گلشیر خان شانی

گل شیر خان شانی ( انگریزی: Shaani ، جم: 16 مئی، 1933 - موت: 10 فروری، 1995) اکّ مشہور کہانی کار اتے ساہت اکادمی دے رسالے 'ہم عصر بھارتی ساہت' اتے 'انٹرویو' دا سنستھاپک-اڈیٹر سی۔ اس نے کجھ سماں ‘نوبھارت ٹائیمز’ وچ وی کم کیتا۔ کئی بھارتی بولیاں توں علاوہ، اس دیاں رچناواں دا روسی، لتھوانیئن، چیکّ اتے انگریزی وچ ترجمہ کیتا گیا سی۔ مدھ پردیش دے شکھر اعزاز اتے اتر پردیش سرکار ولوں اعزازی کیتا گیا۔

جیون جان-پچھان

16 مئی، 1933 نوں جگدل پور؉ وچ جنمے شنی نے اپنی لکھتی سفر جگدل پور؉ توں شروع کر کے گوالیئر، پھر بھوپال اتے دلی تک کیتی۔ اوہ ‘مدھ پردیش ساہت پریشد’ بھوپال دا سیکٹری اتے سبھا دے ساہتی رسالے ‘ساکشاتکار’ دا موڈھی اڈیٹر سی۔ اوہ دلی وچ ‘نوبھارت ٹائیمز’ دا معاون اڈیٹر وی رہا اتے ساہت اکادمی نال جڑ گیا۔ اوہ ساہت اکادمی دے رسالے ‘کنٹینپرری انڈین لٹریچر’ دا بانی اڈیٹر وی سی۔ اس پورے سفر وچ شنی ساہت اتے پربندھکی عہدیاں دیاں بلندیاں نوں چھونہدا رہا۔ دسویں تک پڑھے-لکھ کے، بستر ورگے قبائلی علاقے وچ رہن دے باو جود شنی انگریزی، اردو، ہندی بولیاں دے چنگی طرحاں جانوُ سن۔ اسنے آدواسیاں اُتے ہو رہی کھوج متعلق اکّ غیرملکی سماج-سائنسدان نال بہت تعاون کیتا اتے کھوج دے ویلے دوران دور-دراڈے بستر دے اندرونی کھیتراں وچ اس دے نال گھمدا رہا۔ کیہا جاندا اے کہ اس دی دوجی رچنا 'سلوانو کا دیپ' اس سفر دیاں یاداں دے انوبھواں وچ بنیا گیا اے۔ اس دی رچنا دی جان-پچھان وی اسے غیرملکی نے لکھی سی اتے شنی نے ایہہ رچنا مشہور ساہتکار پروفیسر کانتی کمار جین نوں وقف کیتی اے، جو اس ویلے 'جگدل پور؉ کالج' وچ تعینات سی۔ شالونوں کے دیپ اکّ نواں ناولنما سفرنامہ اے۔ منیا جاندا اے کہ بستر دی جو گوڑھی تصویر اس رچنا وچ اے، اوہ ہندی وچ ہور کتے نہیں ملدی۔ شنی نے 'سانپ اور سیڑی'، 'پھول توڑنا من اے'، 'ایک لڑکی کی ڈائری' اتے 'کالا پانی' ورگے ناول لکھے۔ وکھ-وکھ رسالیاں وچ لگاتار چھپدے ہوئے 'بمبول کی چھانو'، 'ڈالی نہیں پھولتی'، 'چھوٹے گھیرے کا ودروہ'، 'ایک سے مکانوں کا شہر'، 'یدھ'، 'شرط کا کیا ہوا'، 'برادری' اتے 'سڑک پار کرتے ہئے' نام دے کہانی مجموعہ اتے مشہور یاداں 'شالوانو کے دیپ' لکھیا۔ شنی نے ایہہ سارا کجھ چھ-ستّ سال جگدل پور؉ رہندیاں ہی کیتی۔ جگدل پور؉ چھڈّ کے اس نے اپنی کمال دی قلم نوں چھٹی دے دتی۔ بستر دے بیلاڈیلا کھدان مزدوراں دے جیون اُتے ناول لکھن دی اچھا اوہناں دے من وچ رہی اتے اوہ 10 فروری 1995 نوں اس دنیا نوں الوداع کہہ گئے۔

