فلم سازی
| حصہ سلسلۂ مقالات |
| فلم سازی |
|---|
 |
|
متعلقہ عنوانات |
|
ہور دیکھو |
فلم سازی توں مراد فلم بنائے جانے دا عمل اے۔ فلم سازی وچ ابتدائی کہانی، خیال یا فرمائش نوں بہ ذریعہ منظر نگاری، اداکاراں دا انتخاب، عکس بندی، آواز دی ریکارڈنگ تے ری پروڈکشن، تدوین تے ناظرین دے سامنے پیش کیتے جانے توں پہلے اسکریننگ سمیت متعدد مختلف مراحل شامل ہُندے نيں، جنہاں دے بعد فلم نوں نمائش دے لئی پیش کيتا جاسکدا اے۔ معاشی، معاشرتی تے سیاسی حالات نوں ملحوظِ خاطر رکھدے ہوئے دنیا بھر دے مختلف علاقےآں وچ فلم سازی دا عمل انجام پاندا اے، جس وچ متنوع ٹیکنالوجی تے سنیمائی تکنیکاں استعمال ہُندیاں نيں۔ اس عمل وچ لوکاں دی وڈی تعداد ملوث ہُندی اے تے اس دی تکمیل وچ چند ماہ توں لے کے کئی سال تک دا عرصہ صرف ہوئے سکدا اے۔
مراحل
[سودھو]فلم دی تیاری پنج وڈے مراحل اُتے مشتمل ہُندی اے:[۱]
- ارتقا — پہلا مرحلہ جس وچ فلم توں متعلق خیالات پیش کیتے جاندے نيں، کتب/ڈرامےآں وغیرہ دے حقوق خریدے جاندے نيں تے فلم دا منظرنامہ لکھیا جاندا اے۔ استوں علاوہ، منصوبے دے لئی مالی معاون تلاش کیتے جاندے نيں تے فیر ہری جھنڈی دکھادی جاندی اے۔
- پہلے از فلم سازی — عکس بندی دے لئی تیاریاں دی جاندیاں نيں، جنہاں وچ اداکاراں دا انتخاب تے فلمی عملے دی بھرتی دی جاندیاں نيں، تھاںواں طے کیتے جاندے نيں تے مناظر (sets) لگائے جاندے نيں۔
- فلم سازی — فلم دے خام عناصر دی عکس بندی کيتی جاندی اے۔
- بعد وچ فلم سازی — ریکارڈ شدہ فلم دی تصاویر، آوازاں تے بصری اثرات دی تدوین کيتی جاندی اے۔
- تقسیم — تکمیل شدہ فلم نوں تقسیم کرکے سنیماواں وچ نمائش دے لئی پیش کر دتا جاندا اے۔
ارتقا
[سودھو]فلم سازی دے اس مرحلے پر، فلم ساز اک کہانی دا انتخاب کردا اے جو کسی کتاب، کھیل، کسی دوسری فلم، سچے واقعے، ویڈیو گیم، کامک کتاب، تصویری ناول یا اک بالکل نويں خیال، وغیرہ اُتے مبنی ہوسکدی اے۔ موضوع دی نوعیت دا انتخاب کرلینے دے بعد، فلم ساز اک خاکے دی تیاری دے لئی لکھاریاں دے نال کم کردا اے۔ بعد وچ، اوہ مراحل خاکہ ترتیب دیندے نيں، جس وچ کہانی نوں ٹکڑےآں وچ توڑ کر تمام مناظر یا ڈرامائی سانچاں اُتے اک پیرا لکھیا ہُندا اے۔ فیر اوہ ٹریٹمنٹ تیار کردے نيں، جو 25 توں 30 صفحات اُتے مشتمل کہانی دی تفصیل، اس دے مزاج تے کرداراں دا بیان ہُندا اے۔ عموماً اس وچ مکالمے تے اسٹیج ہدایات کم ہی ہُندیاں نيں، لیکن اکثر تے بیشتر نقشے شامل ہُندے نيں تاکہ اہم نکات دی وضاحت وچ مدد مل سکے۔ اک ہور طریقہ، خاکے دی تخلیق دے بعد اسکرپٹمنٹ تیار کرنا وی اے۔
