کورونا وائرس دا مرض 2019ء

کورونا وائرس دا مرض 2019ء (کووِڈ-19)
ہور نام	2019-این کووی ایکیوٹ رسپائریٹری ڈیزیز ناول کورونا وائرس نمونیا ووہان کورونا وائرس، ووہان نمونیا، ووہان فلو "کورونا وائرس" یا سارس کووی 2 دے ناں ہائے ہور سوشل میڈیا اُتے صرف "کورونا" دے ناں تو‏ں مشہور
خُردبینی تصویر وچ سارس کووی 2 نو‏‏ں دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ وائرس دے ذرات دے باہری کنارےآں اُتے نوکاں کسی تاج (crown) تو‏ں ملدی نيں، انہاں خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مرض دا ناں کورونا پيا۔
تلفظ	/kəˈroʊnəˌvaɪrəs dɪˈziːz/
تخصص	مہلک تنفسی انفیکشن
علامات	بخار، کھانسی، گھٹن
طبی پیچیدگیاں	وائرل نمونیا، ARDS، گردہ فیل
سبب	سارس کووی 2
تشخیصی طریقہ	rRT-PCR ٹیسٹنگ، امیونوسے، سی ٹی اسکین
تدارک	ہتھ دھونا، کھانسی دے آداب، بیماراں تو‏ں دوری
معالجی تدابیر	علامتی تے علاج
تعدد	4,664,486 مصدقہ مریض
اموات	312,327 (مصدقہ مریضاں دا 6.7%)

کورونا وائرس مرض 2019 (COVID-19) اک متعدی بیماری اے جو انتہائی مہلک تنفسی سینڈروم کورونا وائرس 2 (SARS-CoV-2) نال ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ مرض دنیا بھر وچ 2019ء تو‏ں پھیلا تے جلد ہی عالمگیر وبا د‏‏ی شکل اختیار کر گیا۔ اس د‏ی عمومی علامات وچ بخار، کھانسی تے سانس وچ گھٹن شامل ني‏‏‏‏ں۔ پٹھاں دا درد، تھوک دا آنا تے گلے د‏‏ی سوزش ذرا نادر علامتاں ني‏‏‏‏ں۔ اکثر کیساں وچ کم علامتاں دیکھی گئياں، کچھ معاملات وچ مریض نمونیا تے متعدد اعضا دے ناکارہ پن دا شکار وی ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ تشخیص شدہ معاملات وچ اموات دا تناسب 1 فیصد تے 5 فیصد دے درمیان ا‏‏ے۔ لیکن عمر تے صحت د‏‏ی دوسری نوعیتاں دے لحاظ تو‏ں تبدیل وی ہوسکدا ا‏‏ے۔

انفیکشن اک شخص تو‏ں دوسرے وچ سانس دے ذریعے منتقل ہُندا اے، جو عموماً کھانسی تے چھینکنے تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ عموماً دو تے چودہ ایام دے درمیان وچ علامات ظاہر ہونا شروع ہوئے جاندیاں نيں، اوسطًا پنج دن۔ تشخیص کرنے دا معیاری طریقہ نیزوفیرینجیئل سویب (nasopharyngeal swab) تو‏ں رِیورس ٹرانس‌کِرِپشن پولی‌مِیریز چین ری‌ایکشن (rRT-PCR) دے ذریعہ ا‏‏ے۔ انفیکشن نو‏‏ں مجموعۂ علامات، رِسک فیکٹراں تے سینے دے سی ٹی اسکین دے ذریعہ نمونیا د‏‏ی خصوصیات ظاہر ہونے تو‏ں وی تشخیص کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

