چین
چین | |
---|---|
پرچم چین | نشان |
شعار |
|
ترانہ: رضاکاراں دا مارچ | |
زمین و آبادی | |
متناسقات | 35°50′41″N 103°27′07″E / 35.844722222222°N 103.45194444444°E [۱] |
بلند مقام | ماؤنٹ ایورسٹ (8848 میٹر ) |
پست مقام | آئیدنگ جھیل (-154 میٹر ) |
رقبہ | 9596961 مربع کلومیٹر |
دارالحکومت | بیجنگ |
سرکاری زبان | معیاری چینی ، چینی |
آبادی | 1442965000 (۲۰۲۱)[۲] |
| 723339956 (۱ نومبر ۲۰۲۰)[۳] |
| 688438768 (۱ نومبر ۲۰۲۰)[۳] |
حکمران | |
طرز حکمرانی | یک جماعت ریاست ، جمہوری مرکزیت ، پارلیمانی جمہوریہ ، وحدانی ریاست ، آئینی جمہوریہ ، جمہوریہ |
اعلی ترین منصب | شی جن پنگ (۱۴ مارچ ۲۰۱۳–) |
مقننہ | قومی عوامی کانگریس (چین) |
مجلس عاملہ | عوامی جمہوریہ چین کی ریاستی کونسل |
قیام اور اقتدار | |
تاریخ | |
یوم تاسیس | ۱ اکتوبر ۱۹۴۹[۵] |
عمر کی حدبندیاں | |
لازمی تعلیم (کم از کم عمر) | 6 years old |
شرح بے روزگاری | 5 percent (۲۰۱۴)[۶] |
دیگر اعداد و شمار | |
کرنسی | رینمنبی |
مرکزی بینک | پیپلز بینک آف چائنہ |
منطقۂ وقت | متناسق عالمی وقت+08:00 |
ٹریفک سمت | دائیں |
ڈومین نیم | .cn |
سرکاری ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ |
آیزو 3166-1 الفا-2 | CN |
بین الاقوامی فون کوڈ | +86 |
ترمیم |
عوامی جمہوریہ چین موجودہ چین نوں کہندے نيں اَتے جمہوریہ چین توں مراد تائیوان اَتے اس نال ملحقہ علاقے نيں۔
چین (جیہنوں روايتی چینی وچ 中國 کہندے نيں، اسان چینی وچ 中国 کہندے نيں) جیہڑا ایشیا دے مشرق وچ واقع ثقافتی تے قدیم رہتل دا علاقہ ہے۔ چین دنیا دی سب توں پراݨی تہذیباں وچوں اک ہے جیہڑی اج اک کامیاب ریاست دے روپ وچ موجود ہے۔ اس دی ثقافت چھ ہزار ورھے پراݨی ہے۔ جنگ عظیم دوم دے بعد ہون آلی چین دی خانہ جنگی دے اخیر تے چین نوں دو مُلکاں وچ ونڈ دتا گیا، اک دا ناں عوامی جمہوریہ چین تے دوجی دا ناں جمہوریہ چین رکھیا گیا۔ عوامی جمہوریہ چین دے ماتحت مین لینڈ، ہانگ کانگ تے مکاؤ، جدوں کہ جمہوریہ چین دا کنٹرول تائیوان تے اس دے ملحقہ علاقیاں اُتے سی۔
چین دی رہتل دنیا دی انہاں چند تہذیباں وچوں اک ہے جیہڑی بیرونی مداخلت توں تقریباً محفوظ رہیاں تے ايسے وقت توں اس دی بولی تحریری شکل وچ موجود ہے۔ چین دی کامیابی دی تریخ کوئی چھ ہزار سال پہلے تک پہنچ چکی ہے۔ صدیاں تک چین دنیا دی سب توں ودھ ترقی یافتہ قوم تے مشرقی ایشیا دا تہذیبی مرکز رہیا جیہدے اثرات اج تیکر نمایاں نيں۔ ايسے طرح چین دی سرزمین اُتے بہت ساری نويں ایجادات ہوئیاں نيں جنھاں وچ چار مشہور چیزاں یعنی کاغذ، قطب نما، بارود تے چھاپہ خانہ شامل نيں۔
