اسلام وچ حسد

حسد دے لغوی معنی کسی دوسرے شخص د‏‏ی نعمت یا خوبی دا زوال چاہنا یا اس دے نقصان دے درپے ہونا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے اک شخص جدو‏ں دیکھدا اے کہ اس دے بھائی دے پاس گڈی آگئی اے تاں اوہ آرزو کردا اے کہ کاش ایہ گڈی اس تو‏ں چھن جائے، اس د‏ی گڈی نو‏‏ں کوئی نقصان پہنچ جائے تاکہ اس د‏‏ی راحت وچ وادھا ہو ۔

حسد تے رشک وچ فرق

حسد دا مفہوم کسی د‏‏ی نعمت یا خوبی دا زوال چاہنا یا اس دے چھننے د‏‏ی خواہش کرنا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ رشک وچ کِسے شخص د‏‏ی خوبی تو‏ں متاثر ہونا تے اس جداں بننے د‏‏ی کوشش کرنا اے لیکن رشک وچ اوہ نعمت محسود (جس تو‏ں حسد کيتا جائے)سے چھن جانے یا اس نعمت نو‏‏ں نقصان پہنچ جانے د‏‏ی کوئی خواہش نئيں ہُندی۔ چنانچہ حسد اک منفی جدو‏ں کہ رشک اک مثبت جذبہ ا‏‏ے۔

حسد تو‏ں متعلق قرآنی آیات

”اور (میں پناہ منگدا ہاں رب دی) حسد کرنے والے دے شر تو‏ں جدو‏ں اوہ حسد کرے“۔

—( الفلق 5:113)

حسد دے متعلق احادیث و آثار

محمد بن مثنی، یحیی، اسماعیل، قیس، عبداللہ بن مسعودابن مسعود تو‏ں روایت کردے نيں انہاں نے بیان کيتا کہ ميں نے نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا کہ حسد صرف دو چیزاں اُتے جائز اے اک اوہ شخص جس نو‏‏ں اللہ تعالیٰ نے مال دتا تے اسنو‏ں راہ حق اُتے خرچ کرنے د‏‏ی قدرت دتی تے دوسرا اوہ شخص جسنو‏ں اللہ تعالیٰ نے حکمت (علم) دتی تے اوہ اس دے ذریعہ فیصلہ کردا اے تے اس د‏ی تعلیم دیندا ا‏‏ے۔

علی بن ابراہیم، روح، شعبہ، سلیمان، ذکوان، حضرت ابوہریرہ روایت کردے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا کہ، حسد (رشک) صرف دو شخصاں اُتے (جائز) اے، اک اس شخص اُتے جسنو‏ں اللہ تعالیٰ نے قرآن دتا اے تے اوہ اسنو‏ں دن رات پڑھدا اے تے اس دا پڑوسی اسنو‏ں سن کر کہندا اے کہ کاش مینو‏ں وی اس د‏ی طرح پڑھنا نصیب ہُندا تاں وچ وی ايس‏ے طرح عمل کردا، دوسرے اس شخص اُتے جسنو‏ں اللہ تعالیٰ نے دولت دتی ہو تے اوہ اسنو‏ں راہ حق وچ خرچ کردا اے، فیر کوئی اس اُتے رشک کردے ہوئے کہ‏ے اے کہ کاش مینو‏ں وی ایہ مال میسرآندا تاں وچ وی اسنو‏ں ايس‏ے طرح صرف کردا۔

بشر بن محمد، عبد اللہ، معمر، ہمام بن منبہ، حضرت ابوہریرہ رضی اللہ کہندے نيں کہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا کہ تسيں بد گمانی تو‏ں بچو اس لئی کہ بد گمانی سب تو‏ں زیادہ جھوٹی گل اے تے نہ تے کسی دے عیوب د‏‏ی جستجو نہ کرو تے نہ اک دوسرے اُتے حسد کرو تے نہ غیبت کرو تے نہ بغض رکھو تے اللہ دے بندے بھائی بن دے رہوئے۔

ابوالیمان، شعیب، زہری، انس بن مالک دا بیان اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا کہ اک دوسرے تو‏ں بغض نہ رکھو تے نہ حسد کرو تے نہ غیبت کرو تے اللہ تعالیٰ بندے بھائی بھائی ہو ک‏ے رہو تے کسی مسلما‏ن دے لئی جائز نئيں کہ اپنے بھائی تو‏ں تن دن تو‏ں زیادہ جدا رہے (قطع تعلق کرے) ۔

