ہالوکاسٹ توں پہلے یورپ وچ یہودی
1933 وچ جرمنی وچ نازیاں دے اقتدار وچ آنے دے وقت یہودی یورپ دے ہر ملک وچ رہ رہے سن ۔ انہاں ملکاں وچ نوے لکھ دے نیڑے یہودی رہندے سن جنہاں اُتے دوسری جنگ عظیم دے دوران جرمنی دا قبضہ ہونے والا سی۔ جنگ دے اختتام تک انہاں وچوں ہر تن یہودیاں وچوں دو دی موت واقع ہونے والی سی تے یورپ وچ یہودیاں دی زندگی ہمیشہ دے لئی تبدیل ہونے والی سی۔
1933 وچ یہودیاں دی سب توں وڈی تعداد مشرقی یورپ وچ پائی جاندی سی جس وچ پولینڈ، سوویت یونین، ہنگری تے پولینڈ شامل سن ۔ مشرقی یورپ دے یہودی ایداں دے قصبےآں یا دیہات وچ رہیا کردے سن جنہاں دی بیشتر آبادی یہودیاں اُتے مشتمل سی۔ انہاں نوں شٹیٹلز کہیا جاندا سی۔ مشرقی یورپ دے یہودی اکثریتی سبھیاچار وچ اک اقلیت دے طور اُتے اپنی علیحدہ زندگی گزاردے سن ۔ انہاں دی اپنی یدش بولی سی جس وچ جرمن تے عبرانی زباناں دے عناصر شامل سن ۔ اوہ یدش کتاباں پڑھدے سن تے یدش سنیما تے فلماں دیکھیا کردے سن ۔ وڈے قصبےآں وچ نوجوان یہودی جدید طریقے تے لباس اپنا رہے سن لیکن وڈی عمر دے لوک روايتی لباس پہندے سن ۔ مرد ٹوپیاں پہندے سن تے عورتاں رومال یا وگ توں سر ڈھانپدیاں سن۔
اس دے برعکس جرمنی، فرانس، اٹلی، نیدر لینڈ تے بیلجیم ورگے مغربی یورپ دے ملکاں دی آبادی وچ یہودیاں دی تعداد کافی کم سی تے اوہ اپنے غیریہودی پڑوسیاں دی سبھیاچار اپناتے سن ۔ اوہ اپنے ہم وطناں دا لباس پہندے سن تے انہاں دی بولی بولدے سن ۔ انہاں دی زندگیاں وچ مذہبی روایات تے یدش سبھیاچار دا کردار اِنّا اہم نہيں سی۔ اوہ مشرقی یورپ دے یہودیاں دے مقابلے وچ زیادہ تعلیم یافتہ سن تے قصبےآں یا شہراں وچ رہندے سن ۔
یہودی زندگی دے ہر شعبے وچ پائے جاندے سن ۔ اوہ کاشت کار، درزی یا درزن، فیکٹری وچ مزدور، اکاؤنٹینٹ، ڈاکٹر، استاد تے چھوٹے کاروباراں دے مالک سن ۔ کچھ خاندان امیر سن ؛ انہاں توں کدرے زیادہ لوک غریب سن ۔ کئی بچے پڑھائی جلدی ختم کرکے کسی پیشے وچ لگ جاندے سن ۔ دوسرے یونیورسٹی جا کے اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دا خواب دیکھدے سن ۔ اپنے تمام اختلافات دے باوجود اوہ اک لحاظ توں بالکل یکساں سن : 1930 دی دہائی تک جرمنی وچ نازیاں دے اقتدار دے عراج دے نال اوہ سب ہی ممکنہ ہدف بن گئے تے انہاں دی زندگیاں ہمیشہ دے لئی بدل گئياں۔
اہم تواریخ
[سودھو]ستمبر 1791
[سودھو]فرانس وچ یہودیاں دی آزادی
"یہودیاں دی آزادی" دا مطلب اے کہ یہودیاں دے خلاف تمام قانونی امتیاز نوں ہٹا دتا گيا تے انہاں نوں ملک دے دوسرے شہریاں دے مساوی حقوق عطا کيتے گئے۔ ستمبر 1791 وچ فرانس دی قومی اسمبلی نے وفاداری دا حلف اٹھانے والے یہودیاں نوں شہریت دے حقوق عطا کيتے۔ فرانس آزادی دی تحریک وچ پیش پیش سی۔ مثال دے طور اُتے یہودیاں نوں یونان (1830)، برطانیہ (1858)، اٹلی (1870)، جرمنی (1871) تے ناروے (1891) سب وچ بعد وچ ہی آزادی ملی۔ باوجود اس دے کہ یہودیاں نوں قانون دے تحت برابر شہری حقوق دی ضمانت دتی گئی سی، یورپ دے یہودیاں نوں سام دشمنی تے سماجی امتیاز دا سامنا کردے رہنا پيا۔
24 جون 1922
[سودھو]یہودی سیاست دان نوں جرمنی وچ ہلاک کردتا گیا
جمہوریہ وائمار دے نمایاں یہودی سیاست دان والٹر ریتھناؤ نوں بائيں بازو دے انتہا پسنداں نے ہلاک کردتا۔ ریتھناؤ جو 1915 توں جرمنی دی جنرل الیکٹرک کارپوریشن دا صدر سی، 1922 وچ جمہوریہ وائمار دا وزیر خارجہ بنیا۔ یہودی ہونے دی وجہ توں تے خاص طور اُتے ورسائے دے معاہدے دی شرائط پوری کرنے تے سوویت یونین دے نال تعلقات نوں بہتر بنانے دی وجہ توں کھبے بازو دے گروپ اس نال نفرت کردے سن ۔ اس دی ہلاکت بائيں بازاں دی سام دشمن مہم دی نشان دہی کردی اے جو یہودیاں نوں پہلی جنگ عظیم وچ جرمنی دی شکست دا ذمہ دار ٹھہراندی سی۔
9 مارچ 1936 پی آر زی وائی ٹی وائی دے پولینڈ وچ پوگروم پولینڈ وچ تشدد پھوٹ پيا۔ پولینڈ دے قصبے پی آر زی وائی ٹی وائی دے ميں تن یہودی جاں بحق تے سٹھ توں ودھ زخمی ہوگئے۔ حملے دے بعد پوگروم آس پاس دے قصبےآں وچ پھیلنے لگا۔ پوگروم دے اختتام تک تقریبا 80 یہودی جاں بحق تے 200 توں ودھ زخمی ہوگئے۔ وسطی پولینڈ وچ یہودیاں دے خلاف تشدد 1935 تے 1937 دے درمیان عام سی۔ یہودیاں دے خلاف پوگروم، مثال دے طور اُتے چیکوسلواکیہ، لوبلن، بیالسٹاک تے گروڈنو، وچ ایہ سلسلہ جاری رہیا۔