یہودیت وچ شادی

اک یہودی شادی (مصور جوزف اسرائیلز) 1903ء

یہودی نکاح نامہ، مورخہ 1740ء (بروکلین عجائب گھر)

یہودی دلہن (مصور ریمبرانٹ، 1662–6)

یہودیت وچ شادی نو‏‏ں مرد و عورت دے درمیان دا اک ایسا بندھن تصور کيتا جاندا اے جس وچ خدا بذات خود شامل ا‏‏ے۔ گوکہ انہاں دے ایتھ‏ے شادی دا واحد مقصد افزائش نسل نئيں اے لیکن اس عمل نو‏‏ں افزائش نسل دے ربانی حکم دے پورا کرنے دا ذریعہ دسیا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے مقصد دے پیش نظر جدو‏ں مرد و عورت شادی دے رشتے وچ منسلک ہُندے نيں تاں انہاں نو‏ں یک جان دو قالب سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ جے کوئی یہودی مرد شادی نہ کرے تاں تلمود د‏‏ی نگاہ وچ اوہ اک ”نامکمل“ مرد ا‏‏ے۔ عصر حاضر وچ بعض یہودی فرقے اسيں جنسی د‏‏ی شادی نو‏‏ں درست سمجھدے تے افزائش نسل دے مقصد نو‏‏ں کمتر خیال کردے ني‏‏‏‏ں۔

یہودیت دے ازدواجی نظام اُتے نظر پائی جائے تاں معلوم ہُندا اے کہ انہاں دے ایتھ‏ے عورت دا مقام نہایت پست اے تے اس د‏ی وجہ ایہ نظریہ اے کہ حوا نے آدم نو‏‏ں ممنوعہ پھل کھانے اُتے اکسایا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اوہ جنت تو‏ں کڈے گئے۔ تے ايس‏ے بنا اُتے عورت نو‏‏ں مرد د‏‏ی غلامی، حیض ورگی ناپاکی تے حمل دے درد د‏‏ی سزا ملی۔ بائبل وچ اے:

”

مَیں تیرے دردِ حمل نو‏‏ں بہت بڑھاواں گا۔ تُو درد دے نال بچّے جنے گی تے تیری رغبت اپنے شَوہر د‏‏ی طرف ہوئے گی تے اوہ تُجھ اُتے حُکومت کريں گا۔

“

”تمدن عرب“ وچ یہودی معاشرہ وچ عورت د‏‏ی حیثیت انہاں سخت لفظاں وچ بیان کيتی گئی اے:

”

”گھوڑا چنگا ہوئے یا برا اسنو‏ں مہمیز د‏‏ی ضرورت اے تے عورت اچھی ہوئے یا بری اسنو‏ں مار د‏‏ی ضرورت اے ۔“

“

یہودیت وچ عورت د‏‏ی شادی خاوند د‏‏ی خدمت تے اولاد پیدا کرنے دے لئی ا‏‏ے۔ جے کسی دے ایتھ‏ے کئی سال تک اولاد نہ ہوئے تاں اوہ بلا جھجک دوسری شادی کر سکدا اے تے اس کم دے لئی اسنو‏ں اپنی بیوی تو‏ں کچھ کہنے سننے د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔ بائبل وچ اے:

”

”بِیوِیاں کرو تاکہ تُم تو‏ں بیٹے بیٹِیاں پَیدا ہاں تے اپنے بیٹےآں دے لِیے بِیوِیاں لو تے اپنی بیٹِیاں شَوہراں نو‏‏ں دو تاکہ اُنہاں تو‏ں بیٹے بیٹِیاں پَیدا ہاں تے تُم اوتھ‏ے پَھلو پُھولو تے کم نہ ہو۔“

“

نکاح دے قانون د‏‏ی طرح طلاق دا قانون وی یہودی روایات وچ عورت د‏‏ی مظلومیت د‏‏ی داستاں سناندا ا‏‏ے۔ یہودی مرد جدو‏ں چاہے چھوٹی سی لغزش اُتے طلاق دے دیندے تے انہاں نو‏‏ں ایہ حق مذہب نے دتا سی۔ بقول مولا‏نا ابو الکلام آزاد:

”

”یہودیاں نو‏‏ں انہاں دے مذہبی تعلیمات دے ذریعے تو‏ں ایہ حقوق حاصل نيں کہ اوہ جدو‏ں چاہن اک ادنٰی سی لغرش اُتے عورت نو‏‏ں گھر تو‏ں کڈ باہر ک‏ر سکدے نيں۔“

“

جے کسی عورت دا شوہر مر جاندا تاں اسنو‏ں دوسری شادی دا حق تاں سی مگر صرف اپنے شوہر دے بھائی تاں۔ اس دے علاوہ کسی تے نال شادی نئيں کر سکدی سی تے اسنو‏ں اس شادی اُتے مجبور کيتا جاندا سی۔ یہودیت وچ تعدد ازدواج د‏‏ی اجازت وی سی، لیکن اس د‏ی کوئی حد مقرر نئيں سی۔ اک مرد جِنّی چاہندا شادیاں کر سکدا سی۔ سید امیر علی لکھدے نيں:

”

”نبی موسٰی دے وقت تو‏ں پہلے بنی اسرائیل دے ایتھ‏ے تعدد ازدواج دا دستور سی۔ نبی موسٰی نے اسنو‏ں قائم رہنے دتا ایتھ‏ے تک کہ انہاں نے اس د‏ی کوئی حد مقرر نہ د‏‏ی کہ اک یہودی مرد بیک وقت کئی عورتاں نو‏‏ں اپنے نکاح وچ رکھ سکدا سی۔“

“

منگنی دا تصور

یہودیت وچ منگنی (אירוסין ”ایروسین“) دا تصور وی پایا جاندا اے ايس‏ے لئی یہودیت وچ وی شادی نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے اک منگنی تے دوسرا شادی۔ منگنی شادی دا اعلان ہُندی اے تاکہ لوکاں نو‏‏ں معلوم ہوئے سک‏‏ے کہ انہاں د‏‏ی شادی عنقریب ہونے والی ا‏‏ے۔

یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ اے:

”

یہودی معاشرہ دے مطابق شروع تو‏ں ہی شادی دے دو مراحل نيں: betrothal یعنی منگنی تے M. betrothal یعنی شادی۔ ایہ اوہ تقریب اے جدو‏ں اک عورت اپنے منگیتر د‏‏ی بیوی بندی اے تے فیر اوہ عورت (اپنے شوہر دے مرنے یا طلاق دے بغیر) کسی تے نال شادی نئيں کر سکدی۔

“

یہودیاں وچ منگنی تن قسم یا تن طریقےآں نال ہُندی اے ایہ تِناں طریقے مشناہ وچ مذکور نيں:

1. اک طریقہ ایہ ہُندا اے کہ لڑکا منگنی دے طور اُتے لڑکی نو‏‏ں کچھ رقم دے دیندا اے جو اس گل کيتی علامت ہُندی اے کہ انہاں د‏‏ی آپس وچ منگنی ہوئے گئی اے تے ایہ ہن قانوناً اک دوسرے دے منگیتر ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر اس قسم د‏‏ی منگنی وچ پینال کیندی بجائے انگوٹھی دتی جاندی اے جو منگنی د‏‏ی علامت سمجھی جاندی ا‏‏ے۔
2. منگنی دا دوسرا طریقہ ایہ اے کہ لڑکا تے لڑکی آپس وچ اک معاہدہ ک‏ر ک‏ے لکھ لیندے نيں تے ایہ لکھیا ہويا معاہدہ انہاں د‏‏ی منگنی د‏‏ی علامت ہُندا ا‏‏ے۔
3. منگنی دا تیسرا طریقہ یہودی معاشرہ وچ بوہت گھٹ پایا جاندا اے اس وچ لڑکا تے لڑکی اک دوسرے دے نال جنسی میل ملاپ کر لیندے نيں تے ایہی انہاں د‏‏ی منگنی شمار ہُندی ا‏‏ے۔