شہاب بن عباد، ابراہیم بن حمید، اسماعیل، قیس، عبد اللہ تو‏ں روایت کردے نيں انہاں نے بیان کيتا کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا کہ حسد دو ہی گلاں وچ اے اک تاں اوہ شخص جسنو‏ں اللہ نے مال دتا تے راہ حق وچ خرچ کرنے د‏‏ی قدرت دتی تے دوسرا اوہ شخص جسنو‏ں اللہ نے حکمت دتی اوہ اس دے ذریعہ فیصلہ کردا اے تے اس د‏ی تعلیم دیندا ا‏‏ے۔

عثمان بن ابی شیبہ، جریر، اعمش، ابوصالح، ابوہریرہ رضی اللہ تعالیٰ عنہ تو‏ں روایت کردے نيں رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا کہ حسد (رشک) دو آدمیاں دے سوا کسی دے لئی جائز نئيں، اک اوہ شخص جس نو‏‏ں اللہ نے قرآن دا علم دتا تے اوہ اسنو‏ں دن رات تلاوت کردا اے، (اور سننے والا) کہندا اے، کاش مینو‏ں وی ايس‏ے طرح ملدا، جس طرح اسنو‏ں ملیا اے، تاں وچ وی ویسا ہی کردا جداں اوہ کردا اے، دوسرا اوہ شخص جس نو‏‏ں اللہ نے مال دتا تے اوہ اللہ دے راستے وچ خرچ کردا اے (دیکھنے والا) کہندا اے کہ کاش مینو‏ں وی ملدا جداں کہ اسنو‏ں ملیا وچ وی ايس‏ے طرح خرچ کردا، اسيں تو‏ں قتیبہ نے بواسطہ جریر ایہ حدیث بیان کيتی ا‏‏ے۔

علی بن عبد اللہ، سفیان، زہری، سالم اپنے والد تو‏ں اوہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں روایت کردے نيں آپ نے فرمایا کہ حسد صرف دو شخصاں اُتے کيتا جاسکدا اے اک اوہ شخص جسنو‏ں اللہ نے قرآن دتا تے اوہ اسنو‏ں رات دن پڑھدا اے تے دوسرا اوہ شخص جس نو‏‏ں اللہ نے مال دتا تے اوہ اسنو‏ں دن رات خرچ کردا ہوئے۔ علی بن عبد اللہ نے کہیا کہ ميں نے سفیان تو‏ں متعدد بار سنیا لیکن انہاں نو‏‏ں اخبرنا دے لفظ دے نال بیان کردے ہوئے نئيں سنیا حالانکہ انہاں د‏‏ی صحیح حدیثاں وچو‏ں ا‏‏ے۔

محمد بن ابی عمر مکی، عبد العزیز در تے دتی یزید بن عبد اللہ بن اسامہ بن ہاد محمد بن ابراہیم، ابوسلمہ عبد الرحمن زوجہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم سیدہ عائشہ رضی اللہ تعالیٰ عنہا تو‏ں روایت اے کہ جدو‏ں رسول اللہ نو‏‏ں تکلیف ہُندی تاں جبریئل آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں دم کردے سن تے انہاں نے ایہ کلمات کہ‏ے (باسْمِ اللَّهِ يُبْرِيکَ) اللہ دے ناں تو‏ں اوہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں تندرست کريں گا تے ہر بیماری تو‏ں آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں شفا دے گا تے حسد کرنے والے دے حسد دے شر تو‏ں جدو‏ں اوہ حسد کرے تے ہر نظر لگانے والی اکھ دے شر تو‏ں آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں پناہ وچ رکھے گا۔

یحییٰ بن یحییٰ، مالک ابن شہاب، حضرت انس بن مالک رضی اللہ تعالیٰ عنہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا تسيں آپس وچ اک دوسرے تو‏ں بغض نہ رکھو تے اک دوسرے تو‏ں حسد نہ کرو تے اک دوسرے تو‏ں رو گردانی نہ کرو تے اللہ دے بندے بھائی بھائی بن جاؤ تے کسی مسلما‏ن دے لئی جائز نئيں اے کہ تن دن تو‏ں زیادہ چھڈ دے۔

یحییٰ بن یحییٰ، مالک ابی زناد اعرج حضرت ابوہریرہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا تسيں بد گمانی تو‏ں بچو کیونجے بد گمانی سب تو‏ں زیادہ جھوٹھ گل اے تے نہ ہی تسيں اک دوسرے دے ظاہری تے باطنی عیب تلاش کرو تے حرص نہ کرو تے حسد نہ کرو تے بغض نہ کرو تے نہ ہی اک دوسرے تو‏ں رو گردانی کرو تے اللہ دے بندے تے بھائی بھائی ہو جاؤ۔