چین تے اک سیاسی پارٹی، کمیونسٹ پارٹی دا راج ہے۔ ایہدے وچ 22 صوبے، 5 ازاد تھاں، 4 سرکار ہتھ چلن والے شہر: بیجنگ، شنگہائی، تیانجن، چونگچنگ تے اپنے اندرلے ماملیاں وچ ازاد مکاؤ اتے ہانگ کانگ نیں۔ چینی حکومت تائیوان نوں اپݨا 23واں صوبہ کیندی ہے پر ایہہ ایہدے توں وکھ اے۔ تائیوان چین توں وکھ اک جزیرہ اے۔
چین اک پرانا تھاں جیہڑا ایشیاء دے چڑھدے وچ وسدا ہے ۔ چین دنیاں دیاں پرانیاں رہتلاں چوں اک ہے اَتے جیہڑا اج کل وی اک ٹھیک چلدے دیس دے روپ وچ اے۔ اسدی رہتل 6 ہزار سال پراݨی ہے۔ دوجی وڈی لڑائی مگروں ہوݨ آلی گھر دی لڑائی نے چین نوں دو حصیاں اچ ونڈ دتّا۔ اک عوامی لوک راج چین تے دوجا لوک راج چین ۔ عوامی لوکراج چین چ اصل چین ، ہانگ کانگ تے مکاؤ نیں تے لوکراج چین دے ہتھ جزیرہ تائیوان ہے۔
چینی رہتل دنیا دیاں اوہناں چَند رہتلاں وچ شامل ہے جیہڑیاں باہرلی چھیڑ جھاڑ توں محفوظ رہیاں تے پراݨے ویلیاں توں ای چینی بولی لکھے ویس چ ہے۔ چین دی لگاتار تریخ کوئی 6 ہزار سال پچھوکڑ تک جا اپڑدی ہے۔ صدیاں تک چین دنیا دی سب توں اگے ودھی قوم تے چڑھدے ایشیاء دا رہتلی گڑھ رہیا ہے ، جیہدے اثرات اج تک دسدے نیں۔ چین وچ بہتیاں نویاں شیواں بنائیاں گئیاں ، ایہناں چوں 4 نویاں شیواں یعنی کاغذ ، قطب نما، بارود اَتے چھاپہ خانہ مشہور نیں۔
چین دی سرکار کوئی 4000 سال توں بادشاہی پدھّر تے چلدی رہی ہے۔ ایہناں بادشاہی سرکاراں وچوں سب توں پہلی زن بادشاہی سی تے سب توں آخری بادشاہ سی جیہڑی کے 1911 اچ انت ہوئی تے چینی لوک راج بݨایا گیا۔ اس توں بعد چین ٹٹیا رہیا تے ایہدے لوکاں اچ چوکھی لڑائیاں وی ہوندیاں رئیاں۔ چین نوں اس ویلے اک لوک راج تے اک کمیونسٹ سرکار اچ ونڈیا ہویا سی۔ 1949 اچ ایہہ لڑائیاں مُک گئیاں جدوں چین نوں کمیونسٹ بنا دتا گیا تے چین دے تقریبا سارے حصے آپس اچ رل گۓ تے اک سرکار بنا لئی مگر چین دا اک نکا جیہا جزیرہ تائیوان ٹٹ گیا تے اج تک اوہناں توں اک وکھرا لوک راج دیس ہے۔
چین اج کل اک بہوں اہم دیس ہے۔ ایہہ 20ویں صدی اچ بہوں غریب دیس سی پر 1978 وچ بوہتی نویاں تبدیلیاں توں مگروں ایہہ دنیا دی سب توں چھیتی نال ودھدی اکانمی بݨ گئی اَتے ایہہ اج کل دنیا دا تیجا سب توں امیر دیس ہے۔ جی ڈی پی دے لحاظ نال تے دوجا پی پی پی دے لحاظ نال۔ چین اج کل دنیا اچ اک اہم دیس ہے کیوں جے ایہدے کول ویٹو دی طاقت ہیگی ہے اَتے ایہہ ایٹمی ہتھیار وی رکھدا ہے۔ اس توں علاوہ ایہ دنیا دی سب توں وڈی فوج دا وی مالک ہے تے اپنی فوج تے دنیا وچ دوجے نمبر تے سب توں بُہتے پیسے لان آلا دیس وی ہے۔ تیزی دے نال ہون آلیاں تبدیلیاں پاروں 1981 دے غریبی ریٹ 51٪ نوں 2001 اچ 8٪ تک گھٹا دتا گیا ہے۔ ایہہ دنیا دا دوجا سب توں وڈا مال ویچن آلا دیس ہے اتے تیجا سب توں وڈا خریدن آلا۔ ایڈی بوتی ترقی دے باوجود چین نوں بہت سارے مسئلے نیں: ایہدے لوک بڈھے ہوندے جارۓ نیں جوان لوک گھٹدے جارۓ نیں اس دی وجہ چین دی اک بجہ پالیسی ہے۔ اس توں علاوہ امیراں اتے غریباں دی تنخواہ اچ فاصلہ تے سب توں وڈا مسئلہ محول دی خرابی ہے۔ چین نے پچھلے دس وی ورھیاں اچ بہت ساریاں فیکٹریاں لائیاں جیہدی وجہ توں اوہناں دا دھواں محول نوں خراب کردا جاریا اے تے چین دنیا دا سب توں وڈا گندگی چھڈن آلا دیس ہے۔
ناں
[سودھو]شبد "چین" سنسکرت بولی دا ہے اَتے ایہدے وچ "چینا" اکھواندا سی، 150 توں ورتن وچ سی۔ سنسکرت توں ایہہ فارسی وچ گیا اتے 'چین' بݨ گیا۔ ہندستان دی کلاسیکی پوتھی مہابھارت تے منو دے قنون وچ ایہہ ناں ہے اتے بدھ ناٹک مدرارکشاسا وچ ایہہ ہیگا ہے۔ یورپ وچ پہلی واری اک پرتگیزی کھوجی ڈوارٹے بارباوسا نے 1516 وچ اپنیاں لکھتاں وچ ورتیا۔ انگریزی وچ ایہہ پہلی واری 1555 وچ آیا۔ ایہدے بارے اک ہور کاہڈ ایہہ ہے جے چین دی سب توں لیندی تھاں دی اک سرکار چن توں بݨیا ہے۔
چینی لوک آپنے دیس نوں یونگو (چینی: 中国)") کیندے نیں جیدا مطلب اے وشکارلا دیس تے یونگوآ (چینی: 中华)۔ یونگو 6ویں صدی م پ وچ پلی واری ورتیا گيا سی۔
چونگ گَوا
[سودھو]چین نوں مینڈریئن چینی وچ چونگ گَوا کہندے نيں۔ چونگ دا مطلب ہے درمیانی یا مرکزی تے گَوا دا مطلب ہے ملک یا علاقہ۔ اس دا اردو ترجمہ، مرکزی علاقہ کيتا جا سکدا ہے۔ اُتے کجھ آراء ایہہ وی پائی جاندیاں نيں کہ چونگ گَوا دا مطلب (دنیا کا) مرکزی حصہ ہے۔ لیکن ایہہ اصطلاح چینی تریخ وچ باقاعدگی توں استعمال نہيں ہوئی اتے مختلف اوقات وچ اسنوں مختلف سماجی تے سیاسی مطالب دتے گئے ۔ بہار تے خزاں دے دوران ایہہ اصطلاح اس ریاست دے لئی ورتی جاندی سی جیہڑی مغربی ژاؤ بادشاہت توں منسوب سی اَتے جو ییلو ریور (ہوانگ ہی) دی وادی وچ سی۔ لیکن اس وچ کُجھ علاقے شامل نہ سن مثلا چو دے علاقے جو دریائے ینگتز دے کنارے واقع سن تے مغری دی طرف اوین دے علاقے۔ ہُݨ بادشاہت دے دوران چو، اوین تے دوجے نالدے علاقیاں نے خود نوں ژونگوو دے نال جوڑ لیا اتے ایہہ سب مل کے ہُݨ نويں ژونگوو ملک دے اٹُٹ انگ بݨ چکے سن ۔
ہن دور دے دوران تے پہلے، چونگ گَوا دے تن مختلف معنی مستعمل سن :