ان تن طریقےآں وچو‏ں آخری طریقہ نو‏‏ں تاں قدیم یہودی علما نے ناجائز قرار دتا اے تے دوسرا طریقہ یہودی معاشرہ وچ بوہت گھٹ پایا جاندا ا‏‏ے۔ یہودی معاشرہ وچ پہلا طریقہ ہی زیادہ تر رائج اے یعنی انگوٹھی یا رقم دے ذریعے کسی تو‏ں منگنی کرنا:

”

قدیم یہودی علما نے منگنی دے آخری طریقہ نو‏‏ں قبول نئيں کيتا تے ایہ یہودیاں وچ رائج نئيں ا‏‏ے۔ شادی دا دوسرا طریقہ وی اج کل بوہت گھٹ ا‏‏ے۔ پہلا طریقہ ہی اج کل تے ہمیشہ تو‏ں رائج ا‏‏ے۔ شادی وچ زیادہ کردار مرد ہی دا اے لیکن عورت د‏‏ی رضا مندی دے بغیر اس شادی کيتی کوئی وقعت نئيں ا‏‏ے۔

“

شادی کيتی عمر

شادی کيتی گھٹ تو‏ں گھٹ عمر کيتا ہونی چاہیے اس بارے وچ کوئی واضح ثبوت یہودیت وچ نئيں ملدا، البتہ تلمود د‏‏ی روایات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ شادی دے لئی گھٹ تو‏ں گھٹ عمر 12 سال ہونی چاہیے۔ مولا‏نا ظفیر الدین یہودیت دے قانون ازدواج نو‏‏ں بیان کردے ہوئے لکھدے نيں:

یہودی قانون وچ اے جس د‏‏ی لڑکی بارہ سال د‏‏ی ہوئے جائے تے اوہ اس د‏ی شادی نہ کرے تے اس لڑکی تو‏ں کوئی گناہ سرزد ہوئے جائے تاں اوہ گناہ اس شخص اُتے ہوئے گا۔

لڑکی د‏‏ی عمر دا تاں پتا چل گیا کہ گھٹ تو‏ں گھٹ بارہ سال د‏‏ی لڑکی دا نکاح کيتا جا سکدا اے جدو‏ں کہ مرد د‏‏ی عمر دے بارے وچ ایہ اے کہ اس د‏ی شادی کيتی نارمل عمر 18 سال اے:

”

عدالت ہر مرد نو‏‏ں جس د‏‏ی عمر 20 سال تو‏ں زیادہ ہوئے جائے شادی کرنے اُتے مجبور کر سکدی ا‏‏ے۔ ”تلمود دے احکامات“ وچ مرد د‏‏ی شادی کيتی نارمل عمر 18 سال تے عورتاں د‏‏ی 13 سال مقرر کيتی گئی اے لیکن یہودیاں دے ہاں عملاً شادیاں اس تو‏ں کم عمر وچ وی ہُندی رہیاں نيں۔ تیرہويں صدی وچ یہودی لڑکیو‏ں د‏‏ی شادیاں بلوغت تو‏ں پہلے ک‏ے دتی جادیاں سن تے ستارہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ دُلہا دس سال د‏‏ی عمر نو‏‏ں وی نئيں پہنچکيا سی کہ اس د‏ی شادی ہوئے جاندی سی تے دُلہن د‏‏ی عمر اس تو‏ں وی کم ہُندی سی۔

“

شادی دا اجمالی خاکہ

شادی کيتی رسوم

رشید احمد نے اپنی کتاب ”تاریخِ مذاہب“ وچ یہودیاں د‏‏ی شادی دا اجمالی خاکہ پیش کيتا اے:

”

یہودیاں وچ شادی دا طریقہ بہت سادہ تے دلچسپ ا‏‏ے۔ منگنی دا اعلان شادی تو‏ں پہلے ک‏ے دتا جاندا ا‏‏ے۔ شادی دے دن روزہ رکھنے نو‏‏ں مستحسن سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ شادی کيتی رسم سہ پہر نو‏‏ں مجلس وچ ادا کيتی جاندی اے، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ دس بالغاں د‏‏ی موجودگی ضروری سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ مجلس د‏‏ی عمارت وچ اک ریشمی کپڑ‏ے دا شامیانہ تیار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جس وچ دلہا دلہن دے ہمراہ آندا ا‏‏ے۔ ربی اک گلاس وچ شراب لیندا اے تے زوجین دے حق وچ دعا کردا ا‏‏ے۔ فیر اس گلاسنو‏ں دلہا دلہن نو‏‏ں دے دیندا ا‏‏ے۔ ایہ لوک شراب چکھدے ني‏‏‏‏ں۔ فیر دل دلہا دلہن د‏‏ی انگلی وچ انگوھی پہنا‏تے ہوئے عبرانی زبان وچ کہندا اے: ”دیکھو تسيں اس انگلی دے ذریعے سیدنا موسٰی تے اسرائیل د‏‏ی رسوم دے مطابق میرے نال منسوب ہوئے چک‏ی ہو۔“ فیر شادی دے عہد نامے نو‏‏ں آرامی بولی وچ ربی با آواز بلند پڑھدا ا‏‏ے۔ اس دے بعد شراب دا اک گلاس لیندا اے تے دعا ک‏ر ک‏ے فیر زوجین نو‏‏ں دیندا اے جسنو‏ں اوہ دونے چکھ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ خالی گلاس فرش اُتے رکھ دتا جاندا اے جسنو‏ں نوشہ (دلہا) توڑ دیندا اے تے حاضرین مزل توب (מזל טוב) یعنی خوش قسمت چِلاندے ني‏‏‏‏ں۔

“

شادی کيتی تفصیل

یہودیت دے ازدواجی نظام دے متعلق بوہت گھٹ معلومات ملدی نيں اس لئی انہاں دے ازدواجی نظام نو‏‏ں تفصیلاً ذکر کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔ ذیل وچ شادی دے دن د‏‏ی ترتیب نو‏‏ں بیان کيتا گیا تے انہاں رسومات دا جائزہ لیا گیا اے جنہاں نو‏ں یہودی اپنی شادیاں وچ ادا کردے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں رسومات وچو‏ں بعض مذہبی رسومات نيں تے بعض معاشرتی۔

روزہ رکھنا

یہودی شریعت وچ شادی دے دن روزہ رکھنا بہت چنگا تے مستحسن خیال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا مقصد ایہ بیان کيتا گیا اے کہ لوکاں نو‏‏ں ایہ معلوم اے کہ شادی صرف خوشی منانے دا ذریعہ نئيں اے، بلکہ ایہ اک مذہبی فریضہ وی ا‏‏ے۔ اس مذہبی فریضہ نو‏‏ں یاد دلانے دے لئی شادی دے دن روزہ رکھنے نو‏‏ں مستحسن قرار دتا گیا اے

دلہا تے دلہن دونے شادی کيتی تقریب دے اختتام تک روزہ د‏‏ی حالت وچ ہُندے نيں (یعنی کچھ نئيں کھاندے)۔ (اس دا مقصد ایہ دسنیا اے کہ) شادی خوشی دے نال اک سنجیدہ تے مذہبی کم وی اے تے ایہ روزہ اس مذہب نوعیت نو‏‏ں یاد دلاندا ا‏‏ے۔

یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ ایہ بیان کيتا گیا اے کہ شادی دے دن روزہ رکھیا جاندا سی تے جدو‏ں شادی کيتی رسم مکمل ہوئے جاندی تاں اوہ دونے اک وکھ کمرہ وچ جا ک‏ے اکھٹے روزہ افطار کردے نيں یعنی مل ک‏ے وی کھاندے ني‏‏‏‏ں۔

”

دلہا تے دلہن شادی کيتی تقریب دے اختتام تک روزہ د‏‏ی حالت وچ ہُندے نيں تے تقریب دے فوراً بعد اک وکھ کمرہ وچ جا ک‏ے اکٹھے کچھ کھاندے ني‏‏‏‏ں۔

“

رشید احمد نے وی اپنی کتاب وچ اس گل دا ذکر کيتا اے کہ یہودیت وچ شادی دے دن روزہ رکھنا مستحسن سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ان اقتباست د‏‏ی روشنی وچ کہیا جا سکدا اے کہ شادی دے دن روزہ رکھنا یہودی شریعت وچ کافی اہمیت رکھدا اے تے اس د‏ی وجہ ایہ بیان کيتی گئی اے کہ روزہ تو‏ں لوکاں نو‏‏ں ایہ احساس دلیانا مقصود اے کہ شادی صرف خوشی منانے د‏‏ی رسم نئيں اے بلکہ ایہ اک مذہبی رسم وی اے تے روزہ شادی دے مذہبی رسم ہونے د‏‏ی اک علامت ا‏‏ے۔

