گرو گرنتھ صاحب دا تریخی پکھ

گرو گرنتھ صاحب دا تریخی پکھ

کردار:-

آدی گرنتھ دی سنپادنا گرو ارجن دیو نے 1601 ای۔ وچ شروع کیتی تے تن ورھیا وچ 1604 ای۔ نوں مکمل ہوئی۔ اسدے لکھاری بھائی گرداس جی سن۔ اج کل ‘آدی گرنتھ` نوں کرتارپور وکھے قائم کیتا ہویا اے۔ 1706 ای۔ وچ گرو گوبند سنگھ جی نے مڑ تومبھائی منی سنگھ جی توں لکھوایا جس وچ نوویں پاتشاہ دی بانی شامل کیتی گئی۔ 1708 ای۔ وچ گرو گوبند سنگھ جی نے دیہہ گرو دی تھاں تے شبد وجوں سری گرو گرنتھ صاحب نوں گریائی دتی اتے اج سری گرو گرنتھ صاحب جتھے سکھ دھرم دا پوتر گرنتھ اے اتھے نال ہی اس گرنتھ نوں گرو دا درجہ وی حاصل اے۔ گرو گرنتھ صاحب مدھ دور دی سبھ توں مہان روحانی رچنا اے۔ ایڈے پائے دی اتے اس سائز دی ہور کوئی وی رچنا اس ویلے تک نہیں ملدی۔ پھر وادھا ایہہ اے کہ ہر اک رچنہار دی کرت نوں بڑے خالص اتے پرمانک روپ وچ لکھیا گیا اے۔ اس پکھ توں شاید ہی کوئی ہور گرنتھ اس دے طول ہووے۔ ۔.۔اس لئی لگپگ پنج سو سالا وچ ہوئے اڈّ-اڈّ پرانتاں دے بھگتاں تے فقیراں دی بانی اس وچ درج اے۔ گرو گرنتھ صاحب راہیں ساڈے تک گروآں اتے ہور بھگتاں دی بانی اپنے خالص سروپ وچ پہنچی اے۔ جس لئی اسیں گرو ارجن دیوَ جی رنی ہاں جہناں نے بڑی گھالنا تے یوجنا-بدھنا طریقے نال ساری بانی نوں اکتر کیتا اتے پوری طرحاں پن چھان کرکے، صرف پرمانک رچناں نوں ہی گرو گرنتھ صاحب وچ سنکلت کیتا اے۔ ۔.گرو ارجن دیوَ جی نے کچی تے سچی بانی دا نکھیڑ کرن لئی اتے گروآں دے مشن نوں سدیوتا دین لئی، آدی گرنتھ دی بیڑ تیار کرن دا فیصلہ کیتا۔ گرو گرنتھ صاحب دی ساہتی مہانتا دا ذکر کردا ہویا ڈنکن گرینیلیز لکھدا اے:- “ عالمی دیاں دھرم کتاباں وچوں، شاید ہی کسے دی شری گرو گرنتھ صاحب جی دے سامان ساہتی خبسورتی ہووے جاں اک-رس انوبھوی، علم دی اچتا ہووے۔ ” ڈاکٹر۔ رتن سنگھ جگی مطابق ‘گرو گرنتھ صاحب دی ساہتکتا دا تجزیہ کئی ودھیاں توں کیتا جا سکدا اے، پر بھارتی شعری شاستر دے حوالہ وچ وچارنا بہتر ہووےگا کیونکہ اس ویلے بھارت وچ ایہی ماپدنڈ پرچلت سن ’ پرو۔ برہمجگدیش مطابق “ شری گرو گرنتھ صاحب بھارت دی ساہتی وراثت دا اک گورومئی اتے پرمانک دستاویز اے۔ اس وچ ویداں، اپنشداں، سمرتیاں، شاستراں، ناتھ-بانی، پوتر قرآن اتے صوفی شاعری نال بڑا جیونت سنواد رچایا گیا اے۔” گرو گرنتھ صاحب دے ساہتی روپ ہیٹھ لکھے مطابق ہن۔

