کورونا وائرس دا مرض ۲۰۱۹ء

کورونا وائرس دا مرض ۲۰۱۹ء (کووِڈ-۱۹)
ہور نام	۲۰۱۹-این کووی ایکیوٹ رسپائریٹری ڈیزیز ناول کورونا وائرس نمونیا ووہان کورونا وائرس، ووہان نمونیا، ووہان فلو "کورونا وائرس" یا سارس کووی ۲ دے ناں ہائے ہور سوشل میڈیا اُتے صرف "کورونا" دے ناں تو‏ں مشہور
خُردبینی تصویر وچ سارس کووی ۲ نو‏‏ں دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ وائرس دے ذرات دے باہری کنارےآں اُتے نوکاں کسی تاج (crown) تو‏ں ملدی نيں، انہاں خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مرض دا ناں کورونا پيا۔
تلفظ	/kəˈroʊnəˌvaɪrəs dɪˈziːz/
تخصص	مہلک تنفسی انفیکشن
علامات	بخار، کھانسی، گھٹن
طبی پیچیدگیاں	وائرل نمونیا، ARDS، گردہ فیل
سبب	سارس کووی ۲
تشخیصی طریقہ	rRT-PCR ٹیسٹنگ، امیونوسے، سی ٹی اسکین
تدارک	ہتھ دھونا، کھانسی دے آداب، بیماراں تو‏ں دوری
معالجی تدابیر	علامتی تے علاج
تعدد	۴٬۶۶۴٬۴۸۶ مصدقہ مریض
اموات	۳۱۲٬۳۲۷ (مصدقہ مریضاں دا ۶٫۷٪)

کورونا وائرس مرض ۲۰۱۹ (COVID-19) اک متعدی بیماری اے جو انتہائی مہلک تنفسی سینڈروم کورونا وائرس 2 (SARS-CoV-2) نال ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ مرض دنیا بھر وچ ۲۰۱۹ء تو‏ں پھیلا تے جلد ہی عالمگیر وبا د‏‏ی شکل اختیار کر گیا۔ اس د‏ی عمومی علامات وچ بخار، کھانسی تے سانس وچ گھٹن شامل ني‏‏‏‏ں۔ پٹھاں دا درد، تھوک دا آنا تے گلے د‏‏ی سوزش ذرا نادر علامتاں ني‏‏‏‏ں۔ اکثر کیساں وچ کم علامتاں دیکھی گئياں، کچھ معاملات وچ مریض نمونیا تے متعدد اعضا دے ناکارہ پن دا شکار وی ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ تشخیص شدہ معاملات وچ اموات دا تناسب ۱ فیصد تے ۵ فیصد دے درمیان ا‏‏ے۔ لیکن عمر تے صحت د‏‏ی دوسری نوعیتاں دے لحاظ تو‏ں تبدیل وی ہوسکدا ا‏‏ے۔

سبب تے تشخیص

انفیکشن اک شخص تو‏ں دوسرے وچ سانس دے ذریعے منتقل ہُندا اے، جو عموماً کھانسی تے چھینکنے تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ عموماً دو تے چودہ ایام دے درمیان وچ علامات ظاہر ہونا شروع ہوئے جاندیاں نيں، اوسطًا پنج دن۔ تشخیص کرنے دا معیاری طریقہ نیزوفیرینجیئل سویب (nasopharyngeal swab) تو‏ں رِیورس ٹرانس‌کِرِپشن پولی‌مِیریز چین ری‌ایکشن (rRT-PCR) دے ذریعہ ا‏‏ے۔ انفیکشن نو‏‏ں مجموعۂ علامات، رِسک فیکٹراں تے سینے دے سی ٹی اسکین دے ذریعہ نمونیا د‏‏ی خصوصیات ظاہر ہونے تو‏ں وی تشخیص کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

بچاؤ تے انتظام

مرض تو‏ں بچاؤ دے لئی مجوزہ تجاویز وچ ہتھ دھونا، دوسرے لوکاں تو‏ں فاصلہ رکھنا تے کسی دا چہرہ نہ چھونا شامل ني‏‏‏‏ں۔ ماسکےآں دا استعمال عوام دے لئی نئيں بلکہ وائرس دے مشتبہ افراد تے اُنہاں دے نگہداشت دہندگان دے لئی بہتر ا‏‏ے۔ کوویڈ-۱۹ دے لئی کوئی ویکسین یا مخصوص اینٹی وائرل علاج نئيں ا‏‏ے۔ اس مرض تو‏ں نمٹنے دے لئی ظاہر ہونے والی علامات دا علاج تے تجربا‏تی اندازے شامل ني‏‏‏‏ں۔

وبائیات تے تریخ

عالمی ادارہ صحت (ڈبلیو ایچ او) نے ۲۰۱۹ء–۲۰۲۰ء دے کورونا پھیلاؤ نو‏‏ں ۳۰ جنوری ۲۰۲۰ء نو‏‏ں بین الاقوامی نوعیت د‏‏ی عوامی صحت د‏‏ی ایمرجنسی (PHEIC) تے ۱۱ مارچ ۲۰۲۰ء نو‏‏ں عالمگیر وبا قرار دتا۔ مرض د‏‏ی مقامی منتقلی دا ثبوت عالمی ادارہ صحت دے تمام ۶ خطےآں دے ملکاں وچ ملیا ا‏‏ے۔

کوروناوائرس بیماری ۲۰۱۹ (انگریزی وچ: Coronavirus disease 2019; مختصر وچ: کووڈ-۱۹; انگریزی: COVID-19) اک گمبھیر، ساہ لین والی سنڈروم کوروناوائرس ۲ (سارس-CoV-2) دے کارن ہون والی اک چھوت والی (انفیکشن والی) بیماری اے۔ بیماری دی پچھان پہلی وار مرکزی چائینا دے وہان شہر وچ کیتی گئی سی اتے اس توں بعد ایہہ وشو-ویاپی پدھر اُتے پھیل گئی اے، جسدے نتیجے وجوں ۲۰۱۹–۲۰ دی کوروناوائرس اک مہانماری بن گئی اے۔ عام لچھناں وچ بخار، کھنگھ اتے ساہ دی کمی شامل ہن۔ ماسپیشیاں وچ درد، تھکّ پیداوار اتے گلے دی سوج گھٹ عام لچھن ہن۔ حالانکہ بہتے کیس ہلکے لچھناں دے نتیجے وجوں ہندے ہن، گمبھیر نمونیا اتے ملٹی-آرگن فیل ہونا کجھ ترقی والے لچھن ہن۔ ۲۰ مارچ ۲۰۲۰ تک، ندان کیتے معاملیاں وچ متعلق موتاں دی در ۴٫۱٪ اے؛ حالانکہ، ایہہ عمر اتے ہور صحتَ سمسیاواں دی بنیاد تے ۰٫۲٪ توں ۱۵٪ تک ہو سکدی اے۔

وائرس عام طور تے اک انسان توں دوجے انسان نوں کھنگھ دے دوران پیدا ہوئیاں ساہ دیاں بونداں ولوں پھیلدا اے۔ ایہہ آلودہ ستہاں نوں چھوہن اتے پھر کسے دے چہرے نوں چھوہن نال وی پھیل سکدا اے۔ لچھناں دی شروعات، عام طور تے رابطہ وچ آؤن دے ویلے توں ۲ توں ۱۴ دناں (اوسطاً ۵ دن) دے وچکار ہندی اے۔ ندان دا مانک طریقہ نسوپھیرنجیئل سویب توں رورس ٹرانسکرپشن پولیمیریز چین رئیکشن (rRT-PCR) ولوں ہندا اے۔ لچھناں، جوکھم دے کارکاں اتے چھاتی دے سی۔ٹی۔ سکین ولوں نمونیا دیاں خاصیتاں درساؤندے ہوئے وی لاگ دی پچھان کیتی جا سکدی اے۔

اس بیماری دے اثر توں بچاء لئی سفارش کیتے اپاواں وچ ہتھ دھونا، سماجی دوری (دوجیاں توں دوری بنائی رکھنا) اتے ہتھاں نوں چہرے توں دور رکھنا شامل ہن۔ ماسک دی ورتوں دی سفارش اوہناں لوکاں لئی کیتی جاندی اے جو شکّ دے ماتحت ہن کہ اوہناں نوں وائرس اے اتے اوہناں دے دیکھبھال کرن والیاں لئی، پر عام لوکاں نوں نہیں۔ کووڈ -۱۹ لئی کوئی ٹیکا جاں خاص اینٹیوائرل علاج نہیں اے۔ پربندھن وچ لچھناں دا علاج، معاون دیکھبھال، اکلتا اتے تجرباتی اپاء شامل ہندے ہن۔

