انگریزی تے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنیاں دے ہندوستان اُتے حملے
۱۷ويں صدی دے اوائل وچ ، ڈچ تے انگلش ایسٹ انڈیا کمپنیاں نے ہندوستان تے چین دے سمندراں وچ وسیع تجارتی نیٹ ورک تیار کرنے دے لئی اپنی عظیم اسکیماں دے حصے دے طور اُتے اپنی نظراں ہندوستان دی طرف موڑ دتیاں انہاں نوں دو اہم چیلنجاں دا سامنا کرنا پيا:
۱) مغلاں دی حمایت حاصل کرنا جنہاں نے ہن بوہتے شمالی ہندوستان اُتے قبضہ کر ليا سی تے
۲) پرتگالیاں نوں باہر کڈنا جو مغربی ساحل دے نال اچھی طرح توں جڑے ہوئے سن ۔
مغل[سودھو]
۱۶۰۰ تک، اکبر اعظم (دور۔ ۱۵۵۶–۱۶۰۵) دے تحت مسلم مغلاں نے ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے حکومت کیتی۔ مغل برصغیر وچ تقریباً ايسے وقت پرتگالی پہنچے سن ۔ اکبر اک 'ورکاہولک' سی جو کدی کدائيں ہی رات وچ تن گھینٹے توں ودھ سوندا سی تے ذاتی طور اُتے اپنے وسیع ملک دی انتظامیہ دی نگرانی کردا سی۔ اس نے شادی تے سفارت کاری دے ذریعے فتح یافتہ حکمراناں نوں ملیا کے اپنی سلطنت قائم کيتی، حتیٰ کہ اس دی غیر مسلم رعایا دی حمایت وی حاصل کيتی۔
جدوں اکبر دا انتقال ہويا تاں جہانگیر چوتھا مغل شہنشاہ بنا جس نے ۱۶۰۵ توں ۱۶۲۷ تک حکومت کیتی۔ انہاں دے دور وچ 'غیر پیداواری، وقت گزاری کرنے والے افسران دی تعداد وچ وادھا ہويا، جداں کہ بدعنوانی کيتی گئی' (ہیٹزمین، ۲۳)۔ جہانگیر اکبر دے مقابلے وچ بوہت گھٹ غیر جانبدار سی تے وڈے پیمانے اُتے اسلام قبول کرنے دی حمایت کردا سی ۔ اس نے اک فارسی شہزادی نال شادی کيتی، تے اس دا دربار فارسی فنکاراں، عالماں تے ادیباں توں بھر گیا جنہاں نے مغل دربار وچ پناہ حاصل کيتی۔
مغل سلطنت دنیا دی سب توں وڈی معیشت بن گئی ۔
جہانگیر دی جگہ اس دے بیٹے شاہجہان (دور۔ ۱۶۲۸–۱۶۵۸) نے لے لی، جسنوں تعمیر کرنے دا بہت شوق سی، جس دی مثال تاج محل نے دتی اے۔ اس نے ادب ، مصوری تے خطاطی دی وی بھرپور حمایت دی تے شاید انہاں دے پاس دنیا وچ زیورات دا سب توں وڈا ذخیرہ سی۔ ایہ خوشحال طرز زندگی بغیر کسی نتیجے دے نئيں سی کیونجے اس نے مغل سلطنت دی معیشت نوں ایداں دے وقت وچ بہت ودھ تنگ کر دتا سی جدوں وسائل سکڑ رہے سن ۔
عظیم مغل رہنماواں وچوں آخری اورنگزیب (دور۔ ۱۶۵۸–۱۷۰۷) سی، جس نے اپنے تمام بھائیاں نوں قتل کرکے تے اپنے والد شاہجہان نوں قید کرکے اقتدار حاصل کيتا۔ اورنگ زیب دے دور حکومت وچ ، سلطنت دنیا دی سب توں وڈی معیشت بن گئی، جس دے پاس دنیا دی مجموعی گھریلو پیداوار دا تقریباً اک چوتھائی حصہ سی، حالانکہ ایہ اک ہی وقت وچ ناکام ہو رہی سی۔ 