ہری رام گپتا

ہری رام گپتا
جم	5 فروری 1902   بھوریوال پنڈ، انبالہ ضلع، ہریانہ، بھارت
وفات	28 مارچ 1992 (90 سال)  نویں دلی، بھارت
قومیت	بھارتی
عملی زندگی
مادر علمی	پنجاب یونیورسٹی
پیشہ	مورخ
ملازمت	دلی یونیورسٹی

ہری رام گپتا (۵ فروری ۱۹۰۲–۲۸ مارچ ۱۹۹۲) اکّ بھارتی اتہاسکار سی۔ اس دے کم دا مکھ مرکز ۱۸ویں صدی دا سکھ اتہاس سی۔ ۱۹۵۷ توں ۱۹۶۳ تک اوہ پنجاب یونیورسٹی دے اتہاس ڈیپارٹمنٹ دا مکھی رہا۔ اپنی سیوامکتی توں بعد، اوہ ۱۹۶۴ توں ۱۹۶۷ تک دلی یونیورسٹی دے اتہاس ڈیپارٹمنٹ وچ آنریری پروفیسر رہا۔

شروعاتی جیون اتے کیریئر

گپتا دا جم ۵ فروری ۱۹۰۲ نوں بھوریوال پنڈ وچ ہویا سی، جو کہ اجوکے انبالہ ضلعے، ہریانہ، بھارت دے نرائنگڑھ اپ-ضلعے وچ اے۔ لاہور وکھے اپنی اچّ سکھیا پوری کرن توں بعد، اوہ پنجاب یونیورسٹی دا ترتیب وار ۱۹۳۷ اتے ۱۹۴۴ وچ اتہاس نظم و ضبط وچ پہلا ڈاکٹر آف فلاسفی (پی۔ایچّ۔ڈی۔) ڈگری ہولڈر اتے پہلا ڈاکٹر آف لیٹرز (ڈی۔لٹ۔) دھارک سی۔ اسدا پی۔ایچّ۔ڈی۔ تھیسس پریکھیک جدوناتھ سرکار سی، جو کہندا اے:

“

پروفیسر ہری رام گپتا دا تھیسس ایوولوشن آف سکھ کنپھیڈریسیز، جس دی میں پنجاب یونیورسٹی دی پی۔ایچّ۔ڈی۔ دی ڈگری لئی پنجاب دے مفکر سابقہ گورنر سر ایڈورڈ میکلیگن نال امتحان لئی سی، مینوں اکّ بے مثال اہلیت دے کم وجوں بہت چنگا لگیا۔ ایہہ جدید بھارتی اتہاس دے ساڈے علم وچ اکّ پاڑے۔.۔پنجاب اتہاس دا اکّ دور اتے دلی سامراج دا وی، … نوں پور دندا اے اتے اس طرحاں اکّ گرینائیٹ بنیاد اُتے قائم کر دندا اے۔ اس نوں بھارتی اتہاس دیاں ہور رچناواں لئی نمونے وجوں لینا چاہیدا اے۔

”

گپتا دا ٹیچنگ کیریئر لاہور دے فورمین کرسچیئن کالج وچ اتہاس لکچرار وجوں شروع ہویا، جس توں بعد اوہ ایچیسن کالج دے اتہاس ڈیپارٹمنٹ دا مکھی بن گیا۔ اسنے غیرمستقل طور اُتے ویش کالج، بھوانی دے پرنسپل وجوں وی کم کیتا۔ بھارت دی ونڈ توں بعد، اسنے رکھیا وزارت دے تریخی سیکشن دے نال اپنے کارجکال دوران دوجے عالمی لڑائی دی پرشیئن اتے عراق فورس اتے برما مہماں دے ذکر لکھے۔ ۱۹۵۷ توں شروع کرکے، اوہ پنجاب یونیورسٹی دے پروفیسر اتے ۱۹۶۳ تک اس دے اتہاس ڈیپارٹمنٹ دے مکھی رہے، نال ہی اکّ سال توں ودھ ویلے تک اس دے سکھیا دے ڈین رہے۔ اپنی سیوامکتی توں بعد، اوہ ۱۹۶۴ توں ۱۹۶۷ تک دلی یونیورسٹی دے اتہاس ڈیپارٹمنٹ وچ اکّ آنریری پروفیسر اتے بعد وچ، اسنے فروزپور دے دیوَ سماج کالج فار وومین وچ پڑھایا । اوہ اتھے ۱۴ سال اتہاس ڈیپارٹمنٹ دے آنریری مکھی رہا، جس توں بعد اوہ دلی چلے گیا۔