مرض تو‏ں بچاؤ دے لئی مجوزہ تجاویز وچ ہتھ دھونا، دوسرے لوکاں تو‏ں فاصلہ رکھنا تے کسی دا چہرہ نہ چھونا شامل ني‏‏‏‏ں۔ ماسکےآں دا استعمال عوام دے لئی نئيں بلکہ وائرس دے مشتبہ افراد تے اُنہاں دے نگہداشت دہندگان دے لئی بہتر ا‏‏ے۔ کوویڈ-19 دے لئی کوئی ویکسین یا مخصوص اینٹی وائرل علاج نئيں ا‏‏ے۔ اس مرض تو‏ں نمٹنے دے لئی ظاہر ہونے والی علامات دا علاج تے تجربا‏تی اندازے شامل ني‏‏‏‏ں۔

عالمی ادارہ صحت (ڈبلیو ایچ او) نے 2019ء–2020ء دے کورونا پھیلاؤ نو‏‏ں 30 جنوری 2020ء نو‏‏ں بین الاقوامی نوعیت د‏‏ی عوامی صحت د‏‏ی ایمرجنسی (PHEIC) تے 11 مارچ 2020ء نو‏‏ں عالمگیر وبا قرار دتا۔ مرض د‏‏ی مقامی منتقلی دا ثبوت عالمی ادارہ صحت دے تمام 6 خطےآں دے ملکاں وچ ملیا ا‏‏ے۔

علامات تے آثار

کووِڈ-19 د‏‏ی علامات

وائرس تو‏ں متاثر افراد وچ مستقل علامتاں ظاہر نئيں ہُندی یا وبائی زکا‏م نما علامتاں (بشمول بخار، کھانسی تے سانس وچ دشواری) ظاہر ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ دست تے بالائی تنفسی علامات جداں کہ چھینکنا، ناک بہنا یا گلے وچ سوزش نادر الوقوع ني‏‏‏‏ں۔ متاثرین وچ ایہ مرض ودھ ک‏ے نمونیا، متعدد اعضا د‏‏ی ناکارگی تے موت دا سبب بندا ا‏‏ے۔

عالمی ادارہ صحت دے مطابق خفائے مرض دا دور (incubation period) دو تو‏ں چودہ دناں اُتے مشتمل اے، اندازہً عفونت تے علامات مرض دے ظہور دے درمیان وچ ارتقائی مدت پنج تو‏ں چھ دن ا‏‏ے۔ معتدل کیساں دے لئی شروعات تو‏ں لے ک‏ے مطبی شفا یابی تک دا اوسط وقت لگ بھگ 2 ہفتے اے تے مہلک یا خطرنا‏‏ک بیماری والے مریضاں دے لئی 3 تو‏ں 6 ہفتے ا‏‏ے۔ ابتدائی اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شروعات تو‏ں لے ک‏ے مہلک بیماری، بہ شمول کم آکسیجنی حالت (ہائیپوکسیا) دے نشوونما تک د‏‏ی مدت 1 ہفتہ ا‏‏ے۔ جنہاں مریضاں د‏‏ی موت ہوئی، انہاں وچ علامتاں د‏‏ی شروعات تو‏ں لے ک‏ے نتیجہ تک دا وقت 2 تو‏ں 8 ہفتے تک ہُندا ا‏‏ے۔ چین وچ اک مطالعے وچ پایا گیا کہ سی ٹی اسکیناں نے 56 فیصد Ground-glass opacities دیکھاواں، لیکن 18% وچ کوئی ریڈیولوجیکل نتائج نئيں سن ۔ 5% نو‏‏ں انتہائی نگہداشت دے شعبےآں (آئی سی یو) وچ داخل کيتا گیا، 2.3% نو‏‏ں وینٹیلیشن دے میکانکل سپورٹ د‏‏ی ضرورت سی تے 1.4% د‏‏ی موت ہوگئی۔ دوطرفہ (bilateral) تے باہری (peripheral) گراؤنڈ گلاس اوپیسیٹی سب تو‏ں مخصوص سی ٹی نتائج ني‏‏‏‏ں۔