- راجگڑھ دے ارد گرد دا علاقہ یا بادشاہی علاقہ
- مرکزی حکومت دے براہ راست زیر انتظام علاقے
- اوہ علاقہ جیہڑا ہݨ چین دا شمالی میدان کہلاندا ہے
ہݨ بادشاہت دے اختتام اُتے ہون آلی ونڈ دے دوران، ژونگوو دی اصطلاح نوں شمالی صوبے دے خانہ بدشاں نے نويں معنی پہنائے۔ ییلودریا دی وادی کھونے دے بعد ایہ معنی پختہ ہوئے گیا۔
چونگ گَوا نے تیزی توں حرکت کرکے ہور جنوبی علاقیاں نوں اپنے نال ملا لیا جس دے نتیجے دے طور اُتے ایہہ سارا علاقہ اک سیاسی اکائی/وحدت بن گیا جیہڑا دریائے ینگتز تے دریائے پرل اُتے مشتمل سی۔ تنگ باشاہت دے دوران باربیرین سلطنتاں جداں کہ ژیانگ بی تے ژیانگ نو وی اس وچ شامل ہوئے گئياں۔
موجودہ عوامی چین نے جدوں مین لینڈ دا نظم و نسق سنبھالیا تے عوامی جمہویریہ چین نے ژونگوو توں مراد اوہ تمام علاقے لئی جو انہاں دے سیاسی انتظام وچ سن ۔ اس گل نوں یقینی بنایا گیا کہ تمام 56 لسانی گروہ ژونگوورین نيں اگرچہ ایہ دعوٰی سیاسی طور اُتے متنازع اے خصوصا جدوں چونگ گَوا توں مراد عوامی جمہوریہ چین لیا جاندا اے۔
چین
[سودھو]انگریزی تے ہور زباناں عموما لفظ چائنا دی وکھری شکلاں تے سینو یا سن دے لاحقے استعمال کردی نيں۔ خیال کيتا جاندا اے پئی ایہ لاحقے تے لفظاں اوین بادشاہت دے ناں توں لئی جاندے نيں جس نے پہلی وار (ق م 221-206) چین نوں اک ملک دے طور اُتے یکجا کيتا۔ قن یا چن دی ابتدا اک چھوٹے توں جنگجو قبیلے توں ہوئی جو شانزی دے علاقے وچ آباد سی، جدوں کہ ہن نسل دے چینیاں دی ابتدا دریائے ییلو دی مشرقی شاخ توں ہوئی، جس دے باعث لفظ چائنا کچھ جچا ننيں۔ قن یا چن بادشاہت نے چین دی تحریری زبان نوں یکجا کيتا تے چین دے حکمران نوں بادشاہ دی بجائے شہنشاہ دا خطاب دتا۔ غالبا شاہراہ ریشم دے تاجراں نے اپنے آپ نوں ايسے ناں توں کہلیانا پسند کيتا۔ لفظ چین یا چائنا نوں انھاں معنیاں وچ وی استعمال کيتا جاسکدا ہے:
- موجودہ ملک، جو عوامی جمہوریہ چین کہلاندا ہے۔
- برعظیم چین
- اوہ قدیم چین جو تاریخی طور اُتے چین دا حصہ رہیا ہے۔
اقتصادی حوالے توں عظیم تر چین اک غیر جانبدار تے غیر سیاسی حوالہ ہے جو برعظیم چین، ہانگ کانگ،میکاؤ تے بعض اوقات تائیوان نوں کہیا جاندا اے۔ ايسے طرح تائیوان نوں اکثر اوقات جمہوریہ چین دا حصہ وی منیا جاندا ہے۔
سینالوجیسٹس یا اوہ افراد جو چین تے چینی قوم دا مطالعہ کردے نيں، عموما چائیہور یا چینی دا لفظ بہت محدود حوالے توں استعمال کردے نيں جداں کہ اوہ ژونگوو دا استعمال ہن قوم توں وابستہ ہے جو چین دے اندر تے باہر چینیاں دی آبادی دا چوکھا حصہ ہے۔