شعری بولی

گرو گرنتھ صاحب دی بولی پنجابی، ہندی ملی-جلی سنت بولی اے۔ کدھرے گاتھا، سنسکرت، فارسی اتے ہور پردیساں دا رنگ وی اے، جے مدھ دور دیاں بھارتی بھاساواں دے وکھ وکھ رنگ دیکھنے ہون تاں اس ‘گرنتھ’ وچ ویکھے جا سکدے ہن۔ ڈاکٹر۔ ٹرمپ دا ایہہ کتھن بالکل ٹھیک اے کہ بولی دے پکھ توں اس دی بہت مہانتا اے۔ ایہہ پرانیاں ہندوی اپ-بولیاں دا خزانہ اے۔ اس سنت بانی دی بھاشائی وشیستا ایہہ اے کہ جتنی ایہہ اپروں آسان سادی اے، اتنی ہی ایہہ جذباتی اتے جیون دیاں گہرائییاں نوں چھوہ لین والی اے۔ ‘آدی گرنتھ ’ وچ نہ صرف بھارتی بولیاں تے اپبولیاں ملدیاں ہن بلکہ سیمیٹک بولیاں فارسی اتے عربی دا وی کافی اثر اے۔

شری گرو گرنتھ صاحب شعری روپاں دی نظر توں پنجابی ساہت دا اک بہملا بھنڈار اے۔ ہور کسے وی مذہبی گرنتھ وچ اینے شعری روپاں دا استعمال نہیں ملدا،۔ ایہناں وچوں بہت سارے روپ لوک ساہت دو بھنڈار وچوں آئے ہن۔ جویں: - آرتی، الاہنیاں، انجلیاں، سوہلا، سچجی، کچجی، کرہلے، رتی، گھوڑیاں، باراں ماہ، پٹی، پہرے، تھتی، دن رین، ستّ-وارا، گاتھا، چھنجھ، برہڑے، لاواں، ڈکھنے ادِ سامل سن۔ اتھے کل 55 شعری روپ ورتے گئے ہن۔ اسے لڑی وچ سدّ، کافی، باونئکھری، وار، پوڑی، چھنت، نیسان اتے چھکاں آدی شعری روپ آ جاندے ہن۔

شعری انلکار

گرو گرنتھ صاحب وچ شعری النکار دے کئیاں نمونے ملدے ہن۔ ایہناں النکاراں وچ، اپماں، روپک، درشٹات،انوپراس، یمک ورن یگ ہن۔ النکاراں دیاں تنے قسماں شبد النکار، مطلب النکار، شبدارتھ النکار دے فلسفہ اس گرنتھ وچوں کیتے دا سکدے ہن۔ کام کرودھ کایا کؤ گالے۔۔ جیوں کنچن سہاگا ڈھالے۔۔

شعری رس

گرو گرنتھ صاحب وچ نوں دے نوں رساں دی ورتوں دی ورتوں کیتی گئی اے۔ پر اس دا پردھان رس، شانت رس اے۔ دکھاں دے موقعیاں اتے شری گرو گرنتھ صاحب دی بانی سن کے شترقی حاصل کیتی جا سکدی اے۔ گرو تیغ بہادر دے شلوک شانت رس شکھر ہن۔ پر شانت رس توں علاوہ اس وچ کرنا، ویبھتس، بھیانک تے رودر رساں دی ورتوں وی ہوئی اے۔

شعری بمب

بمب وی کسے ساہت رچنا دی اتمتا دا نشان ہندے ہن۔ شبد راہیں چتر کھچّ سکن دی پربینتا ہریک ساہتکار کول نہیں ہندی۔ پر گرمت ساہت دے بہتے بانی کاراں کول ایہہ گن اے۔ گرو گرنتھ صاحب وچ درج فرید بانی وچوں اک نمونہ پیس اے۔ فریدہ دریاوے کنے بگلا، بیٹھا کیلِ کرے۔۔ کیل کریندے ہنجھ نو، اچتے باج پئے۔۔