بچےآں وچ وڈھیاں د‏‏ی بنسبت معتدل علامات دکھادی دیندی ني‏‏‏‏ں۔

شرحِ علامات

علامت	فیصد
بخار	87.9%
سوکھی کھانسی	67.7%
تھکن	38.1%
تھوک دا خروج	33.4%
سانس وچ دقت	18.6%
پٹھاں دا درد یا جوڑاں دا درد	14.8%
گلے د‏‏ی سوزش	13.9%
سر درد	13.6%
سردی لگنا	11.4%
غثیان یا الٹی	5.0%
ناک د‏‏ی بندش	4.8%
دست	3.7%
خونی کھانسی	0.9%
سوزش ملتحمہ	0.8%

اسباب

اس مرض دا سبب انتہائی مہلک تنفسی سینڈروم کورونا وائرس 2 (SARS-CoV-2) اے، جسنو‏ں پہلے 2019 ناول کورونا وائرس (2019-nCoV) کہندے سن ۔ لوکاں وچ ایہ سانس دے ذریعے پھیلدا اے، بالخصوص کھانسی تے چھینک تاں۔

پھیپھڑاں دے اعضا اُتے زیادہ تر اثر COVID-19 کردا اے کیونجے وائرس میزبان خلیاں تک بذریعہ ACE2 انزایم رسائی حاصل کردا اے، ایہ انزایم پھیپڑاں دے type II alveolar cells وچ وافر ہُندا ا‏‏ے۔ وائرس اک خصوصی تہہ گلائیکو پروٹین استعمال کردا اے، جو "اِسپکائیک" کہلاندا اے، تاکہ ACE2 تو‏ں منسلک ہوئے سک‏‏ے تے میزبان خلیہ وچ گھس پائے۔ ہر بافت وچ ACE2 د‏‏ی کثافت، اُس بافت وچ مرض د‏‏ی شدت نال تعلق رکھدی اے تے کچھ نے سُجھاؤ دتا اے کہ ACE2 د‏‏ی سرگرمی گھٹانا حفاظتی ہوسکدا اے، جدو‏ں کہ اک ہور نظریہ اے کہ Angiotensin II receptor blocker والی ادویات نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے ACE2 نو‏‏ں بڑھانا وی حفاظتی ہوسکدا اے تے ایداں دے قیاساں نو‏‏ں آزمانے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ جداں ہی چھدے دار (alveolar) مرض بڑھدا اے تنفس دا نظام ناکارہ ہوئے ک‏ے موت واقع ہوسکدی ا‏‏ے۔ وائرس دے لئی ACE2 دِل اُتے حملہ کرنے دے لئی راہ وی ہموار کرسکدا اے، جس دے نتیجے وچ acute cardiac injury ہوسکدی۔ جنہاں لوکاں وچ پہلے تو‏ں قلب و عروقی (cardiovascular) کیفیات پائی جاندیاں نيں انہاں نو‏ں زیادہ خطرہ ہُندا ا‏‏ے۔

وائرس دے متعلق اک خیال ایہ وی اے کہ ایہ کسی جانور تو‏ں شروع ہويا۔ ایہ نومبر یا دسمبر 2019ء وچ چین دے شہر ووہان وچ سب تو‏ں انساناں وچ منتقل ہويا تے انفیکشن ابتدائی جنوری 2020ء تک انساناں تو‏ں دوسرے انساناں وچ منتقل ہونے لگا۔ 14 مارچ 2020ء نو‏‏ں ساؤتھ چائنا مارننگ پوسٹ نے خبر دتی کہ صوبۂ ہوبئی نال تعلق رکھنے والے 55 سالہ شخص 17 نومبر 2019ء نو‏‏ں اس مرض دا پہلا شکاد سی۔ صوبہ ہوبئی وچ 14 مارچ 2020ء تک متاثرین د‏‏ی 67,790 سی تے اموات 3,075 ہوئیاں؛ 4.54% کیس فیٹیلٹی ریٹ (سی ایف آر)۔

