا چھجا ہے، جس نوں ودھان وی کیہا جاندا ہے۔ اندر وڑھدیاں اک وہڑھا ہے، جو پرانے پنجابی گھراں دی خاصیت ہندا سی۔ اس ویہڑے وچ اک رسوئی ہے، جو پرانیاں رسوئیاں وانگ اتوں کھلی ہے۔ رسوئی وچ ورتیا جان والا سامان وی اتھے رکھیا ہویا ہے جویں: وڈی ساری پرات، پیڑھی تے چلا۔ اس توں اگے پہلے کمرے وچ پرانے سمیں دیاں اوہ لبھتاں رکھیاں گئیاں ہن، جو چنڈی گڑھ دے 17 نمبر سیکٹر وچوں نیہاں پٹن ویلے لبھیاں سن۔ اس توں نال والے کمرے وچ روٹی پکاؤن، پانی لیاؤن، دودھ چون اتے دودھ بھر کے رکھن لئی ورتوں وچ آؤندے بھانڈے پئے ہن۔ اس دی وڈی خوبصورتی اس گلّ وچ ہے کہ ایہناں چیزاں دے نیڑے-نیڑے پنجابی لوک-گیت لکھ کے رکھے گئے ہن، جنہاں وچ ایہناں وستاں دا ورنن آؤندا ہے۔اس نال نہ کیول نمونے دیاں وستاں ہی سمبھالیاں ہن، بلکہ لوک-چیتیاں وچ ہندے ایہناں دے ذکر والے لوک گیتاں نوں وی سمبھالیا گیا ہے۔

اس دے نال اگے اک ہور کمرہ ہے، جس وچ مدھکال دے پینڈو گھراں وچ کیتے جاندے کارجاں نوں دکھاؤن دا یتن کیتا گیا ہے۔چرکھا کتنا، عورتاں دا اک اجیہا رجھیواں سی، جو نہ کیول اوہناں دے وہلے سمیں نوں پوردا سی،بلکہ سریر ڈھکن لئی کپڑے، کھیس اتے رجائیاں کئی لوڑیندی سمگری لئی وی اہم ہندا سی۔ ترنجھن تے چرکھا کتدیاں عورتاں دے گیت ساڈی لوکدھارا دا وڈا خزانہ ہن۔ چرخے دے نیڑے ہی دانے سنبھالن والیاں بھڑولیاں بنائیاں گئیاں ہن۔ نالے والے اڈے 'تے نالہ بندی اک عورت دا بتّ ہے۔ اس دے کول پیا کپاہ والا ویلنا ایہہ یاد کرواؤندا ہے کہ کپاہ وچوں وڑیویں اڈّ کرن لئی ایہہ اک سدھارن اتے مہتوپورن مشین ہے۔ سوت نال سمبندھت کجھ ہور سدھارن سند جویں اوری، اٹیرن آدی وی رکھے گئے ہن۔ اتھے نال کجھ تصویراں وی لگائیاں گئیاں ہن، جو کہر سنگھ نے بنائیاں ہن۔ ایہناں وچ پنجاب دے پینڈو کاریگراں اتے دھندیاں نال سمبندھت کجھ چتر ہن۔ اک ہور کمرہ ہے، جو کھادھ-خوراک نال سمبندھت کارجاں نوں درساؤندا ہے۔ ہتھ نال کنک پیہن والی چکی، اناج چھٹن دا سامان اتے کجھ چھکو وی پئے ہن۔