اس دے بعد منظر نگار کئی ماہ دے عرصے وچ منظرنامہ تحریر کردا اے۔ کہانی دی ڈرامائی تشکیل، وضاحت، ساخت، کرداراں، مکالمےآں تے مجموعی انداز نوں بہتر توں بہتر بنانے دے لئی منظر نگار نوں اسنوں اک توں ودھ بار وی لکھنے دی ضرورت پیش آسکدی اے۔ البتہ، فلم ساز اکثر گزشتہ مراحل نوں نظر انداز کردے ہوئے، منظرنامہ ہی مرتب کردے نيں جسنوں سرمایہ کار، اسٹوڈیو تے ہور دلچسپی رکھنے والے فریقین اسکرپٹ کوریج نامی عمل دے ذریعے پرکھدے نيں۔ ابتدائی مراحل اُتے کسی فلم تقسیم کار توں وی رابطہ کيتا جاسکدا اے کہ اوہ ممکنہ مارکیٹ تے فلم دی مالی کامیابی دے امکانات دا جائزہ لے۔ ہالی ووڈ دے تقسیم کاران نہایت عملی کاروباری انداز اپناتے نيں تے مختلف عوامل نوں پیشِ نظر رکھدے نيں جنہاں وچ نوعیت فلم، ہدف ناظرین، ملدی جلدی فلماں دی تاریخی کامیابی، فلم دے لئی ممکنہ اداکار تے باصلاحیت ہدایت کار شامل ہُندے نيں۔ ایہ تمام عوامل فلم دے ممکنہ ناظرین نوں اپیل کرنے وچ معاون ثابت ہُندے نيں۔ تمام فلماں صرف پردے اُتے نمائش توں منافع نئيں کماتاں، چناں چہ فلمی ادارے ڈی وی ڈی دی فروخت تے دنیا بھر وچ تقسیم دے حقوق نوں وی پیشِ نظر رکھدے نيں۔
فلم ساز تے منظر نگار فلمی پچ یا ٹریٹمنٹ تیار کرکے اُسنوں ممکنہ سرمایہ کاراں نوں پیش کردے نيں۔ اوہ اداکاراں تے ہدایات کاراں توں وی رابطہ کردے نيں تاکہ اُنئيں اس منصوبے وچ شامل کيتا جاسکے (جو فلم وچ کم کرنے دا صرف وعدہ ہُندا اے )۔ متعدد منصوبے اس مرحلے توں اگے ودھنے ہی وچ ناکام ہوجاندے نيں تے ناں نہاد ارتقائی دوزخ وچ داخل ہُندے نيں۔ جے پچ کم یاب ہوئے جائے تاں فلم نوں ہری جھنڈی دکھا دتی جاندی اے، یعنی کوئی نہ کوئی (خاص کر فلم اسٹوڈیو، فلم کونسل یا آزاد سرمایہ کار) اس فلم نوں سرمایہ فراہم کرنے دے لئی تیار اے۔ فریقین آپس وچ معاہدہ طے کرنے دے لئی گل گل کردے نيں تے فیر معاہدے اُتے دستخط کردے نيں۔
تمام فریقین دے مل لینے تے معاہدے دے طے پا جانے دے بعد، فلم پہلے از فلم سازی دے عمل وچ داخل ہوسکدی اے۔ اس مرحلے تک، فلم دی اشتہار بازی دی حکمتِ عملی تے ہدف ناظرین واضح طور اُتے طے ہوئے چکے ہُندے نيں۔
اینیمیٹڈ فلماں دی ارتقا دا عمل ذرا مختلف ہُندا اے تے اُنہاں وچ ہدایت کار ہی فلم دی کہانی تخلیق کرکے اُسنوں ایگزیکٹیو فلم ساز نوں پیش کردا اے ؛ جو غیر حتمی اسٹوری بورڈ اُتے مشتمل ہُندی اے۔ ایسا کم ہی ہُندا اے کہ اس مرحلے اُتے اک مکمل منظرنامہ موجود ہوئے۔ جے فلم نوں ہری جھنڈی دکھادی جاندی اے تاں اُس دے بعد ہور ارتقا تے پہلے از فلم سازی دے مراحل طے پاندے نيں، تب کسی منظر نگار نوں منظرنامہ لکھنے دی ذمہ داری دتی جاندی اے۔