اشاعتاں اتے اعزاز

خشونت سنگھ دے مطابق، پہلے عالمی لڑائی توں بعد، گپتا، گنڈا سنگھ، اندوبھوشن بینرجی اتے سیتا رام کوہلی ورگے بھارتی مفکراں ولوں کھوج کم نے "سکھ اتہاس نوں اکّ نویں اتے قومی سمت حاصل کیتی۔" اس ویلے توں پہلاں، بھارتی سکھ مفکراں دیاں رچناواں پنجابی بولی تک محدود سن، جدوں کہ سکھ دھرم بارے انگریزی رچناواں انگریزاں ولوں لکھیاں جاندیاں سن۔

گپتا دے کم دا مکھ مرکز ۱۸ویں صدی دا سکھ اتہاس سی۔ اسنے اپنی بہو-جلدی ہسٹری آف د سکھس ولوں سکھاں دے کئی پہلوآں دا مکمل ذکر دین دی سکیم بنائی۔ گرمکھ سنگھ دے مطابق، اسنے اس مقصد لئی چھ جلداں دی سکیم بنائی، جدوں کہ شو کمار گپتا دے مطابق، اسنے اس تعلق وچ ستّ جلداں لکھن دا ارادہ کیتا۔ پر اسنے چار جلداں نوں پورا کیتا اتے پنجواں اسدی موت دے ویلے چھپ رہا سی۔ 1708 توں ۱۷۹۹ تک سکھ اتہاس دے اس ویلے دے تھوڑھے-جانے جاندے عرصے بارے اس دے دہاکے-لمبے کم دے نتیجے وجوں پنجاب دے مگرلے مغل اتہاس دے مطالعہ اتے تن ہور جلداں دی رچنا ہوئی۔ پہلی وار ۱۹۴۴ وچ شائع، سٹڈیز ان دا لیٹر مغل ہسٹری آف دا پنجاب (۱۷۰۷–۱۷۹۳) نوں ۱۹۷۶ وچ سنگ میل پبلیکیشنز لاہور، ولوں لیٹر مغل ہسٹری آف دا پنجاب (۱۷۰۷–۱۷۹۳) دے سرلیکھ ہیٹھ دوبارہ چھاپیا گیا سی۔

