مفاتیح الجنان
| زبان | عربی اور فارسی |
|---|---|
| موضوع | دعا، مناجات تے زیارت |
| اشاعت | ۱۳۴۴ق |
| متن | [[s:{{{Wikisource}}}|مفاتیح الجنان]] ویکی ماخذ اُتے |
| دعا و مناجات |
|
مفاتیح الجنان جس دے معنی جنت دیاں کنجیاں دے نیں، شیعاں دے ہاں سب توں زیادہ معروف تے مشہور دعاواں دی کتاب اے جسنوں شیخ عباس قمی نے تالیف کیتا اے۔ ایہ کتاب حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ ، ائمہ معصومین(ع) تے بعض جلیل القدر شیعہ علما توں منقول مختلف دعاواں، مناجاتاں، زیارتاں تے سال دے مختلف مہینیاں تے ایام دے مخصوص اعمال و عبادات اُتے مشتمل ہونے دے نال نال مختلف دینی آداب و رسوم دا مجموعہ اے۔ مؤلف نے اس کتاب دے اکثر مضامین نوں سابقہ کتب منجملہ: اقبال الاعمال، زاد المعاد تے مصباح کفعمی توں اقتباس کیتا اے۔
مفاتیح الجنان پہلی مرتبہ سن 1344 ہجری قمری نوں مشہد مقدس وچ شایع ہوئی تے مختصر عرصے وچ ہمہ گیر ہوئی۔ ایہ کتاب پوری دنیا دے شیعیان اہل بیت(ع) دے گھراں، مساجد تے مقدس تھاں اُتے قرآن دے نال نال پائی جاندی اے تے خاص دینی تے مذہبی مواقع تے مناسبتاں وچ مستحب اعمال دے لئی اس ول رجوع کیتا جاندا اے۔ فارسی وچ مفاتیح الجنان دا مشہور ترین ترجمہ مہدی الہی قمشہ ای دا ترجمہ اے جدونکہ اردو سمیت دنیا دی تقریبا تمام زندہ زباناں وچ اس کتاب دا ترجمہ موجود اے۔ محدث قمی نے اپنی کتاب "باقیات الصالحات" نوں وی مفاتیح دی طرز اُتے تحریر تے اس دے نال ضمیمہ کیتا اے جو مختلف اشاعتاں وچ مفاتیح دے حاشیے دے طور اُتے درج اے۔
مفاتیح نوین تے منہاج الحیاۃ مفاتیح الجنان دے مضامین دی مستند سازی تے مفاتیح الحیات، مفاتیح الجنان دی تکمیل دی خاطر لکھی گئی اے۔ اس کتاب دے مختلف خلاصے مختلف ناماں توں منظر عام اُتے آ چکے نیں۔
مولف[سودھو]
شیخ عباس قمی دا مکمل ناں عباس بن محمد رضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) سی۔ اوہ اپنے زمانے دے اک محدث، تریخ دے عالم ہونے دے نال اک خطیب وی سن۔انہاں نے مختلف موضوعات اُتے کتاباں تالیف کیتیاں۔ مفاتیح الجنان، سفینۃ البحار تے منتہی الآمال انہاں دی معروف ترین تالیفات وچوں نیں۔ محدث قمی سن ۱۳۵۹ق نوں نجف وچ فوت ہوئے تے حرم امیرالمؤمنین وچ مدفون نیں [۱]۔انہاں دے بیٹے دے مطابق شیخ عباس قمی نے مفاتیح الجنان دی مکمل تالیف وضو تے طہارت دے نال انجام دی۔[۲]
سبب تالیف[سودھو]
شیخ عباس قمی خود اس حوالے توں فرماندے نیں کہ اس کتاب نوں وچ نے مِفتاح الجنان دی اصلاح دی خاطر لکھیا جو اس زمانے وچ دعاؤں دی رائج ترین کتاب سی لیکن اس وچ بغیر سند دے دعائاں مذکور سن۔ بعض مؤمنین نے مجھ توں تقاضا کیتا کہ مفتاح الجنان دی سند اُتے مشتمل دعااں نوں جدا کر دے ہور معتبر دعااں دے نال تحریر کراں۔[۳]
