چوکنڈی مقبرے
چوکنڈی مقبرے کراچی
کراچی شہر وچ موجود بھینس کالونی رزاق آباد پولیس ٹریننگ سینٹر دے عقب وچ اک شہر خموشاں آباد اے، جسنوں ’’چوکنڈی قبرستان‘‘ دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ چوکنڈی قبرستان دیاں قبراں جوکھیو قبیلے نال منسوب کیتیاں جاندیاں نيں، لیکن اس دے علاوہ ہور بلوچ قبیلے دی قبراں وی نيں۔ چوکنڈی قبرستان وچ موجود تاریخی قبراں دی تعمیر 15 ويں صدی عیسوی توں ہورہیاں نيں۔
چوکنڈی دے معنی چار کونےآں دے نيں تے ایہ ناں وی شاید ايسے لئے استعمال کيتے گئے نيں، قبراں دی تعمیر وچ پیلے رنگ دا پتھر استعمال کيتا گیا اے جو ٹھٹھہ دے نیڑے جنگ شاہی وچ پایا جاندا اے، زیادہ خوبصورت انداز وچ تعمیر کردہ مقبرے کثیر منزلہ انداز وچ تعمیر ہوئے نيں، مستطیل نما قبراں تقریباً اڑھائی فٹ چوڑی، 5 فٹ تک لمبی تے 4 توں 14 فٹ تک اُچی نيں، اس وچ قبر دے چاراں طرف استعمال کيتے گئے پتھر اُتے انتہائی خوبصورت نقش نگاری کيتی گئی اے۔
اِس قبرستان دی خاص گل ایہ اے کہ ایتھے مَرداں تے سوانیاں دیاں قبراں نوں وکھ وکھ رکھیا گیا اے۔ مرداں دی قبراں اُتے خوبصورت کلاہ نما ڈیزائن بنائے گئے نيں تے اس دے علاوہ تلوار بازی، گھڑسواری تے خنجر وغیرہ دے نقش بنائے گئے نيں، جدوں کہ سوانیاں دی قبراں اُتے خوبصورت زیورات کنندہ کيتے گئے نيں۔ انہاں نقش توں مرد و زن دی قبراں دی باآسانی شناخت کيتی جاسکدی اے۔ انہاں نوں دیکھ کے حیرانگی ہُندی اے کہ جدوں سائنسی آلات وی موجود نئيں سن، اس وقت وچ کئی تہاں اُتے مشتمل ایہ نقش کِداں بنائے گئے ہونگے، تے ایہ ڈیزائن اس مہارت توں بنائے گئے نيں کہ قبراں دے ہور لیئرز نوں کوئی وی نقصان نئيں ہويا اے۔
اک اندازے دے مطابق جس نفاست توں انہاں قبراں اُتے نوادرات کنندہ کيتے گئے نيں اس توں ظاہر ہُندا اے کہ اک قبر اُتے کئی ماہر کاریگراں دے کئی دن صرف ہوئے ہوںگے۔
اس قسم دی قبراں چوکنڈی دے علاوہ ملیر، میرپور ساکرو، مکلی، ٹھٹہ، سیہون شریف وغیرہ وچ وی پائی جاندیاں نيں۔ اِنہاں تمام تر حقائق دے برعکس انتہائی افسوسناک امر ایہ اے کہ حکومتِ وقت دی طرف توں اِس خوبصورت ورثے دی حفاظت دا کوئی خاطر خواہ انتظام نئيں کيتا گیا اے بلکہ، جو چیز ہور افسوس دا باعث بنی اوہ ایہ کہ پچھلی حکومتاں وچ اس قبرستان دی اراضی تے اس توں ملحقہ اراضی نوں کچھ لوکاں نوں کارخانےآں و ہور مقاصد دے لئی دتا جاندا رہیا اے، جتھے کچھ کارخانےآں دی تعمیرات وی ہوچکياں نيں۔ قبرستان دی دیوار دے نال ہی کارخانےآں، گڈیاں دے گیراج، مکینک دی دوکاناں دی اک لمبی قطار نظر آندی اے، اس دے علاوہ قبرستان توں متصل جگہ اُتے ٹینکر مافیا وی جمع اے۔ مین روڈ توں گذردے ہوئے شاید ہی کسی فرد نوں ایہ احساس ہوئے کہ اک قدیم تے نایاب ورثہ ایتھے موجود اے۔ مین روڈ اُتے اک چھوٹی سی تختی اس قبرستان دی موجودگی دا احساس دلاندی اے جدوں کہ اس چھوٹی سی تختی اُتے وی تشہیری پوسٹر دی بہرمار توں ایسا محسوس ہُندا اے کہ ایہ تختی قبرستان دی نشاندہی دے بجائے جلسے جلوساں تے کاروبار دی پبلسٹی دے لئی آویزں کيتا گیا اے۔
قبرستان وچ ساڈی اک ضعیف العمر شخص نال ملاقات ہوئی، ایہ بزرگ اوہ واحد فرد نيں جو حکومت کیتی طرف توں ایتھے تعنیات نيں۔ ہن اِنّے وڈے رقبہ اُتے محیط قدیم ورثہ دے لئی صرف اک فرد نوں معمور کرنا بڑایقینی طور اُتے کئی سوالات نوں جنم دیندا اے۔ اِس توں اندازہ ہُندا اے کہ اِس قدر اہم ورثے دی حفاظت دے لئی حکومت کس قدر سنجیدہ اے۔ اِس اہم ورثے دی مسلسل خراب ہُندی صورتحال نوں بہتر بنانے دے لئی اعلیٰ حکام نوں اس قدیم ورثے نوں محفوظ رکھنے دے لئی فوری خاطر خواہ اقدام کرنے ہونگے، تاکہ اس نایاب جگہ توں ساڈی آنے والیاں نسلاں وی معلومات حاصل کرسکن۔