گُولاگ

A map of the Gulag camps, which existed between 1923 and 1961, based on data from Memorial, a human rights group. Some of these camps operated only for a part of the Gulag's existence.

گُولاگ جاں گُلاگ (روسی: гулаг) سوویت یونین دے اس سرکاری ادارے دا ناں سی جو سوویت جونین وچّ محنت-جیلاں چلاؤندا سی ۔ محنت-جیھاں وچّ بندیاں توں بھاری محنت کروائی جاندی سی اتے اکثر اوہناں نوں ہزاراں میل دور سائیبیریا دے برفانی علاقےآں وچّ بھیجیا جاندا سی۔ محنت-جیل اوہی سزا نظام ہے جسنوں پرانی ہندستانی قانونی بولی وچّ قید بامشقت اتے عام بولی وچّ پتھر توڑن دی سزا کیہا جاندا سی۔ گُولاگ وچّ دور-درانڈے دے علاقیاں وچّ اڈے بنے ہوئے سن جتھے بندی کم کردے سن۔ ایہہ قیدی چھوٹے-موٹے چوراں توں لے کے سوویت یونین دی سرکار دی مخلفت کرن والے سیاسی قیدی ہویا کردے سن اتے گُولاگ نظام دی ورتوں سیاسی مخالفت کُچلن لئی کئی دہاکیاں تکّ کیتی گئی۔ کجھ لوکاں نوں تاں سرکار دے خلاف چٹکلا سناؤن جاں کم توں کدے غیر-حاضر ہون دے پاروں توں وی گُولاگ بھیج دتا جاندا سی۔ اندازہ لایا جاندا ہے کہ سوویت یونین دے دور وچّ اس گُولاگاں وچّ کلّ لگبھگ 1.4 کروڑ لوکاں نوں بھیجیا گیا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران راشن گھٹّ پین تے 5 لکھ اتے زیادہ قیدیاں نے ایہناں گُلاکاں وچّ اپنا دم توڑ دتا۔ منیا جاندا ہے کہ 1929-1953 دے ویلے وچّ گلاکاں وچّ 16 لکھ لوکاں دیاں موتاں ہوئیاں۔

شبد دا اتہاس

گُولاگ ناں روسی دے گلاونوئے اُپراولینیئے اِسپراویتیلنو - ترُودووِخ لاگیریئی اِی کولونیئ ( гла́вное управле́ние исправи́тельно - трудовы́х лагере́й и коло́ний ) دا اک پرکار دا محفف ہے ۔ ہولی-ہولی سوویت یونین دی پوری محنت-جیل نظام نوں گُولاگ کیہا جان لگیا، حالانکہ ایہہ ادارہ 1960 وچّ بند کر دتا گیا اتے ہورناں ادارےآں نے اس دی جگہ لے لئی۔ ایلگزینڈر سولژنیتسن (جیون ویلہ: 1918-2008, 1970 وچّ ساہت لئی نوبل انعام جیتو) سوویت لکھاری نوں اک گُولاگ وچّ قید کرکے رکھیا گیا سی اتے ایہناں نے اسدا ذکر اپنی کتاب گُولاگ جزیرہ گروہ (روسی: архипелаг гулаг, آرخپیلاگ گُولاگ ؛ انگریزی: The gulag archipelago; د گلاگ آرکپلیگو) وچّ کیتا جو یورپ اتے امریکہ وچّ 1973 وچّ چھپی۔ اس وچّ اوہناں نے گُولاگ سزا اڈےآں دا موازنہ سمندر وچّ بکھرے ہوئے جزیرےآں توں کیتی سی جتھے قیدیاں نوں نرواست کیتا جاندا سی۔ انگریزاں نے بھارت وچّ جویں انڈیمان جزیرے بھیج کے کالے پانی دی سزا دین دی شروعات کیتی سی، اسی طرحاں لکھاری نے اس کتاب وچّ گُولاگ ناں اک چریرے دی کلپنا کیتی ہے۔ اس گتاب دی اشاعت دے بعد گُولاگ شبد دنیا بھر وچّ مشہور ہو گیا۔