'بیوروکریسی پھولی ہوئی تے حد توں ودھ بدعنوان ہو چکی سی، تے بہت وڈی تے غیر طاقتور فوج نے فرسودہ ہتھیاراں تے حکمت عملیاں دا مظاہرہ کیا' (ہیٹزمین، ۲۴) جدوں ۱۷۰۷ وچ اورنگ زیب دا انتقال ہو گیا تاں عظیم مغل سلطنت جس نے ۱۸۰ سالاں توں ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کر رکھیا سی، تیزی توں ٹُٹ پھوٹ دا شکار ہو گئی۔ تے بہت ساریاں چھوٹی آزاد ریاستاں وچ تحلیل ہو گئے جنہاں نوں انگریزاں نے چن لیا سی۔
انگلینڈ دا ہندوستان وچ داخلہ[سودھو]
انگلش ایسٹ انڈیا کمپنی (EEIC) دی ہندوستان وچ پہلی مہم دی قیادت ولیم ہاکنز نے کی، جو ۲۴ اگست ۱۶۰۸ نوں سورت وچ ہیکٹر اُتے اترے۔ ہاکنز آگرہ وچ شہنشاہ جہانگیر دے دربار وچ روانہ ہوئے، جتھے اسنوں تجارتی معاہدہ حاصل کرنے دی امید سی۔ اس وچ کچھ وقت لگا، کیونجے شہنشاہ نے ہاکنز دی صحبت توں اِنّا لطف اٹھایا کہ اس نے اسنوں فیکٹری بنانے دے لئی فارمن (لائسنس) دینے توں پہلے تن سال تک حراست وچ رکھیا ۔ عدالت وچ ، ہاکنز نوں اک خوبصورت تنخواہ تے بیوی فراہم کيتی گئی سی۔
تین وڈے تجارتی شہراں کلکتہ، مدراس تے بمبئی وچ وڈی انگریز کمیونٹیز قائم کيتیاں گئیاں۔
۱۶۱۲ وچ ، تھامس بیسٹ نوں چار بحری جہازاں - ریڈ ڈریگن ، ہوسینڈر ، جیمز تے سلیمان دے نال انگلینڈ توں سورت بھیجیا گیا ۔ انہاں دے پہنچنے دے فوراً بعد، چار پرتگالی گیلیناں تے ۱۶ چھالاں دا اک دستہ انہاں دا مقابلہ کر گیا تے تن دن دی مدت وچ اک سخت جنگ ہوئی۔ تن گیلین گراؤنڈ کر دتے گئے تے اک ڈُب گیا، جس توں پرتگالیاں نوں پِچھے ہٹنا پيا۔ ایہ سارا معاملہ ساحل اُتے موجود ہزاراں لوکاں نے دیکھیا تے گجرات دے سردار (گورنر) نوں اس قدر متاثر کيتا کہ اس نے شہنشاہ نوں اس گل اُتے قائل کيتا کہ ہن اسنوں پرتگالیاں اُتے انگریزاں دی حمایت کرنی چاہیے۔ اس نے ہندوستان وچ انگریزی تجارت نوں مستقل بنیاداں اُتے کھڑا کردتا۔
۱۶۱۵ وچ ، تھامس رو نوں کنگ جیمز اول دے سفیر دے طور اُتے ہندوستان بھیجیا گیا، تے شہنشاہ جہانگیر دی خوشامد تے تحائف دے ذریعے اوہ مغل سلطنت وچ تجارت تے فیکٹریاں قائم کرنے دے لئی اک فارمن حاصل کرنے وچ کامیاب ہويا۔ جہانگیر بادشاہ نوں خصوصی تجارتی حقوق دینے اُتے آمادہ نئيں سی لیکن اس نے انگریزاں نوں روايتی تاجراں توں مقابلہ کرنے دا حق دتا۔ ای ای آئی سی نے جنوب دی وجئے نگر سلطنت نوں وی راضی کيتا کہ اوہ انہاں نوں مدراس وچ فیکٹری کھولنے دی اجازت دتیاں اس دے بعد انگریزاں نے ہندوستان دے ساحلاں دے اُتے تے تھلے تجارتی چوکیاں قائم کرنا شروع کاں، تے تن وڈے تجارتی شہراں کلکتہ (کولکتہ)، مدراس (چنويں) تے بمبئی (ممبئی) وچ وڈی انگریز برادریاں قائم ہوئیاں۔