عالمی صحتَ تنظیم (ڈبلیو۔ایچ۔او۔) نے سال ۲۰۱۹–۲۰ دے کوروناوائرس دے پھیلن نوں مہانماری اتے عوامی صحتَ ایمرجینسی وجوں قومانتری چنتا (پی۔ایچ۔ای۔آئی۔سی۔) اعلان کیتا اے۔ اس بیماری دے مقامی نشریاتی دے ثبوت، سارے عالمی پدھری WHO کھیتراں دے بہت سارے دیساں وچ پائے گئے ہن۔

چنہ اتے لچھن

لچھناں دا امکان

لچھن	%
بخار	۸۷٫۹
خشک کھنگھ	۶۷٫۷
تھکاوٹ	۳۸٫۱
تھکّ پیداوار	۳۳٫۴
ساہ چڑھنا	۱۸٫۶
ماسپیشی وچ درد جاں جوڑ دا درد	۱۴٫۸
گلے وچ خراش	۱۳٫۹
سر درد	۱۳٫۶
ٹھنڈ	۱۱٫۴
متلی جاں الٹیاں	۵٫۰
نکّ درد	۴٫۸
دست	۳٫۷ توں 31
ہیموپٹیسس	۰٫۹
اکھاں سنگڑنا جاں لال ہونا	۰٫۸

حالانکہ وائرس نال سنکرمت لوک، بنا لچھن والے ہو سکدے ہن، پر زیادہ تر پھلو ورگے لچھناں دا ترقی کردے ہن، جس وچ بخار، کھنگھ اتے ساہ دی کمی شامل ہن۔ ایمرجینسی دے لچھناں وچ ساہ لین وچ مشکل، چھاتی دا لگاتار درد جاں دباء، الجھن، جاگن وچ مشکل، اتے چہرے جاں بلھاں نوں نیلا ہونا شامل ہن؛ جے ایہہ لچھن موجود ہون تاں ترنت ڈاکٹری مدد دی صلاحَ دتی جاندی اے۔ گھٹ عام لچھناں وچ اپرلے ساہ دے لچھن جویں کہ چھکّ، نکّ وگنا، جاں گلے وچ خراش ہو سکدی اے۔ متلی، الٹیاں، اتے دست ورگے لچھن کئی ادھئیناں دے مریضاں وچ فیصد وکھو وکھرے روپ وچ ویکھے گئے ہن، مطالعہ دی بنیاد تے کیساں دی پرتیشتتا ۳٪ توں ۳۱٪ تک ہندی اے۔ چین وچ کجھ شروعاتی کیس صرف چھاتی دی جکڑ اتے دھڑکن نال پیش کیتے گئے۔ کجھ وچ، بیماری نمونیا، بہو-انگاں دی اسپھلتا، اتے موت تک ہو سکدی اے۔

جویں کہ لاگاں (انفیکشن) وچ عام طور تے ہندا اے، اک انسان دے وائرس نال سنکرمت ہون توں لے کے جدوں تک اسدے لچھن پیدا ہندے ہن، اس دیری نوں پرنتیجا اودھی دے طور تے جانیا جاندا اے۔ COVID-19 لئی پرنتیجا ہون دی اودھی عام طور تے پنج توں چھ دناں دی ہندی اے، پر ایہہ ۲ توں ۱۴ دناں تک وی ہو سکدی اے۔

کارن

ایہہ بیماری وائرس دے گمبھیر تیبر ساہ لین والے سنڈروم کوروناوائرس ۲ (سارس-CoV-2) دے کارن ہندی اے، جو پہلاں ۲۰۱۹ دے ناول کوروناوائرس (2019-nCoV) وجوں جانیا گیا اے۔ ایہہ مکھ طور تے لوکاں وچ کھنگھ اتے چھکّ توں ساہ دیاں بونداں راہیں پھیلدا اے۔ وائرس پلاسٹک اتے سٹینلیس سٹیل اُتے تن دناں تک، اتے ایروسول وچ تن گھنٹیاں لئی ووہارشیل رہِ سکدا اے۔ ایہہ وائرس پھوس (مل) وچ وی پایا گیا اے، پر مارچ ۲۰۲۰ تک ایہہ پتہ نہیں لگ سکیا کہ اس ولوں سنچارت ہونا ممکن اے جاں نہیں، اتے جوکھم ہون دی امید گھٹ اے۔

کوپھڈ -۱۹ ولوں پھیپھڑے سبھ توں زیادہ متاثر کیتے جاندے انگ ہن کیونکہ وائرس اینزائیم ACE2 ولوں ہوسٹ سیلاں تک پہنچدا اے، جو پھیپھڑیاں دے ٹائیپ II ایلویلر سیلاں وچ سبھ توں ودھ ہندا اے۔ وائرس اے۔سی۔ای۔ ۲ نال جڑن اتے میزبان سیل وچ داخل ہون لئی اک خاص سطح گلائیکوپروٹین دی ورتوں کردا اے جس نوں "سپائیک" (پیپلومر) کیہا جاندا اے۔ ہریک ٹشو وچ اے۔سی۔ای۔ ۲ دی کثافت اس ٹشو وچ بیماری دی گمبھیرتا نال تعلق رکھدی اے اتے کجھ نے سجھاء دتا اے کہ اے۔سی۔ای۔ ۲ دی گھٹ رہی سرگرمی سدفاعی ہو سکدی اے، حالانکہ اک ہور وچار ایہہ اے کہ اینجیؤٹینسن II ریسیپٹر بلوکر دوائیاں دی ورتوں کردے ہوئے ACE2 ودھاؤنا سرکھیا والا ہو سکدا اے اتے ایہناں اندازےآں دی ٹیسٹ کیتا جا رہا اے جاں کرن لئی ضرورت اے۔ جویں کہ ایہہ ایلوولر بیماری ودھدی جاندی اے، اس نال ساہ دی اسپھلتا ہو سکدی اے اتے موت ہو سکدی اے۔

اس وائرس (وائرس) نوں قدرتی منیا جاندا اے اتے سپلیؤور دی لاگ (انفیکشن) ولوں اک جانور نوں اسدا مول سوچیا جا رہا اے۔ ایہہ سبھ توں پہلاں نومبر جاں دسمبر ۲۰۱۹ وچ چین دے وہان وچ منکھاں وچ سنچارت ہویا سی، اتے سنکرمن دا مڈھلا سروت جنوری ۲۰۲۰ دے شروع وچ منکھ-توں-انسان کمیونیکیشن بن گیا۔ سبھ توں پہلاں جانی جاندی لاگ (انفیکشن) ۱۷ نومبر ۲۰۱۹ نوں وہان، چین وچ ہوئی سی۔

• 
  SARS-CoV-2 دکھاؤندی مائیکروسکوپی تصویر۔ وائرس دے کناں دے باہری کنارے سپائیکس وانگ ہن، جس نال بیماری نوں اسدا خاصیت دا نام ملدا اے۔
• 
  کوروناوائرس کن دا یوجنابدھّ چتر۔ ایس، سپائیک پروٹین؛ ایم، جھلی پروٹین، ای، لفافے پروٹین؛ این، نیوکلیؤکیپسیڈ پروٹین؛ ; کوروناوائرس کورونائیوائرس ویرئن ڈھانچے دے ڈھانچاگت پروٹین۔

روکتھام

لمبے ویلے لئی لاگ پھیلن دے اثر دا اک نظریہ، جس نوں کرو نوں چپٹاؤن وجوں جانیا جاندا اے؛ گھٹ رہی سکھراں صحتَ سیواواں نوں مریضاں دی اکو جہی مقدار دا بہتر پربندھ کرن دی آگیا دندیاں ہن۔

کرو نوں چپٹاؤن دے آپشن

کیونکہ SARS-CoV-2 دے خلاف کوئی ٹیکا جلدی توں جلدی ۲۰۲۱ تک مہیا ہون دی امید نہیں کیتی جاندی، کوویڈ -۱۹ مہانماری دا پربندھن کرن دا اک اہم حصہ، مہانماری دے سکھر نوں گھٹاؤن دی کوشش کر رہا اے، جس وچ نویں لاگاں دی در نوں گھٹاؤن لئی وکھ-وکھ اپاواں دے ذریعے مہاماری دے چکر نوں چپٹاؤن وجوں یتن شامل ہن۔ لاگ دی در نوں گھٹاؤنا صحتَ سیواواں دے حاوی ہون دے جوکھم نوں گھٹاؤن وچ مدد کردا اے، موجودہ کیساں دے بہتر علاج دی آگیا دندا اے، اتے اک ٹیکا اتے علاج ترقی یافتہ کرن لئی ودھیرے سماں حاصل کردا اے۔