کیتھی
[سودھو]بھاویں کیتھی لفظ دا استعمال اج کل شاعری تک محدود ہو کے رہ گیا ہے، لیکن ایہہ تاریخی حوالے توں کدی ایہ چین دا ناں رہ چکيا ہے، خصوصا شمالی نصف حصے وچ ۔ کیتھی دی ابتدا کھیتان نامی لسانی گروہ توں ہوئی جو شمالی چین دے اکثر حصے اُتے لیاؤ بادشاہت دے طور اُتے حکومت کرچکيا ہے۔ اسنوں بعد وچ جرکنز نامی اک ہور گروہ نے شمال مشرق توں تے منگولاں نے شمال توں ہٹا کر آپ بادشاہت سنبھال لئی۔ اک رلدی ملدی اصطلاح، کیندے، ماڈرن سلواک زباناں نے بہت زیادہ کثرت توں چین دے لئی استعمال کیتی ہے۔
سیریس
[سودھو]سیریس دا لفظ یونانیاں تے رومیاں ولوں چین دے شمال مغربی علاقے تے اس دے باشندیاں نوں دتا گیا سی۔ اس دا مطلب ہے ٬ریشم توں بنے٬ یا ٬جتھے توں ریشم آندا اے ٬۔ سوچیا جاندا ہے پئی سیریس لفظ ریشم دے چینی ناں توں نکلیا ہے جو ٬سی ٬ اے۔ ایہی لفظ لاطینی وچ ریشم دی ابتدا بنا اے، یعنی سیریکا۔
سینائی
[سودھو]سینائی دنیا دے انتہائی مشرق وچ رہݨ آلے سیریس دے جنوبی باشندیاں دے لئی قدیم یونانی تے رومی ناں ہے۔ سینائی دے حوالےآں وچ سینائ دا شہر دا تذکرہ پایا جاندا ہے۔ سینائ توں بظاہر ایہی لگدا ہے کہ لفظ اپنے پیشرو لفظ سینو تے سین توں نکلیا ہوئے گا جو روايتی طور اُتے چین دے باشندےآں تے چین دے لئی استعمال ہُندا سی۔
تریخ
[سودھو]چین نوں انسانی رہتل دے اولین مراکز وچوں اک منیا جاندا ہے۔ چین دی رہتل نوں ایہہ شرف وی حاصل ہے پئی اوہ اُنھاں تھوڑی جیہی تہذیباں وچوں اک ہے جنھاں نے آپے تحریری بولی ایجاد کيتی۔ ہور تہذیباں وچ میسو پوٹامیہ، دریائے سندھ دی رہتل، مایا رہتل وار قدیم مصری تہذیباں نيں۔ چینی لکھادی حالے تک چینیاں تے جاپانیاں دے زیر استعمال ہے اَتے کسی حد تک کورین اتے ویت نامی وی اسنوں استعمال کردے نيں۔ چینی لکھادی واحد تحریر تاحال استعمال وچ ہے جس وچ اک حرف پورے لفظ یا جملے نوں ظاہر کر سکدا ہے۔
پرانی تریخ
[سودھو]پرانیاں تھانواں نوں پٹن توں 225،000 توں 22 لکھ 40 ہزار ورھے پراݨے بن مانس دے نشان لبھے نیں۔ بیجنگ دے نیڑے اک غار توں 3 لکھ توں لے کے 7 لکھ 80 ہزار ورھے پراݨے پتھری جاندار دے نشان لبھے نیں۔ ایہہ پیکنگ مین دے نیں جیہڑا ہومو اریکٹس سی اَتے اگ بالنا جاندا سی۔ ایسے تھاں تے اج دے انسان دے 18000 م پ توں لَے کے 11000 م پ پہلے دے نشان وی لبھے نیں۔