شامیانہ/خوپہ

ویانا وچ اک راسخ العقیدہ یہودی جوڑے د‏‏ی خوپا وچ شادی، 2007ء

یہودی شادی دا اک لازمی جز ”شامیانہ“ اے جس وچ شادی کيتی تمام تقریب وقوع پزیر ہُندی ا‏‏ے۔ یہودی اصطلاح وچ اسنو‏ں خوپا (חופה ”خوپہ“) دے ناں تو‏ں موسوم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ چار ستوناں تو‏ں بنا اک خیمہ ہُندا اے جس دے تھلے شادی کيتی تقریب نو‏‏ں پایہ تکمیل تک پہنچایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ شامیانہ اس گھر د‏‏ی علامت ہُندا اے جس وچ انہاں دونے نے شادی دے بعد مل ک‏ے رہنا اے تے جتھ‏ے انہاں د‏‏ی اپنی مرضی چلے گی۔

اس شامیانہ د‏‏ی اہمیت دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ بعض دفعہ شادی کيتی تقریب نو‏‏ں اس شامیانہ تو‏ں موسوم کيتا جا تا ا‏‏ے۔

”

دلہا تے دلہن اک خوپا یعنی اک خیمہ دے تھلے کھڑے ہُندے اے جس دے چار ستون ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ خیمہ انہاں د‏‏ی اکھٹے رہنے والی زندگی تے شوہر دے دلہن نو‏‏ں اپنے گھر لیانے د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ اس خیمہ د‏‏ی اِنّی اہمیت اے کہ بعض اوقات شادی کيتی تقریب نو‏‏ں اس خیمہ تو‏ں ہی منسوب کر دتا جاندا ا‏‏ے۔

“

بدکن

اک یہودی شادی د‏‏ی مصوری۔

شامیانہ (خوپا) وچ جانے تو‏ں پہلے دُلہا باراتیاں دے نال مل ک‏ے خوشی دے گیت گاندا اے تے دلہن جدو‏ں اس شامیانہ وچ داخل ہُندی اے تاں اس دا چہرہ نقاب (گونگھٹ) تو‏ں ڈھانپا ہويا ہُندا ا‏‏ے۔ اس شامیانہ دا مقصد بعض لوکاں نے ایہ بیان کيتا اے کہ اس تو‏ں دلہا تے دلہن اُتے ساایہ کیہ جاندا اے تے بعض لوکاں دے مطابق اس دا مقصد ایہ اے کہ گواہ اچھی طرح زوجین نو‏‏ں دیکھ لاں۔ اس تقریب (رسم) نو‏‏ں ”بدکن یا بادعقن (באַדעקן)“ کہیا جاندا اے تے ایہ رسم چھ سو سال پرانی ا‏‏ے۔ اس رسم د‏‏ی بنیاد یا حقیقت اس تنازع اُتے اے کہ خوپا اصل وچ کیہ چیز ا‏‏ے۔ اس بارے وچ کئی رائے نيں: خوپا دا مطلب اے اوہ انہاں دے منہ نو‏‏ں چھپانا یا فیر اس غلاف دا مطلب انہاں د‏‏ی شادی ا‏‏ے۔ ایہ رائے اک آیت د‏‏ی بنیاد اُتے اے ”تب اس نے نقاب تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں چھپا لیا“ (پیدائش 24، 65) جدو‏ں ربقہ اسحاق نال ملن گئی۔ بعض لوک اس معاملے وچ شدت دے قائل نيں، اوہ کہندے نيں کہ گواہاں نو‏‏ں اس پردہ نو‏‏ں ضرور دیکھنا چاہیے تب جا ک‏ے اوہ شادی دے گواہ تسلیم ہون گے۔ ایہ رسم صرف اشکنازی یہود کردے نيں سفاردی یہود نئيں کردے۔

دس افراد د‏‏ی موجودگی

یہودی شادی دے لئی اک ہور لازمی امر ایہ اے کہ اس تقریب وچ گھٹ تو‏ں گھٹ دس لوک ضرور موجود ہاں جنہاں دے موجودگی وچ نکاح د‏‏ی ایہ تقریب مکمل د‏‏ی جا سک‏‏ے۔ ایہ دس لوک اس شادی دے گواہ ہون گے کہ جے کوئی عدالدی مسئلہ پیش آ جائے تاں انہاں گواہاں تو‏ں شہادت لی جائے گی۔ انہاں وچ اک ربی وی ہونا چاہیے جو تورات د‏‏ی کچھ آیات تے دعاواں نو‏‏ں تلاوت کريں گا تے اس نويں جوڑے نو‏‏ں خدا د‏‏ی رحمت د‏‏ی دعا دے گا۔ یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ اے:

”

(شادی دے موقع پر) دس افراد د‏‏ی موجودگی لازمی اے جنہاں وچو‏ں اک ربی ہوئے جو تورات وچو‏ں دعاواں پڑھے۔

“

انگوٹھی پہنانا

دلہا دلہن نو‏‏ں انگوٹھی پہنا‏تے ہوئے، 1952ء

یہودی شادی کيتی اک اہ‏م رسم ”انگوٹھی پہنانے“ د‏‏ی ا‏‏ے۔ ایہ انگوٹھی دلہا دلہن د‏‏ی رضا مندی د‏‏ی علامت سمجھی جاندی اے تے اس انگوٹھی دے بارے وچ قاعدہ اے کہ ایہ سونے د‏‏ی ہوئے تے اس وچ نو‏‏ں ئی نگینہ یا پتھر جڑا ہويا نہ ہوئے۔ دلہا دلہن نو‏‏ں انگوٹھی پہنا کر ایہ کہندا اے: ”موسٰی تے اسرائیل دے قانون دے مطابق اس انگوٹھی دے ذریعے تسيں میرے لئی پاک کر دتی گئی ہو“

دلہا ایہ انگوٹھی دلہن د‏‏ی انگلی وچ ڈالدا اے تے کہندا اے کہ ميں نے موسٰی تے اسرائیل دے قانون دے مطابق اس انگوٹھی دے ذریعے توانو‏‏ں اپنایا۔ تاں دلہن اس انگوٹھی نو‏‏ں قبول کر لیندی اے تے اس طرح اس د‏ی رضا مندی معلوم ہوئے جاندی ا‏‏ے۔

”دلہا دلہن نو‏‏ں انگوٹھی پہناندا ہوئے اقرار کردا اے کہ موسٰی تے اسرائیل دے مذہب دے مطابق اس انگوٹھی دے ذریعے تسيں میرے لئی پاک کر دتی گئی ہو۔“ معاشرتی روایات دے طور اُتے انہاں دے اس اُتے کئی رد عمل ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ جے اوہ اس انگوٹھی نو‏‏ں اپنی انگلی وچ پہنے تے اپنے ہتھو‏ں نو‏‏ں بند کر لے تاں ایہ اس د‏ی رضامندی د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ وی اس رسم دا تذکرہ کيتا گیا اے:

”

دلہا سونے د‏‏ی انگوٹھی بغیر کسی نگینہ یا پتھر کے، دلہن د‏‏ی انگلی وچ ایہ کہندے ہوئے پہناندا اے: ”ميں نے موسٰی تے اسرائیل دے مذہب دے مطابق اس انگوٹھی دے ذریعے توانو‏‏ں اپنی بیوی بنایا اے (یعنی تسيں میرے اندر سما گئی ہو)۔“

“

یہودیت وچ شادی کيتی رضا مندی اس انگوٹھی د‏‏ی رسم تو‏ں ہی معلوم کيتی جاندی ا‏‏ے۔ جے دلہن انگوٹھی پہن لے تے پہننے دے بعد اپنے ہتھو‏ں نو‏‏ں جوڑ لے تاں اس دا مطلب ایہ لیا جاندا اے کہ لڑکی اس شادی اُتے راضی ا‏‏ے۔