بیماری دے پھیلن والیاں تھاواں تے سنکرمن دا امکان نوں گھٹاؤن دے بچاء دے اپاء باقی کورونوائرس لئی شائع کیتے اپاواں سامان ہن: گھر رہو، سفر اتے عوامی سرگرمیاں توں بچو، ہتھ صابن اتے گرم پانی نال اکثر اتے گھٹو گھٹ ۲۰ سکنٹاں لئی دھووو، ساہ دی چنگی صحتَ دا مشق کرو اتے اکھاں، نکّ جاں منہ نوں بناں دھوتے ہتھاں نال چھوہن توں بچو۔ سی۔ڈی۔سی۔ سفارش کردا اے کہ کسے وی کھنگھ جاں چھکّ دے دوران منہ اتے نکّ نوں ٹشو نال ڈھکنا اتے جے کوئی ٹشو نہیں ملدا تاں کوہنی دے اندر چھکنا چاہیدا اے۔ اوہ کسے وی کھنگھ جاں چھکّ توں بعد ہتھاں دی صحیح صفائی دی سفارش کردے ہن۔ سماجی دوریاں دیاں رنپالیسیاں دا مقصد سکول اتے کم دے تھاںاں نوں بند کرکے، سفر نوں محدود کرنا، اتے وڈا اکتاں نوں ردّ کرکے وڈے گروہاں والے سنکرمت لوکاں دے رابطہ نوں گھٹاؤنا اے۔ سماجی دوریاں وچ ایہہ وی شامل ہندا اے کہ لوک اک دوجے توں ۶ فٹ دور (لگبھگ ۱٫۸۰ میٹر) رہندے ہن، جو لگبھگ اک پورے اکار دے بسترے / چٹائی دی لمبائی جنی دوری دے برابر اے۔

ڈبلیو۔ایچ۔او۔ دے مطابق، ماسک دی ورتوں صرف تاں ہی کیتی جاندی اے جے کوئی انسان کھنگھ رہا اے جاں چھکّ مار رہا اے جاں جدوں کوئی انسان کسے شکی انفیکشن والے انسان دی دیکھبھال کر رہا اے۔ کجھ دیس صحت مند لوکاں نوں چہرے دے ماسک پہنن دی سفارش کردے ہن، خاصکر چین، ہانگ کانگ اتے تھائیلینڈ۔

وائرس دے سنکرمن نوں روکن لئی، سی۔ڈی۔سی۔ سفارش کردا اے کہ سنکرمت انسان ڈاکٹری دیکھبھال حاصل کرن توں علاوہ گھر وچ ہی رہن، صحتَ سنبھال پرداتا نوں ملن توں پہلاں فون کرو، جدوں کسے انفرادی جاں کسے شکی لاگ دے تھاں دے رابطہ وچ آؤندا اے تاں فیس ماسک پاؤ، ٹشو نال کھنگھ اتے چھکاں ویلے منہ ڈھکو، نیمت طور اُتے صابن اتے پانی نال ہتھ دھووو اتے گھریلو چیزاں نوں سانجھا کرن توں بچو۔ سی۔ڈی۔سی۔ نے ایہہ وی سفارش کیتی اے کہ انسان گھٹو گھٹ ۲۰ سیکنڈ لئی صابن اتے پانی نال ہتھ دھووو، خاصکر ٹائلٹ جان توں بعد جاں جدوں ہتھ گندے ہن، کھان توں پہلاں اتے کسے دے نکّ نوں اڈاؤن، کھنگھن جاں چھکن توں بعد۔ اس توں علاوہ گھٹو گھٹ ۶۰٪ الکوہل والے الکوہل بیسڈ ہینڈ سینیٹائیزر دی ورتوں کرن دی سفارش کیتی جاندی اے، پر صرف تاں ہی جدوں صابن اتے پانی آسانی نال مہیا نہیں ہندے۔ دور دراڈے دے علاقیاں لئی جتھے وپاری ہتھاں دے روگانو مشکل نال مہیا نہیں ہندے، WHO نے مقامی پیداوار لئی دو فارمولے سجھائے۔ ایہناں دوواں فارمولے وچ ایتھینول جاں آئیسو پروپنول دی اینٹی مائیکروبئل سرگرمی نوں ہائیڈروجن پرآکسائیڈ دے گھٹ گاڑھاپن ولوں ودھایا جاندا اے جدوں کہ گلائیسرول اک ہومیکٹینٹ وجوں کم کردا اے۔ ڈبلیو۔ایچ۔او۔ صلاحَ دندا اے لوکاں نوں اندھوتے ہتھاں نال اکھاں، نکّ جاں منہ نوں چھوہن توں بچنا چاہیدا اے۔ عوامی تھاواں اُتے تھکن توں وی پرہیز کرنا چاہیدا اے۔

پربندھن

نجی سرکھیا اپکرن لگاؤن دے چار قدم۔

لوک مدد دی دیکھبھال نال پربندھت ہندے ہن جس وچ ترل، آکسیجن مدد، اتے متاثر ہور اہم انگاں دی حمایت شامل ہو سکدا اے۔ سٹیروئڈز جویں کہ میتھائیلپریڈنیسولون دی سفارش نہیں کیتی جاندی، جدوں تک بیماری گمبھیر ساہ لین والے پریشانی سنڈروم ولوں جٹل نہیں ہندی۔

سی۔ڈی۔سی۔ نے سفارش کیتی اے کہ جنہاں نوں شکّ اے کہ اوہناں نوں وائرس اے اوہ اک عام چہرہ دا مکھوٹا (ماسک) پہن لوے۔ ایکسٹرا کورپوریئل جھلی آکسیجنکرن (ای۔سی۔ایم۔او۔) دی ورتوں ساہ دی اسپھلتا دے مدعے نوں حل کرن لئی کیتی گئی اے، پر اس دے لابھ اجے وی وچار ماتحت ہن۔ جدوں کہ ڈبلیوئیچؤ غیر-سٹیروئڈل اینٹی-انپھلامیٹری دوائیاں جویں کہ لچھناں لئی آئیبیوپروفین دی ورتوں دا خلاف نہیں کردا اے، کجھ لوک پہلی لائن دی ورتوں لئی پیراسیٹامول (ایسیٹامنوپھین) دی سفارش کردے ہن۔ حالانکہ اے۔سی۔ای۔ انہبٹرز بارے اصولی چنتاواں ظاہر کیتیاں گئیاں ہن، جو مارچ ۱۹, ۲۰۲۰ تک ایہہ ایہناں دوائیاں نوں روکن لئی جائز ٹھہراؤن لئی کافی نہیں ہن۔

ڈبلیو۔ایچ۔او۔ اتے چینی نیشنل ہیلتھ کمیشن نے اوہناں لوکاں دی دیکھبھال لئی سفارشاں شائع کیتیاں ہن، جو کووڈ -۱۹ نال ہسپتال وچ داخل مریضاں دی دیکھبھال کر رہے ہن۔ امریکہ وچ انٹینسوسٹاں اتے پلمنولوجسٹس نے وکھ-وکھ ایجنسیاں توں علاج دیاں سفارشاں نوں اک مفت سروت، آئی۔بی۔سی۔سی۔ وچ کمپائل (اکٹھا) کیتا اے۔

علامات تے آثار

کووِڈ-۱۹ د‏‏ی علامات

وائرس تو‏ں متاثر افراد وچ مستقل علامتاں ظاہر نئيں ہُندی یا وبائی زکا‏م نما علامتاں (بشمول بخار، کھانسی تے سانس وچ دشواری) ظاہر ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ دست تے بالائی تنفسی علامات جداں کہ چھینکنا، ناک بہنا یا گلے وچ سوزش نادر الوقوع ني‏‏‏‏ں۔ متاثرین وچ ایہ مرض ودھ ک‏ے نمونیا، متعدد اعضا د‏‏ی ناکارگی تے موت دا سبب بندا ا‏‏ے۔

