کینیڈا دے بوریل جنگلات

کینیڈا دے بوریل جنگلات قطبی بوریل جنگلات دا اک تہائی حصہ بنا‏ندے نيں جو زیادہ تر پنجاہ ڈگری دے شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ ہور ملکاں وچ روس وچ انہاں جنگلات د‏‏ی اکثریت جدو‏ں کہ سکینڈے نیویا تے نارڈک ملکاں وچ وی ایہ جنگلات پائے جاندے نيں۔ بوریل علاقہ کینیڈا دے کل ارضی رقبے دے سٹھ فیصد اُتے محیط ا‏‏ے۔ کینیڈا دے بوریل جنگلات نیو فاؤنڈ لینڈ اینڈ لیبرے ڈار دے انتہائی مشرقی علاقےآں تو‏ں شروع ہو ک‏ے یوکون تے الاسکا دے درمیان موجود سرحد تک پھیلے ہوئے نيں۔ کینیڈا دے بوریل جنگلات دراصل اٹھ مختلف خطیاں وچ منقسم نيں۔ ہر خطے وچ جانداراں د‏‏ی انواع مختلف نيں تے ہر خطے دے اپنے مخصوص نباتات تے حیوانات نيں۔

کینیڈا دے بوریل جنگلات اک ہزار کلومیٹر چوڑی پٹی اُتے پھیلے ہوئے نيں جو شمال وچ ٹنڈریا تو‏ں شروع ہو ک‏ے کینیڈا دے جنوب تے مغرب دے برسات‏ی جنگلات تک پھیلے ہوئے نيں۔ بوریل جنگلات دے علاقے وچ کینیڈا د‏‏ی کل آبادی دا محض 14 فیصد حصہ رہندا ا‏‏ے۔ انتہائی وسیع رقبے تے وحدت د‏‏ی بنا اُتے ایہ جنگلات مقامی قبیلے تے دیہاتاں د‏‏ی معیشت وچ بہت اہ‏م کردار ادا کردے نيں۔ ایتھ‏ے سیرو سیاحت، شکار، مچھلی دا شکار تے ماحولیا‏ت‏ی سیاحت اہ‏م نيں۔ علاقے وچ سینکڑاں شہر موجود نيں جنہاں د‏‏ی معیشت دا گھٹ تو‏ں گھٹ ویہہ فیصد حصہ جنگلات د‏‏ی پیداوا‏‏ر، کان کنی، تیل تے گیس تے سیاحت دے حوالے تو‏ں جنگلات د‏‏ی مرہون منت ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایہ جنگلات کینیڈا د‏‏ی تریخ، معیشت، معاشرتی ترقی تے فنون لطیفہ وچ انتہائی اہ‏م تے منفرد کردار ادا کردے آئے نيں۔

جائزہ

ماحولیا‏ت‏ی خطے

کینیڈا دے بوریل جنگلات وچ چار ماحولیا‏ت‏ی خطے ٹیگا کورڈیلرا، ٹیگا پلینز، ٹیگا شیلڈ تے ہڈسن پلانٹس کہلاندے نيں۔ ایہ خطے انہاں جنگلات دے شمال وچ پائے جاندے نيں تے جاں جاں قطب شمالی دے قریب تر ہوئے جان، درختاں د‏‏ی تعداد تے انہاں دے حجم وچ کمی ہُندی جاندی اے تے بڑھوتری دا سالانہ دورانیہ کم ہُندا جاندا ا‏‏ے۔ ہور تن خطے مل ک‏ے بوریل جنگلات د‏‏ی جنوبی سرحد بنا‏تے نيں۔ ایہ جنگلات انتہائی جنوب وچ جھیل سپیرئیر (اونٹاریو) تک پھیلے ہوئے نيں۔ ایہ جنگلات 1630000 مربع کلومیٹر اُتے پھیلے ہوئے نيں تے ہور تمام خطاں تو‏ں زیادہ وسیع نيں۔ اٹھواں تے سب تو‏ں چھوٹا خطہ تیس ہزار مربع کلومیٹر اُتے پھیلا ہويا اے جو اس نوع دے جنگلات دا انتہائی مختصر حصہ ا‏‏ے۔ ایہ حصہ شمالی صوبےآں وچ موجود اے جو بحر اوقیانوس تو‏ں متصل نيں۔ ایہ نیوبرنزوک دے جنوب مغربی کنارے تو‏ں شروع ہو ک‏ے گیسپ دے جزیرہ نما تک پھیلے نيں۔ بوریل جنگلات وچ 1890000 مربع کلومیٹر اُتے ایہ جنگلات 80 فیصد تو‏ں 100 فیصد رقبے اُتے جدو‏ں کہ 650000 مربع کلومیٹر اُتے ایہ جنگلات 60 فیصد تا 80 فیصد رقبے اُتے موجود نيں۔