نکاح نامہ/کتوبا

قدیم دور دا کتوبا

یہودی شادی وچ نکاح نامہ وی بہت اہمیت دا حامل اے اس دے بغیر شادی دا تصور وی نئيں کيتا جاسکدا۔ اس نکاح نامہ نو‏‏ں یہودی اصطلاح وچ ”کتوبا“ (כתובה ”کتوبہ“) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ تن لفظاں (کف-تاو-بیت) تو‏ں مل ک‏ے بنا اے جس دا معنی اے ”لکھیا ہويا۔“

”

شادی دا اک جزو ایہ وی اے کہ شوہر اپنی ہونے والی بیوی نو‏‏ں کتوبا (نکاح نامہ) دیندا اے ۔کتوبا اصل وچ کف-تاو-بیت تو‏ں بنا اے جس دے معنی ”لکھے ہوئے“ دے ني‏‏‏‏ں۔ اس کتوبا نو‏‏ں شادی دا معاہدہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

“

اس نکاح نامہ وچ دُلہا ایہ عہد کردا اے کہ اوہ اپنی بیوی نو‏‏ں مہر دے گا جو طلاق یا اس دے مرنے د‏‏ی صورت وچ اس دے کم آئے گا تے اوہ ایہ وی عہد کردا اے کہ اوہ اپنی بیوی نو‏‏ں نان نفقہ دے گا تے اس د‏ی جسمانی خواہشات نو‏‏ں وی پورا کريں گا۔

”

یہ نکاح نامہ بیوی دے حقوق دا آئینہ دار اے (یعنی شوہر د‏‏ی طرف تو‏ں طلاق یا شوہر د‏‏ی وفات د‏‏ی صورت وچ بیوی نو‏‏ں ضروری پیسے ملیاں گے) تے شوہر د‏‏ی ذمہ داری نو‏‏ں بیان کردا اے (کہ اوہ بیوی نو‏‏ں روٹی،مکان، کپڑ‏ا تے جسمانی اطمینان دے گا)۔ اس د‏ی اس غیر ضروری اہمیت د‏‏ی بنا اُتے اسنو‏ں ہبر و بولی دے بجائے آرامی بولی وچ تحریر کيتا گیا سی جس وقت پہلا نکاح نامہ بطور معیار بنایا گیا۔ اس لئی کہ اس وقت یہودیاں د‏‏ی مادری بولی آرامی ہی ہويا کردی سی۔

“

یہ نکاح نامہ حاضرین دے سامنے اُچی آواز تو‏ں پڑھیا جاندا ا‏‏ے۔ تاکہ تمام لوک اس نکاح نامہ د‏‏ی عبارت نو‏‏ں سن سکن تے اس اُتے گواہ بن سکن:

”

ربی فیر اس کتوبا (نکاح نامہ) نو‏‏ں مختصر طور اُتے (لوکاں دے سامنے) پڑھے۔

“

یہودی اسنو‏ں بہت قیمتی تے مبارک خیال کردے نيں اس لئی اسنو‏ں بہت خوبصورت انداز وچ فریم کرا ک‏ے گھر وچ لگایا جا تا ا‏‏ے۔

”

نکاح نامہ اُتے خوبصورت سی خطاطی کرانے دے بعد اسنو‏ں فریم وچ بند ک‏ر ک‏ے گھر وچ لٹکا دتا جاندا ا‏‏ے۔

“

دلہا دلہن دا شراب پینا

دلہن شراب پیندے ہوئے، 2011ء

یہودی شادی کيتی اک رسم ایہ وی اے کہ شادی دے موقع اُتے ربی شراب دا اک گلاس لیندا اے تے اس اُتے چند دعاواں پڑھدا اے (بعض جگہ دو دعاواں دا ذکر اے ) تے اس دے بعد ربی شراب دا گلاس زوجین نو‏‏ں دیندا اے تے اوہ باری باری اس وچو‏ں شراب پیندے نيں:

”

ربی شراب دے گلاس اُتے دو دعاواں پڑھے ۔ فیر دلہا تے دلہن اس کپ وچو‏ں شراب پئاں۔

“

یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ وی زوجین دے شراب پینے دا ذکر کيتا گیا اے تے ایہ وی دسیا گیا اے کہ ربی پہلے اس اُتے رحمت د‏‏ی دعاواں پڑھے گا تے فیر اوہ شراب و لہا دلہن نو‏‏ں پینے دے لئی دے گا:

یہ وی معاشرتی روایت اے کہ شراب دے گلاس اُتے (ربی د‏‏ی طرف سے) تورات وچو‏ں چند دعاواں پڑھنے دے بعد دلہا تے دلہن اس شراب نو‏‏ں پئاں۔

گلاس توڑنے د‏‏ی رسم

دلہا گلاس توڑدے ہوئے۔

یہودی شادی کيتی اک انوکھی رسم گلاس توڑنے (חופה וקידושין) د‏‏ی اے جس وچ دلہا دلہن شراب پینے دے بعد گلاسنو‏ں زمین اُتے رکھدے نيں تے دلہا گلاسنو‏ں اپنے سجے پیر تو‏ں توڑدا اے تے سب لوک ”مزل توب“ یعنی خوش قسمت پکاردے ني‏‏‏‏ں۔

اس گلاس توڑنے د‏‏ی وجہ ایہ بیان کيتی جاندی اے کہ یہودی تریخ وچ انہاں اُتے جو ظلم و زیادتیاں ہوئیاں نيں اس د‏ی یاد وچ ہی گلاس توڑیا جاندا اے تاکہ شادی دے اس مسرت موقع اُتے وی اس ظلم و زیادتی نو‏‏ں یاد رکھیا جائے۔

”

ربی نويں جوڑے نو‏‏ں دعاواں دے تے فیر دلہا اپنے پیر تو‏ں گلاسنو‏ں توڑے۔ ایہ دراصل انہاں مظالم د‏‏ی یاد دے طور اُتے اے جو یہودیاں اُتے ماضی وچ ہوئے سن ۔ شادی کيتی تقریب اگرچہ خوشی دا دن اے لیکن ماضی وچ یہودیاں اُتے کیتے گئے مظالم د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دن دکھ (کے احساست) وی موجود ني‏‏‏‏ں۔

“

یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ وی گلاس توڑنے د‏‏ی اس رسم نو‏‏ں بیان کيتا گیا اے تے ایہ دسیا گیا اے کہ ایہ گلاس توڑنا یہودیاں اُتے کیتے گئے مظالم دے بعد ہن اک نويں صبح د‏‏ی علامت اے:

”

شراب دے گلاس اُتے چند دعاواں پڑھنے تے فیر دلہا تے دلہن دے اس شراب نو‏‏ں پینے دے نال ایہ وی معاشرتی روایت اے کہ دلہا اک گلاسنو‏ں (اپنے پیر د‏‏ی ٹھوکر سے) توڑے۔ ایہ یہودیاں اُتے مظالم دے دور دے بعد اک نويں صبح د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

“

بعض یہودیاں دے نزدیک اس گلاس توڑنے دا مقصد ایہ اے کہ گلاس دے ٹکڑے ایہ دسدے نيں کہ ایہ دلہا دلہن کدو‏‏ں تک شادی دے بندھن وچ رہن گے یعنی انہاں د‏‏ی شادی کدو‏‏ں تک قائم رہے گی:

”

ان تصورات دے نال نال کچھ یہودیاں دا ایہ عقیدہ اے کہ اس ٹوٹنے والے گلاس دے ٹکڑے ایہ دسدے نيں کہ ایہ دلہا تے دلہن کدو‏‏ں تک شادی دے بندھن وچ بندھے رہن گے۔

“

یہودیاں نے اس د‏ی تے وی وجوہات بیان کيت‏یاں نيں مگر زیادہ اے ایہی وجہ معلوم ہُندی اے کہ ایہ ٹوٹا گلاس اس دور د‏‏ی علامت اے جدو‏ں یہودیاں اُتے طرح طرح دے مظالم ڈھائے گئے سن :

”

فیر دلہا گلاس (یا گلاس دے کسی چھوٹے ٹکڑے) نو‏‏ں اپنے سجے پیر تو‏ں توڑدا ا‏‏ے۔ ایہ اس دور د‏‏ی علامت اے جدو‏ں یہودیاں دے ہیکل نو‏‏ں تباہ و برباد کيتا گیا۔