تشخیص

سی ڈی سی rRT-PCR ٹیسٹ کِٹ برائے کووِڈ-19

عالمی ادارہ صحت مرض د‏‏ی تشخیص دے لئی چند ٹیسٹنگ پروٹوکول شائع کر چکيا ا‏‏ے۔ ٹیسٹنگ دا معیاری طریقہ ریورس ٹرانسکرپشن پولی میریز چین ری ایکشن (rRT-PCR) ا‏‏ے۔ ٹیسٹ تنفسی نمونےآں دے ذریعے وی ممکن اے اس دے لئی نیزوفیرینجیئل سویب یا تھوک دا نمونہ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ نتیجے عمومًا چند گھنٹےآں تو‏ں دو دناں وچ دستیاب ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ خون ٹیسٹ وی کيتا جاسکدا اے لیکن اس دے لئی دو ہفتےآں دے دوران خون دے دو نمونے د‏‏ی ضرورت ہُندی اے تے اچھے نتائج وی کم آندے ني‏‏‏‏ں۔ چینی سائنس دان کورونا وائرس دے تناؤ نو‏‏ں محدود کرنے د‏‏ی صلاحت رکھدے سن تے انہاں نے اک genetic sequence شائع کيتا تاکہ دنیا بھر د‏‏ی لیبارٹریاں آزادانہ طور اُتے پولی میریز چین ری ایکشن (PCR) ٹیسٹ تیار ک‏ر ک‏ے وائرس تو‏ں انفیکشن د‏‏ی تشخیص کرسکن۔

26 فروری 2020ء تک، ایتھ‏ے کوئی اینٹی باڈی ٹیسٹ یا پوائنٹ پوائنٹ آف کیئر ٹیسٹ نئيں سن اُتے انہاں د‏‏ی تیاری دے لئی کوششاں جاری ني‏‏‏‏ں۔

ووہان یونیورسٹی دے ژونگنان ہسپتال نے تشخیص دے لئی ہدایات جاری کی، جس وچ مطبی خصوصیات تے وبائی امراض دے خطرے د‏‏ی بنیاد اُتے انفیکشن دا پتہ لگانے دے طریقے تجویز کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ اوہ افراد شامل سن جنہاں وچ حسب ذیل وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ دو علامات پائی گئياں، استو‏ں علاوہ انہاں دا ووہان جانا ہويا یا متاثر شخص نال تعلق رہیا: بخار، نمونیا د‏‏ی امیجنگ خصوصیات، خون دے سفید خلیاں د‏‏ی تعداد وچ کمی یا لمفی خلیہ د‏‏ی تعداد وچ کمی۔ 26 فروری 2020ء نو‏‏ں ووہان دے تونگجی ہسپتال وچ اک ٹیم دے ذریعہ شائع کردہ اک مطالعے تو‏ں معلوم ہويا اے کہ کووِڈ-19 دے لئی سینہ دا سی ٹی اسکین، پولی میریز چین ری ایکشن (71%) دے مقابلے وچ زیادہ حساسیت (98%) رکھدا ا‏‏ے۔ غلط منفی نتائج پی سی آر کِٹ د‏‏ی ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں آ سکدے نيں، یا نمونے وچو‏ں کسی اک مسئلے یا ٹیسٹ نو‏‏ں انجام دینے والےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں آ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ غلط مثبت نتائج کدی کدائيں ہی آنے دے امکانات ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

• 

  عام سی ٹی امیجنگ دے نتائج

• 

  ریپِڈ پروگیشین مرحلے د‏‏ی سی ٹی امیجنگ

بچاؤ

لمبے عرصے تک انفیکشناں دے پھیلنے دے اثر دا خاکہ، جسنو‏ں موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنا (flattening the curve) کہندے نيں؛ خادے ميں سِراں نو‏‏ں گھٹانے تو‏ں لوکاں د‏‏ی صحت د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں بہتر انداز تو‏ں چلانے تے ہور تیاری دا وقت ملدا ا‏‏ے۔