ساہتی جان-پچھان

شانی اکّ اجیہا فکشن لکھاری اے جو اپنیاں لکھتاں نال اپنے ہم عصر موضوع دے پچھوکڑ نال متاثر کردا رہا اے۔ اسنے اپنے ناول وچ ہم عصر شیلیوادی دھارناواں دی بھرپور ورتوں کردے ہوئے نویں شیلیوادی وشواساں دی شروعات کیتی اے، جو اپنے آپ وچ ولکھن اے۔ شنی نے اپنیاں بھاوناواں اتے وچاراں نوں ظاہر کرن لئی ودھیا سٹائل دی ورتوں کیتی اے۔ اس دے ناولاں دے پاتر اپنی اندرلی پیڑ اتے ویدنا نالوں ودھ بیان کردے ہن۔ شنی دے ناول ساہت دے سٹائل عنصر اس دی لیکھنی دی چھوہ حاصل کرکے پاٹھکاں نوں مگدھ کر دیندے ہن۔ اس دے ناول پاٹھکاں دے دلاں-دماغاں نوں برابر جھنجوڑن دی گنجائش رکھدے ہن۔ اس دی سٹائل دا گھیرا بہت چوڑاہے۔ جتھے موضوع دے وستار دی لوڑ ہندی اے، اتھے لکھت اپنی گل صاف-صاف دسدی اے۔ اسے طرحاں عورت پاتر 'سلو آپا' جس نوں اک نوجوان نال پیار ہو جاندا اے پر اوہ اپنے پروار دے ڈر کارن کجھ وی بولن توں ااہل اے اتے جدوں اس دے خاندانی میمبراں نوں پتہ لگا کہ اوہ انویاہی حاملہ ہو گئی اے تاں اوہ اس نوں زہر دے کے مار دتا جاندا اے۔

بولی سٹائل

شنی نے ماحول مطابق بولی سٹائل اپنائی اے۔ جس طرحاں دا ماحول اے، اسے طرحاں پرگٹاوے دی سٹائل سرجی جاندی اے۔ ایہہ سرجن ہار دی سمبھاوناشیلتا نوں درساؤندی اے۔ رچناکار اتے ہندوستانی اتے اردو دوہاں بولیاں دا اثر نظر آؤندا اے۔ اسے لئی اس دے ناول وچ ٹھیٹھ بھارتی سٹائل دی ورتوں وی نظر آؤندی اے۔ شنی دے ناول وچ برتانتک سٹائل دی ورتوں وی دیکھن نوں ملدی اے۔ برتانتک سٹائل اس سٹائل نوں درساؤندی اے جس وچ ناول دے مدھ وچ دسیاں گئیاں چھوٹیاں کہانیاں شامل ہندیاں ہن، جو ناول وچ کہیاں گئیاں گلاں دی اصلیت نوں ثابت کردی اے۔ چھوٹیاں کہانیاں ناول نوں حقیقت نال جوڑدیاں ہن۔ اس دے نال ہی اجوکے ویلے وچ جہڑیاں گلاں دا کھنڈن کیتا جاندا اے، تاں لوک مشہور نکیاں کہانیاں اوہناں دی اہمیت نوں سدھ کردیاں ہن۔

شنی ولوں رچت ناول 'کالا پانی' وچ وی سمباد؉ دی سٹائل دیکھن نوں ملدی اے۔ اس نوں وارتالاپ کیہا جاندا اے۔ ناٹکاں وچ جنا سنواداں دا اہم تھاں ہندا اے، ذکر نوں اگے ودھاؤن اتے پاتراں دیاں سرگرمیاں نوں واضع کرن لئی ناول وچ سنواد وی اونا ہی اہم رول نبھاؤندے ہن۔ شنی دے ناول ساہت دی سٹائل وچ وتغیر نظر آؤندی اے، جس نال اس دے ساہت وچ کلاتمکتا اتے روچکتا ودھدی اے۔