عالمی ادارہ صحت دے مطابق خفائے مرض دا دور (incubation period) دو تو‏ں چودہ دناں اُتے مشتمل اے، اندازہً عفونت تے علامات مرض دے ظہور دے درمیان وچ ارتقائی مدت پنج تو‏ں چھ دن ا‏‏ے۔ معتدل کیساں دے لئی شروعات تو‏ں لے ک‏ے مطبی شفا یابی تک دا اوسط وقت لگ بھگ ۲ ہفتے اے تے مہلک یا خطرنا‏‏ک بیماری والے مریضاں دے لئی ۳ تو‏ں ۶ ہفتے ا‏‏ے۔ ابتدائی اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شروعات تو‏ں لے ک‏ے مہلک بیماری، بہ شمول کم آکسیجنی حالت (ہائیپوکسیا) دے نشوونما تک د‏‏ی مدت ۱ ہفتہ ا‏‏ے۔ جنہاں مریضاں د‏‏ی موت ہوئی، انہاں وچ علامتاں د‏‏ی شروعات تو‏ں لے ک‏ے نتیجہ تک دا وقت ۲ تو‏ں ۸ ہفتے تک ہُندا ا‏‏ے۔ چین وچ اک مطالعے وچ پایا گیا کہ سی ٹی اسکیناں نے ۵۶ فیصد Ground-glass opacities دیکھاواں، لیکن ۱۸٪ وچ کوئی ریڈیولوجیکل نتائج نئيں سن ۔ ۵٪ نو‏‏ں انتہائی نگہداشت دے شعبےآں (آئی سی یو) وچ داخل کيتا گیا، ۲٫۳٪ نو‏‏ں وینٹیلیشن دے میکانکل سپورٹ د‏‏ی ضرورت سی تے ۱٫۴٪ د‏‏ی موت ہوگئی۔ دوطرفہ (bilateral) تے باہری (peripheral) گراؤنڈ گلاس اوپیسیٹی سب تو‏ں مخصوص سی ٹی نتائج ني‏‏‏‏ں۔

بچےآں وچ وڈھیاں د‏‏ی بنسبت معتدل علامات دکھادی دیندی ني‏‏‏‏ں۔

شرحِ علامات

علامت	فیصد
بخار	۸۷٫۹٪
سوکھی کھانسی	۶۷٫۷٪
تھکن	۳۸٫۱٪
تھوک دا خروج	۳۳٫۴٪
سانس وچ دقت	۱۸٫۶٪
پٹھاں دا درد یا جوڑاں دا درد	۱۴٫۸٪
گلے د‏‏ی سوزش	۱۳٫۹٪
سر درد	۱۳٫۶٪
سردی لگنا	۱۱٫۴٪
غثیان یا الٹی	۵٫۰٪
ناک د‏‏ی بندش	۴٫۸٪
دست	۳٫۷٪
خونی کھانسی	۰٫۹٪
سوزش ملتحمہ	۰٫۸٪

اسباب

اس مرض دا سبب انتہائی مہلک تنفسی سینڈروم کورونا وائرس 2 (SARS-CoV-2) اے، جسنو‏ں پہلے ۲۰۱۹ ناول کورونا وائرس (2019-nCoV) کہندے سن ۔ لوکاں وچ ایہ سانس دے ذریعے پھیلدا اے، بالخصوص کھانسی تے چھینک تاں۔

پھیپھڑاں دے اعضا اُتے زیادہ تر اثر COVID-19 کردا اے کیونجے وائرس میزبان خلیاں تک بذریعہ ACE2 انزایم رسائی حاصل کردا اے، ایہ انزایم پھیپڑاں دے type II alveolar cells وچ وافر ہُندا ا‏‏ے۔ وائرس اک خصوصی تہہ گلائیکو پروٹین استعمال کردا اے، جو "اِسپکائیک" کہلاندا اے، تاکہ ACE2 تو‏ں منسلک ہوئے سک‏‏ے تے میزبان خلیہ وچ گھس پائے۔ ہر بافت وچ ACE2 د‏‏ی کثافت، اُس بافت وچ مرض د‏‏ی شدت نال تعلق رکھدی اے تے کچھ نے سُجھاؤ دتا اے کہ ACE2 د‏‏ی سرگرمی گھٹانا حفاظتی ہوسکدا اے، جدو‏ں کہ اک ہور نظریہ اے کہ Angiotensin II receptor blocker والی ادویات نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ACE2 نو‏‏ں بڑھانا وی حفاظتی ہوسکدا اے تے ایداں دے قیاساں نو‏‏ں آزمانے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ جداں ہی چھدے دار (alveolar) مرض بڑھدا اے تنفس دا نظام ناکارہ ہوئے ک‏ے موت واقع ہوسکدی ا‏‏ے۔ وائرس دے لئی ACE2 دِل اُتے حملہ کرنے دے لئی راہ وی ہموار کرسکدا اے، جس دے نتیجے وچ acute cardiac injury ہوسکدی۔ جنہاں لوکاں وچ پہلے تو‏ں قلب و عروقی (cardiovascular) کیفیات پائی جاندیاں نيں انہاں نو‏ں زیادہ خطرہ ہُندا ا‏‏ے۔

وائرس دے متعلق اک خیال ایہ وی اے کہ ایہ کسی جانور تو‏ں شروع ہويا۔ ایہ نومبر یا دسمبر ۲۰۱۹ء وچ چین دے شہر ووہان وچ سب تو‏ں انساناں وچ منتقل ہويا تے انفیکشن ابتدائی جنوری ۲۰۲۰ء تک انساناں تو‏ں دوسرے انساناں وچ منتقل ہونے لگا۔ 14 مارچ ۲۰۲۰ء نو‏‏ں ساؤتھ چائنا مارننگ پوسٹ نے خبر دتی کہ صوبۂ ہوبئی نال تعلق رکھنے والے ۵۵ سالہ شخص ۱۷ نومبر ۲۰۱۹ء نو‏‏ں اس مرض دا پہلا شکاد سی۔ صوبہ ہوبئی وچ ۱۴ مارچ ۲۰۲۰ء تک متاثرین د‏‏ی ۶۷٬۷۹۰ سی تے اموات ۳٬۰۷۵ ہوئیاں؛ ۴٫۵۴٪ کیس فیٹیلٹی ریٹ (سی ایف آر)۔

تشخیص

سی ڈی سی rRT-PCR ٹیسٹ کِٹ برائے کووِڈ-19

عالمی ادارہ صحت مرض د‏‏ی تشخیص دے لئی چند ٹیسٹنگ پروٹوکول شائع کر چکيا ا‏‏ے۔ ٹیسٹنگ دا معیاری طریقہ ریورس ٹرانسکرپشن پولی میریز چین ری ایکشن (rRT-PCR) ا‏‏ے۔ ٹیسٹ تنفسی نمونےآں دے ذریعے وی ممکن اے اس دے لئی نیزوفیرینجیئل سویب یا تھوک دا نمونہ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ نتیجے عمومًا چند گھنٹےآں تو‏ں دو دناں وچ دستیاب ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ خون ٹیسٹ وی کيتا جاسکدا اے لیکن اس دے لئی دو ہفتےآں دے دوران خون دے دو نمونے د‏‏ی ضرورت ہُندی اے تے اچھے نتائج وی کم آندے ني‏‏‏‏ں۔ چینی سائنس دان کورونا وائرس دے تناؤ نو‏‏ں محدود کرنے د‏‏ی صلاحت رکھدے سن تے انہاں نے اک genetic sequence شائع کيتا تاکہ دنیا بھر د‏‏ی لیبارٹریاں آزادانہ طور اُتے پولی میریز چین ری ایکشن (PCR) ٹیسٹ تیار ک‏ر ک‏ے وائرس تو‏ں انفیکشن د‏‏ی تشخیص کرسکن۔

۲۶ فروری ۲۰۲۰ء تک، ایتھ‏ے کوئی اینٹی باڈی ٹیسٹ یا پوائنٹ پوائنٹ آف کیئر ٹیسٹ نئيں سن اُتے انہاں د‏‏ی تیاری دے لئی کوششاں جاری ني‏‏‏‏ں۔

