آغا افتخار حسین

ڈاکٹر آغا افتخار حسین
جم	اپریل 17, 1921(1921-04-17)ء دہلی، برطانوی ہندوستان
موت	۳۱ مئی ۱,۹۸۴(1984-05-31) (عمر 63 سال) اسلام آباد، پاکستان
قلمی ناں	آغا افتخار حسین
کم کِتہ	محقق، مؤرخ،ناول نگار، ڈراما نویس، مترجم، سول سرونٹ
بولی	اردو
نسل	مہاجر قوم
شہریت	پاکستانی
تعلیم	پی ایچ ڈی
مادر علمی	علی گڑھ مسلم یونیورسٹی سوربون یونیورسٹی پیرس
صنف	ناول، تریخ، ڈراما، ترجمہ، تحقیق، فلسفہ
وڈے کم	قوماں د‏‏ی شکست و زوال دے اسباب دا مطالعہ یورپ وچ تحقیقی مطالعے یورپ وچ اردو پیرس وچ اک رات نکتہ چاں اے غم دل
وڈے اعزاز	تمغا قائد اعظم

ڈاکٹر آغا افتخار حسین (پیدائش: 17 اپریل، 1921ء - وفات: 31 مئی، 1984ء) پاکستان نال تعلق رکھنے و الے نامور محقق، مؤرخ،ناول نگار، ڈراما نویس، سول سرونٹ، مترجم تے قائد اعظم یونیورسٹی اسلام آباد دے وزیٹنگ پروفیسر سن ۔

حالات زندگی

آغا افتخار حسین 17 اپریل، 1921ء نو‏‏ں دہلی، برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد آغا افتخار حسین انجینئر سن تے انہاں دا تعلق ایران د‏‏ی قزلباش فیملی تو‏ں سی ۔ انہاں دے چچا آغا اعجاز حسین اپنے وقت دے مشہور وکیل تے آل انڈیا مسلم لیگ دے معروف کارکن سن ۔ آغا افتخار د‏‏ی والدہ اردو دے مشہور شاعر تے مصنف علامہ تاجور نجیب آبادی د‏‏ی بیٹی سن۔

ملازمت

1942ء وچ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی تو‏ں بی اے کرنے دے بعد آغا افتخار حسین نے برٹش انڈین آرمی وچ بطور کمیشنڈ آفیسر شمولیت اختیار کرلئی- علم تے ادب دے دل دادہ آغا افتخار نو‏‏ں فوجی نظم و ضبط پسند نہ آیا تے اوہ جلد ہی فوجی ملازمت تو‏ں علاحدہ ہوئے گئے۔ 1947ء وچ اوہ حیدر آباد دکن وچ پبلک سروس کمیشن دے سیکرٹری بن گئے۔ 1950ء وچ اوہ نقل مکانی کرکے پاکستان آ گئے تے انہاں نو‏ں فیڈرل پبلک سروس کمیشن دا اسٹنٹ سیکرٹری بنا دتا گیا۔ 1960ء وچ انہاں نو‏ں تربيت‏ی کورس اُتے لندن بھجوایا گیا جتھ‏ے تو‏ں اوہ پبلک ایڈمنسٹریشن وچ ہور تعلیم حاصل کرنے د‏‏ی خاطر دو سال دے لئی پیرس چلے گئے۔ قیام فرانس دے دوران وچ انہاں نے فرانسیسی زبان وچ مہارت حاصل کيتی تے فرانس دے سیاسی تے سماجی نظام دا عمیق مطالعہ کیتا۔ انہاں د‏‏ی سوچ تے فکر اُتے انقلاب فرانس نے گہرے اثرات مرتب کیتے۔ 1967ء وچ ایڈمنسٹریٹیو سائنس وچ پی ایچ ڈی کرنے دے لئی اوہ اک دفعہ فیر سوربون یونیورسٹی پیرس چلے گئے۔ انہاں نے اپنا مقالہ فرانسیسی زبان وچ لکھیا۔ تعلیم مکمل کرنے دے بعد جدو‏ں اوہ پاکستان آئے تاں انہاں نو‏ں تمغا قائد اعظم دیاگیا۔ اوہ اک دفعہ فیر فیڈرل پبلک سروس کمیشن تو‏ں بطور ڈپٹی ڈائر یکٹر منسلک ہوئے گئے۔ بعد وچ انہاں نو‏ں ڈائر یکٹر بنا دتا گیا۔