ہندوستان وچ ابتدائی ڈچ بازی[سودھو]
ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی (Vereenigde Oostindische Compagnie; VOC) دی طرف توں ہندوستان بھیجے جانے والے پہلے ڈچ مرچنٹ ڈیوڈ وان ڈینسن سن جنہاں نوں ۱۶۰۶ وچ سورت بھیجیا گیا سی۔ بدقسمتی توں، اس دا مشن ناکام ثابت ہويا، کیونجے پرتگالی اس دی ترتیب وچ کامیاب ہو گئے۔ مغل حکام اس دے خلاف۔ مؤخر الذکر کيتی طرف توں تشدد دا نشانہ بننے تے بار بار دھمکیاں دینے دے بعد اس نے اپنا سارا سامان انہاں دے ہتھ وچ چھڈ کے خودکشی کر لئی۔
VOC نے اگلے دس سال وین ڈینسن دے تقریباً ۲۰٬۰۰۰ گلڈرز دے سامان دا معاوضہ حاصل کرنے دی کوشش وچ گزارے۔ اک موقع ۱۶۱۵ وچ نمودار ہويا، جدوں مغلاں نے سامان واپس کرنے دی پیشکش کیتی جے ڈچ انہاں نوں پرتگالیاں دے خلاف جنگ وچ بحری مدد فراہم کرن۔ ریوینسٹین نامی اک عامل نوں سامان وصول کرنے دے لئی مسولیپٹم (مچھلی پٹنم) توں سورت بھیجیا گیا سی، لیکن جدوں اوہ اوتھے پہنچیا تاں مغلاں تے پرتگالیاں وچ صلح ہو چکی سی تے ریوینسٹین خالی ہتھ پرت گیا۔
اس دے بعد، وی او سی دے ڈائریکٹر جنرل نے اگست ۱۶۱۶ وچ پیٹر وان ڈین بروکی نوں سورت روانہ کيتا۔ اوہ وی ابتدا وچ مایوس ہويا، لیکن آخر کار ۱۶۱۸ وچ گجرات دے مقامی تاجراں دے تعاون توں، شہنشاہ جہانگیر نے اک فراخدلی فارمن جاری کر کے ولندیزیاں نوں تجارت کرنے دی اجازت دی۔ سورت۔ اس معاہدے دی ۱۶۱۸ توں ۱۷۲۹ دے درمیان ۲۸ بار تجدید ہوئی۔
ایسٹ انڈیا کمپنیاں سورت توں پھیل گئياں۔
سورت نے ہندوستان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دی بوہتے توجہ حاصل کيتی، لیکن اس دی اہمیت ڈرامائی طور اُتے اوداں کم ہوگئی جدوں ۱۶۳۰ دی دہائی وچ اک طویل خشک سالی نے پورے مغربی ہندوستان نوں متاثر کيتا۔ جداں کہ اک عینی شاہد نے بیان کیا:
جب اسيں سورت دے شہر وچ آئے تاں سانوں شاید ہی کوئی زندہ آدمی نظر آئے، جتھے پہلے ہزاراں سن ۔ تے اوتھے مردہ لوکاں دی اِنّی وڈی تعداد اے کہ شہر وچ آنے والے آواز والے وی اس بدبو توں متاثر سن …
(بیرو، ۱۳)
سورت صحت یاب ہونے وچ کامیاب ہو گیا، لیکن ایسٹ انڈیا کمپنی نے آہستہ آہستہ اپنی توجہ ہندوستان دے مغربی ساحل توں بمبئی، فیر مشرقی کورومنڈیل ساحل اُتے مدراس تے آخر وچ بنگال وچ کلکتہ دی طرف مبذول کر دتی۔