لیکن اس دے باوجود شیخ عباس قمی نے مفاتیح وچ وی دعااں نوں انہاں دے اسناد دے نال ذکر نئیں کیتا اے بلکہ صرف انہاں دے مآخذ دے ذکر کرنے اُتے اکتفاء کیتا۔[۴] نیز مفاتیح الجنان وچ وی بعض ایسی دعائاں نقل دی نیں جو ائمہ معصومین توں نقل نئیں ہوئیاں بلکہ بعض علما دی زبان توں نقل ہوئی نیں جداں دعائے عدیلہ۔[۵]
کتاب دا ڈھانچا تے اجمالی فہرست[سودھو]
مفاتیح الجنان دے آغاز اُتے قرآن کریم دی چند سورتاں درج نیں جس دے بعد ایہ کتاب مختلف حصےآں اُتے مشتمل اے:
پہلا حصہ: دعاواں[سودھو]
ایہ حصہ نمازاں دے بعد پڑھی جانے والی دعاواں (تعقیبات) تے ہفتے دے شب و روز دے اعمال اُتے مشتمل اے۔ اس حصے وچ موجود مشہور نمازاں وچ منجملہ: نماز رسول اکرم(ص)، نماز امیرالمؤمنین(ع)، نماز حضرت فاطمہ(س) تے نماز جعفر طیار قابل ذکر نیں۔ اس دے علاوہ اس حصے وچ ہفتے دے مختلف ایام وچ معصومین(ع) دی زیارت، بعض دعاواں تے مناجاتاں جداں: امام سجاد(ع) توں منقول مناجات خمسۃ عشر، مسجد کوفہ وچ امام علی علیہ السلام دی مناجات، دعائے سمات، دعائے کمیل، دعائے جوشن صغیر، دعائے جوشن کبیر تے دعائے مکارم الاخلاق وغیرہ ذکر ہوئی نیں۔
دوسرا حصہ: سال دے اعمال[سودھو]
اس حصے وچ ہجری قمری سال دی مختلف مناسبتاں دے مستحب اعمال بیان کیتے گئے نیں۔ اس حصے دا آغاز مہینے رجب دے اعمال دے بیان توں ہویا اے تے آخر وچ جمادی الثانی تک دے اعمال نوں مفصل طور اُتے بیان کیتا گیا اے تے اس حصے دا خاتمہ نوروز تے رومی مہینیاں دے اعمال دے بیان اُتے ہویا اے۔
مہینے شعبان دے اعمال وچ مناجات شعبانیہ، مہینے رمضان دے اعمال وچ دعائے ابوحمزہ ثمالی، دعائے افتتاح، دعائے سحرِ معروف تے لیلۃ القدر دے اعمال تے مہینے ذوالحجہ دے اعمال دے ضمن وچ مام حسین(ع) دی دعائے عرفہ اس حصے وچ مندرج مشہورترین اعمال تے دعائاں نیں جو مفاتیح دی معروف ترین دعاؤں وچ شمار ہُندی نیں۔
تیسرا حصہ: زیارات[سودھو]
اس حصے دے آغاز وچ سفر تے زیارت دے آداب نیز مراقد مقدسہ و مشاہد مشرفہ وچ داخل ہونے دے لئی اذن دخول نوں ذکر کیتا گیا اے۔
اس حصے دی پہلی زیارت رسول خدا(ص) دی زیارت اے جس دے بعد حضرت فاطمہ(س) دی زیارت تے بعد ازاں ائمۂ بقیع دی زیارت درج اے۔
ائمہ معصومین(ع) دی زیارتاں دے علاوہ اس حصے وچ امام زادگان، نیز بعض بزرگان دین تے شیعہ علمائے کرام دے زیارت نامے وی شامل نیں۔ حضرت حمزہ، مسلم بن عقیل، فاطمہ بنت اسد(س)، شہدائے احد، سلمان فارسی وغیرہ دے زیارتنامے، تے مسجد کوفہ تے مسجد صعصعہ سمیت بعض معروف و مشہور مساجد دے اعمال وی اسی باب وچ مندرج نیں۔
