کمپیوٹر وائرس
کمپیوٹر وائرس (Computer Virus) ایسا پروگرام اے جو اپنے آپ نوں اک Computer توں دوسرے کمپیوٹر وچ داخل کردا اے تے جس وچ وی اوہ داخل ہُندا اے اس دے ہارڈوئیر یا سوفٹ وئیر وچ چھیڑ چھاڑ کردا اے۔
وائرس دا کم
[سودھو]وائرس نوں اس طریقے توں ڈیزائن کیتا جاندا اے کہ اوہ اک کمپیوٹر توں دوسرے کمپیوٹر وچ منتقل ہُندے وقت یوزر دے علم توں بچ جان تے پتہ وی نہ لگے کہ وائرس داخل ہوچکيا اے۔ جدوں وائرس کمپیوٹر وچ داخل ہوئے جائے تاں اوہ کمپیوٹر نوں اپنے کنٹرول وچ لے لیندا اے وائرس دی انہاں ہدایات کوجو کِسے سسٹم نوں خراب کرنے دا باعث بندی اے (Payload) کہیا جاتاہے پر( پے لوڈ)کِسے وی فال یا پیغام نوں خراب کر دیتاہے یا فیر اسنوں بدل دیندا اے۔ لہذا کمپیوٹر دا نظام خراب ہوجاندا اے۔ تے وی ایداں دے پروگرام نيں جو کمپیوٹر پروگرام دے لئی نقصان دہ اے لیکن انہاں وچ یکساں طور اُتے ایہ دونے گلاں نئيں پائی جاندیاں کہ اوہ خودبخود اک کمپیوٹر توں دوسرے کمپیوٹر وچ منتقل ہوجان تے فیر انہاں دا کھوج وی نہ لگایا جاسکے۔ لیکن فیر وی ایداں دے پروگرامز وائرس توں مشابہت رکھدے نيں۔ ایہ کِسے کھیل دی صورت وچ آسکدے نيں تے فیر اپنا کم دکھاندے نيں انہاں وچوں بعض پروگرامز ایداں دے نيں جو اس وقت تک عمل پزیر نئيں ہُندے جدوں تک اوہ اک خاص تریخ یا وقت نوں نہ پالاں۔ تے فیر کِسے مخصوص حرف نوں یوزر ٹائپ نہ کرے ایداں دے وی نقصان دہ پروگرامز سامنے آندے نيں جو اپنے آپ نوں کاپی کردے رہندے نيں ایتھے تک کہ انہاں دا حجم کمپیوٹر دی میموری اُتے حاوی ہوجاندا اے تے اس طرح کمپیوٹر دا کا م سست پرجاندا اے۔
وائرس دا اثرانداز هونا
[سودھو]2۔ وائرس کس طرح اثر انداز ہُندے نيں؟ جداں کہ اُتے بیان کیتا گیا اے کہ وائرس اک کمپیوٹر توں دوسرے کمپیوٹر وچ منتقل ہُندے نيں تے جدوں اوہ اپنا کم شروع کر دیؤ تاں فیر اوہ کِسے وی فلیش ڈسک یا ہارڈڈرائیو جو اک کمپیوٹر سسٹم دا حصہ اے انہاں وچ منتقل ہوجاندا اے۔ تے اس طرح سارے نیٹ ورک تے دوسرے کمپیوٹرز وچ خرابیاں پیدا کرنے لگ جاتاہے ایداں دے وائرس عام طور اُتے Professional Main Frame Systemsکی نسبت Personal Computersماں زیادہ پائے جاندے نيں کیونجے انہاں پروگرامز نوں سی ڈیز یا فلیش ڈسک دے ذریعے پھیلایا جاتااے۔ جو Personal Computers کمپیوٹر استعمال کرنے والےآں دے کم آندی اے۔ وائرسز صرف اس وقت عمل پزیر ہُندے نيں جدوں انہاں دے پروگرام نوں استعمال کیتا جائے لہذا جے کوئی کمپیوٹر کِسے انفکٹڈنیٹ ورک توں منسلک اے ضروری نئيں کہ اس کمپیوٹر خرابی پیدا ہوئے اُتے ایداں دے وائر س پروگرام نيں جو کمپیوٹر یوزر نوں لالچ دے کے اپنا پروگرام استعمال کرواندے نيں۔ اس دے برعکس بعض ایداں دے وائرس نيں جو کِسے اچھے پروگرام دے نال اٹیچ ہوجاندے نيں لہذا جدوں انہاں پروگرام نوں چلایا جاندا اے تاں وائرس وی ایکٹو ہوجاندے نيں۔