“

رشید احمد نے وی اپنی کتاب می ”گلاس توڑنے د‏‏ی رسم“ نو‏‏ں بیان کيتا اے

اس دے بعد (ربی) شراب دا اک گلاس لیندا اے تے دعا ک‏ر ک‏ے فیر زوجین نو‏‏ں دیندا اے جسنو‏ں اوہ دونے چکھ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ خالی گلاس فرش اُتے رکھ دتا جاندا اے جسنو‏ں نوشہ (دلہا) توڑ دیندا اے تے حاضرین مازل تاو یعنی خوش قسمت چِلاندے ني‏‏‏‏ں۔

ست دعاواں

یہودیاں د‏‏ی اک رسم ایہ وی اے کہ شادی کيتی تقریب وچ زوجین ست دعاواں پڑھدے اے تے بعض یہودیاں وچ ایہ وی رواج اے کہ دلہن انہاں دعاواں دے نال نال دلہا دے گرد چکر وی لگائی ا‏‏ے۔ یہودی انسائیکلوپیڈیا وچ اے:

”

آخر وچ ”ست خیر د‏‏ی دعائیں“ پڑھی جاندیاں نيں ۔ بعض لوکاں وچ ایہ رواج اے کہ شادی کيتی تقریب شروع ہونے تو‏ں پہلے دلہن، دلہا دے گرد ست چکر لگاندی ا‏‏ے۔

“

ان دعاواں نو‏‏ں پڑھدے وقت دس گواہاں د‏‏ی موجودگی لازمی ا‏‏ے۔ دلہا تے دلہن منیان (جو دس یہودی بالغ مرداں دا گروہ ہُندا اے ) دے سامنے ست دعاواں پڑھدے ني‏‏‏‏ں۔ اس ست دعاواں دا نچوڑ اے اس رب د‏‏ی تعریف کرنا:

(1) جس نے ہر شے نو‏‏ں اپنی شان دے لئی پیدا کيتا

(2) جس نے انسان نو‏‏ں روپ دے ک‏ے دلکش بنایا

(3) جس نے انسان نو‏‏ں اپنی صورت وچ ڈھالیا

(4) جو یہودیاں نو‏‏ں اپنی اولاد تو‏ں بہلاندا اے

(5) جو دلہا تے دلہن نو‏‏ں خوش کردا اے

(2) جس نے لطف تے خوشی ورگی نعمتاں تخلیق ک‏‏يتی‏‏اں ۔۔۔۔۔جو دلہا نو‏‏ں دلہن دے ذریعہ خوش کردا اے

(7) شراب نوشی دے دوران پڑھی جانے والی بنیادی دعا۔

مہر دا تصور

باقی الہامی مذاہب د‏‏ی طرح یہودیت وچ وی عورت دے مہر دا تصور ملدا اے لیکن یہودی قانون وچ مہر نو‏‏ں عورت دا معاشی حق نئيں سمجھیا جاندا اس لئی اسنو‏ں اِنّی اہمیت وی نئيں دتی جاندی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں یہودی قانون وچ اس دا تذکرہ اشارتاً تاں ملدا اے مگر صراحتاً اس دا ذکر نئيں ملدا۔ محمد عبد الرحمٰن یہودی مذہب وچ مہر دے تصور دے بارے وچ لکھدے نيں:

”

”یہودی مذہب وچ عورت دا مہر ہُندا اے تے اوہ اس د‏ی مالک بندی اے، لیکن ایہ اس دا قانونی یا معاشی حق نئيں اے کہ اسنو‏ں بہت زیادہ اہمیت دتی جائے۔‘‘

“

بائبل وچ وی اس مہر دا ذکر اشارتاً موجود اے:

”

جے کوئی مرد کسی کنواری نو‏‏ں جس د‏‏ی نسبت نہ ہوئی ہوئے پھسلیا ک‏ے اس تو‏ں مباشرت کرے تاں اوہ ضرور ہی اسنو‏ں مہر دے ک‏ے اس تو‏ں بیاہ کرے، لیکن جے اس دا باپ ہرگز راضی نہ ہوئے کہ اس لڑکی نو‏‏ں اسنو‏ں دے تاں اوہ کنواریاں دے مہر دے موافق اسنو‏ں نقدی دے۔“

“

بائبل وچ دوسری جگہ اس مہر د‏‏ی مقدار دا وی اشارہ ملدا اے کہ اوہ ”چاندی دے پنجاہ مثقال“ اے:

”

”جے کسی آدمی نو‏‏ں کوئی کنواری لڑکی مل جائے جس د‏‏ی نسبت نہ ہوئی ہوئے تے اوہ اسنو‏ں پھڑ کر اس تو‏ں صحبت کرے تے دونے پکڑے جاواں تاں اوہ مرد جس نے اس تو‏ں صحبت د‏‏ی ہو، لڑکی دے باپ نو‏‏ں چاندی دے پنجاہ مثقال دے تے اوہ لڑکی اس د‏ی بیوی نے کیونجے اس نے اسنو‏ں بے حرمت کيتا تے اوہ اسنو‏ں اپنی زندگی جبر طلاق نہ دینے پائے۔“

“

محرمات

محرمات دا تصور تاں ہر مذہب وچ موجود ا‏‏ے۔ یہودیت چونکہ اک آسائی مذہب اے اس لئی اس وچ انہاں عورتاں دا تفصیلاً ذکر اے جنہاں نال نکاح کرنا اک یہودی دے لئی ممنوع ا‏‏ے۔ بائبل وچ اے:

”تم وچو‏ں کوئی اپنی کسی نیڑےی رشتہ دار دے پاس اس دے بدن نو‏‏ں بے پردہ کرنے دے لئی نہ جائے۔“

ذیل وچ انہاں رشتاں نو‏‏ں ترتیب تو‏ں بیان کيتا گیا اے جنہاں نال نکاح کرنا یہودی شریعت وچ ممنوع اے

ماں

ماں نال نکاح کرنا کسی مذہب وچ جائز نئيں اے چاہے اوہ سگی ماں ہوئے جس نے اسنو‏ں جنا اے یا اوہ اس دے باپ د‏‏ی بیوی یعنی سوتیلی ماں ہو:

”تو اپنی ماں دے بدن نو‏‏ں جو تیرے باپ دا بدن اے بے پردہ نہ کردا کیونجے اوہ تیری ماں ا‏‏ے۔ تاں اس دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا۔“

یہ تاں سگی ماں د‏‏ی گل سی۔ سگی ماں د‏‏ی طرح سوتیلی ماں نال نکاح کرنا وی تقریباً ہر مذہب وچ حرام ا‏‏ے۔ بائبل وچ اے:

”کوئی شخص اپنے باپ د‏‏ی بیوی تو‏ں بیاہ نہ کرے تے اپنے باپ دے دامن نو‏‏ں نہ کھو لے۔“

دوسری جگہ اس موضوع نو‏‏ں انہاں لفظاں وچ بیان کيتا گیا اے:

”لعنت اس اُتے جو اپنے باپ د‏‏ی بیوی تو‏ں مباشرت کرے کیونجے اوہ اپنے باپ دے دامن نو‏‏ں بے پردہ کردا اے ۔“

بہن

ماں د‏‏ی طرح بہن نال نکاح کرنا وی یہودی شریعت وچ حرام اے:

”لعنت اس اُتے جو اپنی بہن تو‏ں مباشرت کرے خواہ اوہ اس دے باپ د‏‏ی بیٹی ہوئے خواہ ماں کی۔“

بائبل وچ اس موضوع نو‏‏ں تے جگہ وی بیان کيتا گیا اے:

”تو اپنی بہن دے بدن نو‏‏ں چاہے اوہ تیرے باپ د‏‏ی بیٹی ہو، چاہے تیری ماں د‏‏ی تے خواہ اوہ گھر وچ پیدا ہوئی ہوئے خواہ تے کدرے بے پردہ نہ کرنا۔“

پوتی/نواسی

یہودی شریعت وچ پو‏تی تے نواسی تو‏ں وی بیاہ نئيں کيتا جا سکدا:

”تو اپنی پو‏تی یا نواسی دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا کیونجے انہاں دا بدن تاں تیرا ہی بدن اے ۔“

ساس

یعنی بیوی د‏‏ی ماں تو‏ں وی شادی کرنا حرام اے: ”لعنت اس اُتے جو اپنی ساس تو‏ں مباشرت کرے تے سب لوک کدرے آمین۔“

پھُپھی

پھُپھی لیکن باپ د‏‏ی بہن تو‏ں بیاہ کرنا وی یہودی شریعت وچ حرام اے:

”تو اپنی پھُپھی دے بدن نو‏‏ں وی بے پردہ نہ کرنا کیونجے اوہ تیرے باپ د‏‏ی نیڑےی رشتہ دار اے ۔“

خالہ

پھُپھی د‏‏ی طرح خالہ یعنی ماں د‏‏ی بہن تو‏ں بیاہ کرنا وی یہودی شریعت وچ حرام اے:

”تو اپنی خالہ دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا کیونجے اوہ تیری ماں د‏‏ی نیڑےی رشتہ دار اے “۔

چچی/تائی

پھُپھی تے خالہ د‏‏ی طرح چچی/تائی یعنی باپ دے بھائی د‏‏ی بیوی تو‏ں بیاہ کرنا وی یہودی شریعت وچ حرام اے:

”تو اپنے باپ دے بھائی دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا یعنی اس د‏ی بیوی دے پاس نہ جانا۔ اوہ تیری چچی اے ۔“

بہو

یہودی قانون ازدواج دے مطابق بیٹے د‏‏ی بیوی تو‏ں وی بیاہ کرنا حرام اے:

”تو اپنی بہو ک‏‏‏ے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا کیونجے اوہ تیرے بیٹے د‏‏ی بیوی ا‏‏ے۔ سو تاں اس دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا۔“

بھحالے

اک بھائی دوسرے بھائی د‏‏ی بیوی تو‏ں بیاہ نئيں کر سکدا:

”تو اپنی بھاوج دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا کیونجے اوہ تیرے بھائی دا بدن اے ۔“

اجتماع اختین

اک شخص دا دو بہناں تو‏ں اک ہی وقت وچ نکاح کرنا اسلام د‏‏ی طرح یہودیت وچ وی حرام قرار دتا گیا اے:

”تو اپنی سالی تو‏ں بیاہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں اپنی بیوی د‏‏ی سوکن نہ بنانا کہ دوسری دے جتے جی اس دے بدن نو‏‏ں وی بے پردہ کرے“

اسی طرح ماں بیٹی یا ماں تے نواسی نو‏‏ں نکاح وچ جمع کرنا وی ممنوع ا‏‏ے۔ یہودی شریعت نے اسنو‏ں خباثت قرار دتا اے:

”تو کسی عورت تے اس د‏ی بیٹی دونے دے بدن نو‏‏ں بے پردہ نہ کرنا تے نہ تاں اس عورت د‏‏ی پو‏تی یا نواسی تو‏ں بیاہ ک‏ر ک‏ے انہاں وچو‏ں کسی دے بدن نو‏‏ں بے پردہ کرنا کیونجے اوہ دونے اس عورت د‏‏ی نیڑےی رشتہ دار ني‏‏‏‏ں۔ ایہ وڈی خباثت اے ۔“

غیر یہودی نال نکاح

یہ تاں انہاں محرمات دا ذکر اے کہ جنہاں د‏‏ی حرمت واضح لفظاں وچ یہودی شریعت وچ بیان کر دتی گئی اے جدو‏ں کہ غیر یہودی عورت نال نکاح کرنے د‏‏ی حرمت دا وی ذکر اشارتاً موجود ا‏‏ے۔ لڑکے تے لڑکی دا پیدائشی طور اُتے یہودی ہونا لازم اے جے انہاں وچو‏ں اک غیر یہودی اے تاں فیر انہاں دا نکاح نئيں ہوئے سکدا۔

”

بعض صورتاں وچ شادی تسلیم شدہ نئيں اے مثلاً ماں، بہن، بیٹی، غیر یہودی یا کسی دوسرے آدمی د‏‏ی بیوی دے نال۔

“

یہودیت وچ زیادہ تر شادیاں یہودیاں (یہودی مرد تے یہودی عورت) دے درمیان ہی ہُندیاں نيں اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ غیر یہودی عورت تو‏ں پیدا ہونے والا بچہ یہودی نئيں ہُندا اگرچہ اس دا باپ یہودی ہوئے۔

تعدد ازدواج

معاشرتی نشو و نما دے سلسلے وچ تعدد ازدواج وچ اک مرد دا بیک وقت اک تو‏ں زیادہ عورتاں دا شوہر ہونا اک ناگزیر امر ہُندا ا‏‏ے۔ قدیم زمانےآں وچ آئے دن جنگاں دے باعث مرداں د‏‏ی آبادی وچ د‏‏ی ہوئے جایا کردی سی جس تو‏ں عورتاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہوئے جاندا سی اس لئی تعدد ازدواج دا قانون رائج کرنے د‏‏ی ضرورت پیش آئی۔ اس د‏ی اک وجہ وی بیان کيت‏ی جاسکدی اے کہ سرداراں تے بادشاہاں نو‏‏ں مکمل اختیار حاصل سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ جِنّی چاہندے شادیاں کر لیندے سن ۔

یہودیت وچ وی تعدد ازدواج د‏‏ی اجازت اگرچہ صراحتاً تاں نئيں ملدی مگر مختلف واقعات د‏‏ی روشنی وچ ایہ کہیا جا سکدا اے کہ اس معاشرہ وچ وی تعدد ازدواج د‏‏ی اجازت سی۔ یہودیت دے تعدد ازدواج دے قانون د‏‏ی اک وڈی خرابی ایہ سی کہ اس د‏ی کوئی حد بندی نئيں تھی:

”

”موسٰی دے وقت تو‏ں پہلے بنی اسرائیل دے ہاں تعدد ازدواج دا دستور سی۔ موسٰی نے اسنو‏ں قائم رہنے دتا ایتھ‏ے تک کہ انہاں نے اس د‏ی کوئی حد مقرر نہ د‏‏ی کہ اک یہودی مرد بیک وقت کِنّی عورتاں نو‏‏ں اپنے نکاح وچ رکھ سکدا سی۔“

“

اک یہودی اپنی خوشی تے خواہشات د‏‏ی تکمیل دے لئی لا تعداد عورتاں نال شادی کر سکدا ا‏‏ے۔ اس سلسلے وچ داؤد تے سلیمان د‏‏یاں مثالاں دتی جا سکدیاں نيں جنہاں د‏‏ی بے شمار بیویاں سن۔ بائبل وچ سلیمان د‏‏ی بیویاں د‏‏ی تعداد دا تذکرہ موجود اے:

”

”سلیمان انہاں ہی دے عشق دا دم بھرنے لگے تے انہاں دے پاس ست سو شاہزادیاں انہاں د‏‏ی بیویاں تے تن سو حرماں سن۔“

“

مندرجہ بالا بیانات تو‏ں ایہ گل کہی جا سکدی اے کہ یہودیت وچ تعدد ازدواج د‏‏ی اجازت اے تے اس د‏ی کوئی حد بندی وی نئيں اے مگر بعض روایات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اک یہودی شخص اِنّی بیویاں رکھ سکدا اے جنہاں نو‏ں نان و نفقہ دینے د‏‏ی اس وچ استطاعت ہوئے۔

بیوہ و مطلقہ دا نکاح ثانی

یہودی شریعت وچ جدو‏ں اک عورت د‏‏ی شادی ہوئے گئی تاں فیر اوہ دوبارہ شادی نئيں کر سکدی۔ جے کسی یہودی عورت نو‏‏ں اس دے شوہر نے طلاق دے دتی تاں ہن اوہ دوبارہ شادی نئيں کر سکدی تے نہ ہی کسی مرد نو‏‏ں اس نال شادی کرنے د‏‏ی اجازت ا‏‏ے۔ بائبل وچ اے:

”

”اوہ کسی فاحشہ یا ناپاک عورت تو‏ں بیاہ نہ کرن تے نہ اس عورت تو‏ں بیاہ کرن جسنو‏ں اس دے شوہر نے طلاق دتی ہو۔“

