کھجوراہو

کھجراہو کھجوراہو * عالمی ثقافتی ورثہ ملک بھارت قسم سبھیاچاری شرطاں i, iii حوالہ 240 علاقہ** عالمی وراثت تھاں، دکھنی ایشیا شمولیت تریخ شمولیت 1986  (10واں اجلاس) * عالمی ثقافتی ورثہ دی فہرست چ لکھے ناں ** یونیسکو دا علاقہ

کھجراہو بھارت دے مدھ پردیش صوبے وچ ہندو اتے جین مندراں دا اک کمپلیکس ہے۔ نویں دلی توں لگبھگ 620 کلومیٹر دکھن چڑھدے وچّ ہے۔ کھجراہو دے مندراں دا گمپلیکس یونیسکو ولوں عالمی وراثت ٹکانیاں وچّ شامل کیتا گیا۔ ایہہ مندر اپنے نگاڑا سٹائل دے آرکیٹیکچر اتے کامک تصویراں لئی مشہور ہن۔

جغرافیہ

اورچھا توں کھجوراہو دا تقریباً 180 کلومیٹر سفر کار راہیں چار گھنٹے وچّ طے ہندا ہے۔ ایہہ نویکلی جہی کھلھی-ڈلیہی تھاں پرتیت ہندی ہے۔ کھجوراہو دے مندر گائیڈ بناں نہیں دیکھے جا سکدے۔ اک توں پنج بندیاں لئی سرکاری ریٹ 1090 روپئے لکھیا ہویا ہے جس نال گھٹاؤن ودھاؤن دے جھنجٹ توں نجات ملدی ہے۔ اتھے ودیشی سیلانی وی وڈی گنتی وچّ پہنچدے ہن۔ اس تھاں دا ناں کھجوراہو اس علاقے وچّ ملدے کھجوراں دے رکھاں توں پیا ہے۔ اس نوں پہلاں کھجور-واٹکا وی کہندے سن۔ کسے سمیں اتھے 85 مندر سن، پر ہن صرف پنج مندر بہت ودھیا حالت وچّ ہن۔ انج، 20-25 مندراں دے کھنڈر وی موجود ہن اتے ہر مندر دی حالت وکھری ہے۔ چندیلا راجٹبر دے راجپوت راجیاں ولوں ایہہ 10ویں اتے 12ویں صدی وچّ بنوائے گئے۔ ہر مندر دیاں دیواراں اُتے دیوی دیوتیاں، یودھیاں، اصلی تے اساطیری پسوآں اتے آکاشی دیوتیاں دیاں مورتاں کھودیاں گئیاں ہن۔ عامَ کر کے ایہناں نوں کام دے مندر کہندے ہن۔ اکھیں دیکھ کے گلّ کجھ ہور لگدی ہے۔ اصل وچّ اجہیاں مورتیاں بہت تھوڑہیاں ہن جنہاں وچّ ایہہ پرورتی درسائی گئی ہے۔ اچے پلیٹ فارم اُتے بنے مندر آسمان ولّ جاندے تکھے ہو جاندے ہن تے شاہی اثر دندے ہن۔

اتہاس

چندیلا راجٹبر دا پتن 13ویں صدی وچّ ہو گیا سی۔ اس دے نال ہی ایہہ قصبہ اتے اتھوں دے مندر وی لوکاں دیاں نگاہاں توں اوہلے ہو گئے۔ ہندستان وچّ برطانوی راج سمیں انگریز فوجی اہلکار ٹی ایس برٹ نوں اس دے پالکی والیاں نے 1838 وچّ ایہناں مندراں بارے دسیا۔ اس نے سنگھنے جنگلاں وچّ کھوج کیتی اتے ایہناں ولّ دنیا دا دھیان کھچیا۔