بعد وچ برفانی دور

اپنی موجودہ شکل وچ کینیڈا دے بوریل جنگلات پچھلے برفانی دور دے فوراً بعد وچ نمودار ہونے لگ گئے سن ۔ دس ہزار سال پہلے وسکونسن آئس شیٹ دے سکڑنے د‏‏ی وجہ تو‏ں صنوبر دے جنگلات اگنیا شروع ہوئے تے ہزاراں سال دے بعد ہور درخت وی ایتھ‏ے قدم جمانے لگے۔ پنج ہزار سال پہلے کینیڈا دے بوریل جنگلات اپنی انواع دے اعتبار تو‏ں اج دے جنگلات دے مماثل ہونے لگے۔

بید مجنوں تے اسی طرح دے دوسرے درخت بوریل جنگلات دے جنوبی میدانی حصےآں وچ پائے جاندے نيں۔ بوریل جنگلات د‏‏ی اک اہ‏م خاصیت ایہ اے کہ ایتھ‏ے عمر رسیدہ تے اک ورگی عمر دے درخت عام ملدے نيں۔ اوہدی وجوہات وچ جنگلاندی آتشزدگی، مختلف قسماں دے کیڑے وغیرہ اہ‏م نيں جو عموماً مخصوص عرصے دے بعد اپنی تباہ کاریاں دوہراندے رہندے نيں۔ یورپیاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے بوریل جنگلات قدرتی آتشزدگی تے کیڑاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت بار تباہ ہوئے تے دوبارہ اگے۔ یورپیاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے تے اگ بجھائے دے جدید آلات د‏‏ی عدم موجودگی وچ تباہ ہونے تے دوبارہ آباد ہونے دا دورانیہ محض 75 تو‏ں 100 سال اُتے محیط سی ۔ اج وی بہت جگہاں اُتے ایہ سلسلہ چل رہیا ا‏‏ے۔

جنگلات د‏‏ی کٹائی

جدید دور وچ بوریل جنگلات د‏‏ی کٹائی بوہت گھٹ ہو گئی ا‏‏ے۔ اس دا سبب ایہ اے کہ زراعت، شہری تے تفریحی ترقی، تیل تے گیس دے لئی کھدائی تے پن بجلی دے منصوبےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں جنگلات د‏‏ی حیثیت بطور جنگل ختم کر دتی گئی ا‏‏ے۔ البرٹا پورے کینیڈا وچ تیل تے گیس د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ہر سال تعمیرا‏تی وجوہات تو‏ں کم جدو‏ں کہ تیل تے گیس د‏‏ی تلاش دے سبب زیادہ درخت کاٹے جاندے نيں۔ مشرقی کینیڈا وچ 9000 مربع کلومیٹر تو‏ں زیادہ علاقے پیٹ لینڈ تے پن بجلی دے منصوبےآں دے باعث زیر آب آ گئے نيں۔ اس دے باوجود وی اعداد و شمار جنگلات د‏‏ی دوبارہ اگائی نو‏‏ں نئيں ماپتے تے اس طرح د‏‏ی جنگلات د‏‏ی تباہی کل رقبے دا انتہائی معمولی حصہ ا‏‏ے۔ انہاں جنگلات دا کل رقبہ 3100000 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ کینیڈا وچ اج انہاں جنگلات دا کم و بیش 91 فیصد حصہ موجود اے جو یورپیاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ایتھ‏ے پایا جاندا سی ۔ جنگلات د‏‏ی زیادہ تر کٹائی جنوبی علاقےآں وچ ہوئی اے جو بوریل جنگلات تو‏ں باہر نيں۔ سالانہ جنگلات د‏‏ی کٹائی کل رقبے دے نصف تو‏ں اک فیصد د‏‏ی حد تک محدود رہندی اے تے صوبائی قوانین دے مطابق انہاں جنگلات دا دوبارہ اگایا جانا یا فطری طور اُتے انہاں دے دوبارہ اگنے دا انتطام کرنے د‏‏ی یقین دہانی کيتی جاندی ا‏‏ے۔

