الاہُنیاں

الاہنیاں اک سوگمئی شاعری-روپ اے جو پنجابی دا لوک شاعری-روپ اے۔ الاہنی توں مطلب اے، استتی جاں صفت۔ جد کسے دی موت ہو جاندی اے تاں سدیویں وچھوڑا دے گئے انسان دے گناں والے جہڑے کرنامئی تے سوگ-گیت عورتاں ولوں الاپے جاندے ہن، پنجابی وچ اوہناں نوں الاہنیاں کیہا جاندا اے۔

الاہنی مراسن جاں نائن پاؤندی اے جو پیشہ ور سیاپاکار ہندی اے۔ موہرے-موہرے نین الاہنی دی اک تک آکھی جاندی اے اتے نالو-نالو اس وچ زنانیاں سر ملاؤندیاں جاندیاں ہن۔ الاہنی کورس وچ گائی جان کر کے اک طرحاں دا سموہ-گان اے۔ اس تو ودھ الاہنی سیاپا کرن ویلے اچاری جاندی اے۔ مالوے وچ پیشاوار سیاپاکار تے الاہنیکار دا کم مراسناں، ڈومنیاں، نائناں آدی نبھاؤندیاں ہن۔ ساریاں سوانیاں اک گول دائرے وچ اتے پیشیوار سیاپاکار وچکار کھلو جاندی اے۔ اوہ اپنے دوویں ہتھ پہلاں متھے اتے پھیر پٹاں اتے ماردی جاندی اے۔ اسے طرحاں باقی سوانیاں اکو تال وچ ہتھ ماردیاں ہوئیاں ساتھ دندیاں ہن۔

پیشیوار سیاپاکار اپنی دہتھڑ دی تال مطابق الاہنی اچاردی جاندی اے اتے باقی سوانیاں دی تال دا خیال رکھدیاں ہن۔ ہر تک دے انت اتے دوجیاں سوانیاں انترے دی کسے اک کیدری تک نوں اچاردیاں جاں دہراؤندیاں جاندیاں ہن۔ ساری الاہنی اکلی سیاپاکار ولوں اچاری جاندی اے اتے باقی گروہ اک مرکزی تک دے دہراؤ راہیں ہنگارا بھردا اے جویں:-

پیشاور سیاپاکار: ماواں-دھیاں دی دوستی کوئی ٹٹدی قہراں دے نال، پٹی دھی نی میریئے امبڑیئے
گروہ: ہائے ہائے نی میریئے امبڑیئے

الاہنیاں دے نال چلدا سیاپا کئی طرحاں دا ہندا اے۔ جدوں پہلاں گلھاں جاں پڑپڑیاں اتے، پھیر پٹاں اتے، مڑ پھیر پٹاں اتے اتے پھر چھاتی جاں گلھاں اتے ہتھ مارے جان اوہ تہتھڑا-سیاپا کہاؤندا اے۔ سیاپے دیاں حرکتاں مطابق ہی الاہنیکار دے اچار دا لہجے ہولی-تیزی اتے بہت تیز ہندا اے۔ الاہنی وچ سیاپے دا ساتھ ہون کر کے الاہنیکار دے دکھ دا پرگٹاوا بول اتے جسمانی حرکت وچ ونڈیا جاندا اے۔

الاہنیاں وکھو-وکھریاں ہندیاں ہن۔ مرن والا انسان بچہ، جوان، وڈی عمر دا بزرگ اتے چھوٹی عمر دی کڑی، نونہہ، دھی، سسّ آدی وی ہو سکدی اے۔ سو ایہناں متعلق الاہنیاں وکھو-وکھریاں ہونگیاں کیونکہ عورتاں دے گن کرم مرداں نالوں وکھرے ہونگے۔ بچے جاں کچی عمر وچ ہوئی موت متعلق الاہنیاں وچ ممتا ودھیرے ہوویگی اتے جے بہت ہی پکی عمر دا بڈھا واہگرو نوں پیارا ہو جائے تاں وڈا کرن دی ریت نال وچھوڑے دی بھاونا دے نال ستنشٹتا اتے خوشی دا پرگٹاوا وی کیتا جاندا اے۔

سیاپے دا کردار نائن ولوں کیتا جاندا اے۔ جدوں کسے دے جوان پتّ جاں دھی دی موت ہو جاوے تاں اس اتوں دکھی دل نال پائی جان والی الاہنی اس طرحاں دی ہندی اے: سوہنی چھیل چھبیلی، نی دھیے مورنیئے، ہائے ہائے دھیے مورنیئے۔

پہلی تک دا اچارن نائن جاں مراسن کریگی اتے پچھلی تک دا اچارن گروہ دے روپ وچ عورتاں کری جان گئیاں۔ مری ہوئی دھی دے گناں دی صفت عورتاں کردیاں جانگیاں۔