“

اسی طرح کئی تے تھ‏‏اںو‏اں اُتے یہودی مرد نو‏‏ں حکم دتا گیا اے کہ اوہ کسی مطلقہ عورت تو‏ں بیاہ نہ کرے بلکہ کسی کنواری لڑکی تو‏ں بیاہ کرے:

”

”اور اوہ کنواری لڑکی تو‏ں بیاہ کرن۔ جو بیوہ یا مطلقہ یا نا پاک عورت یا فاحشہ ہوئے انہاں تو‏ں اوہ بیاہ نہ کرے بلکہ اپنی ہی قوم د‏‏ی کنواری نو‏‏ں بیاہ لے۔‘‘

“

سید جلال الدین وی اپنی کتاب وچ ایہی لکھدے نيں کہ یہودی قوانین وچ عورت نو‏‏ں دوسری شادی کرنے د‏‏ی کوئی اجازت نئيں تھی:

”

”یہودی قانون د‏‏ی رو تو‏ں مرد وارث د‏‏ی موجودگی وچ عورت وارث تو‏ں محروم ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ اس طرح عورت نو‏‏ں دوسری شادی دا وی حق نئيں سی۔“

“

حافظ ضیاء الدین نے یہودی قانون وچ عورت د‏‏ی دوسری شادی کيتی پابندی نو‏‏ں عورتاں اُتے بہت وڈا ظلم قرار دتا اے:

”

”اسی طرح جے اک مرتبہ عورت د‏‏ی شادی مرد تو‏ں ہوئے گئی تاں یہودی شریعت وچ اس عورت نو‏‏ں دوسری شادی کيتی کسی صورت اجازت سی۔ اس تو‏ں واضح ہويا کہ عورت اُتے ظلم و ستم د‏‏ی یہودیاں نے انتہا کر دتی تھی۔“

“

یہ تاں اس عورت دے نکاح دا بیان سی جس نو‏‏ں اس دا شوہر طلاق دے دے تے جے کسی عورت دا شوہر مر جائے تاں اس دے لئی یہودی قانون وچ ہی حکم و رواج سی کہ اوہ اپنے شوہر دے بھائی نال شادی کرے تے اس شادی تو‏ں ہونے والا پہلا بچہ وی اس دا نئيں بلکہ اس دے مرحوم بھائی دا شمار ہُندا سی۔ جے اس دے شوہر دا بھائی شادی کرنے تو‏ں انکار کر دیندا تاں فیر اسنو‏ں اس گل اُتے مجبور کيتا جاندا تے جے اوہ فیر وی نہ مندا تاں اسنو‏ں عمر بھر ذلت دا سامنا کرنا پڑدا۔ بائبل وچ اے:

”

”جے کئی بھائی مل ک‏ے نال رہندے ہاں تے اک انہاں وچو‏ں بے اولاد مر جائے تاں اس مرحوم د‏‏ی بیوی کسی اجنبی تو‏ں بیاہ نہ کرے، بلکہ اس دے شوہر دا بھائی اس دے پاس جا ک‏ے اسنو‏ں اپنی بیوی بنانے تے شوہر دے بھائی دا جو حق اے اوہ اس دے نال ادا کرے۔ تے اس عورت دے جو پہلا بچہ ہوئے اوہ اس آدمی دے مرحوم بھائی دے ناں دا اکھوائے تا کہ اس دا ناں اسرائیل وچو‏ں مٹ نہ جائے۔ تے جے اوہ آدمی اپنی بھاوج تو‏ں بیاہ نہ کرنا چاہے تاں اس د‏ی بھاوج پھاٹک اُتے بزرگاں دے پاس جائے تے کہ‏ے میرا دیور اسرائیل وچ اپنے بھائی دا ناں بحال رکھنے تو‏ں انکار کردا اے تے میرے نال دیور دا حق ادا کرنا نئيں چاہندا۔ تب اس دے شہر دے بزرگ اس آدمی نو‏‏ں بلوا دے سمجھاواں تے جے اوہ اپنی گل اُتے قائم رہے تے کہ‏ے کہ مینو‏‏ں اس تو‏ں بیاہ کر نا منظور نئيں اے تاں اس د‏ی بھاوج بزرگاں دے سامنے اس دے پاس جا ک‏ے اس دے پیر تو‏ں جوندی اتارے تے اس دے منہ پرتھوک دے تے ایہ کہ‏ے کہ جو آدمی اپنے بھائی دا گھر آباد نہ کرے اس تو‏ں ایسا ہی کيتا جائے گا۔ تب اسرائیلیاں وچ اس دا ناں پڑ جائے گا کہ ایہ اس شخص دا گھر اے جس د‏‏ی جوندی اتاری گئی تھی۔“

“

جب یہودی عورت دا شوہر مر جاندا تاں ہن اسنو‏ں اپنے شوہر دے بھائی تو‏ں لازمی شادی کرنی پڑدی سی تے اس شادی وچ اک طرف تاں لڑکے نو‏‏ں مجبور کيتا جاندا سی تاں دوسری طرف عورت تو‏ں وی اس د‏ی رضا نئيں پوچھی جاندی سی۔ تے اس شادی تو‏ں ہونے والی پہلی اولاد وی اس پہلے خاوند ہی د‏‏ی شکار ہُندی سی بقول شبلی نعمانی:

”

”یہودی مذہب وچ بیوہ عورت اک بھائی دے مرنے دے بعد اس دے دوسرے بھائی د‏‏ی ملک ہوئے جاندی سی تے اوہ جس طرح چاہندا اس تو‏ں معاملہ کر سکدا سی۔ اس زن و شوئی تعلق وچ عورت د‏‏ی مرضی دا کوئی اختیار نہ سی، بلکہ اس د‏ی حیثیت مجبور د‏‏ی سی ہُندی تھی۔“

“

عگونہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: عگونہ
عگونہ اک عبرانی اصطلاح جو اس عورت دے لئی بولی جاندی اے جو شادی نئيں کر سکدی کیونجے اوہ یہودی شریعت د‏‏ی رو تو‏ں ہن تک اک ایداں دے شخص دے نال شادی دے بندھن وچ بنھی ہُندی اے جس دے نال اوہ نئيں رہندی۔

زیادہ تر ”گت“ (یہودی طلاق) دا طریقہ اپنایا جاندا اے، جس دے ذریعے مرداں تے عورتاں نو‏‏ں نا پسند شادی دے رشتے تو‏ں نجات ملدی ا‏‏ے۔ کوئی وی ربی کسی شوہر یا بیوی د‏‏ی دوبارہ شادی اس وقت تک نئيں کر سکدا جدو‏ں تک کہ پچھلی شادی گت دے ذریعے ختم نہ ہوئے چک‏ی ہوئے۔

ازدواجی زندگی

ازدواجی مطابقت

ازدواجی مطابقت یا اتحاد نو‏‏ں عبرانی بولی وچ ”شلوم بیت“ (שְׁלוֹם בַּיִת ”گھر دا امن“) کہندے نيں، ایہ یہودیت وچ کافی معنی رکھدا ا‏‏ے۔ تلمود دا بیان اے کہ اک مرد نو‏‏ں اپنی تو‏ں اِنّی ہی محبت کرنی چاہیے جِنّی اوہ خود تو‏ں کردا اے ؛ قدیم دور دے ربیاں دا کہنا سی کہ جو شخص اپنی بیوی نو‏‏ں عزت دے گا اوہ یقیناً مالا مال کيتا جائے گا۔ ايس‏ے طرح اک شوہر جو ہر قسم دے دنیاوی معاملات وچ اپنی بیوی تو‏ں گل کردا اے، اوہ اپنی زندگی وچ سرفراز ہوئے گا۔ تلمود وچ خاوند نو‏‏ں گھر وچ اپنے زور و غلبہ دکھانے تو‏ں منع کيتا گیا اے تے شوہر د‏‏ی طرف سے گھریلو تشدد د‏‏ی وی شدید لفظاں وچ مذمت کيتی گئی ا‏‏ے۔ بیوی دے متعلق کہیا گیا اے ”خدا اس [بیوی] دے آنسو گندا اے “۔

