ہیرامنڈی

ہیرا منڈی، لہور دا اک علاقہ تے متروک بازار حسن اے جو اندرون شہر وچ واقع اے۔ اس علاقے دا نام ہیرامنڈی دا نام رنجیت سنگھ دے دیوان ہیرا سنگھ دے نام اُتے رکھیا گیا سی جیہڑا سکھ حکومت دے ڈوگرا سردار دھیان سنگھ دا پُتر سی۔

بادشاہ اکبر دے دور وچ لہور سلطنت دا دارالحکومت سی تے اُس ویلے ہیرا منڈی دا علاقہ شاہی محلّہ کہلاؤندا سی۔ ہُن وی ایہ علاقہ شاہی محلہ دے ناں توں معروف اے۔ ماضی وچ شاہی خاندان دیاں رہائش گاہواں دے اِرد گِرد دے اس علاقے وچ اوہناں دے ملازمین تے دیگر اہلکار رہندے سن، اس لئی اوہنوں شاہی محلّے دا نام دِتا گیا۔

مغل سلطنت وچ اس علاقے وچ ریاست توں تعلق رکھن والے با اثر، امیر لوک تے اوہناں دے خاندان رہندے سن۔ خوشی دے مواقع اُتے اوہناں دی تقریبات شاہی محلّات وچ ہُندیاں سن۔

اک وقت سی جد ایہ علاقہ آرٹ دا مرکز سی جِتھے گانا، موسیقی تے رقص ہُندا سی۔ بازارِ حسن نال منسلک خواتین فنکارہ یا اداکارہ کہلاؤندیاں سن، ایتھے ودھیا تحریراں لکھیاں جاندیاں سی، شاعری ہُندی سی تے بہت اعلا درجے دا مکالمہ ہویا کردا سی تے لوک گُفتگُو کرن دے آداب سِکھن لئی ایتھے آؤندے سن۔

مغل سلطنت دے زوال دے نال برصغیر وچ مرہٹے مضبوط ہو گئے جیہناں نے احمد شاہ ابدالی دے حملیاں دا مقابلہ کیتا۔ ابدالی نے شمالی ہند اُتے حملے کیتے تے اوہدیاں فوجاں نے ابتداء وچ دھوبی منڈی تے ہیرا منڈی دے نیڑے محلہ دارا شکوہ دے علاقے وچ اپنے مراکز قائم کر لئے۔

احمد شاہ ابدالی دے حملیاں دے نال ایتھے افغانی اثرات مرتب ہوئے۔ ابدالی دے فوجی دستیاں نے اپنے نال افغانستان وچوں سرخ رنگت دیاں پشتون عورتاں بطور داشتہ نال لیاندیاں۔ ایہ اوہناں دی جنگی حکمت عملی دے تحت سی۔ اوہناں افغانی پشتون عورتاں ناں ابدالی دے سپاہی اپنے اپنے طے شدہ وقت دے مطابق ہم بستری کردے سن تے اوہناں عورتاں نوں ای علاقے وچ مقامی با اثر افراد کول بھیجیا جاندا سی۔ مقامی با اثر افراد نوں اپنا قرب فراہم کرکے جال وچ پھساؤن توں بعد معلومات اکٹھی کرکے تے اوہناں دی جاسوسی کرکے ایہ خواتین ابدالی دی فوج نوں اطلاعات دیندیاں سن۔ ایہناں پشتون خواتین نوں ایتھے شاہی محلے وچ باقاعدہ طور تے رہائشاں فراہم کیتیاں گئیاں۔ اوہناں نے آہستہ آہستہ ہر خاص و عام لئی اپنی خدمات فراہم کرنیاں شروع کردتیاں۔ جسم فروشی دے دھندے نوں چلاؤن لئی اوہناں پشتون عورتاں وچوں کچھ وڈی عُمر دیاں عورتاں خانم بن گئیاں جو اپنے اپنے طائفے دیاں نگران ہُندیاں سن تے دلال مرداں نوں خانصاحب کہیا جاندا سی۔ مقامی لوکاں وچ سرخ رنگت دیاں پشتون عورتاں دی طلب ودھدی گئی تاں افغانستان وچوں ہور جوان پٹھان خواتین منگوائیاں جان لگ گئیاں۔ دیکھدے ہی دیکھدے پشتون خواتین دا جسم فروشی دا ایہ دھندا باقاعدہ اک کاروبار بن گیا۔

1799 وچ لہور اُتے رنجیت سنگھ دا قبضہ ہوگیا۔ رنجیت سنگھ دے دور وچ اس علاقے نوں کچھ وجوہات دی بناء اُتے اجاڑیا نئیں گیا۔ اسے دور وچ رنجیت سنگھ دے دیوان ہیرا سنگھ دے نام اُتے شاہی محلے دا نام ہیرا سنگھ منڈی رکھ دتا گیا جو ڈوگرا سردار دھیان سنگھ دا پُتر سی۔ جد انگریز اقتدار وچ آئے تاں اوہناں نے ایہجیاں ساریاں چیزاں نو بند کرنا شروع کر دتا جو بغاوت دا باعث بن سکدیاں سن تے طوائفاں دے کوٹھیاں لئی اجازت نامے مقرر کردتے گئے۔ قانون دی عملداری دے نام اُتے کوٹھیاں اُتے پولیس نے چھاپے مارنے شروع کر دِتے۔ برطانوی دور حکومت وچ پولیس تفتیش دے بہانے کسے وی وقت چھاپا مار سکدی سی۔ ایہ معمول بن گیا سی، اس صورت حال نوں دیکھدے ہوئے لوکاں نے ایتھے آؤنا چھڈ دتا تے کاروبار ختم ہون لگ گیا۔ ایتھے بسن والیاں پشتون طوائفاں، خانماں تے خانصاحبان نے اپنے اڈے ایتھوں ختم کرنے شروع کردتے۔