اس باب دا طویل ترین حصہ زیارت امام حسین توں مختص کیتا گیا اے۔ امام حسین(ع) دے مشہور ترین زیارت نامے اسی حصے وچ مندرج نیں جداں: زیارت عاشورا، زیارت اربعین تے زیارت وارث۔
شیخ عباس قمی، نے دعائے ندبہ، دعائے عہد، تے زیارت جامعۂ کبیرہ نوں زیارت امام زمانہ(عج) دے حصے وچ قرار دتا اے۔
امام زمانہ(عج) دے مختلف زیارتناماں دے بعد زیارت انبیاء، زیارت حضرت معصومہ(س) تے زیارت عبدالعظیم حسنی درج نیں۔
مفاتیح دے اس حصے دا آخری موضوع جو مفاتیح دی ابتدائی نسخے دے مطابق مفاتیح دے آخری مطالب وچ شمار ہُندے نیں، زیارت قبور مؤمنین تے اس توں متعلقہ دعاؤں توں مربوط اے۔
مفاتیح الجنان دے ملحقات[سودھو]
مؤلف نے دوسری اشاعت وچ "ملحقات مفاتیح الجنان" دے عنوان توں اک تے باب دا اضافہ کیتا اے جس وچ مؤلف نے اٹھ مطالب دا اضافہ کیتا اے جنہاں دی تفصیل ایہ نیں:
- دعا و وداع رمضان المبارک،
- عید فطر دے خطبے،
- زیارت جامعۂ ائمۃ المؤمنین،
- زیارت دے بعد پڑھی جانے والی دعا،
- زیارت وداع ائمہ(ع)،
- رقعۂ حاجت،
- غیبت امام زمانہ(عج دی دعا،
- نیابتی زیارت دے آداب
مؤلف نے اس کتاب وچ مزید کسے چیز دے اضافے دی خوف توں ایسا کرنے والیاں نوں خدا و رسول تے ائمہ اطہار دی لعنت دا مستحق قرار دتا اے۔[۶] لیکن انہاں دے نہ چاہندے ہوئے تے انہاں دی اجازت دے بغیر مفاتیح دے ناشراں نے اس کتاب وچ ملحقات دوم دے عنوان سی بعض تے مطالب دا اضافہ کیتے نیں۔ انہاں ناشراں نے اپنے اس کم دی علت ایویں بیان کر دے نیں کہ چونکہ مؤلف نے مفاتیح الجنان وچ بعض دعاؤاں نوں طولانی ہونے دی وجہ توں صرف انہاں دا ناں جاں کچھ حصہ ذکر کیتا اے۔ اسیں نے انہاں دعاؤاں دے بقیہ حصےآں نوں وی نشر کیتا تاکہ اس کتاب دے ہُندے ہوئے لوگاں نوں کسے تے کتاب دی ضرورت پیش نہ آئے۔ اس سلسلے وچ چونکہ مفاتیح وچ امامزادگان دے لئی کوئی زیارت نامہ نقل نئیں ہویا سی اسلئے اسیں نے ایتھے اُتے اک زیارت نامہ انہاں دے لئی وی ذکر کیتے نیں۔ انہاں ملحقات وچ نماز امام حسین(ع) تے نماز امام جواد(ع) دے بعد دی دعا تے حدیث کساء وی نیں۔[۷]
کتاب باقیات الصالحات[سودھو]
ایہ مؤلف دی مستقل کتاب اے جسنوں انہاں نے مفاتیح دے حاشیے وچ منتشر کیتا اے۔ خود مؤلف دے بقول مفاتیح دے اس حصے دی تحریر بروز جمعہ 19 محرم سن 1345 ہجری قمری نوں ختم ہوئی۔ ایہ کتاب مفاتیح دے حاشیے دے عنوان توں چھ ابواب تے اک ملحقہ اُتے مشتمل اے۔
اس حصے دے مندرجات:
- پہلا باب: روزانہ دے اعمال دا خلاصہ، جس وچ دن تے رات دے مختلف اوقات دے اعمال تے دعائیں نیز نماز شب دی کیفیت و آداب مندرج اے۔