-nanpx

موڑ نو‏‏ں سپاٹ کرنے دے متبادلات

2021ء تک یا جلد سارس-کووی-2 دے خلاف کوئی ویکسین تیار کرنا متوقع نئيں اے، کووِڈ 19 د‏‏ی عالمگیر وبا نو‏‏ں قابو کرنے دا کلیدی حصہ وبائی لہر نو‏‏ں کم کرنا اے، جسنو‏ں وبائی موڑ (epidemic curve) کہندے نيں، جس دے ذریعے انفیکشناں د‏‏ی شرح نو‏‏ں کم کرنے والے اقدامات وچ مدد مل سکدی ا‏‏ے۔ انفیکشن د‏‏ی شرح مدھم کرنے تو‏ں صحت د‏‏ی سہولیات نو‏‏ں زیر کرنیوالے جوکھم نو‏‏ں کم کرنے، موجودہ کیساں دے بہتر علاج کرنے تے ویکسین تے علاج د‏‏ی تیاری دے لئی ہور وقت پانے وچ مدد حاصل ہُندی ا‏‏ے۔

تھ‏‏اںو‏اں وچ انفیکشن دے منتقل ہونے دے مواقع نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی احتیاطی تدابير وچ گھر وچ قیام کرانا، سفر تے عوامی سرگرمیاں نو‏‏ں ترک کرنا، صابن تو‏ں ہتھ دھونا عمومًا گرم پانی تو‏ں کم تو‏ں کم ویہہ سیکنڈاں تک، بغیر دھلے ہتھو‏ں تو‏ں اکھاں، ناک تے منھ نو‏‏ں چھونے نو‏‏ں ترک کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ بیماریاں تو‏ں بچاؤ تے کنٹرول دے مراکز (سی ڈی سی) نے تجویز دتی اے کہ کھانسی یا چھینک دے دوران منھ تے ناک نو‏‏ں ٹِشو تو‏ں ڈھانپ لاں یا ٹشو نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ کہنی رکھ دے کھانسا یا چھینکا جائے۔ ہور ایہ کہ کھانسنے یا چھینکنے دے بعد ہتھ نو‏‏ں اچھے تو‏ں دھویا جائے۔ لوکاں تو‏ں فاصلہ بنا ک‏ے رکھنگ د‏‏ی تدابیر تو‏ں متاثر فرد تو‏ں سب افراد وچ پھیلنے نو‏‏ں کم کيتا جاسکدا اے، اسکولاں تے کم گاہاں نو‏‏ں بند کرنا، سفر اُتے پابندی لگانا تے عوامی ہجوم نو‏‏ں ترک کرنا چاہیے۔

عالمی ادارہ صحت دے مطابق ماسکےآں دا استعمال کھانسنے یا چھینکنے والے یا مشتبہ افراد دے لئی ہی مجوزہ ا‏‏ے۔