بمبئی نوں پرتگالیاں دی طرف توں انگلش بادشاہ چارلس II (1660–1685) نوں تحفے دے طور اُتے ملیا سی، جو بریگنزا دی کیتھرین توں اس دی شادی وچ جہیز دے انتظامات دے حصے دے طور اُتے سی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی نے ۱۶۸۷ وچ اپنا ہیڈکوارٹر بمبئی منتقل کر دتا، جدوں سورت وچ مقامی سیاسی دباؤ بہت شدید ہو گیا تے اسنوں اک اقدام دی لوڑ سی۔ مقامی حکام ایسٹ انڈیا کمپنی توں تیزی توں ناخوش ہُندے جا رہے سن جنہاں نے اپنے یورپی حریفاں دے جہازاں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا سی تے اس وجہ توں مغل تجارت نوں نقصان پہنچیا سی۔ انگریزاں نوں دوسری علاقائی طاقت، مراٹھا کنفیڈریسی توں وی خوف سی، جس نے دو مواقع اُتے سورت نوں برطرف کيتا سی۔
VOC نے ۱۷ ويں صدی دے اوائل وچ کورومینڈیل ساحل دے نال تجارتی چوکیاں قائم کرنا شروع کیتیاں۔ فیکٹریاں ۱۶۰۰ وچ پیلیکیٹ (پلیکیٹ) تے ۱۶۱۵ وچ مسولیپٹم وچ قائم کيتیاں گئیاں۔ نیگاپٹم (ناگاپٹنم) وچ اک کارخانہ پرتگالیاں توں ۱۶۵۸ وچ کھو لیا گیا۔ VOC نے انہاں بستیاں نوں رکھنے دے لئی پرتگالیاں تے مقامی حکام دے نال جھگڑا کيتا تے اس دے نتیجے وچ ، انہاں دی بوہتے تجارت قلعےآں تے مضبوط قلعےآں دے ارد گرد منظم ہو گئی۔ VOC نے پلیکیٹ وچ فورٹ گیلڈریا بنایا جو انہاں دا کورومینڈیل کوسٹ ہیڈکوارٹر بن گیا تے ۱۶۹۰ تک کورومینڈیل دے VOC گورنر دے گھر دے طور اُتے کم کيتا۔
کورومنڈیل ساحل اُتے ایسٹ انڈیا کمپنی دی پہلی بستی ۱۶۱۱ وچ مسولیپٹم وچ سی، لیکن انہاں نے ۱۶۳۹ وچ اپنی بستی نوں جنوب دی طرف مدراس منتقل کر دتا تے گولکنڈہ دے قطب شاہی خاندان تے مغلاں دے درمیان جاری جنگ توں بچنے دے لئی فورٹ سینٹ جارج بنایا۔ مدراسنوں سہولت توں ودھ محل وقوع دے لئی منتخب کيتا گیا سی، کیونجے اس وچ قدرتی بندرگاہ نئيں سی تے تجارت زمین تے لنگر انداز بحری جہازاں دے درمیان کیٹاماران دے ذریعے کيتی جاندی سی۔ ۱۶۵۸ وچ کورومینڈیل ساحل اُتے تمام انگریزی بستیاں نوں فورٹ سینٹ جارج دے ماتحت کر دتا گیا سی تے ۱۶۷۰ دی دہائی تک مدراس نے سورت وچ تجارت دی مقدار نوں گرہن لگیا دتا سی۔
ڈچ تے انگریز دونے نے ۱۶۰۰ دی دہائی دے اوائل وچ بنگال وچ تجارت شروع کی، لیکن ایہ ۱۶۳۰ دی دہائی دے اوائل تک نئيں سی کہ مقامی مغل حکمران نے یورپی کمپنیاں نوں مکمل تجارتی رعایتاں دتیاں بنگال دے گورنر شاہ شجاع نے انگریزاں تے ڈچاں نوں اپنی حکومت نوں سالانہ ادائیگیاں دے بدلے بغیر کسی کسٹم ڈیوٹی دے تجارت کرنے دی اجازت دی۔ ڈچاں نے سب توں پہلے کلکتہ وچ اک تجارتی چوکی قائم کيتی تے اوتھے توں VOC نے تقریباً پورا مالابار ساحل پرتگالیاں توں کھو لیا، ۱۶۶۳ تک انہاں نوں ہندوستان دے مغربی ساحل توں ہمیشہ دے لئی بھگا دتا۔ انہاں دا ہیڈکوارٹر کوچین وچ قائم کيتا گیا۔ ایسٹ انڈیا کمپنی نے اپنی پہلی فیکٹریاں ۱۶۳۳ وچ بالاسور، ۱۶۵۸ وچ کسم بازار، ۱۶۵۸ وچ ہگلی، ۱۶۶۸ وچ ڈھاکہ تے ۱۶۹۰ وچ کلکتہ وچ قائم کيتیاں۔