سری گرو گرنتھ صاحب دی بنتر

اس گرنتھ صاحب دی بانی نوں مکھ طور اُتے تن حصےآں وچ ونڈیا گیا اے۔ پہلے حصہ وچ نت نیم دیاں بانیاں درج ہن۔ دوجے حصہ وچ راگ بدھّ بانی دا اے۔ اس وچ تاں راگاں ماتحت ساری بانی نوں اک خاص کرم اتے ودھان مطابق دتا گیا اے۔ سبھ توں پہلاں شبد (چؤپدے) ہن، پھر اشٹپدیاں درج کیتیاں گئیاں ہن۔ ایہناں توں بعد خاص بانیاں، چھنت اتے واراں سنکلت ہن۔ واراں پچھوں بھگت بانی شامل کیتی گئی اے۔ ساری بانی گرو کرم مطابق اے۔ تیجے حصہ وچ سہسکرتی، سلوک گاتھا، پھنہے، چؤبلے، سلوک بھگت کبیر اتے فرید، سوییے، سلوک واراں تے ودھیک، سلوک خواتین 1, منداونی اتے راگمالا شامل ہن۔ ایہہ ساریاں بانیاں راگ مکت ہن۔

حصہ پہلا

گرو گرنتھ صاحب وچ راگ بدھّ بانی دے شروع ہون توں پہلاں نت نیم دیاں تن بانیاں سنکلت ہن۔ جپُ، سودر، سو پرکھ اتے سوہلا۔ عامَ طور اُتے ایہناں نوں ‘جپجی’، ‘رہراس’ اتے ‘کیرتن سوہلا’ کیہا جاندا اے۔ ایہہ تنو بانیاں گرو ارجن دیوَ ولوں گرنتھ صاحب دا اڈیٹنگ کرن ویلے شروع وچ رکھیاں گئیاں سن۔ ایہناں تناں وچ چنے ہوئے شبد سنکلت ہن۔

مول منتر اتے جپجی

پہلی بانی ‘جپجی’ دے شروع دا کوئی حصہ نہیں سگوں ‘منگلاچرن’ اے۔ اس دا گربانی وچ خاص اتے پرمکھ ستھان درج اے۔ ایہہ پورے روپ وچ گرو گرنتھ صاحب وچ 567 وار ورتیا گیا اے۔ ہر راگ، ہر بانی دے شروع وچ ایہہ درج اے۔ اس لئی اس دا اہمیت سوے سدھ اے۔ مول منتر شبد دو پداں دا ستعینات روپ اے۔ پہلے شبد دا مطلب اے، ‘جڑھ’۔ گرواک اے، ‘مول بنا ساکھا کتُ آہے’۔ دوجے شبداں ‘منتر’ دا نرکت مطابق مطلب اے، ‘جو منن کریئے’ اوہ منتر اے۔ منتر اصل وچ اوہ شبد جاں شبد سمچّ اے، جس نال کسے دیوتا جاں پرم اقتدار دی سدھی جاں الوکک طاقت دی حصول ہووے۔ اس طرحاں مول منتر توں مطلب ہویا بنیادی منتر جاں آدھار—مول منتر۔

سو درُ

اس سرلیکھ ماتحت دو بانی جٹّ سنکلت ہن۔ اک دا ناں اے ‘سو درُ’ اتے دوسرے دا ناں ‘سو پرکھ’۔ سو درُ ناں پہلے شبد جٹّ دے پہلے شبد دی پہلی تک وچ ورتے اسے شبد دے بنیاد تے رکھیا گیا پرتیت ہندا اے۔ ایہہ شبد جپجی اتے راگ آسا وچ وی آیا اے۔ سبھ دی رچنا کرکے پھر سبھ دا پرتپالک اوہ پرماتما خود اے۔ ‘رہراس نال’ مشہور بانی دے دوجے شبد جٹّ دا سرلیکھ اے ‘سو پرکھ’۔ ایہہ ناں وی آسا راگ وچ لکھے سوہلے چوتھے دے اک شبد دی پہلی تک وچوں لیا گیا اے، ‘سو پرکھ نرنجن ہرِ اگما اگم اپارا’ اس وچ پرماتما دے سروپ اتے سمرتھتا، گھٹ گھٹ واسی۔ بے انت، انترجامی، سطبقہ، اپرمپار سروپ والا اے۔