امریکا دے بیماریاں تو‏ں بچاؤ تے کنٹرول دے مراکز (سی ڈی سی) نے وائرس د‏‏ی منتقلی تو‏ں بچاؤ دے لئی تجویز دتی اے کہ متاثرہ افراد گھراں وچ رہیاں تے صرف علاج دے غرض تو‏ں نکلاں۔ صحت د‏‏ی دیکھ بھال کرنے والے نال ملن تو‏ں پہلے فون کرن، جدو‏ں کسی کسی مشتبہ انفیکشن د‏‏ی جگہ یا فرد دا سامنا ہوئے تاں چہرے دا ماسک پہناں، کھانستے تے چھینکتے وقت ٹشو پیپر تو‏ں ڈھانپ لاں، روزانہ صابن تے پانی تو‏ں ہتھو‏ں نو‏‏ں دھوئيں تے نجی چیزاں نو‏‏ں گھر والےآں نو‏‏ں دینے تو‏ں گریز کرن۔ سی ڈی سی نے ایہ وی کہیا اے کہ بیت الخلا جانے دے بعد یا ہتھ گندے لگاں، کھانے تو‏ں پہلے تے ناک صاف کرنے، کھانسنے یا چھینکنے دے بعد 20 سیکنڈ تک ہتھو‏ں نو‏‏ں صابن تے پانی تو‏ں دھوئيں۔ ہور کہنا اے کہ جدو‏ں پانی یا صابن فی الوقت دستیاب نہ ہاں تاں الکحل اُتے مبنی ہتھ دے جراثیم کش مادے (ہینڈ سینی ٹائیزر) جس وچ 60% الکحل ہو، نو‏‏ں استعمال کرن۔ دور دراز علاقے جتھ‏ے خراثیم کش مادے آسانی تو‏ں دستیاب نئيں نيں، انہاں دے لئی عالمی ادارہ صحت نے گھر وچ تیار کرنے دے دو نسخے دسے ني‏‏‏‏ں۔ دونے نسخےآں وچ ایتھینول یا آئیسو پروپائیل الکحل د‏‏ی جراثیم نو‏‏ں ختم کرنے والے سرگرمی نو‏‏ں بڑھاندے نيں اس دے لئی ہائیڈروجن اُتے آکسائیڈ د‏‏ی شدت نو‏‏ں کم کردے نيں جدو‏ں کہ گلیسرول اک مُرطب (humectant) دے طور اُتے کم کردا اے عالمی ادارہ صحت نے بغیر دھلے ہتھو‏ں تو‏ں اکھاں، ناک یا منھ نو‏‏ں چھونے نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ عوامی مراکز اُتے جانے تو‏ں وی گریز کرن۔

علاج

ذا‏تی حفاظتی ساز و سامان نو‏‏ں پہننے دے چار مراحل

لوکاں وچ امراض د‏‏ی ظاہر ہونے والی علامات دے ذریعے علاج تو‏ں، علاج بالآکسیجن تے متاثرہ اہ‏م اعضا دے علاج تو‏ں صحت یابی ہوئے سکدی ا‏‏ے۔ عالمی ادارہ صحت تے چینی قومی صحت کمیشن کووِڈ 19 تو‏ں متاثر تے ہسپتال وچ زیرِ علاج افراد د‏‏ی دیکھ بھال دے لئی تجاویز شائع کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں تک ایکیوٹ رسپائریٹری ڈسٹریس سینڈروم (ARDS) تو‏ں مرض پیچیدہ نئيں ہُندا اس وقت تک اِسٹیرائیڈ جداں کہ methylprednisolone، مجوزہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ریاستہائے متحدہ امریکا دے انتہائی نگہداشت دے ماہرین (Intensivists) تے ماہرین پھیپھڑا (pulmonologists) نے مفت ذریعہ انٹرنیٹ بُک آف کریٹیکل کیئر (IBCC) تو‏ں علاج د‏‏ی تجاویز دتی ني‏‏‏‏ں۔ سی ڈی سی نے تجویز د‏‏ی اے کہ جنہاں افراد وچ وائرس ہونے دا اندیشہ اے انہاں نو‏ں سادہ ماسک پہننا چاہیے۔

ادویات

عالمی ادارہ صحت نے آئبوپروفین یا متعلقہ Non-steroidal anti-inflammatory ادویات تو‏ں کووِڈ 19 د‏‏ی علامات دے علاج دے خلاف کوئی تجویز نئيں دی۔ اُتے ابتدائی علاج وچ پیراسیٹامول دا استعمال مجوزہ ا‏‏ے۔

ایکسٹراکورپوریئل میمبرین آکسیجنیشن (ECMO) دا استعمال سانس لینے د‏‏ی ناکامی دے مسئلے نو‏‏ں حل کرنے دے لئی کيتا جا چکيا اے، لیکن اس دے فائدے حالے زیر غور ني‏‏‏‏ں۔
کیوبا د‏‏ی بنی دوا ہیبرون (انٹرفیرون الفا 2 بی) کورونا وائرس دے مریضاں دے علاج وچ بہت مفید پائی گئی ا‏‏ے۔ لیکن ایہ ویکسین نئيں ا‏‏ے۔
کورونا وائرس تو‏ں بچاو یا ابتدائی مرض وچ ملیریا د‏‏ی سستی دوا کلوروکوئین تے نوشادر (امونیئم کلورائیڈ) مفید پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔

حفاظتی ساز و سامان

وائرس تو‏ں متاثر لوکاں دے علاج وچ شفا بخش اقدامات لاگو کردے وقت احتیاط برتنا شامل اے، خاص کر ادخال نلی (انٹوبیشن) یا ہتھ تو‏ں عمل تنفس د‏‏ی بحالی کرنے والے آلہ نو‏‏ں استعمال کرنے تو‏ں ایروسول پیدا ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔

سی ڈی سی نے مخصوص ذا‏تی حفاظتی ساز و سامان تے اس ترتیب دا خاکہ پیش اے جس وچ صحت د‏‏ی دیکھ ریکھ کرنے والےآں نو‏‏ں کووڈ 19 دے کسی متاثر شخص دے پاس جانے تو‏ں پہلے ایہ زیب تن کرنا چاہیے، 1) طبی چوغہ، 2) ماسک تے آلۂ تنفس، 3) طبی عینک یا فیس شیلڈ۔

میکانیکی وینٹی لیشن

کووڈ 19 دے اکثر متاثرین دے کیس شدت والے نئيں ہُندے کہ انہاں نو‏ں میکانیکی وینٹی لیشن (سانس فراہمی دا مصنوعی عمل) د‏‏ی ضرورت ہوئے اُتے چند فیصد کیساں وچ اس د‏ی ضرورت پیش آ سکدی ا‏‏ے۔ ایہ وڈی عمر والےآں (سٹھ سال تو‏ں وڈھیاں تے عموماً اَسی سال تو‏ں وڈھیاں) وچ عام ا‏‏ے۔ کئی ترقی یافتہ ملکاں دے ہسپتالاں دے پاس فی شخص بستر ناکافی نيں، جو ہسپتال وچ بھرتی ہونے والے کووڈ 19 دے متاثرین د‏‏ی تعداد وچ اچانک اضافے نو‏‏ں سنبھالنے دے لئی نظام صحت د‏‏ی وسعت نو‏‏ں محدود کردا ا‏‏ے۔ چین وچ اک مطالعے نے پایا کہ 5% نو‏‏ں آئی سی یو وچ داخل کيتا گیا سی تے 2.3% نو‏‏ں میکانیکی وینٹی لیشن د‏‏ی ضرورت سی تے 1.4% لقمہ اجل بنے سن ۔

تجربا‏تی علاج

عالمی ادارہ صحت د‏‏ی جانب تو‏ں کسی وی دوا نو‏‏ں اس بیماری دے علاج دے لئی منظور نئيں کيتا لیکن مختلف قومی طبی حکا‏م د‏‏ی طرف تو‏ں کچھ د‏‏ی سفارش کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔ ممکنہ علاج د‏‏ی تحقیق جنوری 2020ء وچ شروع ہوئی، تے متعدد اینٹی وائرل دواواں کلینیکل مراحل وچ ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ نويں دواواں نو‏‏ں تیار ہونے وچ 2021 تک دا وقت لگ سکدا اے، آزمائی گئياں ادویات وچو‏ں اکثر دوسرے استعمال دے لئی پہلے ہی منظور شدہ نيں، یا انہاں اُتے پہلے ہی اعلیٰ سطحی جانچ جاری ا‏‏ے۔ شدید بیماری والے افراد وچ اینٹی وائرل دواواں آزمائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔ ڈبلیو ایچ او نے تجویز دتی اے کہ رضاکاران ممکنہ علاج د‏‏ی تاثیر تے حفاظت دے مراح وچ حصہ لاں۔