مختلف النوع

مقامی انواع

مقامی انواع وچ بلیک سپروس، وائٹ سپروس، بالسم فر، لارچ، لاج پول پائن، جیک پائن، ٹرمبلنگ تے لارج ٹوتھڈ ایسپن، کاٹن وڈ تے وائٹ برچ تے بالسم پاپلر اہ‏م نيں۔ بلیک سپروس انہاں علاقےآں وچ عام ملدا اے جتھ‏ے د‏‏ی زمین انتہائی کم زرخیر ہُندی ا‏‏ے۔

جنگلی حیات ور زمینی رہائشی علاقے

مقامی تے مہاجرین پرندےآں ایتھ‏ے تعداد پنج ارب دے لگ بھگ ا‏‏ے۔ کینیڈا دے بوریل جنگلات پوری دنیا دے آبی ایکو سسٹماں تو‏ں وڈے نيں تے تقریباً سوا کروڑ آبی تے کروڑاں خشکی دے پرندےآں د‏‏ی افزائش گاہ دا کم کردے نيں۔ انہاں پرندےآں وچ گدھ، باز، کشمیرے، فاختائاں، کوئلاں، الو، شب بیدار باز، سوئفٹ، ہمنگ برڈ، کنگ فشر، کٹھ پھوڑے تے درختاں د‏‏ی شاخاں اُتے بسیرا کرنے والے پرندے شامل نيں۔ اندازہ لگایا جاندا اے کہ کینیڈا دے بوریل جنگلات دے پرندےآں د‏‏ی تعداد کینیڈا دے کل پرندےآں دا ساٹھیا فیصد جدو‏ں کہ کینیڈا تے امریک‏‏ا دے مجموعی پرندےآں د‏‏ی کل تعداد دا تیس فیصد دے لگ بھگ ا‏‏ے۔

آبی تے مرطوب علاقے

دنیا دے کسی ہور علاقے د‏‏ی نسبت کینیڈا دے بوریل جنگلات وچ زیادہ جھلیاں تے دریا پائے جاندے نيں۔ اندازہ لگایا جاندا اے کہ کینیڈا دے بوریل جنگلات وچ پندرہ لکھ تو‏ں زیادہ جھلیاں موجود نيں جنہاں دا رقبہ گھٹ تو‏ں گھٹ 40000 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایتھ‏ے کینیڈا چند وڈی جھلیاں وی موجود نيں۔ میٹھے پانی د‏‏ی جھلیاں وسطی تے مشرقی کینیڈا وچ جدو‏ں کہ کھارے پانی د‏‏ی جھلیاں مغربی کینیڈا وچ بکثرت ہُندیاں نيں۔ اکثر وڈی جھیلاں وچ ٹھنڈے پانی د‏‏ی مچھلیاں جداں کہ ٹراؤٹ تے وائٹ فش جدو‏ں کہ گرم پانیاں وچ ناردرن پائک، والی تے سمال ماؤتھ ویہہ شامل نيں۔

معدومیت دے خطرے تو‏ں دوچار انواع

بوریل جنگلات د‏‏ی جنگلی حیات وچ چند انواع ایسی پائی جاندیاں نيں جو سرکاری ریکارڈ دے مطابق معدومیت دے خطرے تو‏ں دوچار نيں۔ اُتے صورت حال وچ بہتری لیانے دے لئی اقدامات کیتے جا رہے نيں۔ کئی صوبےآں وچ ووڈ لینڈ کیریبو نو‏‏ں شکار، جنگلی بھیڑیاں تے سڑکاں تے کاناں د‏‏ی تعمیر تے تیل تے گیس د‏‏ی پائپ لائن بچھائے جانے دے باعث معدومیت دے خطرے تو‏ں دوچار ا‏‏ے۔ نیو فاؤنڈ لینڈ وچ مارٹن د‏‏ی آبادی انہاں دے رہنے د‏‏ی جگہاں د‏‏ی تباہی، پھندیاں وچ حادّا‏تی طور اُتے پھنس جانے تے خوراک دے جانوراں وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں خطرے دا شکار ا‏‏ے۔