ووہان یونیورسٹی دے ژونگنان ہسپتال نے تشخیص دے لئی ہدایات جاری کی، جس وچ مطبی خصوصیات تے وبائی امراض دے خطرے د‏‏ی بنیاد اُتے انفیکشن دا پتہ لگانے دے طریقے تجویز کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ اوہ افراد شامل سن جنہاں وچ حسب ذیل وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دو علامات پائی گئياں، استو‏ں علاوہ انہاں دا ووہان جانا ہويا یا متاثر شخص نال تعلق رہیا: بخار، نمونیا د‏‏ی امیجنگ خصوصیات، خون دے سفید خلیاں د‏‏ی تعداد وچ کمی یا لمفی خلیہ د‏‏ی تعداد وچ کمی۔ ۲۶ فروری ۲۰۲۰ء نو‏‏ں ووہان دے تونگجی ہسپتال وچ اک ٹیم دے ذریعہ شائع کردہ اک مطالعے تو‏ں معلوم ہويا اے کہ کووِڈ-۱۹ دے لئی سینہ دا سی ٹی اسکین، پولی میریز چین ری ایکشن (۷۱٪) دے مقابلے وچ زیادہ حساسیت (۹۸٪) رکھدا ا‏‏ے۔ غلط منفی نتائج پی سی آر کِٹ د‏‏ی ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں آ سکدے نيں، یا نمونے وچو‏ں کسی اک مسئلے یا ٹیسٹ نو‏‏ں انجام دینے والےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں آ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ غلط مثبت نتائج کدی کدائيں ہی آنے دے امکانات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

• 
  عام سی ٹی امیجنگ دے نتائج
• 
  ریپِڈ پروگیشین مرحلے د‏‏ی سی ٹی امیجنگ

بچاؤ

لمبے عرصے تک انفیکشناں دے پھیلنے دے اثر دا خاکہ، جسنو‏ں موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنا (flattening the curve) کہندے نيں؛ خادے ميں سِراں نو‏‏ں گھٹانے تو‏ں لوکاں د‏‏ی صحت د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں بہتر انداز تو‏ں چلانے تے ہور تیاری دا وقت ملدا ا‏‏ے۔

موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنے دے متبادلات

موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنے دے متبادلات

۲۰۲۱ء تک یا جلد سارس-کووی-۲ دے خلاف کوئی ویکسین تیار کرنا متوقع نئيں اے، کووِڈ ۱۹ د‏‏ی عالمگیر وبا نو‏‏ں قابو کرنے دا کلیدی حصہ وبائی لہر نو‏‏ں کم کرنا اے، جسنو‏ں وبائی موڑ (epidemic curve) کہندے نيں، جس دے ذریعے انفیکشناں د‏‏ی شرح نو‏‏ں کم کرنے والے اقدامات وچ مدد مل سکدی ا‏‏ے۔ انفیکشن د‏‏ی شرح مدھم کرنے تو‏ں صحت د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں زیر کرنیوالے جوکھم نو‏‏ں کم کرنے، موجودہ کیساں دے بہتر علاج کرنے تے ویکسین تے علاج د‏‏ی تیاری دے لئی ہور وقت پانے وچ مدد حاصل ہُندی ا‏‏ے۔

تھ‏‏اںو‏اں وچ انفیکشن دے منتقل ہونے دے مواقع نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی احتیاطی تدابير وچ گھر وچ قیام کرانا، سفر تے عوامی سرگرمیاں نو‏‏ں ترک کرنا، صابن تو‏ں ہتھ دھونا عمومًا گرم پانی تو‏ں کم تو‏ں کم ویہہ سیکنڈاں تک، بغیر دھلے ہتھو‏ں تو‏ں اکھاں، ناک تے منھ نو‏‏ں چھونے نو‏‏ں ترک کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ بیماریاں تو‏ں بچاؤ تے کنٹرول دے مراکز (سی ڈی سی) نے تجویز دتی اے کہ کھانسی یا چھینک دے دوران منھ تے ناک نو‏‏ں ٹِشو تو‏ں ڈھانپ لاں یا ٹشو نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ کہنی رکھ دے کھانسا یا چھینکا جائے۔ ہور ایہ کہ کھانسنے یا چھینکنے دے بعد ہتھ نو‏‏ں اچھے تو‏ں دھویا جائے۔ لوکاں تو‏ں فاصلہ بنا ک‏ے رکھنگ د‏‏ی تدابیر تو‏ں متاثر فرد تو‏ں سب افراد وچ پھیلنے نو‏‏ں کم کيتا جاسکدا اے، اسکولاں تے کم گاہاں نو‏‏ں بند کرنا، سفر اُتے پابندی لگانا تے عوامی ہجوم نو‏‏ں ترک کرنا چاہیے۔

عالمی ادارہ صحت دے مطابق ماسکےآں دا استعمال کھانسنے یا چھینکنے والے یا مشتبہ افراد دے لئی ہی مجوزہ ا‏‏ے۔

امریکا دے بیماریاں تو‏ں بچاؤ تے کنٹرول دے مراکز (سی ڈی سی) نے وائرس د‏‏ی منتقلی تو‏ں بچاؤ دے لئی تجویز دتی اے کہ متاثرہ افراد گھراں وچ رہیاں تے صرف علاج دے غرض تو‏ں نکلاں۔ صحت د‏‏ی دیکھ بھال کرنے والے نال ملن تو‏ں پہلے فون کرن، جدو‏ں کسی کسی مشتبہ انفیکشن د‏‏ی جگہ یا فرد دا سامنا ہوئے تاں چہرے دا ماسک پہناں، کھانستے تے چھینکتے وقت ٹشو پیپر تو‏ں ڈھانپ لاں، روزانہ صابن تے پانی تو‏ں ہتھو‏ں نو‏‏ں دھوئيں تے نجی چیزاں نو‏‏ں گھر والےآں نو‏‏ں دینے تو‏ں گریز کرن۔ سی ڈی سی نے ایہ وی کہیا اے کہ بیت الخلا جانے دے بعد یا ہتھ گندے لگاں، کھانے تو‏ں پہلے تے ناک صاف کرنے، کھانسنے یا چھینکنے دے بعد ۲۰ سیکنڈ تک ہتھو‏ں نو‏‏ں صابن تے پانی تو‏ں دھوئيں۔ ہور کہنا اے کہ جدو‏ں پانی یا صابن فی الوقت دستیاب نہ ہاں تاں الکحل اُتے مبنی ہتھ دے جراثیم کش مادے (ہینڈ سینی ٹائیزر) جس وچ ۶۰٪ الکحل ہو، نو‏‏ں استعمال کرن۔ دور دراز علاقے جتھ‏ے خراثیم کش مادے آسانی تو‏ں دستیاب نئيں نيں، انہاں دے لئی عالمی ادارہ صحت نے گھر وچ تیار کرنے دے دو نسخے دسے ني‏‏‏‏ں۔ دونے نسخےآں وچ ایتھینول یا آئیسو پروپائیل الکحل د‏‏ی جراثیم نو‏‏ں ختم کرنے والے سرگرمی نو‏‏ں بڑھاندے نيں اس دے لئی ہائیڈروجن اُتے آکسائیڈ د‏‏ی شدت نو‏‏ں کم کردے نيں جدو‏ں کہ گلیسرول اک مُرطب (humectant) دے طور اُتے کم کردا اے عالمی ادارہ صحت نے بغیر دھلے ہتھو‏ں تو‏ں اکھاں، ناک یا منھ نو‏‏ں چھونے نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ عوامی مراکز اُتے جانے تو‏ں وی گریز کرن۔

نجی حفاظتی آلات

وائرس ولوں سنکرمت لوکاں دے پربندھن وچ اپچاری ابھیاساں نوں لاگوُ کردے ویلے ساودھانی ورتنی شامل اے، خاصکر جدوں انٹیوبیشن جاں ہتھاں دی ہواداری ورگیاں پرکریاواں کردے ہوئے جو ایروسول پیدا کر سکدیاں ہن۔

سی۔ڈی۔سی۔ خاص انفرادی سرکھیا اپکرناں اتے کرم دی روپ ریکھا دسدا اے، جس وچ صحتَ دیکھبھال پرداتاواں نوں کسے اجیہے انسان نال نجٹھن ویلے اس نوں جاری رکھنا چاہیدا اے، جو وی کووڈ -۱۹ نال ڈیل کر رہا اے: ۱) گاؤن، ۲) ماسک جاں ساہ لین والا، ۳) چشمے جاں مکھوٹے، اتے ۴) میڈیکل دستانے۔

مشینی ہواداری (مکینیکل وینٹیلیشن)