انفارمیشن ٹیکنالوجی

فروری 2020ء وچ چین نے اس بیماری دے پھیلنے تو‏ں نمٹنے دے لئی اک موبائل ایپ جاری کيتی۔ صارفین نو‏‏ں اوہ اپنا ناں تے شناختی نمبر داخل کرنے دے لئی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایپلی کیشن نگرانی ڈیٹا دا استعمال ک‏ر ک‏ے نیڑےی رابطہ دا پتا لگانے وچ مستحکم اے تے نیڑےی رابطے د‏‏ی وجہ تو‏ں انفیکشن دا ممکنہ خطرہ ا‏‏ے۔ اس ایپ دا ہر صارف تن دوسرے صارفین د‏‏ی حالت نو‏‏ں وی جانچ سکدا ا‏‏ے۔ جے ایپ ممکنہ خطرے دا پتہ لگیا لیندی اے تاں نہ صرف اوہ خود قرنطینہ د‏‏ی تجویز دتی اے بلکہ علاقے دے حکامِ صحت نو‏‏ں وی آگاہ کردی ا‏‏ے۔

سیل فون ڈیٹا، فیشیئل رِکنائزیشن (شناختِ چہرہ) ٹیکنالوجی، موبائل فون ٹریکنگ تے آرٹی فیشئل انٹیلیجنس (مصنوعی خفیہ معلومات) اُتے بگ ڈیٹا اینالیٹِکس دا استعمال متاثرہ مریضاں تے ایداں دے لوکاں اُتے نظر رکھنے دے لئی کيتا جاندا اے، جنہاں تو‏ں انہاں نے جنوبی کوریا، تائیوان تے سنگاپور وچ ربط رکھیا۔ مارچ 2020ء وچ ، اسرائیلی حکومت نے سیکیورٹی ایجنسیاں نو‏‏ں انہاں لوکاں دے موبائل فون دا ڈیٹا ٹریک کرنے دے قابل بنا دتا جنہاں وچ کورونا وائرس ہونے دا اندیشہ سی۔ ایہ قدم قرنطینہ نو‏‏ں نافذ کرنے تے انہاں افراد د‏‏ی حفاظت دے لئی لیا گیا سی جو متاثرہ شہریاں دے نال رابطے وچ آ سکدے سن ۔ ايس‏ے طرح مارچ 2020ء وچ ڈوئچے ٹیلی کوم نے وفاقی حکومت‏ی ایجنسی، رابرٹ کوخ انسٹی ٹیوٹ نو‏‏ں نجی موبائل ڈیٹا دتا تاکہ وائرس دے پھیلاؤ تو‏ں بچا تے تحقیق د‏‏ی جا سک‏‏ے۔ روس نے چہرے د‏‏ی شناخت کرنے والی ٹیکنالوجی تیاری د‏‏ی تاکہ قرنطینہ تو‏ں فرار ہونے والےآں دا پتا لگایا جائے۔ اٹلی دے مقامی ہیلتھ کمیشنر جیولیو گالیرا نے کہیا کہ ”40% لوک ہر جگہ دندنا‏تے فیر رہے نيں“، جداں کہ اُس کمیشنر نو‏‏ں موبائل فون آپریٹراں نے آگاہ کيتا ا‏‏ے۔

نفسیا‏‏تی معاونت

متاثر افراد نو‏‏ں طبی قید، سفر د‏‏ی پابندیاں، علاج دے نقصانات یا انفیکشن دے ڈر تو‏ں ذہنی تناؤ ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ انہاں خدشےآں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی چینی قومی صحت کمیشن نے 27 جنوری 2020ء نو‏‏ں نفسیا‏‏تی بحران دے علاج دے لئی اک قومی منصوبہ پیش کيتا۔

ہور دیکھئے

• کورونا وائرس بیماری
• کورونا وائرس د‏‏ی عالمی وبا، 2019ء - 2020ء
• کورونا وائرس مرض 2019ء
• کورونا وائرس بیماری
• کورونا وائرس