- دوسرا باب: اس باب وچ نماز ہدیہ معصومین(ع)، لیلۃ الدفن دی نماز، حاجات دی نمازیں، استغاثہ دی نمازیں ، ایام ہفتہ دی نمازیں تے بعض ہور مستحب نمازیں مندرج نیں۔ مؤلف نے استخارہ دی اقسام وی اسی باب وچ بیان دی نیں۔
- تیسرا باب: ایہ باب مختلف بیماریاں، مشکلات تے پریشانیاں توں نجات دے لئی مخصوص دعاؤں تے تعویذات اُتے مشتمل اے۔
- چوتھا باب: ایہ باب کتاب شریف الکافی دی منتخب دعاؤں اُتے مشتمل اے تے اس باب دی بیشتر دعائیں مختلف مشکلات تے دشواریاں دے خاتمے تے دنیوی حوائج دی برآوردگی دے لئی مؤثر نیں۔
- پنجواں باب: ایہ باب بعض مختصر احراز تے دعاؤں اُتے مشتمل اے جنہاں نوں مہج الدعوات و مجتنی توں منتخب کیتا گیا اے۔ اس باب وچ بلاؤں توں دور رہنے دی دعائیں (احراز) نیز چند مناجاتاں تے وسعت رزق دی دعائیں شامل نیں۔
- چھیواں باب: بعض سورتاں تے آیات کریمہ دے خواص، چند دعاؤں تے متفرقہ موضوعات اُتے مشتمل اے۔ اس باب وچ قرآن دی بعض سورتاں تے آیات دے خواص بیان کیتے گئے نیں جو روزمرہ مشکلات و مسائل دے حل تے حاجات دے برآوردہ ہونے دے لئی مؤثر نیں۔ مطلوبہ افراد نوں خواب وچ دیکھنے دا عمل، مطالعہ دے آداب، دعائے عقیقہ تے قرآن کریم توں استخارہ دی مختلف قسماں نوں اسی باب وچ بیان کیتا گیا اے۔
- خاتمہ: اس باب وچ احکام میت نوں اجمالی طور اُتے بیان کیتا گیا اے۔
اشاعت و طباعت[سودھو]
شیخ عباس قمی نے مفاتیح الجنان نوں سنہ 1344ہجری وچ تالیف کر دے پہلی مرتبہ مشہد مقدس توں شائع کیتا۔[۸]
ایہ کتاب موجودہ دور وچ مختلف ناشرین ول توں مختلف اشکال تے حجم و ضخامت وچ شائع ہُندی اے۔ چونکہ مفاتیح الجنان اک حجیم تے بھاری کتاب اے چنانچہ اس نوں نال لے کے گھومنا تے سفر کرنا سخت تے مشکل کم اے چنانچہ مختلف ناشراں نے اس وچ مندرج اعمال تے دعاؤں نوں منتخب کرکے "منتخب مفاتیح" دے عنوان توں شائع کر دے نیں۔[۹]
ایہ کتاب مختلف عرب ملکاں وچ وی شائع ہُندی رہتی اے تے ایران وچ اس دی نشر و اشاعت دا سلسلہ مسلسل جاری اے تے میرزا طاہر خوشنویس، مصباح زادہ، میرزا احمد زنجانی کاتب وغیرہ جداں مشہور تے معروف خُوش نَويساں نے خط نسخ تے خط نستعلیق مفاتیح الجنان دی خطاطی دی اے۔ میرزا طاہر خوشنویس نے پنج بار اس کتاب دی خطاطی دی اے۔
تراجم[سودھو]
فارسی وچ مفاتیح دا رائج ترین تے معروف ترین ترجمہ مہدی الہی قمشہ ای دا اے۔ علاوہ ازاں سید ہاشم رسولی محلاتی تے حسین استاد ولی دے تراجم وی شائع ہوئے نیں۔
دوسری زباناں وچ وی مفاتیح دے تراجم موجود نیں تے انگریزی وچ اس کتاب دے گھٹ توں گھٹ چار تراجم دستیاب نیں تے[۱۰] فرانسیسی، ترکی تے ہسپانوی زباناں وچ وی اس دے تراجم موجود نیں۔ [۱۱]