کوویڈ -۱۹ دے بہتے کیس انی گمبھیر نہیں ہندے کہ مکینیکل ہواداری (ساہ لین وچ مدد لئی نقلی مدد) دی ضرورت ہندی اے، پر کجھ فیصد اس طرحاں کردے ہن۔ ایہہ بزرگ بالغاں وچ سبھ توں ودھ عام اے (اوہ ۶۰ سال توں ودھ عمر دے اتے خاصکر ۸۰ سال توں ودھ عمر دے)۔ بہت سارے ترقی یافتہ دیساں وچ متعلق انسان ہسپتال بسترے نہیں ہن، جہڑی صحتَ سسٹم دی گنجائش نوں محدود کر دندی اے کہ اچانک کووائیڈ -۱۹ دے معاملیاں وچ اچانک وادھا ہو سکدا اے، جس وچ ہسپتال وچ بھرتی ہون دی ضرورت اے۔ ایہہ محدود گنجائش کرو نوں چپٹاؤن دی ضرورت دا اہم چالک اے (جس رفتار نال نویں کیس واپردے ہن، نوں جاری رکھن لئی اتے اس طرحاں اک ویلے اُتے بیمار لوکاں دی گنتی گھٹدی اے)۔ چین وچ اک مطالعہ وچ پایا گیا کہ ۵٪ مریضاں نوں انٹینٹو کیئر یونٹاں وچ داخل کروایا گیا سی، ۲٫۳٪ نوں ہواداری دے مکینیکل مدد دی لوڑ سی، اتے ۱٫۴٪ دی موت ہو گئی سی۔ اک اٹلی دی شروعات نے اصل پیداوار دی ٹٹی سپلائی چین دے کارن جیون بچاؤن والے کوروناوائرس دے علاج لئی والو پیدا کرن لئی ۳ ڈی پرنٹنگ تکنالوجی نوں لگایا۔ ۳ ڈی پرنٹڈ والو دی قیمت ۱۱٬۰۰۰ ڈالر دی بجائے $۱ اے اتے اک رات وچ تیار ہو گئے۔

تجرباتی علاج

ڈبلیو۔ایچ۔او۔ ولوں بیماری دے علاج لئی کسے وی دوائی نوں منظوری نہیں دتی گئی، حالانکہ کجھ انفرادی قومی میڈیکل اتھارٹیاں ولوں سفارش کیتی جاندی اے۔ ممکنہ علاجاں دی کھوج جنوری ۲۰۲۰ وچ شروع ہوئی، اتے کئی اینٹیوائرل دوائیاں کلینکل ازمائشاں وچ ہن۔ حالانکہ نویاں دوائیاں دے ترقی وچ ۲۰۲۱ تک دا سماں لگ سکدا اے، ٹیسٹ کیتیاں جاندیاں کئی دوائیاں پہلاں ہی ہور ورتوں لئی منظور ہن، جاں پہلاں ہی تکنیکی جانچ وچ ہن۔

روگانوناشک (اینٹیوائرل) دوائی گمبھیر بیماری والے لوکاں وچ ازمائی جا سکدی اے۔ ڈبلیو۔ایچ۔او۔ نے سفارش کیتی اے کہ ولنٹیئر سمبھاوی علاجاں دی پربھاوشیلتا اتے سرکھیا دے ازمائشاں وچ حصہ لین۔

اطلاع تکنالوجی

فروری ۲۰۲۰ وچ، چین نے بیماری دے پرکوپ نال نجٹھن لئی اک موبائیل ایپ لانچ کیتی۔ صارفین نوں اپنا نام اتے آئیڈی نمبر درج کرن لئی کیہا جاندا اے۔ ایپ نگرانی ڈیٹا دی ورتوں کرکے 'نزدیکی رابطہ' دا پتہ لگاؤن دے یوگ اے اتے اس لئی لاگ دے ممکنہ جوکھم پتہ لگاؤن وچ۔ ہر صارف تن ہور صارفین دی حالت دی جانچ وی کر سکدا اے۔ جے کسے ممکنہ جوکھم دا پتہ لگایا جاندا اے، تاں ایپ نہ صرف سوے-کوارنٹین دی سفارش کردا اے، بلکہ ایہہ مقامی صحتَ اہلکاراں نوں وی چیتاونی دندا اے۔

سیلپھون ڈیٹا، چہرے دی پچھان تکنالوجی، موبائیل فون دی ٹریکنگ اتے نقلی بدھی لئی وڈے انکڑے تجزیہ دی ورتوں سنکرمت مریضاں اتے اوہناں لوکاں دا پتہ لگاؤن لئی کیتی جاندی اے جنہاں نال اوہناں نے دکھنی کوریا، تائیوان اتے سنگاپور وچ رابطہ کیتا سی۔ مارچ ۲۰۲۰ وچ، عزرائیل دی سرکار نے سرکھیا ایجنسیاں نوں اوہناں لوکاں دے موبائیل فون ڈیٹا نوں ٹریک کرن دے یوگ بنایا جنہاں نوں کورونوائرس ہونا چاہیدا سی۔ اپاء کوارنٹین لاگوُ کرن اتے اوہناں دی رکھیا لئی لیا گیا سی جو سنکرمت شہریاں دے رابطہ وچ آ سکدے ہن۔ مارچ ۲۰۲۰ وچ، ڈیموضوع ٹیلیکوم نے کھوج اتے وائرس دے پھیلن نوں روکن لئی جرمن فیڈرل سرکاری ایجنسی رابرٹ کوچ انسٹیچیوٹ نال نجی سیلپھون دے انکڑے سانجھے کیتے۔ روس نے کوارنٹین بریکراں دا پتہ لگاؤن لئی چہرے دی پچھان دی تکنالوجی تعینات کیتی۔ اٹلی دے علاقائی صحتَ کمیشنر جیولیو گالیرا نے کیہا کہ "۴۰٪ لوک کسے وی طرحاں گھمنا جاری رکھدے ہن"، جویں کہ اسنوں موبائیل فون سنچالکاں ولوں سوچت کیتا گیا اے۔

علاج

ذا‏تی حفاظتی ساز و سامان نو‏‏ں پہننے دے چار مراحل

لوکاں وچ امراض د‏‏ی ظاہر ہونے والی علامات دے ذریعے علاج تو‏ں، علاج بالآکسیجن تے متاثرہ اہ‏م اعضا دے علاج تو‏ں صحت یابی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ عالمی ادارہ صحت تے چینی قومی صحت کمیشن کووِڈ ۱۹ تو‏ں متاثر تے ہسپتال وچ زیرِ علاج افراد د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی تجاویز شائع کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں تک ایکیوٹ رسپائریٹری ڈسٹریس سینڈروم (ARDS) تو‏ں مرض پیچیدہ نئيں ہُندا اس وقت تک اِسٹیرائیڈ جداں کہ methylprednisolone، مجوزہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ریاستہائے متحدہ امریکا دے انتہائی نگہداشت دے ماہرین (Intensivists) تے ماہرین پھیپھڑا (pulmonologists) نے مفت ذریعہ انٹرنیٹ بُک آف کریٹیکل کیئر (IBCC) تو‏ں علاج د‏‏ی تجاویز دتی ني‏‏‏‏ں۔ سی ڈی سی نے تجویز د‏‏ی اے کہ جنہاں افراد وچ وائرس ہونے دا اندیشہ اے انہاں نو‏ں سادہ ماسک پہننا چاہیے۔

ادویات

عالمی ادارہ صحت نے آئبوپروفین یا متعلقہ Non-steroidal anti-inflammatory ادویات تو‏ں کووِڈ ۱۹ د‏‏ی علامات دے علاج دے خلاف کوئی تجویز نئيں دی۔ اُتے ابتدائی علاج وچ پیراسیٹامول دا استعمال مجوزہ ا‏‏ے۔

ایکسٹراکورپوریئل میمبرین آکسیجنیشن (ECMO) دا استعمال سانس لینے د‏‏ی ناکامی دے مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دے لئی کيتا جا چکيا اے، لیکن اس دے فائدے حالے زیر غور ني‏‏‏‏ں۔
کیوبا د‏‏ی بنی دوا ہیبرون (انٹرفیرون الفا ۲ بی) کورونا وائرس دے مریضاں دے علاج وچ بہت مفید پائی گئی ا‏‏ے۔ لیکن ایہ ویکسین نئيں ا‏‏ے۔
کورونا وائرس تو‏ں بچاو یا ابتدائی مرض وچ ملیریا د‏‏ی سستی دوا کلوروکوئین تے نوشادر (امونیئم کلورائیڈ) مفید پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔

حفاظتی ساز و سامان

وائرس تو‏ں متاثر لوکاں دے علاج وچ شفا بخش اقدامات لاگو کردے وقت احتیاط برتنا شامل اے، خاص کر ادخال نلی (انٹوبیشن) یا ہتھ تو‏ں عمل تنفس د‏‏ی بحالی کرنے والے آلہ نو‏‏ں استعمال کرنے تو‏ں ایروسول پیدا ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔

سی ڈی سی نے مخصوص ذا‏تی حفاظتی ساز و سامان تے اس ترتیب دا خاکہ پیش اے جس وچ صحت د‏‏ی دیکھ ریکھ کرنے والےآں نو‏‏ں کووڈ ۱۹ دے کسی متاثر شخص دے پاس جانے تو‏ں پہلے ایہ زیب تن کرنا چاہیے، ۱) طبی چوغہ، ۲) ماسک تے آلۂ تنفس، ۳) طبی عینک یا فیس شیلڈ۔

میکانیکی وینٹی لیشن

کووڈ ۱۹ دے اکثر متاثرین دے کیس شدت والے نئيں ہُندے کہ انہاں نو‏ں میکانیکی وینٹی لیشن (سانس فراہمی دا مصنوعی عمل) د‏‏ی ضرورت ہوئے اُتے چند فیصد کیساں وچ اس د‏ی ضرورت پیش آ سکدی ا‏‏ے۔ ایہ وڈی عمر والےآں (سٹھ سال تو‏ں وڈھیاں تے عموماً اَسی سال تو‏ں وڈھیاں) وچ عام ا‏‏ے۔ کئی ترقی یافتہ ملکاں دے ہسپتالاں دے پاس فی شخص بستر ناکافی نيں، جو ہسپتال وچ بھرتی ہونے والے کووڈ ۱۹ دے متاثرین د‏‏ی تعداد وچ اچانک اضافے نو‏‏ں سنبھالنے دے لئی نظام صحت د‏‏ی وسعت نو‏‏ں محدود کردا ا‏‏ے۔ چین وچ اک مطالعے نے پایا کہ ۵٪ نو‏‏ں آئی سی یو وچ داخل کيتا گیا سی تے ۲٫۳٪ نو‏‏ں میکانیکی وینٹی لیشن د‏‏ی ضرورت سی تے ۱٫۴٪ لقمہ اجل بنے سن ۔

تجربا‏تی علاج

عالمی ادارہ صحت د‏‏ی جانب تو‏ں کسی وی دوا نو‏‏ں اس بیماری دے علاج دے لئی منظور نئيں کيتا لیکن مختلف قومی طبی حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں کچھ د‏‏ی سفارش کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔ ممکنہ علاج د‏‏ی تحقیق جنوری ۲۰۲۰ء وچ شروع ہوئی، تے متعدد اینٹی وائرل دواواں کلینیکل مراحل وچ ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ نويں دواواں نو‏‏ں تیار ہونے وچ ۲۰۲۱ تک دا وقت لگ سکدا اے، آزمائی گئياں ادویات وچو‏ں اکثر دوسرے استعمال دے لئی پہلے ہی منظور شدہ نيں، یا انہاں اُتے پہلے ہی اعلیٰ سطحی جانچ جاری ا‏‏ے۔ شدید بیماری والے افراد وچ اینٹی وائرل دواواں آزمائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ڈبلیو ایچ او نے تجویز دتی اے کہ رضاکاران ممکنہ علاج د‏‏ی تاثیر تے حفاظت دے مراح وچ حصہ لاں۔

انفارمیشن ٹیکنالوجی

فروری ۲۰۲۰ء وچ چین نے اس بیماری دے پھیلنے تو‏ں نمٹنے دے لئی اک موبائل ایپ جاری کيتی۔ صارفین نو‏‏ں اوہ اپنا ناں تے شناختی نمبر داخل کرنے دے لئی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایپلی کیشن نگرانی ڈیٹا دا استعمال ک‏ر ک‏ے نیڑےی رابطہ دا پتا لگانے وچ مستحکم اے تے نیڑےی رابطے د‏‏ی وجہ تو‏ں انفیکشن دا ممکنہ خطرہ ا‏‏ے۔ اس ایپ دا ہر صارف تن دوسرے صارفین د‏‏ی حالت نو‏‏ں وی جانچ سکدا ا‏‏ے۔ جے ایپ ممکنہ خطرے دا پتہ لگیا لیندی اے تاں نہ صرف اوہ خود قرنطینہ د‏‏ی تجویز دتی اے بلکہ علاقے دے حکامِ صحت نو‏‏ں وی آگاہ کردی ا‏‏ے۔

سیل فون ڈیٹا، فیشیئل رِکنائزیشن (شناختِ چہرہ) ٹیکنالوجی، موبائل فون ٹریکنگ تے آرٹی فیشئل انٹیلیجنس (مصنوعی خفیہ معلومات) اُتے بگ ڈیٹا اینالیٹِکس دا استعمال متاثرہ مریضاں تے ایداں دے لوکاں اُتے نظر رکھنے دے لئی کيتا جاندا اے، جنہاں تو‏ں انہاں نے جنوبی کوریا، تائیوان تے سنگاپور وچ ربط رکھیا۔ مارچ ۲۰۲۰ء وچ ، اسرائیلی حکومت نے سیکیورٹی ایجنسیاں نو‏‏ں انہاں لوکاں دے موبائل فون دا ڈیٹا ٹریک کرنے دے قابل بنا دتا جنہاں وچ کورونا وائرس ہونے دا اندیشہ سی۔ ایہ قدم قرنطینہ نو‏‏ں نافذ کرنے تے انہاں افراد د‏‏ی حفاظت دے لئی لیا گیا سی جو متاثرہ شہریاں دے نال رابطے وچ آ سکدے سن ۔ ايس‏ے طرح مارچ ۲۰۲۰ء وچ ڈوئچے ٹیلی کوم نے وفاقی حکومت‏ی ایجنسی، رابرٹ کوخ انسٹی ٹیوٹ نو‏‏ں نجی موبائل ڈیٹا دتا تاکہ وائرس دے پھیلاؤ تو‏ں بچا تے تحقیق د‏‏ی جا سک‏‏ے۔ روس نے چہرے د‏‏ی شناخت کرنے والی ٹیکنالوجی تیاری د‏‏ی تاکہ قرنطینہ تو‏ں فرار ہونے والےآں دا پتا لگایا جائے۔ اٹلی دے مقامی ہیلتھ کمیشنر جیولیو گالیرا نے کہیا کہ ”۴۰٪ لوک ہر جگہ دندنا‏تے فیر رہے نيں“، جداں کہ اُس کمیشنر نو‏‏ں موبائل فون آپریٹراں نے آگاہ کيتا ا‏‏ے۔

نفسیا‏‏تی معاونت

متاثر افراد نو‏‏ں طبی قید، سفر د‏‏ی پابندیاں، علاج دے نقصانات یا انفیکشن دے ڈر تو‏ں ذہنی تناؤ ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ انہاں خدشےآں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی چینی قومی صحت کمیشن نے ۲۷ جنوری ۲۰۲۰ء نو‏‏ں نفسیا‏‏تی بحران دے علاج دے لئی اک قومی منصوبہ پیش کيتا۔

سنکرمت انسان کوارنٹین، سفر دیاں پابندیاں، علاج دے ماڑے پرجذبات جاں اپنے آپ ہی لاگ (انفیکشن) دے ڈر توں پریشانی دا ساہمنا کر سکدے ہن۔ ایہناں چنتاواں نوں دور کرن لئی، چین دے قومی صحتَ کمیشن نے ۲۷ جنوری ۲۰۲۰ نوں نفسیات سنکٹ دے دخل اندازی لئی اک قومی سمت نردیش شائع کیتا۔

سابق اندازا

چین وچ COVID19 معاملیاں دی پچھان دی تیبرتا

چین وچ SARS-COV-2 توں عمر-گروپ راہیں معاملیاں دی موت در۔ ۱۱ پھرفری ۲۰۲۰ دے آنکڑے

ہور صحتَ متعلق سمسیاواں تے انحصار معاملیاں دی موت در۔ ۱۱ فروری ۲۰۲۰ وچلا آنکڑا۔

COVID-19 دی تیبرتا بدلدی رہندی اے۔ ایہہ بیماری کجھ جاں بغیر کسے لچھن دکھاؤندی ہوئی اک کومل کارجنظام ہو سکدی اے، جو عام کھنگھ ورگیاں ہور عام اپرلے ساہ متعلق بیماریاں نال ملدی جلدی ہو سکدی اے۔ کومل معاملے خاص طور تے دو ہفتیاں اندر-اندر ٹھیک ہو جاندے ہن، جدونکھ گمبھیر جاں اتی-گمبھیر بیماری والے معاملے ٹھیک ہون تک تن توں ۶ ہفتے لے سکدے ہن۔ اوہناں وچوں جو مریض مر چکے ہن، اوہناں دا لچھن شروع ہون توں لے کے مرن تک دا سماں ۲ توں ۸ ہفتیاں تک دا اے۔

