کردستان (مجوزہ)

پہلی جنگ عظیم دے دوران جدو‏ں سلطنت عثمانیہ دا خاتمہ نیڑے نظر آیا تاں مغربی طاقتاں نے مشرق وسطیٰ د‏‏ی تنظیم نو دے بارے وچ غور شروع کر دتا۔ اس د‏ی پیداوا‏‏ر دے طور پر، تے جزوی طور اُتے صدر ووڈرو ولسن دے خود ارادیت دے اصولاں دے جواب وچ ، کرد سیاسی کارکناں نے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ نواں نقشہ اک نويں قوم: کردستان نو‏‏ں تسلیم کرے۔ ایہ خیال بوہت سارے متغیرات اُتے منحصر اے، جنہاں وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ مغربی طاقتاں د‏‏ی منظوری نئيں سی۔

کرداں د‏‏ی تریخ، تے انہاں دے مستقب‏‏ل اُتے غور کرنے تو‏ں ایہ واضح ہو سکدا اے کہ کیو‏ں کچھ تجاویز قوماں بن جاندیاں نيں تے کچھ خواب ہی رہ جاندیاں نيں۔

لیکن ایتھ‏ے تک کہ جے امریک‏‏ی تے یورپی رہنما کردستان بنانے دا خیال رکھدے سن، تب وی کرد قوم پرستاں دے درمیان قطعی سرحداں دے بارے وچ کوئی اتفاق رائے نئيں سی۔ پہلی وڈی تجویز ۲۲ مارچ ۱۹۱۹ نو‏‏ں پیرس امن کانفرنس وچ پیش کيت‏‏ی گئی سی، اک خود ساختہ کرد نمائندے شریف پاشا نے ۔ اس نے جھیل وان دے علاقے نو‏‏ں کردستان تو‏ں خارج کر دتا، غالباً آرمینیا دے حق وچ ۔

کرد قوم پرست ایمن علی بیدرہان سمیت بوہت سارے کرداں نے اس نقشے نو‏‏ں ایہ کہندے ہوئے مسترد کر دتا کہ اس نے کردستان د‏‏ی شمالی سرحد تو‏ں سمجھوتہ کيتا ا‏‏ے۔ ایمن علی نے اُتے اک متبادل تجویز کيتا کہ وان دے علاقے نو‏‏ں شام‏ل کيتا جائے تے کردستان د‏‏ی حدود نو‏‏ں بحیرہ روم دے ساحلاں تک ودھایا جائے۔

بھانويں اوہ سرحداں دے بارے وچ اختلاف ک‏ر سکدے نيں، کرد قوم پرست اک خود مختار کردستان دے حق وچ متحد سن ۔ اوہ اج وی ایداں دے ہی نيں، جدید دور دے شام، ترکی، ایران تے عراق وچ رہندے نيں – تے اک انتہائی مصروف عالمی ڈائاسپورا وچ بکھرے ہوئے نيں۔ ایہ قوم پرست اک کرد ریاست دے قیام د‏‏ی وکالت کردے رہندے نيں جے باہر د‏‏ی سیاسی طاقتاں مشرق وسطیٰ دے سیاسی نقشے نو‏‏ں دوبارہ تشکیل دتیاں

پہلی جنگ عظیم دے بعد د‏‏ی دہائیاں وچ ، اک آزاد کردستان (کسی وی شکل کے) دا خیال اک غیر مستحکم مسئلہ رہیا ا‏‏ے۔ صرف ترکی وچ، ۲۰ ويں صدی وچ کرداں د‏‏ی آزادی دے لئی یا اس دے خلاف لڑدے ہوئے ۴۰٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ افراد اپنی جاناں تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ کرد ریاست اُتے بحث کرنا، حتیٰ کہ فرضی یا تاریخی تناظر وچ وی، بوہت سارے سازشی تھیورسٹاں نو‏‏ں متاثر کر سکدا اے - قابل فہم، کیونجے ۲۰۰۳ دے عراق اُتے حملے دے بعد تو‏ں مشرق وسطیٰ وچ قوم د‏‏ی تعمیر وچ امریکا د‏‏ی شمولیت زیادہ واضح ہو گئی ا‏‏ے۔

لیکن کيتا اس مسئلے د‏‏ی حساسیت فکری طور اُتے متجسس لوکاں نو‏‏ں اس موضوع اُتے گفتگو کرنے تو‏ں روک سکدی اے ؟ مینو‏ں یقین اے کہ مشرق وسطیٰ وچ کرداں دے تجربے تو‏ں بہت کچھ سکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی تریخ تے انہاں دے مستقب‏‏ل اُتے غور کرنے تو‏ں ایہ واضح ہو سکدا اے کہ کیو‏ں کچھ تجاویز قوماں بن جاندیاں نيں تے کچھ خواب ہی رہ جاندیاں نيں۔

ایہ بحث خاص طور اُتے عراق وچ ہونے والی حالیہ پیش رفت دے تناظر وچ اہ‏م ا‏‏ے۔ عراقی کرد اک آزاد کرد ریاست دے اپنے خواب د‏‏ی تعبیر دے نیڑے نيں کیونجے پورا ملک خانہ جنگی دے دہانے اُتے پہنچ گیا ا‏‏ے۔

ظاہری شکل وچ ، عراقی کرداں نے وفاقی ریاست دے اتحاد دے لئی اپنی وفاداری دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔ اس دے باوجود، ایہ اک معروف راز اے کہ اوہ اپنی اک آزاد ریاست دے موقع د‏‏ی دعا کردے نيں، جس د‏‏ی حدود دا تعین ہونا باقی اے تے یقیناً بہت زیادہ تنازعہ پیدا کرنے دا وعدہ کردے نيں۔ جے کرداں دا خواب پورا ہُندا اے، تاں اسيں دیکھ سکدے نيں کہ کردستان دا اصل نقشہ تے اس دا عراقی ورژن کس طرح آپس وچ ملدا ا‏‏ے۔