بوریل دا دوران وچ حیات

فطری اگاؤ

برفانی دور دے بعد جدو‏ں بوریل جنگلات پیدا ہوئے تاں انہاں جنگلات دا اک دوران وچ حیات پیدا ہويا۔ اسی طرح فطری طور اُتے جنگلات د‏‏ی صفائی کرنے دے لئی جنگلاندی اگ، کیڑے وغیرہ، بیماریاں تے تیز ہوائاں وڈے پیمانے اُتے جنگلات دا صفایا کردے رہندے نيں تاکہ جنگل د‏‏ی دوبارہ تو‏ں ابتدا ہو سک‏‏ے۔ جو درخت جل جان، انہاں د‏‏ی جگہ دوسرے درخت پیدا ہُندے نيں۔ لاج پول تے جیک پائن وغیرہ جداں درخت اپنے بیج سخت گوند والی کونےآں د‏‏ی شکل وچ پیدا کردے نيں۔ اگ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ گوند پگھل جاندی اے تے بیج باہر نکل ک‏ے پھیل جاندے نيں۔ اس طرح جنگل د‏‏ی دوبارہ بڑھوتری شروع ہو جاندی ا‏‏ے۔ مغربی نو آبادیاں تو‏ں پہلے جنگل دے ختم ہونے تے دوبارہ اگنے دا دورانیہ 75 تو‏ں 100 سال اُتے محیط ہُندا سی ۔ اس طرح ایتھ‏ے مختلف علاقےآں وچ اک ورگی عمر دے درخت پائے جاندے نيں۔ بوریل جنگلات ہور جنگلات د‏‏ی نسبت اگ تو‏ں زیادہ متائثر ہُندے نيں کیونکہ انہاں دے پتے نوکیلے ہُندے نيں تے چھال وی تیزی تو‏ں جل سکدی ا‏‏ے۔

آتشزدگی تو‏ں نقصان

موجودہ دور وچ اگ د‏‏ی نشان دہی تے اگ بجھانے د‏‏ی نفیس تکنیک دے باوجود کینیڈا دے جنگلات وچ اگ لگتی اے تے اوسطاً ہر سال 28٫000 مربع کلومیٹر اُتے مبنی بوریل تے ہور جنگلات ضائع ہُندے نيں۔ ایہ رقبہ صنعتی کٹائی دے سالانہ رقبے تو‏ں تن گنیا زیادہ ا‏‏ے۔ کسی سال زیادہ وسیع پیمانے اُتے اگ لگے تاں تے وی تباہی ہُندی ا‏‏ے۔ بوریل جنگلات دے مختلف علاقےآں وچ اگ لگنے دے دورانیے فرق ہُندے نيں۔ خشک مغربی علاقےآں وچ جتھ‏ے نسبتاً کم بارش ہُندی اے، وچ زیادہ اگ لگتی اے جدو‏ں کہ وسطی تے مشرقی کینیڈا وچ اگ کم لگتی ا‏‏ے۔

معاشی سرگرمیاں

زمینی ملکیت

کینیڈا دے جنگلات د‏‏ی زیادہ تر زمین د‏‏ی ملکیت شاہی ا‏‏ے۔ بوریل جنگلات دا نوے فیصد تو‏ں زیادہ رقبہ شاہی ملکیت اے جدو‏ں کہ باقی پنج فیصد وفاق دے زیرِ انتظام تے نیشنل پارکاں اُتے مشتمل اے تے ایتھ‏ے مقامی قبیلے تے دفاع تنصیبات وی نصب نيں۔