“جے کسے جوان آدمی موت ہو جائے اتے دونوں پاسیاں توں عورتاں پڑ بنھ کے کھلوتیاں ہون تاں نائن پہلاں بول اچار کے الاہنی انجھ شروع کریگی:

موت پچھیندی آئی، ہائے وے یر جوانا

دوہاں ہتھاں نال اپنی چھاتی، پٹاں اتے منہ اپر دہتھڑا مار کے باقی کہنگیاں:

ہائِ وے یر جوانا”

جے پکیری عمر دے بڈھے دی موت ہو جاوے تاں اجیاے موقعے تے مراسن ولوں پائی جان والی الاہنی دا نمونہ اس طرحاں اے: بڈھا تاں بہندا کرسی ڈاہ، ہائے نی بڈھڑا مر نی گیا بڈھڑی رنڈی کر نی گیا۔

موت انسان نوں اک گہرے دکھ وچ سٹّ دندی اے اتے جدوں گروہ اس دکھ وچ شریک ہندا اے تاں دکھ دا بھار ونڈیا جاندا اے۔

تہذیبی اہمیت

ساڈا رشتہ- ناطہ ڈھانچہ، تہذیبی قدراں-قیمتاں اتے رسماں-ریتاں نوں مکھ رکھ کے الاہنیاں پنجابی سبھیاچار دا انکھڑ انگ ہو نبڑدیاں ہن۔ الاہنیاں دا تہذیبی اہمیت ہون دے نال-نال ایہناں دی ساہتی اہمیت بہت اے۔ انسان گیتاں وچ جمدا اے اتے گیتاں وچ مردا اے۔ انسان دے جم ویلے بہت ہی ودھیاں خوشی بھرے ماحول وچ خموضوعاں دے گیت گائے جاندے ہن اتے اخیر جدوں انسان دی موت ہندی اے تاں اس ویلے وی سوگمئی گیت گائے جاندے ہن۔ اس ویلے الاہنیاں، کیرنے اتے وین پائے جاندے ہن۔ جے انسان دی زندگی وچ ایہہ لوک گیت نہ ہون تاں انسان دی زندگی ادھوری اے۔

الاہنیاں نوں اکٹھا کرن اتے کھوج کرن متعلق بہت اپرالے کیتے گئے ہن۔ ڈاکٹر ناہر سنگھ نے کیرنا اتے الاہنی دا بطور لوک-کاو دے روپ دے مطالعہ کیتا اے۔ تہذیبی اہمیت نال-نال الاہنیاں دی ساہتی اہمیت وی اے۔ سری گرو گرنتھ صاحب وچ الاہنیاں دی بھاونا دے نوں شبد ملدے ہن:

() گرو نانک: وڈہنس راگ، پنج الاہنیاں، پنے 578-82

(ا) گرو امرداس: وڈہنس راگ، چار بد، پنے 582-85

ہر انسان دی موت ویلے وکھو-وکھریاں الاہنیاں اچاریاں جاندیاں ہن۔ بڈھے دی موت ویلے ہور الاہنی چاری جاندی اے اتے کڑی اتے جوان منڈے دی موت ویلے ہور الاہنی اچاری جاندی اے۔ جدوں الاہنی الاپی جاندی اے تاں بندے دے من دیاں بھاوناواں نوں باہر کڈھ دندی اے۔ الاہنی اک اجیہا کاو-روپ اے جو کہ انسان دے من دا بھار حلقہ کردا اے۔

حوالے

1 ڈاکٹر کرنیل سنگھ تھند، پنجابی دا لوک ورثہ، پنجابی بولی ترقی ڈیپارٹمنٹ، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1996، پنہ-163

2 ڈاکٹر ناہر سنگھ، لوک-کاو دی سرجن عمل، لوک گیت پرکاشن، سرہند، 1983، پنہ-181-182

5 ڈاکٹر کرنیل سنگھ تھند، پنجابی دا لوک ورثہ، پنجابی بولی ترقی ڈیپارٹمنٹ، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1996، پنہ-164

6 ڈاکٹر ناہر سنگھ، لوک-کاو دی سرجن پکرریا، لوک گیت پرکاشن، سرہند، 1983، پنہ-188

7 ڈاکٹر کرنیل سنگھ تھند، پنجابی دا لوک ورثہ، پنجابی بولی ترقی ڈیپارٹمنٹ، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1996، پنہ-164-165

9 ڈاکٹر ناہر سنگھ، لوک-کاو دی سرجن عمل، لوک گیت پرکاشن، سرہند، 1983، پنہ-190

10 ڈاکٹر کرنیل سنگھ تھند، پنجابی دا لوک ورثہ، پنجابی بولی ترقی ڈیپارٹمنٹ، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1996، پنہ-165-166