کاغذ
کاغذ، اک پتلی شیٹ دا مواد اے جیہڑا میکانکی یا کیمیائی طور اُتے سیلولوز ریشیاں دی پروسیسنگ دے ذریعے تیار کيتا جاندا اے جو لکڑ، چیتھڑیاں، گھاہ یا پاݨی وچ نباتات دے ہور ذرائع توں حاصل کيتا جاندا اے۔ ایہ اک ورسٹائل مواد اے جیہدے وچ بہت سارے استعمال ہُندے نيں، بشمول پرنٹنگ، پینٹنگ، گرافکس، اشارے، ڈیزائن، پیکیجنگ، سجاوٹ، تحریر تے صفائی۔ ایہنوں فلٹر پیپر، وال پیپر، بک اینڈ پیپر، کنزرویشن پیپر، لیمینیٹڈ ورک ٹاپس، ٹوائلٹ ٹشو، کرنسی تے سیکورٹی پیپر دے طور اُتے یا کئی صنعتی تے تعمیراتی عمل وچ وی استعمال کيتا جا سکدا اے۔
لکڑی دے گودے توں کاغذ بݨاؤن لئی اک کیمیائی عمل دے ذریعے گُدے وچوں روں ورگے نرم ریشیاں نوں علیحدہ کرلیا جاندا اے۔ اس عمل وچ گُدے نوں سرکے ورگے اک مائعے وچ حل کيتا جاندا اے تاکہ ایہدے نرم ریشے نوں صاف کرکے علیحدہ کيتا جاسکے۔ اس طریقے نال ریشے دی لمبائی محفوظ رہندی اے تے اوہ ٹُٹ کے ٹکڑیاں وچ تقسیم نئيں ہُندا۔ کیمیائی گُدے توں بنن والے کاغذ نوں ’’وڈ فری پیپر‘‘ کہندے نيں۔ ایہدا مطلب ’’ٹری (درخت) فری پیپر‘‘ نئيں۔ ایہنوں ’’وڈ فری‘‘ صرف اس لئی کہندے نيں کیونکہ ایہدے وچ ’’لگنن (lignin) یعنی لکڑی دا مادہ شامل نئيں ہُندا۔ ایہی وجہ اے کہ کاغذ دیر تک اپنی خاصیت برقرار رکھدا اے۔
کاغذ نوں سفید اجلا رنگ دین لئی لکڑی دے گُدے نوں ’’بلیچ‘‘ کرکے صاف کردتا جاندا اے۔ سوت توں کاغذ بناؤن لئی کیمیائی طریقہ اختیار نئيں کيتا جاندا کیونکہ ایہدے وچ تقریبن نوے فیصد ریشہ ہُندا اے۔
کیمیائی عمل توں کاغذ بناؤن دے تن بنیادی طریقے نيں۔ پہلے نوں ’’سلفٹ پروسیس ‘‘ کہندے نيں۔ ایہ طریقہ 1840ء دی دہائی وچ بہت معروف سی تے دوسری جنگ عظیم تیکر استعمال کيتا جاندا رہیا۔ دوجا ’’کرافٹ پروسیس‘‘ کہلاؤندا اے جو 1870 دی دہائی وچ ایجاد ہويا تے پہلی بار 1890ء دی دہائی وچ باقاعدہ استعمال ہويا۔ ایہ طریقہ اج وی عام استعمال ہُندا اے۔ ایہدا اک فائدہ ایہ وی اے کہ اس کیمیائی عمل دے دوران وڈی مقدار وچ حرارت نکلدی اے جو جنریٹر چلاؤݨ لئی وی استعمال ہوسکدی اے تے ایہداں توانائی پیدا کرن وچ معاون و مددگار ثابت ہُندی اے۔ اس طرحاں حاصل ہوݨ والی بجلی عوام نوں وی فراہم کيتی جاسکدی اے تے آپ پیپر مل نوں چلاؤݨ دے کم وی آسکدی اے۔
اس طریقے دے ذریعے دوجا فائدہ ایہ وی ہُندا اے کہ اس عمل دے دوران سارے غیر نامیاتی مادے یا محلول فیر استعمال ہوجاندے نيں۔ تیجا طریقہ ’’سوڈا پلپنگ‘‘ اوہ خاص طریقہ اے جیہدے ذریعے بھوسے، گنّے دے پھوک تے برگد ورگے چوڑے پتَیاں والے رُکھ دی سخت لکڑی دے گُدے دا نرم ریشہ اعلا درجے دی(سلیکون دے جوہر والے) نوݨ دے مادے دے ذریعے علیحدہ کيتا جاندا اے۔ کاغذ بناؤن دا اک ہور طریقہ مکینیکل پلپینگ‘‘ کہلاؤندا اے۔ ایہدیاں دو قسماں نيں ’’تھرمو مکینیکل پلپ (TMP)‘‘ تے ’’گراؤنڈ وڈ پلپ (GW)۔‘‘
TMP پروسیس وچ لکڑی دے باریک ٹکڑےآں نوں بھافی حرارت والی ریفائنریز وچ پا کے اوہناں نوں سٹیل دیاں دو پلیٹاں دے درمیان گُھٹ کے نچوڑ لیا جاندا اے تے ایہ ٹکڑے ریشےآں وچ تبدیل ہوجاندے نيں جد کہ GW پروسیس وچ لکڑی دے چِھلے ہوئے لٹھاں نوں وڈے وڈے گرائنڈرز وچ پا دتا جاندا اے جِتھے ایہ گُھمدے پتھراں دے درمیان دَب کے ریشے وچ بدل جاندے نيں۔
مکینیکل پلپینگ دے ایہناں دونے طریقےآں وچ لکڑی دا مادہ علیحدہ نئيں ہُندا اس لئی خام پیداوار بہت ودھ ہُندی اے جیہدی شرح تقریبن پچانوے فیصد تک پہنچ چکی اے۔ لیکن ایہدے نال خرابی ایہ ہُندی اے کہ وقت گزرن دے نال نال کاغذ وچ پیلاہٹ آجاندی اے تے اوہ خستہ ہو کے تڑخن لگدا اے۔ مکینیکل پلپینگ دے ذریعے چھوٹا ریشہ بندا اے جیہدی وجہ توں کاغذ دی کوالٹی وی کمزور ہُندی اے۔
حیرت انگیز گل ایہ اے کہ مکینیکل پلپینگ لئی بہت ودھ بجلی دی لوڑ ہُندی اے پر ایہدے باوجود اس طریقے توں بنن والے کاغذ اُتے آؤن والے اخراجات کیمیائی پلپینگ دی نسبت گَھٹ ہُندے نيں۔ کاغذ نوں مُڑ قابل استعمال بناؤن لئی مکینیکل پلپینگ تے کیمیائی پلپینگ، دوویں طریقے استعمال کيتے جاسکدے نيں۔ پراݨے کاغذ نوں ری سائیکل کرکے نواں کاغذ بناؤن توں کاغذ دی کوالٹی اُتے کوئی فرق نئيں پیندا بلکہ نواں کاغذ وی ايسے کوالٹی دا حامل ہُندا اے جو پراݨے کاغذ دی ہُندی اے، جس توں اوہ بنایا گیا ہُندا اے۔