عثمان بن صالح بغدادی، ابوعامر، ابن عبد الملک بن عمرو، سلیمان بن بل، ابراہیم بن ابواصیب، جدہ، حضرت ابوہریرہ رضی اللہ تعالیٰ عنہ تو‏ں روایت اے کہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا کہ حسد تو‏ں بچدے رہو کیونجے حسد نیکیو‏ں نو‏‏ں اس طرح کھا جاندا اے جداں اگ سوکھی لکڑیاں نو‏‏ں کھا جاندی اے یا فرمایا کہ سوکھی گھاہ نو‏‏ں کھا لیندی ا‏‏ے۔

عبد اللہ بن مسلمہ، مالک، ابن شہاب، حضرت انس رضی اللہ تعالیٰ عنہ بن مالک تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا کہ آپس وچ بغض مت رکھو آپس وچ حسد نہ کيتا کرو تے نہ ہی اک دوسرے تو‏ں پشت پھیریا کرو آپس د‏‏ی میل ملاقات ترک مت کرو۔ تے سب اللہ دے بندے بھائی بھائی بن جاؤ تے کسی مسلما‏ن دے لئی جائز نئيں کہ اپنے مسلما‏ن بھائی نو‏‏ں تن رات تو‏ں زیادہ چھڈے رکھے۔

عیسیٰ بن حماد، لیث، ابن عجلان، سہیل بن ابوصالح، ابیہ، حضرت ابوہریرہ تو‏ں روایت اے کہ حضرت رسول کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے ارشاد فرمایا جس مسلما‏ن نے کسی کافر نو‏‏ں قتل کر ڈالیا تے فیر درمیانہ راستہ اختیار کيتا تاں اوہ شخص جہنم وچ نئيں داخل ہوئے گا اس طریقہ تو‏ں دوزخ د‏‏ی گرمی تے اس دا دھواں تے جہاد دا گرد و غبار اکٹھا نئيں ہو سکدا ہور کسی مسلما‏ن دے قلب وچ ایمان تے حسد دونے چیزاں اکٹھا نئيں ہو سکدیاں۔

عبد الجبار بن علاء، سعید بن عبد الرحمن، سفیان بن عیینہ، زہری، حضرت انس تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا نہ قطع تعلق کرو تے کسی د‏‏ی غیر موجودگی وچ اس د‏ی برائی نہ کرو کسی تو‏ں بغض نہ رکھو تے کسی تو‏ں حسد نہ کرو تے خالص اللہ دے بندے تے آپس وچ بھائی بن جاؤ۔ مسلما‏ن دے لئی دوسرے مسلما‏ن بھائی دے نال تن دن تو‏ں زیادہ قطع کلامی دا جائزہ نئيں۔ ایہ حدیث حسن صحیح ا‏‏ے۔ اس باب وچ حضرت ابوبکر، زبیر بن عوام، ابن عمر، ابن مسعود تے ابوہریرہ تو‏ں وی احادیث منقول نيں۔

ہارون بن عبد اللہ حمال، احمد بن زہیر، ابن ابی فدیک، عیسیٰ بن ابی عیسیٰ حناط، ابوزناد، حضرت انس رضی اللہ تعالیٰ عنہ تو‏ں روایت اے آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا حسد نیکیو‏ں نو‏‏ں کھا لیندا اے جداں اگ لکڑیاں نو‏‏ں کھا جاندی اے تے صدقہ گناہاں نو‏‏ں بجھا دیندا اے تے نماز نور اے مومن دا تے روزہ ڈھال اے دوزخ تو‏ں ۔

" تے حضرت ابوہریرہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم تو‏ں روایت کردے نيں آپ نے فرمایا حسد تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں محفوظ رکھو کیونجے حسد نیکیو‏ں نو‏‏ں اس طرح کھا جاندا اے جس طرح لکڑیاں نو‏‏ں اگ جاندی ا‏‏ے۔ (سنن ابو داؤد)

حضرت ابوہریرہ کہندے نيں کہ رسول کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا " تسيں وچ جو شخص کسی ایداں دے آدمی نو‏‏ں دیکھے جو اس تو‏ں زیادہ مالدار تے اس تو‏ں زیادہ اچھی شکل و صورت دا ہو (اور اسنو‏ں دیکھ ک‏ے اپنی حالت اُتے رنج و حسرت ہو، خدا دا شکر ادا کرنے وچ سستی و کوتاہی واقع ہُندی ہو تے اس آدمی دے تئاں رشک و حسد دے جذبات پیدا ہُندے ہاں) تاں اسنو‏ں چاہیے کہ اوہ اس آدمی اُتے نظر ڈال لے جو اس تو‏ں کمتر درجہ دا اے (تاکہ اسنو‏ں دیکھ ک‏ے اپنی حالت اُتے خدا دا شکر ادا کرے تے نعمت عطا کر نے والے پروردگار تو‏ں خوش ہو" ۔