وائرس دی قسماں
[سودھو]وائرس دی بنیادی چھ قسماں نيں۔ جو مختلف طریقےآں توں اثر پزیر ہُندے نيں تے صرف اپنے اند رپروگرام کیتے گئے احکامات بجا لاندے نيں۔ لہذا جو کم جس وائرس دے سپرد ہوئے جدوں تک اس کم دا وقت نہ آئے اوہ کِسے طرح وی کوئی خرابی پیدا نئيں کردے۔
تن قسماں دے وڈے پروگرام
[سودھو]ایداں دے پروگرام دی تن وڈی قسماں نيں۔ جوکمپیوٹر وچ خرابی دا سبب بندے نيں یا ڈاٹا نوں متاثر کردے نيں۔
- ورم
- وائرس
- ٹروجن هارس
ورم (Worm)
[سودھو]یہ پروگرام کِسے دے علم وچ لیائے بغیر خود توں اپنے آپ نوں پھیلاندا اے تے ایکٹو ہونے دے لئی کِسے دی مدد دا محتاج نئيں ہُندا یعنی خود بخود ایکٹو ہوجاندا اے ایہ عام طور اُتے انٹر نیٹ دے ذریعے پھیلدا اے جس وچ یوزر نوں کوئی ای میل کھولنے دے لئی دا جاندا اے جس دے نال انٹر نیٹ ورم نوں اٹیچ کر دتا جاندا اے۔ اس پے لوڈ وچ ایسی ہدایات ہوسکدیاں نيں کہ ایہ خود بخود انہاں لوکاں تک پہنچ جائے جنہاں نوں آپ ای میل کردے نيں یا جنہاں دے ای میل دے ایڈریس آپ نے م س آﺅٹ لک یا ایڈریس بک وچ لکھ رکھے نيں۔ ایہ زیادہ تر زیادہ نقصان دہ نئيں ہُندے لیکن چند ورم کافی خطرناک ہُندے نيں۔
وائرس(Virus)
[سودھو]ایسا پروگرام جو بہرحال کمپیوٹر دے لئی خطرناک ہوئے وائرس کہلاندا اے۔ تکنیکی لحاظ توں وائرس ایسا پروگرام ہُندا اے جو یوزر دی مدد توں ایکٹو ہُندا اے۔ یعنی آپ نوں دلچسپ ناواں دے ذریعے لالچ دے کے کِسے پروگرام نوں چلانے اُتے آمادہ کردا اے یا ای میل دے نال آنے والی اٹیچ مینٹ نوں اوپن یا ڈاﺅن لوڈ کرنے دے لئی ہدایات دتی جاندی نيں۔ جدوں آپ فائل نوں اوپن کرن یا وائرس دے پروگرام نوں چلا دیندے نيں۔ تاں وائرس اپنا دا م کرنا شروع کردیندا اے۔ ایہ کمپیوٹر وچ مخفی رہ کے اپنی کاپیز بناندا رہندا اے۔
ٹروجن ہارس (Trojan Horse)
[سودھو]قدیم یونانی روایات دے ٹروجن ہارس دی طرح وائرس دی ایہ قسم عام بے ضرر پروگرام یا سوفٹ وئیر دے نال اپنے آپ نوں اٹیچ کر لیندی اے تے اس پروگرام نوں چلانے توں ایہ وی ایکٹو ہوکے اپنا کم شروع کردیندا اے۔ ٹروجن ہارس عام طور اُتے Softwares یا CD's وچ عام ہُندے نيں جو غیر قانونی طور اُتے بنائی جاندی نيں۔ کاپی شدہ سی ڈیز اس دے پھیلانے دا سب توں وڈا ذریعہ نيں۔ انہاں وچ چائنا وائرس نوں اج کل بہت شہرت حاصل اے۔