بنگال ہندوستان وچ VOC تے ایسٹ انڈیا کمپنی دونے تجارت دا مرکز بن جائے گا۔ مغلیہ سلطنت دا صوبہ بنگال سبہ اس دی امیر ترین ریاست سی تے ململ تے ریشم دا عالمی تجارتی مرکز بن گیا ۔ اس دے علاوہ، ہندوستان دا بوہتے انحصار بنگالی مصنوعات جداں چاول، ریشم تے کپاس اُتے سی۔ سالٹ پیٹر نوں بنگال توں یورپ بھیجیا گیا سی۔ انڈونیشیا وچ افیون فروخت ہُندی سی۔ جاپان تے یورپ دے لئی خام ریشم ؛ کپاس تے سلک ٹیکسٹائل یورپ، انڈونیشیا تے جاپان نوں برآمد کيتے جاندے سن ۔ روئی امریکا تے بحر ہند دے اس پار۔ بنگال ایشیا توں تقریباً ۴۰٪ ڈچ درآمدات دے لئی آندا اے، جس وچ ۵۰٪ توں ودھ ٹیکسٹائل تے تقریباً ۸۰٪ ریشم شامل نيں۔
فرانسیسی مقابلہ[سودھو]
۱۶۶۸ وچ ، فرانس دے بادشاہ لوئس XIV (1643–1715) دے وزیر خزانہ ژاں بپٹسٹ کولبرٹ دی طرف توں قائم کيتی گئی Compagnie Française des Indes Orientales دی سرپرستی وچ ، ہندوستان وچ سورت وچ پہلی فرانسیسی فیکٹری قائم کيتی گئی۔ ۱۶۷۴ وچ ، پانڈیچیری (پڈوچیری)، کورومینڈیل ساحل اُتے مدراس وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے تجارتی مرکز توں تقریباً ۸۵ میل (۱۳۷ کلومیٹر) جنوب وچ واقع اے، فرانسیسی ہندوستان دا مرکز بن گیا۔
شروع توں ہی فرانسیسیاں نے خود نوں ڈچ تے انگریزاں دے نال مسلسل کشمکش وچ پایا۔ ایتھے تک کہ غیرت مند VOC نے انہاں نوں ۱۶۹۳ وچ کڈ دتا، لیکن کمپنی ۱۶۹۹ وچ واپس آگئی تے اگلے ۱۰۰ سالاں تک پانڈیچیری نے فرانسیسیاں دے ہندوستانی راجگڑھ دے طور اُتے کم کیتا، جس نے آخر کار سورت، چندر نگر (فرانسیسی نام؛ پہلے چندرنگور، ہن چندن نگر) وچ کارخانے بنائے۔ ، کالی کٹ، ڈھاکہ، پٹنہ، کسم بازار، بالاسور تے جوڑیا۔
فرانسیسی ہندوستان دا سب توں مشہور گورنر جوزف فرانسوا ڈوپلیکس سی جس نے ہندوستان وچ اک فرانسیسی علاقائی سلطنت بنانے دی کوشش کيتی حالانکہ فرانسیسی حکومت نوں انگریزاں نوں اکسانے وچ کوئی خاص دلچسپی نئيں سی۔ ڈوپلیکس دی فوج حیدرآباد تے کیپ کومورین دے درمیان دے علاقے نوں کنٹرول کرنے دے لئی آئی لیکن انگریزاں دے نال مسلسل سیاسی سازشاں تے فوجی جھڑپاں دا نشانہ بنی۔ ہندوستان وچ فرانسیسی سلطنت بنانے دے لئی ڈوپلیکس دی خواہش اوداں ختم ہوگئی جدوں ۱۷۴۴ وچ برطانوی میجر جنرل رابرٹ کلائیو ہندوستان آیا، بنگال اُتے قبضہ کيتا تے فیر فرانسیسی افواج نوں توڑ دتا۔ ڈوپلیکس نوں مختصر طور اُتے فرانس واپس بلايا گیا تے ۱۷۵۴ وچ برخاست کر دتا گیا۔