پہلے از فلم سازی
[سودھو]پہلے از فلم سازی دے مرحلے پر، فلم دی اصل تخلیق دا اک اک قدم محتاط انداز وچ ترتیب دیندے ہوئے منصوبہ بندی کيتی جاندی اے۔ فلم ساز ادارہ تشکیل دتا جاندا اے تے فلم ساز دفتر قائم کيتا جاندا اے۔ ہدایت کار فلم دے مناظر دا نقشہ کھینچکيا اے تے اس دی وضاحت دے لئی مصوراں تے فکری فنکاراں (کونسپٹ آرٹسٹاں) دی مدد توں اسٹوری بورڈ تیار کيتا جاسکدا اے۔ میزانیے دا تخمینہ لگایا جاندا اے تاکہ فلم دے لئی اخراجات نوں ايسے دی مناسبت توں تشکیل دتا جائے۔ وڈے منصوبےآں دے لئی، حادثات دے نقصان توں بچنے دی غرض توں بیمہ کروایا جاندا اے۔
فلم ساز فلم دی نوعیت، میزانیے تے فلم سازی دے دوران ضروریات نوں پیشِ نظر رکھدے ہوئے عملہ بھرتی کردا اے۔ ہالی ووڈ دی کئی بلاک بسٹر فلماں سیکڑاں دے عملے اُتے مشتمل سن؛ جدوں کہ کم میزانیے والی فلماں آٹھ/نو (یا چند) افراد دے عملے اُتے مشتمل وی بنیاں۔ عملے وچ درج ذیل نوعیت دے افراد شامل ہُندے نيں:
- اسٹوری بورڈ فنکار: ہدایت کار تے فلم ساز دی مدد توں تصاویر تخلیق کردا اے تاکہ اُنہاں دے خیالات پروڈکشن ٹیم اُتے واضح ہوسکن۔
- ہدایت کار: کہانی بیان کرنے، تخلیقی فیصلےآں تے فلم وچ اداکاری دا مرکزی ذمہ دار ہُندا اے۔
- معاون ہدایت کار (اے ڈی): عکس بندی گوشوارے دی ترتیب، فلم سازی دا انتظام تے انصرام سمیت ہور امور دیکھدا اے۔ معاون ہدایت کار مختلف قسماں دے ہُندے نيں تے ہر اک دی مختلف ذمہ داریاں ہُندیاں نيں۔
- یونٹ پروڈکشن منیجر: فلم میزانیہ تے فلم سازی گوشوارہ دیکھدا اے۔ اوہ پروڈکشن دفتر دی طرف توں فلمی اسٹوڈیو دے کارفرماواں یا سرمایہ کاراں نوں وی مطلع کردا اے۔
- مقام بندی منیجر: فلم بندی دے لئی تھاںواں دی تلاش تے اُنہاں دے انتظام دی ذمہ داری نبھاندا اے۔
- پروڈکشن نمونہ ساز: فنی ہدایت کار دے نال، فلم دا بصری تصور تخلیق کردا اے۔
- فنی ہدایت کار: فنی شعبے دا انتظام سنبھالدا اے جس دی ذمے داری عکس بندی دے مناظر تیار کرنا ہُندی اے۔
- پوشاک ساز: فلمی اداکاراں دے لئی اُنہاں دے کردار دی مناسبت توں لباس تیار کردا اے۔
- میک اپ تے زلف ساز: پوشاک ساز دے نال کم کردے ہوئے اداکاراں نوں اُنہاں دے کردار دے مطابق نظر آنے وچ مدد کردا اے۔
- کاسٹنگ ہدایت کار: فلمی مسودے دے تمام تر حصےآں نوں بھرنے دے لئی اداکار تلاش کردا اے تے انہاں دا امتحان (آڈیشن) وی لیندا اے۔