حصہ دوجا

اس وچ راگ بدھتا نال بانی کیرتن کرن یوگ بندی اے۔ سنگیت راہیں من ستھر کیتا جا سکدا اے۔ اتھے اس بانی دے مرکزی مطلب دیاں سوچک ہن، جویں، ‘سکھمنی’، جاں ‘سدھ گوشٹ’ وچ۔ کئیاں شبداں نال اک توں ادھک ‘رہاؤ’ وی لکھدے ہن۔ ایہناں راگاں واسطے ایہناں وچلی کجھ بانیاں دا ویروا اس پرکار اے

سری راگ، ماجھ راگ، آسا راگ، گوجری راگ، دیوگندھاری راگ، بہاگڑا راگ، وڈہنس راگ، سورٹھ راگ، دھناسری راگ، جیتسری راگ، ٹوڈی راگ، بیراڑی راگ، تلنگ راگ، سوہی راگ، بلاول راگ، گونڈ راگ، رامکلی راگ، مالی گؤڑا راگ، مارو راگ، تکھاری راگ، کیدارا راگ، ملھار راگ، کانڑا راگ، راگ کلیان، جیجاونتی راگ۔

حصہ تیجا

جو بانیاں کسے راگ ماتحت نہیں رکھیاں گئیاں جاں جہناں دا سروپ راگ بدھّ بانیاں توں وکھر قسم دا اے۔ اوہناں نوں گرو گرنتھ صاحب وچ راگ بدھّ بانی توں بعد ستھان دتا گیا اے۔ ایہناں بانیاں دا ویروا اس پرکار اے، 1. سلوک سہسکرتی 2. گاتھا خواتین 3. پھنہے محلہ 4. چؤبلے محلہ 5. سلوک بھگت کبیر جیؤ کے 6. سلوک شیخ فرید 7. سویے سری مکھ واک محلہ 8. سوئییے بھٹاں کے 9. سلوک واراں تے ودھیک 10. منداونی حملہ 11. راگمالا۔

بانی ویروا

اس گرنتھ وچ بانیکاراں دا رچنا ویروا اوہناں دے پرکرناں وچ دتا گیا اے۔ اتھے صرف اوہناں دیاں بانیاں دی سمچی پد آبادی دینی اچتّ سمجھی اے۔

گربانی

گرو نانک دیوَ 958

گرو امرداس 885

گرو ارجن دیوَ 2304

گرو انگد دیوَ 63

گرو رام داس 640

گرو تیغ بہادر 1161

کل جوڑ 4966

بھگت بانی

سدھنا 1

سندر 6

سورداس 1

سین 1

کبیر 532

جیدیو 2

ترلوچن 4

دھنا 3

نامدیو 61

پرمانند 1

پیپا 1

فرید 116

بینی 3

بھیکھن 2

رویداس 40

کلجوڑ 774

بھٹّ بانی

بھٹّ 123

ستا بلونڈ 8

کل جوڑ 134

راگمالا 12 ساری بانی دا کل جوڑ 5887।

حوالے

1. جگی، رتن سنگھ (ڈاکٹر۔)- گرو گرنتھ وشوکوس، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، پنہ 67

2. پرمندر سگھ، کرپال سنگھ کسیل،ڈاکٹر۔گوبند سنگھ لامبا، پنجابی سمیت دی اتپتی تے ترقی، لاہور بوک ڈپو، لدھیانہ، 2011,پنہ 102

3. پرمندر سنگھ، پنجابی ساہت دا اتہاس، پبلیکیشن بیورو، پٹیالہ، 1988, پنہ 50-51

4. Duncan Greenlees - “ the Gospel of guru garnth sahib” p 12

5 برہمجگدیس سنگھ(پرو۔)، پنجابی ساہت دا اتہاس، وارث شاہ فاؤنڈیشن، امرتسر، 2011.پنہ 210

6. ۔اوہی، پنہ 213

7. اوہی، پنہ 214

8. راجندر سنگھ سیکھوں، پنجابی ساہت دا نوین اتہاس، لاہور بوک ڈپو، لدھیانہ، 2114, پنہ 123

9. اوہی، پنہ 123

10. اوہی، پنہ 124