VOC دا مجموعی منافع ۱۶۷۰ دی دہائی وچ عروج اُتے سی تے فیر آہستہ آہستہ کمی شروع ہوئی۔ اسنوں ۱۶۶۳ وچ فارموسا چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا سی تے اس دے نتیجے وچ ایہ جاپانی سونے دے لئی چینی ریشم دی تجارت نئيں کر سکدا سی جسنوں اوہ روايتی طور اُتے ایشیائی سامان حاصل کرنے دے لئی استعمال کردے سن ۔ ڈچاں نے بنگال سلک مارکیٹ اُتے توجہ مرکوز کرنے دی کوشش کيتی، لیکن منافع تقریباً ودھ نئيں سی۔ ۱۶۷۵ توں ۱۶۸۳ تک VOC تے ایسٹ انڈیا کمپنی قیمتاں دی جنگ وچ پے گئے جس نے دونے کمپنیاں نوں دیوالیہ ہونے دے نیڑے پہنچیا دتا۔ وی او سی نوں ۱۶۸۵ وچ تھوڑا سا فروغ ملا، جدوں ایہ جاوا دے بنٹم توں برطانوی مقابلے نوں باہر کرنے وچ کامیاب ہو گیا، لیکن سونے تے چاندی دی برآمد نوں محدود کرنے دے جاپانی فیصلے توں ایہ بہت ودھ متاثر ہويا۔اس سال وچ ، ڈچاں نوں انہاں دے قیمتی دھاتاں دے کلیدی ذریعہ توں مکمل طور اُتے محروم کر دتا۔ بٹاویا وچ ۱۰٬۰۰۰ مقامی چینیاں دے قتل عام دے بعد، انہاں نوں جاوا وچ ۱۷۴۱ توں ۱۷۴۳ تک بغاوت دا سامنا کرنا پيا۔ ۱۷ويں صدی دے آخر وچ فرانسیسیاں تے ڈینز دے مقابلے نے انہاں دی ہندوستانی ملکیت نوں خطرے وچ ڈال دتا۔ ۱۷۸۰ توں ۱۷۸۴ تک چوتھی اینگلو-ڈچ جنگ دے دوران انگریزاں نے اپنی مشرقی ایشیائی بحریہ نوں وڈے پیمانے اُتے تباہ کرنے دے بعد ملابار کوسٹ تے خلیج فارس دے نال ڈچ گڑھ بالآخر ۱۸ويں صدی وچ کھو گئے۔
ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستان دا مکمل کنٹرول لیندا اے۔
۱۶۸۶ وچ ، ایسٹ انڈیا کمپنی نے محسوس کيتا کہ پورے براعظم وچ وسیع تجارتی مراعات حاصل کرنے تے خاص طور اُتے بنگال وچ اک قلعہ بنانے دی اجازت حاصل کرنے دے لئی ہن ختم ہُندی مغل سلطنت دے نال براہ راست جنگ شروع کرنے دا صحیح وقت اے۔ بنگال وچ اک قلعہ نوں ڈچاں تے مداخلت کاراں توں اوتھے کمپنی دی ودھدی ہوئی تجارت نوں بچانے دے لئی اک اہم قدم دے طور اُتے دیکھیا گیا۔
پہلی اینگلو-مغل جنگ (۱۶۸۶–۱۶۹۰) کلکتہ وچ دریائے ہگلی توں شروع ہوئی تے بالآخر دونے ساحلاں اُتے لڑی گئی۔ جسنوں اکثر 'چائلڈز وار' کہیا جاندا اے، اسنوں کمپنی دے اک وڈے اسٹاک ہولڈر جوشیہ چائلڈ نے چلایا تے انگریز قوم دے لئی اک وڈی شرمندگی ثابت ہوئی۔ بارہ برطانوی جنگی جہاز شامل سن، تے کئی لڑائیاں پورے براعظم وچ ہوئیاں جنہاں وچ بمبئی دا محاصرہ تے بالاسور شہر نوں جلانا شامل سی۔ برطانوی بحریہ نے مغربی ساحل اُتے مغل بندرگاہاں دی ناکہ بندی کر دتی تے زمین اُتے اس دی فوج اُتے حملہ کر دتا۔ بمبئی، مدراس، کلکتہ تے چٹاگانگ سمیت کئی وڈے شہراں نوں کافی نقصان پہنچیا۔