وائرس توں بچنے دے طریقے
[سودھو]وائرس توں بچنے دے طریقے مندرجه ذیل هاں;
- بچاؤ تے کھوج لگانا
- حدبندی تے بحالی
بچاﺅ تے کھوج لگانا
[سودھو]کمپیوٹر یوزر ایداں دے سوفٹ وئیر پہلے توں تیا ررکھ سکتاہے جو وائرس توں خبردار کرسکن۔ فلاپی ڈسک، فلیش ڈسک تے ہر سی ڈی نوں پہلے قابل اعتماد انٹی وائرس توں سیکن کرکے استعمال کیتا جائے۔ ایتھے تک کہ نويں ونڈو کرنے دے بعد سب توں پہلے وائرس دا سیکن کروائاں باقی انسٹالیشن بعد وچ مکمل کرکے اک دفعہ سارے کمپیوٹر دا سکین کر لین۔ فیر گھٹ توں گھٹ ہفتہ وار سیکنگ کيتی جائے ورنہ جِنّی جلدی ممکن ہوئے کمپیوٹر سکین کر ليا جائے۔
حد بندی تے بحالی
[سودھو]وائرس دی حد بندی اس طرح توں کيتی جاسکدی اے کہ جے انفکٹڈ ہوچکی اے تاں ایداں دے کمپیوٹر نوں نیٹ ورک توں فوراً علاحدہ کر لین تے اس طرح توں فائلز دا تبادلہ روک دتا جائے تے دوسری صورت ایہ کہ جے کمپیوٹر سسٹم وچ وائرس داخل ہوچکيا اے تاں اسنوں ختم کرنا ہر کم توں زیادہ ضروری اے بعض سوفٹ وئیر (انٹی وائرس ) خود وائرس پروگرام ہُندے نيں۔ انٹی وائرس پروگرام ہمیشہ قابل اعتماد شخص دے مشورے توں ہی استعمال کرن نا کہ سنیا سنایا پروگرام نوں انسٹال کیتا جائے ایہ آپ دے کمپیوٹر سسٹم دا معاملہ اے ۔
وائرس دے مقاصد
[سودھو]وائرس پروگرام بنانے والےآں دے دو مقاصد ہُندے نيں;
- کِسے مخصوص شخص یا ادارے دے ریکارڈ نوں تباہ کیتا جاسکےـ
- مخصوص وائرس دی مدد توں کِسے دے کمپیوٹر توں معلومات چوری دی جاسکن۔
وائرس دی تریخ
[سودھو]1949ء وچ ہنگری دا اک باشندہ جو امریکا وچ قیام پزیر ہوچکيا سی یعنی (John Von Neumann) نے نیوجرسی دی اک انسٹی ٹیوٹ وچ ایہ ارادہ کیتا کہ اس گل دا پتہ لگایا جائے کہ کیہ کمپیوٹر پروگرام اک کمپیوٹر توں دوسرے کمپیوٹر وچ خود بخود منتقل ہوسکدے نيں یا نئيں لہٰذا 1950ء دی دہائی وچ اک ایسی کھیل بنائی گئی جس دے نتیجے وچ اس کھیل کوکھیلنے والے چھوٹے چھوٹے کمپیوٹر پروگرام بناتے سن جو اپنے حریف دے سسٹم اُتے حملہ آور ہُندے سن تے اس دے پروگرام نوں مٹانے دی کوشش کردے سن ۔ 1983ء وچ ایداں دے پروگرامزکو وائرس کاناں دتا گیا۔ 1985ء وچ وائرس توں ملدے جلدے پروگرام سامنے آئے جس دے نتیجے وچ وائرس پروگرام نوں ترقی ملی 1986ء وچ برین وائرس (Brain Virus)سامنے آیا۔ جو اک سال دے اندر اندر ساری دنیا وچ پھیل گیا۔ 1988ء وچ اک وائرس دا پتہ لگیا جس نے پوری یونائیٹڈ اسٹیٹ وچ تہلکہ مچا دیاتے ايسے طرح 1990ء دی دہائی وچ تے اس دے بعد تک وائرسز دی قسماں بہت ہی پیچیدہ ہوئے گئی۔