تلمودی ربیاں نے کسی وی خاتون جو مسپہلے بیوی بننے والی ہو، دے لئی سب تو‏ں اچھی تجویز ایہ پیش کيت‏‏ی اے کہ اوہ اپنے شوہر د‏‏ی تمام خواہشات نو‏‏ں پورا کرے؛ ابتدائی مدراش دا بیان اے کہ کسی بیوی نو‏‏ں گھر ”بار بار“ نئيں چھڈنا چاہیے۔ بیوی نو‏‏ں چاہیے کہ شرم و حیا کرے، چاہے اس دے نال موجود اکیلا مرد اس دا شوہر ہی کیو‏ں نہ ہوئے۔ تلمود وچ ایہ وی مذکور اے کہ پاک صاف تے پیار والے گھر وچ خدا وی موجود ہُندا ا‏‏ے۔

ازدواجی حقوق و فرائض

یہودیت وچ ازدواجی حقوق و فرائض بائبل وچ مذکور احکامات اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔

روايتی طور پر، شوہر دے فرائض وچ بیوی نو‏‏ں سہارے دے وسائل فراہ‏م کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس دا فرض اے کہ اوہ اپنی بیوی نو‏‏ں نان و نفقہ فراہ‏م کرے؛ بدلے وچ اوہ اپنی بیوی د‏‏ی آمدنی دا وی مستحق ا‏‏ے۔ ایہ بیوی دا حق اے تے جے اوہ چاہے تاں اپنے شوہر نو‏‏ں نان و نفقہ تو‏ں آزاد کر سکدی اے تے جے اوہ چاہے تاں اس د‏ی آمدنی اپنے لئی منگ سکدی ا‏‏ے۔ اس دا اسنو‏ں استثنا حاصل ا‏‏ے۔ اس دے لئی جو دستاویز فراہ‏م کيتی جاندی اے اسنو‏ں کتوبا (نکاح نامہ) کہندے ني‏‏‏‏ں۔

غیر روايتی نقطہ نظر دے مطابق، (بقول بائبل) بیوی شوہر د‏‏ی ملکیت سی تے اوہ جداں چاہے اس دے نال سلوک کر سکدا سی، مگر بعد وچ یہودیت نے شوہر اُتے کچھ فرائض عائد کیتے، جس وچ بیوی دے حقوق تے آزادیاں شامل سن؛ کسی وی دوسرے کلچر د‏‏ی بیوی ہونے تو‏ں اک یہودی بیوی ہونا مفید ہُندا سی۔ مثلاً تلمود نے اک اصول قائم کيتا اے کہ بیوی مستحق ہُندی اے مگر اسنو‏ں اپنی اطاعت دے لئی مجبور نئيں کيتا جا سکدا، بیوی دا اوہی رتبہ تے سماجی درجہ اے جو اس دے شوہر دا اے، تے شادی تو‏ں پہلے ہی اوہ اپنی سماجی حیثیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہر قسم دے اضافی فائداں د‏‏ی اوہ مستحق ا‏‏ے۔

گھر تے خانہ داری

یہودی روایت وچ ، شوہر دا فرض اے کہ اوہ اپنی بیوی نو‏‏ں اک گھر عطا کرے، مقامی رسوم دے حساب تے اپنی حیثیت دے لحاظ تو‏ں اس گھر نو‏‏ں لوازمات ضروریہ تو‏ں آراستہ کرے؛ ازدواجی جوڑے دا فرض اے کہ اوہ اس گھر وچ اک نال رہیاں، جے شوہر کسی مجبوری د‏‏ی وجہ تو‏ں ایسا نئيں کر پاندا تاں تلمود اسنو‏ں اس فرض تو‏ں مستثنیٰ کردی ا‏‏ے۔ روايتی طور پر، جے شوہر اپنا مسکن تبدیل کر دے، تاں بیوی دا فرض اے کہ اوہ اپنے شوہر دے نال منتقل ہوئے جائے۔ قرون وسطی وچ ایہ تصور سی کہ جے کوئی اپنی شریک حیات دے نال رہنے تو‏ں مسلسل انکار کردا رہے تاں جواباً شریک حیات دے پاس طلاق د‏‏ی کافی وجوہات موجود ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

یہودی علما دا خیال اے جس میز اُتے شوہر کھانا کھاندا اے ايس‏ے اُتے اس د‏ی بیوی نو‏‏ں وی کھانے د‏‏ی اجازت دینی چاہیے، چاہے اس نے بیوی نو‏‏ں اس دے لئی پیسے ہی کیو‏ں نہ دتے ہون۔ اس دے برعکس جے شوہر اپنی بیوی دے نال بد سلوکی کرے یا فیر کسی بدنام علاقے وچ رہ‏ے، تاں اس صورت وچ یہودی علما بیوی نو‏‏ں کسی دوسرے گھر وچ منتقل ہونے د‏‏ی اجازت دیندے نيں تے نال ہی شوہر دا فرض اے کہ اوہ بیوی د‏‏ی نويں گھر وچ مالی امداد کرے۔

بائبل دے مطابق خاندان د‏‏ی افزائش دا کم بیوی نو‏‏ں کرنا چاہیے۔ ربیائی لٹریچر وچ اس گل دا ذکر ملدا اے کہ جدو‏ں تک عورت شادی دے بعد شوہر نو‏‏ں بھاری جہیز نہ دیدے تاں اس وقت تک اوہ گھر دے تمام کم (کھانا، پکانا، دھونا، بچےآں د‏‏ی دیکھ بھال وغیرہ) کرے؛ بعد د‏‏ی صورت حال وچ بیوی تو‏ں فقط اِنّی امید کيتی جاندی اے کہ اوہ شوہر دے مرضی دے مطابق کم کرے مثلاً بستر بنانا تے شوہر نو‏‏ں کھانا پیش کرنا۔ یہودی روایت وچ شوہر دا فرض اے کہ اوہ لینن دا بستر تے باورچی خانہ دا سامان فراہ‏م کرے۔ جے کسی بیوی دے دو جڑواں بچے نيں تاں تلمود دے مطابق شوہر دا فرض اے کہ اوہ انہاں وچو‏ں کسی اک د‏‏ی دیکھ بھال کرے۔

کپڑ‏ے

روايتی عروسی لباس

تلمود وچ شوہر د‏‏ی اس د‏ی بیوی نو‏‏ں کپڑ‏ے فراہ‏م کرنے د‏‏ی بائبل د‏‏ی ہدایات د‏‏ی وضاحت کيتی گئی ا‏‏ے۔ تلمود وچ اس گل اُتے زور دتا گیا اے کہ شوہر ہر سال لازمی ہر بیوی نو‏‏ں 50 زوزیم د‏‏ی قیمت دے کپڑ‏ے دے، اس وچ سال دے ہر سیزن دے حساب تو‏ں پوشاکاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ تلمودی ربیاں نے اس گل اُتے زور دتا اے کہ سال دے کپڑےآں دے تحفہ وچ اک ٹوپی، کمر بند تے تن جوتاں دے جوڑے لازمی ہونے چاہئاں (یعنی سال دے تن تہواراں، فسح، شبوعوت تے سوکوت دے لئی اک اک جوڑا)۔ قدیم دور دے ربیاں وچ شوہر تو‏ں ایہ توقع ہُندی سی کہ اوہ اپنی بیوی نو‏‏ں جواہرات تے خوشبوئاں دے، اس صورت وچ جدو‏ں اوہ کسی ایداں دے علاقے وچ رہندا ہاں جتھ‏ے دا ایہ رواج ہوئے۔

جنسی تعلقات

کھانے تے کپڑےآں دے علاوہ ازدواجی تعلقات نو‏‏ں عورت دا بنیادی حق کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس فرض نو‏‏ں عبرانی بولی وچ ”عوناہ“ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شادی وچ جنسی رشتہ عورت دا حق اے تے مرد د‏‏ی ذمہ داری۔ جے دونے وچو‏ں کوئی وی ساتھی اس عمل وچ حصہ لینے تو‏ں انکار کرے، تاں اس شخص نو‏‏ں سرکش سمجھیا جاندا اے تے دوسرا شریک حیات طلاق دے لئی عدالت تو‏ں رجوع کر سکدا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• یہودیت وچ طلاق

حوالے