- ماہر رقص: خصوصاً نغماندی فلماں دے لئی، رقص تے حرکت دی ہدایات دیندا اے۔
- عکس بندی ہدایت کار (ڈی پی یا ڈی او پی): کیمرا کار، جو مکمل فلم دی عکس بندی دی نگرانی کردا اے۔
- آواز نگاری ہدایت کار (ڈی اے): آواز نگار جو مکمل فلم دی آواز نگاری دی نگرانی کردا اے۔ مغربی دنیا وچ فلم سازی دے اس کردار نوں ساؤنڈ ڈیزائنر یا نگران ساؤنڈ ایڈیٹر وی کہیا جاندا اے۔
- پروڈکشن ساؤنڈ مکسر: فلم سازی دے مرحلے وچ سمعی شعبے دا سربراہ ہُندا اے۔ اوہ موقع اُتے آواز ریکارڈ کردے تے اُسنوں محفوظ کردے نيں۔ مکالمے، حاضری تے صوتی اثرات مونو وچ تے گرد تے پیش اسٹیریو وچ ریکارڈ کيتا جاندا اے۔ اوہ بوم آپریٹر، ہدایت کار، فنی ہدایت کار، سمعی ہدایت کار تے معان ہدایت کار دے نال کم کردے نيں۔
- صوتی کاریگر: نگران ساؤنڈ ایڈیٹر دے ماتحت کم کردے ہوئے، فلم دا صوتی تصور تشکیل دیندے نيں۔
- موسیقار: فلم دے لئی نويں موسیقی/ دُھناں تخلیق کردا اے۔
فلم سازی
[سودھو]فلم سازی دے مرحلے وچ ، ویڈیو/فلم تخلیق کيتی جاندی تے فلمائی جاندی اے۔ فلم سازی وچ بیشتر عملہ ايسے مرحلے دے لئی بھرتی کيتا جاندا اے، جداں کہ اسباب ساز (پراپرٹی ماسٹر)، مسودہ نگران، معاون ہدایت کار، ساکت عکس نگار، مدیر تصویر تے ساؤنڈ ایڈیٹر، وغی رہیا۔ ایہ فلم سازی دے عمومی کردار نيں؛ تے فلم ساز دفتر نوں آزادی ہُندی اے کہ اوہ فلم سازی دے دوران کسی وی مرحلے اُتے ذمہ داریاں دی تقسیم دے لئی کوئی منفرد عہدہ تخلیق کرلے۔
عکس بندی دے اک عمومی دن دا آغاز طے شدہ وقت اُتے منظر/مقام اُتے پہنچنے توں ہُندا اے۔ اداکاراں نوں عموماً مختلف اوقات اُتے بلايا جاندا اے۔ منظر دی تخلیق، پوشاکاں تے روشنی دے انتظامات کئی گھینٹے، حتیٰ کہ کئی دن وی لے سکدے نيں، لہٰذا انھاں اکثر پہلے ہی تیار رکھیا جاندا اے۔ گرفت، برقی تے فلم ساز عملہ کیمرے تے آواز دے عملے توں اک قدم اگے رہندا اے۔ چناں چہ جدوں اک منظر دی فلم بندی ہوئے رہی ہُندی اے تاں اوہ اگلے منظر دی تیاری کر رہے ہُندے نيں۔
جب عملہ اپنی تیاریاں وچ مصروف ہُندا اے تاں دوسری طرف اداکار اپنی پوشاکاں پہننے تے میک اپ تے زلف ساز شعبےآں وچ مصروف ہُندے نيں۔ اداکار، ہدایت کار دے نال مسودے دی مشق وی کردے نيں، جدوں کہ کیمرے تے آواز دا عملہ وی اُنہاں دے نال مشق کردا اے تے حتمی تبدیلیاں کيتیاں جاندیاں نيں۔ آخرکار، ہدایت کار دی مرضی دے مطابق، اک منظر نوں کئی ٹکڑےآں وچ فلمایا جاندا اے۔ بیشتر امریکی فلم ساز اک مخصوص طریقۂ کار دی پیروی کردے نيں:
معاون ہدایت کار (اے ڈی) پکاردا اے، ’’پکچر از اپ!‘‘ (Picture is up؛ فلم بندی جاری اے !)، تاکہ ہر اک مطلع ہوئے جائے کہ عکس بندی شروع ہونے والی اے ؛ تے فیر ’’کوائٹ، ایوری ون!‘‘ (quiet, everyone؛ سب خاموش) دی صدا لگاندا اے۔ جدوں تمام لوک عکس بندی دے لئی تیار ہوجاندے نيں تاں اے ڈی پکاردا اے، ’’رول ساؤنڈ‘‘ (roll sound) (جے اس منظر وچ آواز شامل ہو)، جس اُتے پروڈکشن ساؤنڈ مکسر اپنے آلات چالو کردیندا اے تے اس منظر دی زبانی معلومات ریکارڈ کردا اے ؛ بعد وچ اپنی تیاری مکمل ہونے اُتے اوہ ’’ساؤنڈ اسپیڈ‘‘ (sound speed) یا صرف ’’اسپیڈ‘‘ (speed) کہہ کے اعلان کردا اے۔ تب اے ڈی ’’رول کیمرا‘‘ (roll camera) دی آواز لگاندا اے، جس اُتے کیمرا ریکارڈنگ شروع کرنے دے بعد کیمرا آپریٹر ’’اسپیڈ!‘‘ کہہ کے جواب دیندے نيں۔ کلیپربورڈ دے نال کیمرے دے اگے کھڑا کلیپر ’’مارکر!‘‘ کہندا اے تے اُسنوں بند کردیندا اے۔ جے منظر وچ اضافی یا پس منظر ایکشن وی شامل ہون، تاں اے ڈی ’’ایکشن بیک گراؤنڈ!‘‘ کہہ کے اُنئيں تیار کردا اے تے فیر آخر وچ ہدایت کار، اداکار نوں دسدا اے ’’ایکشن!‘‘۔ وڈے سیٹ اُتے اے ڈی دی جانب توں ’ایکشن‘ دی صدا نوں دہرایا وی جاندا اے۔
جب ہدایت کار ’’کٹ‘‘ (cut؛ کٹو) پکاردا اے تاں اوہ منظر ختم کر دتا جاندا اے، ہور کیمرے تے آواز دی ریکارڈنگ روک دتی جاندی اے۔ کہانی دے تسلسل دے ضمن وچ پیش آنے والے مسائل نوں مسودہ نگران نوٹ کردا رہندا اے جدوں کہ ساؤنڈ تے کیمرا عملہ اپنی اپنی روداد شیٹاں اُتے تکنیکی نوٹ لیندا رہندا اے۔ جے ہدایت کار اس منظر دی عکاسی دوبارہ کرنے دا فیصلہ کردا اے تاں ایہی تمام عمل دہرایا جاندا اے۔ ہدایت کار دے مطمئن ہونے پر، عملہ اپنے کیمراں نوں اگلے منظر دے مطابق ترتیب دیندا اے۔ کسی منظر دی عکس بندی مکمل ہوجانے دے بعد معاون ہدایت کار ’’ریپ‘‘ (wrap: سمیٹو) یا ’’موونگ آن‘‘ (moving on: اگے بڑھدے نيں) پکاردا اے، جس اُتے عملہ کم سمیٹ دیندا اے۔
دن دے اختتام پر، ہدایت کار اگلے دن دی عکس بندی دے جدول دی منظوری دیندا اے تے روداد یومیہ کارکردگی فلم ساز دفتر بھیجی جاندی اے۔
بعد وچ فلم سازی
[سودھو]اس مرحلے اُتے ویڈیو/فلم مدیران ویڈیو/فلم نوں جوڑدے نيں تے انہاں دی تدوین کيتی جاندی اے۔ آوازاں (مکالمے) وی مدون کیتے جاندے نيں؛ موسیقی تے گیتاں دی طرزاں ترتیب دتی جاندیاں نيں تے انھاں ریکارڈ کيتا جاندا اے ؛ صوتی اثرات وی ریکارڈ کیتے جاندے نيں۔ کمپیوٹر گرافک بصری اثرات وی ايسے مرحلے اُتے ڈیجیٹل انداز وچ شامل کیتے جاندے نيں۔ اختتام کار، تمام صوتی اجزا نوں آپس وچ ملایا جاندا اے، جنھاں بعد وچ تصویر دے نال ہم آہنگ کر دتا جاندا اے تے فلم پایۂ تکمیل تک پہنچکی اے۔