اس تنازعے دا اک اہم نکتہ اوداں سامنے آیا جدوں انگریزاں نے اناج دی کھیپ لے جانے والے بحری جہازاں دے اک قافلے نوں یاقوت خان دے پاس ضبط کر ليا، جو اک علاقائی رہنما سی جو مغلاں دے نال سی لیکن لڑائی توں باہر رہیا سی۔ جواب وچ ، سیدی یاکور نے بمبئی اُتے اک فوج اتاری تے شہر دا محاصرہ شروع کر دتا جو تقریباً ڈیڑھ سال تک جاری رہیا۔ جنگ بالآخر ۱۶۹۰ وچ ختم ہوئی، جدوں مغل بادشاہ اورنگزیب نے اک فرمان جاری کيتا تے انگریزاں نوں کلکتہ وچ اک قلعہ بنانے دی اجازت دی، لیکن اس توں پہلے کہ اوہ بھاری جرمانہ ادا کرن، ضبط شدہ جائیداد واپس کرن تے بہت ساریاں دوسری شرائط دی تعمیل کرن۔
جنگ اُتے انگلستان دا ردعمل شدید نفرت دا سی۔ بیرو نے اک پمفلیٹر دا حوالہ دتا جس نے دسیا کہ کس طرح جنگ نے انگلینڈ دی نیک نامی نوں برباد کر دتا سی: 'اس طرح انگلش قوم نوں انہاں لوکاں دے نتھناں وچ بدبو پیدا کر دتی گئی اے۔ اس توں پہلے، جدوں توں اساں اس گولڈن شور اُتے قدم رکھیا، اسيں تمام یورپیاں وچ سب توں ودھ پیارے تے قابل احترام سن ۔" (۱۸)
تاجراں توں حکمراناں تک[سودھو]
جداں جداں ۱۸ ويں صدی ترقی کر رہی سی تے VOC نوں ہندوستان چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا سی، ایہ وقت صحیح سی کہ ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستان اُتے اپنے حملے نوں اپنے آخری انجام تک لے جائے تے تاجراں توں حکمراناں وچ منتقلی کرے۔ کمپنی دی حکمرانی وچ تبدیلی ۱۷۵۶ وچ بنگال وچ شروع ہوئی جدوں مغلاں دے کئی عشراں دے خیر خواہ حکمرانی دے بعد، سراج الدولہ نواب (گورنر) بن گئے تے اپنے اختیار نوں بروئے کار لیانے دا فیصلہ کيتا۔ اس نے ایسٹ انڈیا کمپنی توں بہت ودھ نقد رقم دا مطالبہ کيتا تے کلکتہ وچ انگریزی قلعےآں اُتے حملہ کيتا۔ انہاں نوں اوہ ۱۴۶ قیدیاں دے نال باآسانی لے گیا جنہاں نوں قلعہ دی جیل وچ رات گزارنے اُتے مجبور کيتا گیا جسنوں 'بلیک ہول' کہیا جاندا اے۔ بوہت سارے لوک گرمی تے نمی وچ مر گئے، جس توں برطانوی نوآبادیاتی برادری مشتعل ہو گئی۔
مدراس توں اس شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی اک فورس بھیجی گئی جس دی قیادت رابرٹ کلائیو کر رہے سن، جس نے جلدی توں اس اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا تے سراج الدولہ نوں موت دے گھاٹ اتار دتا ۔ اس دے بعد ہنگامہ آرائی تے عدالتی سازشاں دا اک دور چلا ایتھے تک کہ مغل بادشاہ دے نال ۱۷۶۵ وچ الہ آباد دا معاہدہ طے پا گیا۔ اس معاہدے نے کمپنی نوں سالانہ وظیفہ دے لئی بنگال، بہار تے اڑیسہ دے صوبےآں وچ محصول جمع کرنے دی اجازت دتی تے جوہر وچ کمپنی نوں اک خودمختار ریاست بنا دتا۔