پنڈاں وچ منپرچاوے لئی ورتے جاندے ساز وی اتھے رکھے جاندے ہن۔ ایہناں لوک سازاں وچ ڈھڈّ، سارنگی، تومبا، الغوزہ ہن۔اک کمرہ نویں ویاہی وہوٹی نال سمبندھت بنایا گیا ہے۔اس وچ وڈا رنگلا پلنگھ اتے چھوٹے بال لئی پنگھوڑا ہے۔ 18ویں صدی دے شنگار باکس دا نمونہ وی اتھے رکھیا گیا ہے۔ لکڑی دے آلیاں اپر پرانے سمیں دے تیل نال بلن والے دیوے وی اس دا شنگار ہن۔ اس کمرے توں بعد اگلے حصے وچ پشواں نال سمبندھت لوڑیندا تے سجاوٹ دا سامان پیا ہے جویں: گھنگرو، سہرے، ٹلّ، کاٹھیاں اتھے دیکھن نوں ملدے ہن۔ اک ہور حصے وچ کھیتی نال سمبندھت بہت سارے سند رکھے گئے ہن۔ پرانے نمونے دیاں پوڑیاں اس عمارت دا شنگار ہن، جو اپر اک وڈے کمرے تکّ پہنچدیاں ہن۔ اس وڈے کمرے وچ عورتاں دیاں قلعواں، مکھ روپ وچ، پھلکاریاں نوں سجایا گیا ہے۔ لوکدھارا وچ پھلکاری/قصیدہ لوک کلاکاری تے بہت وڈا کم کرن والی ڈاکٹر. رمپا پال، ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا توں بہت پربھاوت سی اتے اس کول پھلکاریاں دا اک بہت وڈا بھنڈار سی۔ اس دے سورگواس ہو جان اپرنت اوہناں دے بھرا ڈاکٹر. بی. پی. پال، جو بھارتی کھیتی کھوج پریشد دے ڈائریکٹر جنرل رہے ہن، نے ایہہ خزانہ اس اجائب گھر نوں مفت دے دتا سی۔ ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا دی سپتنی ڈاکٹر. بیبی اقبال کور رندھاوا راہیں وی بہت ساریاں پھلکاریاں اس وچ شامل ہوئیاں ہن۔ ایہہ وڈا کمرہ، جس نوں چوبارا وی کہہ سکدے ہاں، وچ کجھ پینڈو جیون دے درش ہن۔ اک تھاں دودھ رڑکدی عورت، سہرے جاندی کڑی، ترنجھن وچ قصیدہ کڈھ رہیاں کڑیاں، ڈولی وچ بیٹھی لاڑی، پرانے سبھیاچار دے سندر نمونے ہن۔ ایہہ مورتیاں اس طرحاں لگدیاں ہن کہ جویں ہنے ہی بولن لگّ پینگیاں۔ تھاں-پر-تھاں لکھ کے رکھے سمبندھت لوک گیت ایہناں وستاں اتے درشاں نوں ہور ارتھوان کر جاندے ہن۔ جویں: پنجابی جتیاں لاگے لکھیا ایہہ لوک گیت:-

'جتی ڈگپی ستاریاں والی

نجّ تیرے بوتے 'تے چڑی' 

ایوں، پنجاب ایگریکلچرل یونیورسٹی،لدھیانہ وچ ستھاپت ایہہ 'پینڈو سبھیتا دا اجائب گھر'،جس دا ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا نے نہ کیول سپنا لیا، بلکہ بہت محنت نال اس سپنے نوں اصلیت وچ وی بدلیا، اج ایہہ پنجابی سبھیاچار دے انیکاں پکھاں نوں وستاں اتے درشاں راہیں سمبھالی بیٹھا ہے، جس نوں دیکھن لئی پنجاب دے پنڈاں، شہراں اتے باہرلے راجاں دے نال-نال ودیشاں توں وی دیکھن لئی درشک آؤندے ہن اتے اس نوں دیکھ کے مڑ مدھکالی پنجاب دے پرواہ وچ وہِ جاندے ہن۔ ایہہ وشیش روپ وچ زکریوگ ہے کہ ڈاکٹر. مہیندر سنگھ رندھاوا پنجابی کسانی دی انتی لئی ساری عمر بھرپور روپ وچ سرگرم رہے اوہناں دوارا کیتا ایہہ یتن وی پنجاب دے کسانی سبھیاچار دے اتہاس اتے گورو نوں سنبھالن دا سی تاں جو آؤندیاں پیڑھیاں اپنے اس مدھکالی سبھیاچار نوں ایہناں وستاں تے درشاں 'چوں دیکھ سکن تے اپنے اس سبھیاچار دے نال جڑیاں رہِ سکن۔نشچے ہی کسے قوم دے بھوکھ دا وکاس اتہاس نالوں ٹٹّ کے نہیں الیکیا جا سکدا۔ پنجاب ایگریکلچرل یونیورسٹی، لدھیانہ وچ بنیا پینڈو سبھیتا دا اجائب گھر وی پنجاب دی کسانی دے سبھیاچار دے درشن ہی نہیں کرواؤندا، بلکہ اس دے تریخی ترقی دے پڑاواں دی جھلک وی سمبھالی بیٹھا ہے۔