تقسیم
[سودھو]فلم سازی دا حتمی مرحلہ فلم دی تقسیم اے، جس وچ فلم نوں سنیماواں یا کچھ صورتاں وچ براہِ راست صارف میڈیا (ڈی وی ڈی، وی سی ڈی، وی ایچ ایس، بلیو-رے) اُتے نمائش دے لئی پیش کيتا جاندا اے یا فیر ڈیجیٹل میڈیا فراہم کنندہ دے ذریعے براہِ راست ڈاؤن لوڈ دے لئی مہیا کيتا جاندا اے۔ ضرورت دے مطابق فلم دی نقلاں (ریلاں یا ہارڈ ڈسک ڈرائیو پر) تیار کيتی جاندیاں نيں تے نمائش دے لئی سنیماواں وچ تقسیم کيتا جاندا اے۔ فلم دی تشہیر دے لئی خبراں، پوسٹر تے ہور اشتہار بازی توں متعلق مواد شائع کيتا جاندا اے۔ بعض اوقات فلم دی عکس بندی دے مناظر اُتے مشتمل کوئی خام ویڈیو ٹکڑا وی جاری کيتا جاندا اے، جدوں کہ فلم توں متعلقہ مرکزی افراد دے انٹرویو وغیرہ وی پیش کیتے جاندے نيں۔
فلم تقسیم کنندگان عموماً اک افتتاحی دعوت دے نال فلم دی نمائش دا آغاز کردے نيں، جس وچ ریڈ کارپٹ افتتاحی نمائش، اخباری بیان، صحافیاں دے نال انٹرویو وغی رہیا شامل ہُندے نيں۔ دورِ حاضر وچ بیشتر فلماں دی تشہیر دے لئی اُنہاں دی علاحدہ ویب سائٹ بنائی جاندی اے جو فلم ساز ادارے یا تقسیم کنندہ دی ویب سائٹ توں وکھ ہُندی اے۔
تقسیم کنندہ تے فلم ساز ادارہ، دونے فلم دے منافع وچ حصہ دار ہُندے نيں۔
آزاد فلم سازی
[سودھو]فلم سازی دے مرکزی دھارے توں باہر وی فلماں تخلیق ہُندیاں نيں، جنھاں بالعموم آزاد فلم سازی کہیا جاندا اے۔ ڈی وی تکنیک دے عام ہونے دے بعد تاں، فلم سازی دے ذرائع ہن عوامی سطح تک پہنچ چکے نيں۔ فلم ساز آسانی توں اپنے گھر دے کمپیوٹر ہی پر، عکس بندی، تدوین، موسیقی تے آوازاں دی ترتیب تے تدوین تے حتمی ٹکڑےآں دے آمیزش دے مراحل انجام دے سکدے نيں۔ البتہ، فلم سازی دے ذرائع عام ہوجانے دے باوجود، سرمایہ کاری، روايتی تقسیم کاری تے اشتہار بازی دے مراحل روايتی نظام توں ہٹ کر ہن وی خاصے مشکل نيں۔ ماضی وچ ، زیادہ تر آزاد فلم ساز اپنی فلماں دا نوٹس لئی جانے تے تقسیم دے لئی فروخت ہونے دے ضمن وچ فلمی جشن دا انتظار کيتا کردے سن ۔ پر، انٹرنیٹ توں ایہ مشکل کچھ آسان ہوئے گئی اے تے ہن اوہ ویڈیو دکھانے والی ویب سائٹاں (مثلاً یوٹیوب) دا سہارا لیندے نيں۔ نتیجتاً، آزاد فلماں نوں مرکزی دھارے وچ فروخت کرنے دے عمل وچ فلم سازاں دی معاونت دے لئی کئی ادارےآں دا قیام عمل وچ آیا اے۔
ہور ویکھو
[سودھو]حوالے
[سودھو]ماخذات
[سودھو]سانچہ:فلم سازی سانچہ:سنیمائی تکنیکیں سانچہ:فلم عملہ سانچہ:عالمی سنیما