گپتا ولوں اڈیٹیڈ، سر جادوناتھ سرکار یادگاری کھنڈ اتہاسکار جادوناتھ سرکار دی یاد وچ دو-جلداں والی رچنا اے۔ جدوں گپتا نے ۱۹۵۴ وچ یادگاری مجموعہ بارے جادوناتھ سرکار کول اپنا وچار پیش کیتا، تاں اسنے ایہہ کہہ کے اسنوں ردّ کر دتا کہ اوہ نہ تاں کوئی پرچار چاہندا سی اتے نہ ہی اس دے لئی فنڈ اکٹھا کرن والے کسے وچار دی حمایت کردا سی، پر گپتا اسنوں مناؤن دے یوگ سی۔ سر جادوناتھ سرکار دا جیون اتے چٹھیاں اس رچنا دا پہلا حصہ اے۔ ایہہ سرکار دے اپنے دوست گووند سکھارام سردیسائی، جو اکّ مراٹھی اتہاسکار سی، دے نال پنجاہ سال توں ودھ دے پتر-وہار دے انشاں نوں کافی تھاں وقف کردا اے۔ اس وچ سردیسائی، کواننگو اتے اس دے ہور دوستاں ولوں سرکار بارے لکھے لیکھ اتے کہانیاں وی شامل ہن۔ سر جادوناتھ سرکار نوں پیش کیتے لیکھ سرلیکھ دے دوجے حصہ وچ وکھ-وکھ مفکراں ولوں اپنی مہارت دے موضوعاں اُتے لکھے لگبھگ تیہہ لیکھ ہن۔ ایہہ کھنڈ ۱۹۵۸ وچ سرکار دی موت توں کجھ ہفتے بعد شائع ہوئے سن۔ کے۔اے۔ نیلکنتا کلاسیکل دے مطابق، ایہہ کم "اس دے طالب علماں، دوستاں اتے پرشنسکاں ولوں اس لئی اکّ یوگ یادگار اے۔" ایس۔کے۔ گپتا دے مطابق، ایہہ دو کھنڈ "تریخی ودوتا لئی اس دے ڈونگھے ستکار دیاں اداہرناں ہی نہیں ہن، سگوں ڈونگھے نیجھ-معائنہ، ڈونگھی کھوبھ اتے تیبر چون دے گناں نوں وی درساؤندے ہن۔"

ولیئم ٹی۔ واکر ولوں پہلے سکھ لڑائی دی مشرق سندھیا اُتے پنجاب نوں "پنجاب وچ لڑائی توں پہلاں دیاں اوہناں حالات بارے لیکھاں دا اکّ اہم مجموعہ کیہا گیا اے جسنے دشمنی دے پھیلن وچ یوگدان پایا سی۔" اپنے ویلے دیاں موجودہ واقعے بارے اس دیاں لکھتاں وچ بھارت-پاکستان لڑائی، ۱۹۶۵ سرلیکھ والی اس دی بہو-جلدی کتاب شامل اے۔

گپتا دے مراٹھے اتے پانیپت وچ پانیپت دی تیجی لڑائی دا ذکر اے۔ اس نوں تن حصےآں وچ ونڈیا گیا اے۔ شو کمار گپتا دے مطابق، ایہہ رچنا لکھاری ولوں اس ویلے دے سمچے بھارتی اتہاس دے نظریہ توں مراٹھا اتہاس نوں ڈھکویں مدھ ایشیائی اتہاس دے حوالے نال کور کرن دا اکّ یتن اے، حالانکہ اسدا مکھ مرکز مراٹھیاں بارے ہن۔ اس دے پہلے حصہ وچ تیرھاں باب ہن اتے لڑائی دے پچھوکڑ نوں کور کردا اے۔ دوجے حصہ وچ چھ باب ہن، جو لڑائی دا ذکر کردے ہن۔ تیجا حصہ لڑائی دے بھوکھی اثراں اتے مراٹھیاں دی ہار دا کارن بنے کارکاں نال متعلق اے۔ اس حصے وچ اکّ باب وی اے جو مہم دوران اعلیٰ سنگھ ولوں مراٹھیاں دی مدد دا ذکر کردا اے۔

ایشیاٹک سوسائٹی نے ۱۹۴۹ وچ پنجاب دے اتہاس متعلق گپتا دے کم نوں مانتا دتی اتے اسنوں سر جادوناتھ سرکار گولڈ میڈل نال اعزازی کیتا۔ اسنوں ۱۹۸۹ وچ پنجاب ہسٹری کانفرنس دے ۲۳ویں سیشن وچ اعزازی کیتا گیا ہری رام گپتا میموریال لکچر، پنجاب یونیورسٹی دے اتہاس ڈیپارٹمنٹ ولوں ہر سال اوہناں دی یاد وچ کروایا جاندا اے۔

حوالے