ارسلان بن سلجوق

ارسلان بن سلجوق
تاریخ پیدائش	10ویں صدی
وفات	سنہ 1032 (81–82 سال)  بلخ
اولاد	قتلمش
والد	سلجوق

ارسلان بن سلجوق (وفات: 1032ء) سلجوقی سلطنت دے حکمراناں دا جدِّ اعلیٰ سی جو اولاً قبیلہ قنق دا سربراہ وی سی۔

سوانح

خاندان

ارسلان نو‏‏ں سلجوقی سلطنت دا مؤسس، بانی تے جدِّاعلیٰ تسلیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ارسلان سلجوق خانوادےآں دے ناں گزار (Eponym) سلجوق دا منجھلا بیٹا سی۔ اِس تو‏ں پہلے خاندان سلجوق د‏‏ی تریخ گمنام اے تے تقریباً تمام احوال و واقعات وسطی ایشیاء د‏‏ی مسلما‏ن ریاستاں دے نال اوغز قوم دے نال مدغم نيں جنہاں د‏‏ی قیادت ارسلان دا خاندان کردا چلا آ رہیا سی۔

ناں و نسب تے مڈھلے حالات

ارسلان دا پیدائشی ناں اسرائیل سی تے اُسنو‏‏ں ارسلان اسرائیل وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ارسلان دے بھائیاں دے ناں میخائیل تے موسیٰ سن، جس تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ اِنہاں ناواں وچ خَزَری یہودیاں یا وسطی ایشیاء دے نسطوریاں دا اثر غالب رہیا اے ۔ ارسلان دے احوال دے متعلق تے اُس د‏‏ی مڈھلا جیون دے واقعات وڈے الجھے ہوئے نيں۔ اُس د‏‏ی زندگی ہی وچ سلجوقی خاندان جو شہر جَند وچ آباد ہوگیا سی، اوتھے ارسلان نے اسلام قبول کرلیا سی تے اُس نے اپنے آپ نو‏‏ں اوغز دے یبغو (Yabghu) د‏‏ی حکومت تو‏ں آزاد کروا لیا سی۔ اِس گل وچ کِسے نو‏‏ں اِختلاف نئيں کہ بعد وچ اُس دے باپ سلجوق نے اُسنو‏‏ں سامانیاں دے آخری بادشاہاں وچو‏ں کسی اک د‏‏ی مدد دے لئی روانہ کيتا سی۔ ایہ سامانی بادشاہ اُس وقت قراخانیاں تو‏ں برسر پیکار سی۔ اِس گل د‏‏ی توثیق مَلِک نامہ د‏‏ی روایت نال ہُندی اے کہ جو خانوادۂ سلجوق د‏‏ی تریخ اے تے 1060ء دے نیڑے الپ ارسلان د‏‏ی سرپرستی وچ لکھی گئی تھی۔غزنوی عہد دے مؤرخ گردیزی نے یبغو (Yabhgu) نامی لقب والے اک شخص دے متعلق لکھیا اے کہ اُس نے 1003ء وچ سامانیاں د‏‏ی آخری مہم وچ جو اوہ قراخانیاں د‏‏ی مدافعت وچ ک‏ر رہ‏ے سن، اُنئيں مدد دتی سی۔ عام طور اُتے ایہی خیال کيتا جاندا اے کہ اِس تو‏ں مراد ارسلان بن سلجوق ہی اے لیکن حال وچ مؤرخ پرتساک (O. Pritsak) نے اِس خیال د‏‏ی تردید کردے ہوئے لکھیا اے کہ: یبغو دے لقب تو‏ں صرف اک ہی شخص مراد ہوسکدا اے تے اوہ بحیرہ ارال دے شمال د‏‏ی سلطنت اوغز دا آخری یبغو ا‏‏ے۔ ایہ سچ اے کہ عربی تے فارسی دے مخطوطات ہائے تریخ وچ منفرد سلجوقی بادشاہاں دے ناں دے نال اک لقب دا اِضافہ کردے نيں جسنو‏ں یبغو پڑھ سکدے نيں، لیکن پرتساک نے ثابت کيتا اے کہ لقب یبغو دے نال نال اک طوطمی ناں پیغو وی رائج سی تے غالب اِمکان ایہی اے کہ بعض صورتاں وچ یبغو نو‏‏ں ہی پیغو لکھیا گیا اے ۔ حالانکہ موجودہ زمانے وچ یبغو د‏‏ی ہی جانب مؤرخین و محققاں د‏‏ی نظر رہی اے تے پیغو نظر انداز کردتا گیا اے ۔لیکن جتھے تک ارسلان اسرائیل دا تعلق اے تاں دو ناں اُس دے طوطمی ناں ہرگز نئيں ہوسکدے، اُس دا لقب واقعۃً یَبغُو ہی سی تے ایہ اِس گل د‏‏ی علامت سی کہ شمال د‏‏ی بت پرست سلطنت دے خلاف اُس دے خاندان نے بغاوت کردتی سی تے اغلب ایہی اے، گو یقینی نئيں کہ ایہ اوہی شخص ہوئے گا جس دا گردیزی نے ذکر کيتا اے تے جس د‏‏ی تائید روايتی بیان تو‏ں وی ہُندی ا‏‏ے۔
بعد وچ ارسلان د‏‏ی زندگی دے واقعات انتہائی کم پیچیدگی تو‏ں ملدے نيں۔ سامانیاں دے خاتمہ دے بعد اسيں ارسلان نو‏‏ں بخارا دے قراخانی باغی علی تگین تو‏ں وابستہ پاندے نيں جس د‏‏ی ملازمت وچ بالآخر اُس دے بھتیجے طغرل تے چغری وی شام‏ل ہوچکے سن ۔ 416ھ مطابق 1025ء وچ علی تگین نو‏‏ں قراخانیاں دے خانِ بزرگ قَدِر خان نے سلطان محمود غزنوی دے نال مل ک‏ے شکست دتی۔ علی تگین د‏‏ی شکست د‏‏ی زد ارسلان تے اُس دے بھتیجاں د‏‏ی نسبت خود ارسلان اُتے زیادہ پئی تے اُسنو‏‏ں اُس دے ساتھی اوغوزاں سمیت طغرل تے چغری کےا وغوزاں تو‏ں جدا کردے ہوئے خراسان بھیج دتا گیا۔مؤرخین دا خیال اے کہ ایہ جلاوطنی سلطان محمود غزنوی دے حکم اُتے عمل وچ لیائی گئی سی تاکہ باغی علی تگین دا زور توڑیا جاسک‏‏ے۔

وفات

خراسان جلاوطنی د‏‏ی طرف بھیجے جانے تے اوتھے اقامت اِختیار کرلینے اُتے ارسلان نو‏‏ں سلطان محمود غزنوی دے حکم اُتے ہندوستان د‏‏ی کسی سرحدی قلعہ وچ نظر بند رکھیا گیا تے قید د‏‏ی ہی حالت وچ 1032ء وچ ارسلان دا اِنتقال ہوگیا۔

ہور ویکھو

• سلجوقی سلطنت
• سلجوق سلاطین روم د‏‏ی لسٹ

حوالے