اردو زبان وچ مفاتیح دے متعدد تراجم موجود نیں جن وچ تن تراجم برقی کتب دی صورت وچ دستیاب نیں جنہاں ورڈ دی صورت وچ انٹرنیٹ توں بآسانی اخذ کیتا جاسکتا اے:
مربوطہ کتب[سودھو]
مفاتیح نوین[سودھو]
مفاتیح نوین (مفاتیح جدید) در حقیقت مفاتیح الجنان دا اصلاح شدہ نسخہ اے جس دے مؤلف مرجع تقلید، آیت اللہ ناصر مکارم شیرازی نیں تے انہاں ای دے توسط توں شائع ہوئی اے۔ اس کتاب دے مؤلف دے بقول اس کتاب دا اصل مقصد موجودہ دور دے تقاضاں نوں مد نظر رکھنا تے بعض قابل اعتراض مطالب نوں حذف کرنا اے۔[۱۲]
اس کتاب دے مقدمے وچ اس دے بعض خصوصیات دا ذکر کیتا گیا اے اوہ ایہ نیں:
- دعا دی اہمیت تے اس دے قبول ہونے تے نہ ہونے دے علل و وجہاں۔
- دعاؤاں تے زیارات دے ہر حصے دی ابتداء وچ اک مقدمہ دا اضافہ۔
- دعاؤاں تے زیارتاں دے سنداں نوں حاشیے وچ درج کرنا۔
- بعض مشابہ اعمال نوں حذف کرنا تے بہترین اعمال دا انتخاب
- مطالب نوں نویں سرے توں مرتب کرنا۔
- بعض ضعیف مطالب نوں حذف کرنا۔
- دعاؤاں تے زیارتاں دے انتخاب وچ صرف سند اُتے توجہ دینے دی بجای انہاں دے مضامین اُتے وی توجہ کرنا۔[۱۳]
منہاج الحیاة[سودھو]
ایہ کتاب محمدہادی یوسفی غروی دی تحریر اے جسنوں اہل بیت(ع) عالمی اسمبلی نے شایع دی اے۔ ایہ کتاب مفاتیح الجنان وچ موجود دعاؤاں تے زیارتاں دی مکمل اسناد دی چھان بین کردتی اے۔[۱۴]
اس کتاب دی بعض خصوصیات کچھ ایویں نیں:
- مفاتیح الجنان دی دعاؤاں تے زیارتاں دا سند دے اعتبار توں چھان بین تے بعض دعاؤاں جاں زیارتاں نوں حذف کرنا جاں انہاں دی جایگزینی۔
- دعاؤاں تے زیارتاں دے دقیق مآخذ دا تذکرہ
- بعض موارد وچ تاریخی منابع ول ارجاع دینا۔[۱۵]
مفاتیح الحیات[سودھو]
کتاب مفاتیح الحیاۃ نوں محققین دے اک گروہ نے آیت اللہ عبداللہ جوادی آملی دی زیر سرپرستی تحریر کیتے نیں۔ آیتاللہ جوادی آملی اس کتاب دے تالیف دے علل وجہاں دے حوالے توں فرماندے نیں: "ساناں دعاؤاں دی اس کتاب (مفاتیح الجنان) جو ہر اک دے گھراں وچ نیں، دے نال نال اک تے کتاب دی وی ضرورت اے جو لوگاں نوں زندگی دے آداب تے رسم و رواج توں آگاہ کرو"۔ تسیں کتاب مفاتیح الحیات نوں مفاتیح الجنان دی دوسری جلد دا ناں دیندے نیں۔[۱۶]
حوالے[سودھو]
- ↑ طالعی، سال شمار حیات و آثار محدث قمی، ۱۳۸۹ش، ۱۳- ۴۸
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۲۸
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص ۱۲
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص ۱۲
- ↑ سلطانی، اشاره بہ پارهای از منابع مفاتیح الجنان، ۱۳۸۹ش، ص۴۵۱
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ابتدای ملحقات اول، ص ۸۶۹
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۷۶ش، ص ۹۸۵.