شائع رچناواں

کہانی مجموعہ

1. بمبول کی چھاںو -1958
2. ڈالی نہیں پھولتی -1960
3. چھوٹے گھیرے کا ودروہ -1964
4. ایک سے مکانوں کا شہر - 1971
5. یدھ – 1973
6. شرط کا کیا ہوا؟ -1975
7. 'برادری تتھا انی کہانیاں -1977
8. سڑک پار کرتے ہئے – 1979
9. جہاں پناہ جنگل -1984

چونویاں کہانیاں دا سنگریہہ-

1. میریاں من پسند کہانیاں -1976 (گورنر اینڈ سنز، نویں دلی توں شائع)
2. نمائندہ کہانیاں -1985 (راجکمل اشاعتاں، نویں دلی توں شائع)
3. دس نمائندہ کہانیاں -1997 (کتابگھر اشاعتاں، نویں دلی توں شائع)
4. مشہور کہانیاں (موکامی اشاعتاں، نویں دلی توں شائع)

سمچی کہانی-

1. سارے اکّ تھاں (دو حصےآں وچ) -1981 (نیشنل پبلشنگ ہاؤس، نویں دلی توں شائع)
2. مکمل کہانیاں (دو حصےآں وچ)-2015 (شلپاین، شاہدرا، دلی توں شائع)

ناول-

1. کستوری -1960 (ہندی پرچارک لائبریری، وارانسی توں شائع)
2. پتھروں میں بند آواز -1964 (تجربہ اشاعتاں، بھوپال توں شائع؛ نیشنل پبلشنگ ہاؤس، نویں دلی توں 1980 وچ 'ایک لڑکی کی ڈائری' دے روپ وچ کجھ تبدیلیاں نال شائع)
3. کالا پانی -1965 (اکھر اشاعتاں، نویں دلی توں؛ ہن راجکمل اشاعتاں، نویں دلی توں پیپربیک وچ شائع)
4. ندی اور سپیاں -1970 (راجکمل اشاعتاں، نویں دلی توں شائع؛ 1980 وچ پربھات اشاعتاں، نویں دلی توں 'پھول توڑنا منا اے' نام ہیٹھ کجھ تبدیلیاں نال شائع)
5. سانپ اور سیڑی -1983 (نیشنل پبلشنگ ہاؤس، نویں دلی توں 'سنیکس اینڈ لیڈرز' ناں ہیٹھ شائع 'کستوری' ناول دا سودھیا ہویا اڈیشن)

یاداں

• شالوانو کے دیپ -1966

لیکھ سنگریہہ-

• ایک شہر میں سپنے بکتے ہیں - 1984
• نینا کبھی نہ دیٹھ -1993

سمپادن-

1. انٹرویو (ساہتی میگزین)
2. ہم عصر بھارتی ساہت
3. کہانی

سمچی رچنا

• شانی رچناولی (چھ حصےآں وچ) -2015 (ہارڈکور اتے پیپربیک؛ شلپاین، شاہدرا، دلی توں شائع)

شانی `تے مرتکز ساہت

1. انٹرویو (شانی وشیشئنک) - مئی-جون 1996
2. شانی : آدمی اور ادیب -1996 (سمپادک- جانکی پرساد شرما، نیشنل پبلشنگ ہاؤس، نویں دلی توں)
3. شانی (ومضمون)-2007 (لیکھک- جانکی پرساد شرما، ساہت اکادمی، نویں دلی توں)
4. ساہت (نومبر 2011 - اپریل 2012, 'کتھاکار گل شیر خان شنی خاص'، اڈیٹر - ڈاکٹر۔ ایم۔ فروز احمد)

حوالے

باہری لنک

• شنی فاؤنڈیشن