اس دے بعد بہت ساریاں دوسری جنگاں ہوئیاں جنہاں نے بالآخر ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے برطانوی کنٹرول حاصل کر ليا۔ ۱۷۴۰ دی دہائی دے آغاز توں، کمپنی نے تقریباً ۱۸۵۰ تک اک دہائی وچ گھٹ توں گھٹ اک وڈی جنگ لڑی۔ اینگلو میسور جنگاں (۱۷۶۶–۱۷۹۹) جنوبی ہندوستان، اینگلو-مراٹھا جنگاں (۱۷۷۲–۱۸۱۸) وسطی ہندوستان اُتے لڑیاں گئیاں، تے آخری سکھ جنگاں (۱۸۴۵–۱۸۴۹) شمالی ہندوستان دے پنجاب اُتے ۔
ہندوستان دے ایسٹ انڈیا کمپنی حکمرانی دا خاتمہ[سودھو]
ایسٹ انڈیا کمپنی نے ۱۸۵۸ تک ہندوستان اُتے حکومت کیتی، جدوں ہندوستانی بغاوت نے برطانوی حکومت نوں ملک دا کنٹرول سنبھال لیا۔ افیون دیاں جنگاں دے تقریباً اک ہی وقت وچ ، کمپنی نے اپنے ہندوستانی علاقےآں وچ تیزی توں ودھدی ہوئی بغاوت دا مشاہدہ کرنا شروع کيتا۔ کمپنی دی فتح۱۸ويں تے ۱۹ويں صدی دے اوائل وچ برصغیر وچ بوہت سارے نشانات چھڈے گئے سن ۔ بوہت سارے باغی ایسٹ انڈیا کمپنی دی اپنی فوج وچ ہندوستانی سن جو اوداں تک ودھ کے ۲۰۰٬۰۰۰ توں ودھ ہو چکے سن، جنہاں وچوں ۸۰٪ ہندوستانی بھرتی سن ۔ باغیاں نے انگریزاں نوں پھڑ لیا تے بوہت سارے برطانوی فوجیاں، شہریاں تے کمپنی دے وفادار ہندوستانیاں نوں مارنے وچ کامیاب ہو گئے۔ جوابی کارروائی وچ ، کمپنی نے ہزاراں مقامی لوکاں نوں بے دردی توں قتل کر دتا، دونے باغی تے ہر اوہ شخص جو بغاوت دا ہمدرد سی۔ اس دا خاتمہ دہلی وچ ہويا جتھے ۱۴۰۰ قتل ہوئے۔ جداں کہ ولیم ڈیلریمپل نے نقل کيتا اے:
اک انیس سالہ برطانوی افسر ایڈورڈ وائبارٹ نے ریکارڈ کيتا کہ 'ہر جان نوں گولی مارنے دے احکامات جاری کيتے گئے سن ۔ 'یہ لفظی طور اُتے قتل سی … ميں نے حال ہی وچ بوہت سارے خونی تے خوفناک نظارے دیکھے نيں لیکن جداں کہ ميں نے کل دیکھیا، وچ دعا کردا ہاں کہ وچ دوبارہ کدی نہ دیکھاں۔ عورتاں تاں سب بچ گئياں لیکن اپنے شوہراں تے بیٹےآں نوں قتل ہُندے دیکھ کے انہاں دی چیخاں سب توں ودھ تکلیف دہ تھیں… جنت جاندا اے مینوں کوئی ترس نئيں آندا، لیکن جدوں کوئی بوڑھا بھوری داڑھی والا آدمی لیایا جائے تے آپ دی اکھاں دے سامنے گولی مار دتی جائے تاں اس آدمی دا دل ضرور مشکل ہو جائے گا۔ میرے خیال وچ کون بے حسی توں دیکھ سکدا اے ...' (۷)
اس خونی بغاوت دے نتیجے وچ ، برطانوی حکومت نے ۱۸۵۸ وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نوں مؤثر طریقے توں ختم کر دتا، اس دے تمام انتظامی تے ٹیکس لگانے دے اختیارات کھو لئی۔ ولی عہد نے اپنے تمام علاقےآں تے مسلح افواج دا کنٹرول سنبھال لیا۔ اس طرح ہندوستان اُتے برطانوی راج تے براہ راست برطانوی نوآبادیاتی حکومت دا آغاز ہويا جو ۱۹۴۷ وچ ہندوستان دی آزادی تک جاری رہیا۔