- ↑ طالعی، سالشمار حیات و آثار محدث قمی، ۱۳۸۹ش، ص ۳۱
- ↑ ازجملہ قمی، منتخب مفاتیح الجنان، ۱۳۸۵ش جس وچ قرآنی سورتاں دے علاوہ روزمرہ ضرورت نوں مدنظر رکھدے ہوئے تقریبا 40 دعاؤاں تے زیارات نوں منتخب کرکے شایع کیتا اے۔
- ↑ کتاب مہینے دین، شمارہ 155
- ↑ کتاب مہینے دین، شمارہ155
- ↑ مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ۱۳۹۰ش، ص ۱۶
- ↑ مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، ۱۳۹۰ش، ص ۲
- ↑ مصاحبہ با آیتاللہ یوسفی غروی دربارہ کتاب منہاج الحیاۃ
- ↑ مصاحبہ با آیتاللہ یوسفی غروی دربارہ کتاب منہاج الحیاۃ
- ↑ کتاب مفاتیح الحیات نوں مفاتیح الجنان دی دوسری جلد مننا چاہئے
منابع[سودھو]
- سلطانی، محمدعلی، اشارہ بہ پارہای از منابع مفاتیح الجنان، در مقالات کنگرہ بزرگداشت محدث قمی، قم، نشر نور مطاف، چاپ اول، ۱۳۸۹ش
- سلیمانی، مرضیہ، «یک ذکر بہ صد زبان شنفتن: نگاہی کوتاہ بہ ترجمہ ہای مفاتیح الجنان»، مجلہ دین، شہریور ۱۳۸۹ش، ش۱۵۵
- طالعی، عبدالحسین، سالشمار حیات و آثار محدث قمی، در مقالات کنگرہ بزرگداشت محدث قمی، قم، نشر نور مطاف، چاپ اول، ۱۳۸۹ش
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمہ حسین انصاریان، قم، دار العرفان، ۱۳۸۸ش
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمہ موسوی دامغانی، قم، نشر صدیقہ، چاپ اول، ۱۳۷۶ش
- قمی، عباس، منتخب مفاتیح الجنان، تہران، نشر مبلغان، ۱۳۸۵ش
- مکارم شیرازی، ناصر، مفاتیح نوین، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۹۰ش
- پایگاہ اطلاعرسانی آیتاللہ مکارم شیرازی، معرفی کتاب مفاتیح نوین، تریخ مشاہدہ ۱۹ بہمن ۱۳۹۵ش
- «مصاحبہ با آیتاللہ یوسفی غروی دربارہ کتاب منہاج الحیاہ فی الأدعیہ والزیارات»، پایگاہ مکتب مفید، تریخ بارگزاری ۲۵ خرداد ۱۳۹۵ش، تریخ مشاہدہ ۱۹ بہمن ۱۳۹۵ش
- مصاحبہ با آیت اللہ استادی دربارہ مفاتیح الحیات، «کتاب مفاتیح الحیات را باید جلد دوم مفاتیح الجنان بدانیم»، پایگاہ اینترنتی اسراء، تریخ انتشار ۲۴ اردیبہشت ۱۳۹۱ش، تریخ مشاہدہ ۲۵ بہمن ۱۳۹۵ش