مندر دے اندرلے درش

کھجوراہو دے مندراں نوں لہندے اتے چڑھدے حصے دے مندراں وچّ ونڈیا گیا ہے۔ ایہناں وچوں لہندے والے سبھ توں ودھیرے پرسدھ ہن۔ ایہناں وچوں پنج مندر دکھائے جاندے ہن۔ سبھ توں پہلاں لکشمن مندر دکھاؤندے ہن۔ ایہہ وشنو دا مندر ہے۔ ایہہ سبھ توں پرانا مندر ہے۔ ایہہ 930-950 عیسوی وچّ بنیا۔ ایہہ راجا یشوورمن نے بنایا۔ ایہہ جانکاری مندر دی کھدائی ویلے ملی سلّ اتے درج ہے۔ ایہہ سلّ ہن اپر پوڑیاں دی دیوار اُتے لگائی ہوئی ہے۔ اس دے اندر داخل ہون لئی پورچ ہے جس نوں منڈپ کہندے ہن۔ پھر مہانمنڈپ آؤندا ہے۔ ایہہ دیوتیاں اگے نچن دا اُچا فرش ہے۔ اس دے کھبے اتے سجے دیواراں وچّ سنگیتکاراں دے بیٹھن لئی تھاں ہے۔ اخیر وچّ اوہ ستھان ہے جتھے وشنو دی مورتی لگی ہے۔ اس دے تنّ سر اتے چار باہاں ہن۔ اس دی اچائی 25.9 میٹر تے انی ہی لمبائی ہے۔ ایہہ پوری طرحاں نقصان توں بچیا اکو اک مندر ہے۔ اس دیاں دیواراں اُتے شکار کرن دے درش، لڑائی دے میدان دے درش، ہاتھیاں دا جلوس، گھوڑے اتے فوجی دکھائے گئے ہن۔ نال ہی گھریلو زندگی نال جڑے پہلو جویں شیشہ دیکھدی عورت، پیر وچوں کنڈا کڈھدی عورت، مانگ وچّ سندھور پاؤندی عورت، کپڑے اتارنے، اباسیاں لینیاں، گلے والاں وچوں پانی نچوڑنا، باندراں تے طوطیاں نال کھیڈنا، وینا وجاؤنا، بچہ کھڈاؤندی ماں اتے جسمانی سکھاں متعلق تصویران ہن۔ مندر دے آدھار نیڑے منہ باہر کڈھے ہاتھیاں دی قطار اس طرحاں ہے جویں اوہناں نے سارے مندر دا بھار چکیا ہووے۔ اک عورت دی پریم پتر لکھدی ہوئی مورتی بہت اہم ہے۔ ایہہ مورتی درشاؤندی ہے کہ ایہہ اس سمیں عورتاں دے پڑھیاں-لکھیانں ہون دا وی ثبوت ہے۔ دوجا مندر ہے مرکزی مہاں دیوَ مندر۔ ایہہ شیو نال منسوب ہے۔ اس دی لمبائی 30.5 میٹر ہے۔ پلیٹ فارم نوں چھڈّ کے اس دی چوڑائی تے اچائی 20 میٹر ہے۔ اس دے پلیٹ فارم نال ہی جگدمبی ماتا دا مندر ہے۔ جے لکشمن مندر تراش کلا دی سکھر ہے تاں عمارت سازی وچّ مہاں دیوَ مندر دا کوئی ثانی نہیں ہے۔ چتر گپت مندر سورج دیوتے نوں سمرپت ہے۔ سورج دیوتا ستّ گھوڑیاں نال کھچے جا رہے رتھ وچّ سوار دکھایا گیا ہے۔ مکھ مورتی وچّ گھوڈے بہت ہی چھوٹے آکار وچّ روشنی نال ہی دسدے ہن۔ پہلے تنّ مندر دیکھن مگروں ساری ستھتی سمجھ آ جاندی ہے۔ ایہناں پرانے مندراں وچّ پتھر گیت گا رہے ہن جنہاں وچوں دھارمک پرورتی اتے زندگی دی حقیقت جھلکدی ہے۔ رات نوں آواز اتے روشنی دا پروگرام سارے مندراں دے اتہاس اُتے جھات پواؤندا ہے۔ اس لئی 200 روپئے دی ٹکٹ لگدی ہے، پر ایہہ گھاٹے دا سودا نہیں۔

اتھوں محض 26 کلومیٹر دور پنہ نیشنل پارک ہے جہڑا باگھاں(شیر) کارن مشہور ہے۔ باگھ نوں دیکھن لئی 4,000 روپئے تک خرچ آ جاندا ہے۔ سرکاری فیس 1,620 روپئے ہے۔ تقریباً 2,500 روپئے جیپ والا لیندا ہے جس وچّ اک گائیڈ ہندا ہے جو باگھ دکھاؤن وچّ مدد کردا ہے۔

حوالے