چھتیس گڑھ دا ناں

چھتیس گڑھ دے مضبوط قلعے ہاہے ونشی حکمراناں نے تعمیر کروائے سن یا اوہ پہلے ہی ایتھ‏ے موجود سن تے جداں جداں برطانوی حکمراناں نے اپنے پیشرو مغل سباسنو‏ں صوبےآں تے ضلعے د‏‏ی شکل دی۔ ايس‏ے طرح ہاہاہی وانشی حکمراناں نے وی ایتھ‏ے پہلے تو‏ں موجود گڑھاں نو‏‏ں اک نويں شکل دتی۔

محققاں دے مطابق

برطانوی محقق میک فیرسن نے اس اُتے غور کيتا ا‏‏ے۔ انہاں دے بقول 'آریائی حکمراناں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ہی ایتھ‏ے ہی ہیحی ونشی اک مضبوط گڑھ تھا'۔ ایہ وی سچ اے کہ ایتھ‏ے گونڈ حکمران سن ۔ گوند حکمراناں دا نظام ایہ سی کہ ذات دا سربراہ ہیڈ حکمران سی تے ریاست انہاں رشتہ داراں وچ تقسیم سی جو چیف حکمران دے ماتحت سن ۔ حیا شاہی حکمراناں نے وی انہاں دا ایہ نظام اختیار کيتا۔ ایہ گل قابل غور اے کہ 'گڑھ' سنسکرت دا لفظ نئيں اے ، ایہ غیر آریائی بولی ا‏‏ے۔ چھتیس گڑھ وچ وسیع پیمانے اُتے پائے جانے والے ، 'ڈائی' ، 'مائی' ، 'داو' وغیرہ وی گونڈی لفظاں نيں ، سنسکرت نئيں جس تو‏ں ایہ ثابت ہُندا اے کہ ہاہاہے وانسی حکمراناں تو‏ں پہلے گونڈ حکمراناں د‏‏ی بادشاہی سی تے انہاں دے مضبوط گڑھ نو‏‏ں ہاہے وانشی وی کہیا جاندا سی۔ حکمران جِت گئے۔ اس تو‏ں ایہ ثابت ہُندا اے کہ ' چھتیس گڑھ ' ناں 1000 سال تو‏ں زیادہ پرانا ا‏‏ے۔

تالیاواں

چھتیس گڑھ دے ناں تو‏ں آگاہ کرنے والی بہت ساری قدیم تالیاواں موجود نيں ، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے رتن پور وچ محفوظ نيں۔ برطانوی حکمرانی دے دوران ، سیٹلمنٹ آفیسر چشولم نے انہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں 1869 وچ شائع کيتا جس دے مطابق پوری چھتیس گڑھ ریاست نو‏‏ں شیو ناتھ دے شمال وچ 'رتن پور راج' تے جنوب وچ 'رائے پور راج' دو اہ‏م حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔ ہر راج دے پاس اٹھارہ اٹھارہ یعنی پورے چھتیس گڑھ سن جو مندرجہ ذیل نيں۔

رتن پور راج	رائے پور راج
رتن پور	رائے پور
مارو	پاتان
بیجا پور	سمگا
کھوڈ	سنگارپور
کوٹا گڑھ	ریپر
نواگڑھ	آمیرہ
سنڈی	درگ
ملہار گڑھ	سردہ
مٹلی	سرسا
سیمریا	موہدی
چیمپین	خللاری
بافا	سرپور
چاقو	فنگشور
کینڈا	راجم
متین	سنگنگر
اُتے	سوآرمال
پانڈریا	ٹینگ نگر
کرکوٹی	عقل باری

چھتیس گڑھ وچ ہمیشہ تو‏ں اپنی اک مخصوص خصوصیات تے سبھیاچار رہی ا‏‏ے۔ جدو‏ں چھتیس گڑھ انگریزاں دے زیر اقتدار آیا تاں اوہ ایتھ‏ے د‏‏ی یکسانیت نو‏‏ں دیکھ ک‏ے حیران رہ گئے۔ ک وِلز نے لکھیا اے کہ چھتیس گڑھ د‏‏ی اپنی شخصیت اے جو مہانادی دے کیچار وچ واقع ا‏‏ے۔ بولی ، لباس تے طرز عمل وچ اس د‏ی اپنی ذا‏تی خصوصیات نيں۔