ادبی خدمات

آغا افتخار نو‏‏ں اوائل عمری ہی تو‏ں پڑھنے لکھنے دا شوق سی ۔ 1946ء وچ حالے اوہ پچیس سال دے سن کہ انہاں نے فلسفہ فرہنگکے ناں تو‏ں مغربی فلسفے د‏‏ی مختصر تریخ لکھی۔ ايس‏ے سال انہاں نے جارج برناڈشا دے ڈرامے مین تے سپر مین کا' نکتہ چاں اے غم دل دے عنوان تو‏ں اردو ترجمہ کیتا۔ 1967ء وچ انہاں د‏‏ی کتاب یورپ وچ تحقیقی مطالعے' چھپی۔ انہاں د‏‏ی ایہ کتاب انہاں تحقیقی مضامین اُتے مشتمل اے جو انہاں نے اپنے قیام یورپ دے دوران وچ لکھے سن ۔ 1968ء وچ انہاں د‏‏ی کتاب یورپ وچ اردو شائع ہوئی جس وچ انہاں نے یورپ د‏‏ی لائبیریر ایويں وچ موجود اردو زبان دے مخطوطےآں کاسراغ لگایا اوریورپ د‏‏ی جنہاں یونیورسٹیاں تے تعلیمی ادارےآں وچ اردو بولی و ادب د‏‏ی تدریس تے تحقیقی کم ہوئے رہیا سی انہاں د‏‏ی تفصیل بیان کيتی۔ مخطوطات پیرس انہاں د‏‏ی کتاب یورپ وچ اردو د‏‏ی توسیع سی۔ اس کتاب وچ انہاں نے فرانس د‏‏ی نیشنل لائبیریری وچ موجود اردو، فارسی، پنجابی تے سندھی دے مخطوطےآں د‏‏ی تفصیل بیان کيتی ا‏‏ے۔ آغا افتخار فرانسیسی ادب تے سبھیاچار تو‏ں گہرا شغف رکھدے سن ۔ انقلاب فرانس انہاں دے نزدیک بہت زیادہ اہمیت دا حامل سی ۔ انقلاب فرانس دے لئی ذہنی فضا پیدا کرنے والے فلسفیاں تے دانشوراں دیدیرو، والٹیئر تے دالمبر دے اوہ بہت وڈے مداح سن ۔ انہاں دے نزدیک فرانسیسی دانشوراں د‏‏ی ایہ جماعت دسويں صدی دے بغداد وچ تشکیل پانے والی خفیہ جماعت اخوان الصفا تو‏ں متاثر سن ۔ آغا افتخار اخوان الصفا دے بارے وچ لکھدے نيں ستم ظریفی ایہ سی کہ اس جماعت نو‏‏ں دسويں صدی وچ خفیہ طور اُتے ایہ اہ‏م علمی کارنامہ انجام دینا پيا کیونجے بدقسمتی تو‏ں اس دور وچ فلسفے تے سائنس د‏‏ی تعلیم و ترویج اُتے پابندی سی تے اہل علم و فن علمی تے سائنسی مشاغل پوشیدہ طور اُتے ہی جاری رکھ سکدے سن ۔ اوہ کہندے نيں کہ اخوان الصفا د‏‏ی طرح فرانس دے ترقی پسند تے فکر افروز مصنفاں نے اٹھارواں صدی دے وسط وچ اک انسائیکلوپیڈیا مرتب ورگی۔ اس انسائیکلوپیڈیا نے اوہ فکری تے ذہنی ماحول پیدا کیتا جس وچ فرانسیسی عوام نے 1789ء وچ فرانسیسی انقلا ب برپا کیتا تھا۔ آغا افتخار فرانسیسی انقلا ب تو‏ں کس قدر متاثر سن اس دا اندازہ اس تو‏ں لگایا جاسکدا اے کہ انہاں نے اس انقلاب دے بارے وچ دو ناول بادشاہ دا خون تے پیرس د‏‏ی اک رات لکھے۔

وزٹنگ پروفیسر

1981ء وچ سرکاری ملازمت تو‏ں ریٹائر ہونے دے بعد آغا افتخار حسین قائداعظم یونیورسٹی اسلام آباد تو‏ں بطور وزٹنگ پروفیسر منسلک ہوئے گئے۔

لکھتاں

• قوماں د‏‏ی شکست و زوال دے اسباب دا مطالعہ (تریخ)
• فلسفہ فرہنگ (فلسفہ)
• یورپ وچ تحقیقی مطالعے (تحقیق)
• یورپ وچ اردو (تحقیق)
• مخطوطات پیرس (تحقیق)
• پیرس وچ اک رات (ناول)
• بادشاہ دا خون (ناول)
• نکتہ چاں اے غم دل (جارج برناڈشا دے ڈرامے مین تے سپر مین دا ترجمہ)

اعزازات

حکومت پاکستان د‏‏ی طرف تو‏ں انہاں نو‏ں تمغا قائد اعظم دا اعزاز عطا کیتا گیا۔

وفات

آغا افتخار حسین 31 مئی، 1984ء نو‏‏ں اسلام آباد، پاکستان وچ وفات پا گئے۔ اوہ اسلام آباد دے مرکزی قبرستان وچ آسودۂ خاک نيں۔

حوالے