سبھ عمراں دے بچے بیماری پرتِ شکّ-یوگ ہن، پر کومل لچھن ہون دی زیادہ سمبھاونا اے اتے گمبھیر بیماری دی بالغاں نالوں بہت گھٹ سمبھاونا ہندی اے؛ جو ۵۰ سال توں گھٹ عمر دے ہن، اوہناں دی موت دا امکان ۰٫۵٪ توں وی گھٹ ہندی اے، جدونکھ ۷۰ سال توں زیادہ عمر والیاں لئی ایہہ ۸٪ توں وی زیادہ ہندی اے۔ حاملہ عورتاں نوں گمبھیر انفیکشن لئی خاص خطرہ رہندا اے۔

کجھ لوکاں وچ، COVID-19 نال نمونیا کردے ہوئے پھیپھڑے متاثر ہو سکدے ہن۔ سبھ توں زیادہ گمبھیر طور تے متاثر مریضاں وچ، COVID-19 تیزی نال تیز سواس سنکٹ سنڈروم (ARDS) ول ودھ سکدا اے جو ساہ-نظام فیل کر سکدا اے، خون زہریلہ کر سکدا اے، جاں کئی انگ فیل سک سکدا اے۔

COVID-19 نال جڑیاں مشکلاں وچ سیپسس (خون دا زہریلہ پن)، اسدھارن خون دے تھکے، اتے دل، کڈنیاں، اتے لور پرتِ نقصان شامل ہن۔ خون دے اسدھارن تھکے بننا (کلوٹنگ)، جو خاص طور تے پرونتھرومبن ٹائم (خون دے جمن دا سماں) دا ودھنا ہندا اے، ہسپتال وچ داخل کووڈ-۱۹ والے روگ والے مریضاں وچ ۶٪ پایا گیا اے، جدونکھ اس گروپ دے ۴٪ لوکاں وچ ایہہ اسدھارن کڈنی فنکشن دیکھیا گیا اے۔ لور زخم جو لور دے نقصان دے لہو دے نشاناں ولوں دکھائے جاندے ہن، گمبھیر معاملیاں وچ اکثر دیکھے جاندے ہن۔

کجھ ادھئیناں وچ پتہ چلیا اے کہ نیوٹروپھل اتے لائیمپھوسائیٹ انوپات (NLR) گمبھیر بیماریاں واسطے شروعاتی سکریننگ وچ مدد کر سکدا اے۔

کووڈ-۱۹ نال مرن والے کئی مریض پوروَ-موجود حالتاں رکھدے سن۔، جہناں وچ ہائپرٹینشن، ڈایابٹیز میلٹس، اتے کارڈوواسکلر بیماری شامل ہن۔

صحت دے اچّ-ادارے نے رپورٹ دتی اے کہ دیس وچ اس بیماری نال ۲٫۷ حالتاں دی اوسط والیاں پوروَ-موجود حالتاں دے انوپات وچ، ۶۸٫۹٪ موتاں گھٹو گھٹ اک پوروَ-موجود حالت نال ہوئیاں سن۔ اسے رپورٹ مطابق، شروعاتی لچھناں اتے موت درمیان دا اوسط سماں ۸ دن سی، جو علاج اتے بتائے ویلے توں ادھا سی۔ پھیر وی، کسے ICU وچ رکھے مریضاں دا علاج توں موت درمیان دا اوسطاً سماں پنج دناں دا سی۔ In a study of early cases, the median time from exhibiting initial symptoms to death was 14 days, with a full range of six to 41 days. چین دے قومی سیہت کمیشن (NHC) دے اک مطالعہ وچ، مرداں دی موت-درت ۲٫۸٪ سی جدونکھ عورتاں دی موت-درت ۱٫۷٪ سی۔

پھیپھڑیاں دے پوسٹ-مارٹم نمونیاں دیاں ہسٹوپیتھولوجیکلھ جانچاں، دوویں پھیپھڑیاں وچ سیلولر پھائبرومائکسائیوڈ رساؤ والا ڈپھیوز الویؤلر نقصان دکھاؤندیاں ہن۔ نیموسائٹس وچ وائرل سائٹوپیتھک تبدیلیاں دیکھیاں گئیاں سن۔ پھیپھڑیاں دی تصویر اکیوٹ ریسپریٹری ڈسٹریسّ سنڈروم (ARDS) ورگی سی۔ In 11.8% of the deaths reported by the National Health Commission of China, heart damage was noted by elevated levels of troponin or cardiac arrest. کسے کھیتر دے میڈیکل سومیاں اتے سماجک-ارتھکتا دی اپلبدھتا وی موت-درت نوں متاثر کر سکدی اے۔ حالت توں موت-درت دے اندازا علاقائی انتراں کارن فرق رکھدے ہن، پر اساطیری سمسیاواں کارن وی فرق رکھدے ہو سکدے ہن۔ کومل معاملیاں دی گھٹّ-گنتی موت-درت نوں ودھ اندازا درسا سکدی اے۔ پھیر وی، حقیقت کہ موتاں بھوتکال وچ واپرے معاملیاں دا نتیجہ ہن، دا مطلب ایہہ ہو سکدا اے کہ موجودہ موت-درت گھٹ اندازا اے۔

ایہہ معلوم نہیں اے کہ جیکر بھوتکال دی انفیکشن نے بیماری توں رکور ہوئے لوکاں وچ بااثر اتے دیرگھ-اودھِ والی امیونٹی پیدا کیتی ہووے۔ ہور کروناوائرساں دے ورتاؤ اتے بیسڈ ہون دی امیونٹی دی زیادہ سمبھاونا ہندی اے، پر اوہ معاملے رپورٹ ہوئے ہن، جہناں وچ کروناوائرساں واسطے پوزٹو ٹیسٹاں کووڈ-۱۹ توں رکوری توں بعد ہوئے ہن۔ ایہہ اواضع اے کہ جیکر ایہہ معاملے پنر-انفیکشن، پنر-بدلاو، جاں ٹیسٹنگ ارر دے نتیجے ہون

بیماری دے لمبے عرصے دی شاگردگی بابت تعلقاں نوں اجاگر کیتا گیا اے۔ ہانگ کانگ ہوسپٹل اتھورٹی نے کجھ اجیہے لوکاں وچ پھیپھڑیاں دی گنجائش وچ ۲۰٪ توں ۳۰٪ دی اک گراوٹ کھوجی اے جو بیماری توں رکور ہوئے ہن، اتے پھیپھڑیاں دی سکیننگ نے سجھایا اے کہ انگاں نوں نقصان پہنچیا اے۔

عمر اتے دیس مطابق موت در معاملے (٪)
عمر	۰–۹	۱۰–۱۹	۲۰–۲۹	۳۰–۳۹	۴۰–۴۹	۵۰–۵۹	۶۰–۶۹	۷۰–۷۹	۸۰+
۱۱ فروری دا چین	۰٫۰	۰٫۲	۰٫۲	۰٫۲	۰٫۴	۱٫۳	۳٫۶	۸٫۰	۱۴٫۸
۱۹ مارچ دا اٹلی	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۴	۰٫۶	۱٫۲	۴٫۹	۱۵٫۳	۲۳٫۶
۲۳ مارچ دا ساؤتھ کوریا	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۰	۰٫۱	۰٫۱	۰٫۴	۱٫۶	۶٫۳	۱۱٫۶
۲۲ مارچ دا سپین	۰٫۰	۰٫۵	۰٫۳	۰٫۱	۰٫۳	۰٫۶	۲٫۲	۵٫۲	۱۷٫۹

یونائٹڈ سٹیٹس وچ عمر مطابق موت در معاملے (٪)
Age	۰-۱۹	۲۰-۴۴	۴۵-۵۴	۵۵-۶۴	۶۵-۷۴	۷۵-۸۴	≥۸۵
۱۶ مارچ دا یونائٹڈ سٹیٹس	۰٫۰	۰٫۱-۰٫۲	۰٫۵-۰٫۸	۱٫۴-۲٫۶	۲٫۷-۴٫۹	۴٫۳-۱۰٫۵	۱۰٫۴-۲۷٫۳
نوٹ: تھلے والی حد وچ سارے معاملے شامل ہن۔ اپرلی حد وچ گواچے آنکڑیاں والے معاملے شامل نہیں ہن۔

ہور دیکھو

• کورونا وائرس بیماری
• کورونا وائرس د‏‏ی عالمی وبا، ۲۰۱۹ء - ۲۰۲۰ء
• کورونا وائرس مرض ۲۰۱۹ء
• کورونا وائرس بیماری
• کورونا وائرس

حوالے