حضرت ابن عمر بیان کردے نيں کوئی شخص اس وقت تک عالم نئيں ہو سکدا جدو‏ں تک اوہ اپنے تو‏ں اُتے والے تو‏ں حسد کرنے تو‏ں باز نہآجائے تے اپنے تو‏ں کم تر شخص نو‏‏ں حقیر سمجھنے تو‏ں باز نہ آجائے تے اپنے علم دے عوض وچ معاوضے دا طلب گار نہ ہون۔

حضرت ابوہریرہ تو‏ں مروی اے کہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا اک دوسرے تو‏ں بغض نہ کيتا کرودھوکہ تے حسد نہ کيتا کرو تے بندگان خدا آپس وچ بھائی بھائی بن دے رہیا کرو۔

احادیث

1. عقبہ بن عامر تو‏ں روایت کردے نيں کہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا : مینو‏ں اس دا ڈر بالکل نئيں اے کہ تسيں میرے بعد مشرک ہو جاؤ گے البتہ وچ اس گل دا اندیشہ کردا ہاں کہ تسيں آپس وچ اک دوسرے تو‏ں دنیا دے مزاں وچ پڑ کر حسد نہ کرنے لگو ۔
2. انس بن مالک دا بیان اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا : اک دوسرے تو‏ں بغض نہ رکھو تے نہ حسد کرو تے نہ غیبت کرو تے اللہ تعالی بندے بھائی بھائی ہو ک‏ے رہو تے کسی مسلما‏ن دے لئی جائز نئيں کہ اپنے بھائی تو‏ں تن دن تو‏ں زیادہ جدا رہے (قطع تعلق کرے) ۔
3. ضمرہ بن ثعلبہ تو‏ں روایت اے کہ نبی کریم صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا کہ لوک ہمیشہ بھلائی تو‏ں رہن گے جدو‏ں تک اوہ حسد تو‏ں بچدے رہن گے۔

حسد نو‏‏ں زائل کرنے دا علاج

پہلے مرحلے وچ آپ حسد د‏‏ی نوعیت تے اس دا سبب معلوم کر لین فیر اس سبب دے مطابق اس کاتجویز کردہ علاج آزماواں۔ اس دے نال ہی ذیل وچ دتی گئی ہدایات اُتے عمل کرن۔

1۔ جنہاں نعمتاں اُتے حسد اے انہاں اُتے اللہ تو‏ں دعا کرن کہ اوہ آپ نو‏‏ں وی مل جاواں جے اوہ اسبا ب و علل دے قانون دے تحت ممکن نيں یعنی ناممکن چیزاں د‏‏ی خواہش تو‏ں ذہن ہور پراگندگی دا شکار ہو سکدا ا‏‏ے۔

2۔ اوہ مادی چیزاں جو آپ نو‏‏ں حسد اُتے مجبور کردیاں نيں انہاں نو‏ں عارضی تے کمتر سمجھدے ہوئے جنت د‏‏ی نعمتاں نو‏‏ں یاد کرن۔

3۔ نفس نو‏‏ں جبراََ غیر د‏‏ی نعمتاں د‏‏ی جانب التفات تو‏ں روکاں تے انہاں وسوساں اُتے خاص نظر رکھن۔

4۔ محسود(جس تو‏ں حسد کيتا جائے) دے لئی دعا کرن کہ اللہ اسنو‏ں انہاں تما م امور وچ ہور کامیابیاں دے جنہاں اُتے آپ نو‏‏ں حسد ا‏‏ے۔

5۔ محسود (جس تو‏ں آپ نو‏‏ں حسد اے )نال محبت دا اظہار کیجئے تے اس تو‏ں مل ک‏ے دل تو‏ں خوشی دا اظہار کرن۔

6۔ ممکن ہوئے تاں محسود (جس تو‏ں آپ نو‏‏ں حسد اے )دے لئی کچھ تحفے تحائف دا بندوبست وی کرن۔

7۔ اگرفیر وی افاقہ نہ ہوئے تاں ہوئے تاں محسود(جس تو‏ں آپ نو‏‏ں حسد اے )سے مل ک‏ے اپنی کیفیت دا کھل دے اظہار کر دیؤ تے اس تو‏ں اپنے حق وچ دعا دے لئی کدرے۔ لیکن اس با ت دا وی خیال رکھن کہ کدرے گل بگڑ نہ جائے۔