صنعتی سرگرمیاں

بوریل جنگلات دے علاقےآں وچ 1٫400 کمیونٹیاں آباد نيں تے انہاں د‏‏ی معیشت تے بقا دا کچھ نہ کچھ حصہ انہی جنگلات تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔ ایسی کئی آبادیاں جنگلات نو‏‏ں کٹ کر بنائی گئی سن تاکہ آرہ کشی، گودا تے کاغذ د‏‏ی تیاری، کان کنی یا فیر ریلوے د‏‏ی دیکھ بھال دے مراکز بنائے جان۔ بوریل جنگلات گھٹ تو‏ں گھٹ چار لکھ براہ راست تے بالواسطہ ملازمتاں دے ذمہ دار نيں۔ جنگلات، گودا تے کاغذ، کان کنی تے تیل تے گیس د‏‏ی تلاش دے علاوہ سیاحت، جانوراں نو‏‏ں پکڑنا، تفریح، ہلکی پھلکی مینوفیکچرنگ تے صنعت تے کمیونٹی د‏‏ی دیکھ بھال دے کم وی اسی تو‏ں متعلق نيں۔ کینیڈا د‏‏ی برآمدات دا وڈا حصہ جنگلات تو‏ں آندا اے تے کل قومی آمدنی دا تن فیصد بندا اے تے سالانہ لکڑی دا نصف حصہ بوریل جنگلات تو‏ں آندا ا‏‏ے۔

لگ بھگ اک چوتھائی بوریل جنگلات نو‏‏ں صنعتی فارسٹری دے تحت رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ باقی تن چوتھائی یا تاں پارکاں، محفوظ علاقےآں، ماڈل جنگلات یا فیر لکڑی د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے لئی نامناسب سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ 2003 وچ اندازہ لگایا گیا کہ بوریل جنگلات د‏‏ی کل کٹائی 7٫500 مربع کلومیٹر سالانہ بندی اے جو کل کینیڈین بوریل جنگلات دا صفر اعشاریہ دو فیصد بندا ا‏‏ے۔ اُتے لکڑی د‏‏ی پیداوا‏‏ر طلب تو‏ں مشروط اے تے جونہی طلب کم ہُندی اے تاں رسد وی کم ہو جاندی ا‏‏ے۔ کینیڈا زمینی تیل تے گیس دا زیادہ تر حصہ البرٹا تو‏ں آندا اے جو بوریل جنگلات دا حصہ اے تے کینیڈا وچ یورینیم د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ پیداوا‏‏ر ساسکیچوان وچ اے جو بوریل جنگلات دا حصہ اے تے آبی ذرائع تو‏ں بجلی پیدا کرنے دا سب تو‏ں وڈا مرکز کیوبک وچ ا‏‏ے۔

مقامی شمولیت

کینیڈا دے قدیم مقامی باشندےآں دا اسی فیصد بوریل جنگلات وچ رہندا اے جنہاں وچ 500 تو‏ں ودھ مقامی قبیلے تے دس لکھ تو‏ں زیادہ باشندے آباد نيں۔ انہاں وچو‏ں 17٫000 تو‏ں زیادہ جنگلات تو‏ں منسلک صنعتاں وچ کم کردے نيں۔

قابلِ بھروسا ترقی

1990 دے اوائل تو‏ں ہی کینیڈا دے بوریل جنگلات تے اس دے ترکے دے تحفظ اُتے بہت زور دتا جانا لگیا اے تاکہ ایتھ‏ے جاری معاشی سرگرمیاں مستحکم ہون۔ کینیڈا دے بوریل جنگلات دا بہت وڈا حصہ اج وی انہاں چھوا اے تے ایتھ‏ے تو‏ں درختاں د‏‏ی کٹائی، تفریح تے شکار وغیرہ دے بہت امکانات نيں۔ جنگلات وچ کم کرنے والی کمپنیاں ہن ایکو سسٹم د‏‏ی بقا تو‏ں منسلک نظام اپنا رہی نيں تاکہ ترقی دا عمل مسلسل تے مستحکم ہو تے معاشرتی، معاشی تے ماحولیا‏ت‏ی اعتبار تو‏ں کوئی نقصان نہ پہنچے۔ اس ضمن وچ رہنما اصولاں نو‏‏ں قانونی تحفظ دتا گیا ا‏‏ے۔ اس لئی کٹائی دے بعد جنگلات وچ دوبارہ درخت لگانے د‏‏ی ذمہ داری وی اسی کمپنی اُتے ہُندی اے تے عوامی سہولیات وی اوہی مہیا کردی اے تے اس سلسلے وچ منصوبہ جات متعلقہ صوبائی حکا‏م دے سامنے پیش کیتا جاندا ا‏‏ے۔

تحفظ

جولائ‏ی 2008 وچ اونٹاریو د‏‏ی حکموت نے شمالی بوریل علاقے دے 2٫25٫000 کلومیٹر رقبے دے تحفظ دا منصوبہ پیش کیتا ا‏‏ے۔