آرکیالوجی (سائنس دی ایسی شاخ جو ایسی قدیم تہذیباں دا مطالعہ کرے جو حالے تک زندہ نيں) شہادتاں ایہہ ظاہر کردیاں نيں پئی چین دے ابتدائی باشندے تقریباً سوا دو ملین یعنی تقریباً ساڈھے بائیس لکھ سال پہلے موجود سن ۔ بھاویں ایہ باشندے انساناں توں ملدی جلدی مخلوق سی، جسنوں ہومو ایرکٹس دا ناں دتا گیا سی۔ ژہوکوڈیان نامی اک غار، جو بیجنگ دے نیڑے واقع ہے، وچ فاسل یعنی متحجر شہادتاں ملی نيں جو موجودہ سائنسی تکنیکاں دی مدد توں پتہ چلا اے کہ تن لکھ توں ساڈھے پنج لکھ سال پہلے تک پرانی نيں۔ قدیم پتھر توں بنے ہوئے ہتھیاراں دی تکنیک تے جانوراں دی ہڈیاں، جو ہومو ایرکٹس توں جوڑی گئیاں نيں، نوں اٹھارہويں تے انیہويں صدی وچ پرکھیا گیا ہے۔ ایہہ سوچیا جاندا ہے کہ ابتدائی انسان نما مخلوق افریقہ وچ پلیسٹوسین پیریڈ وچ پروان چڑھے۔ ویہہ لکھ سال پہلے دی ہجرت نے انہاں انسان نما مخلوق نوں پرانی دنیا دے کونے کونے تک پھیلا دتا۔
اج کل دے انسان یعنی “ہوموسیپینز“ یا اشرف المخلوقات دا سوچیا جاندا اے کہ دو لکھ سال پہلے توں لے کے اک لکھ اڑسٹھ ہزار سال پہلے تک دے عرصے وچ ایتھوپیا دے علاقے وچ ارتقا پزیر ہوئے۔ اک لکھ سال پہلے توں لے کے پنجاہ ہزار سال پہلے تک موجودہ انسان دنیا دے کونے کونے تک پھیل چکيا سی۔ پچھلے اک لکھ سال دے دوران، ہور ابتدائی انسانی آبادیاں مُک گئياں کیوں جے موجودہ انساناں نے اُنھاں نوں صفحہ ہستی توں مٹا دتا۔
چین وچ موجودہ انساناں دی موجودگی دی سب توں پرانی شہادت لیوجیانگ توں لبھی ہے، جیہڑی سر دی ہڈی ہے اَتے اس دا تخمینہ سڑسٹھ ہزار سال پہلے دا لگایا گیا ہے۔ ايسے طرح جزوی ڈھانچہ مینا ٹوگاوا دے علاقے وچ پایا گیا اے جیہڑا اٹھارہ ہزار سال پراݨا ہے۔
بادشاہت
[سودھو]چینی ذرائع دے مطابق، پہلی بادشاہت دا آغاز ژیا بادشاہت توں ہويا۔ اس گل نوں اس وقت تک اک کہانی سمجھیا جاندا رہیا جدوں تک کہ تانبے دے دور نال تعلق رکھنے والی جگہاں یعنی ارلیٹو جو ہینن صوبے وچ ہے، دی سائنسی کھدائی نہ ہوپائی۔ اس وقت توں ہن تک آرکیالوجی دے ماہرین نے شہری علاقےآں، تابنے دے استعمال تے مقبراں نوں بے نقاب کيتا اے جو ژیا بادشاہت دے دور دے ممکنہ سراغ ہوئے سکدے نيں کیونجے ژیا بادشاہت اس علاقے وچ قائم سی۔
تاریخی اعتبار توں پہلی مستند بادشاہت شانگ دے ناں توں سی جو دریائے ییلو دے کنارے مشرقی چین وچ اٹھارہويں صدی ق م توں لے کے بارہويں صدی ق م تک رہی۔ بعد وچ ژاؤ نے مغرب دی طرف توں حملہ کرکے شانگ دے دور دا خاتمہ کيتا تے اور بارہويں صدی ق م توں لے کے پنجويں صدی ق م تک انھاں دا اقتدار رہیا۔ ژاؤ دی حکومت مقامی سرداراں دی لڑائیاں دے باعث کمزور پڑدتی گئی۔ بہار تے خزاں دے عرصے دے دوران بے شمار مقامی حکومتاں بن گئياں جو اک دوسرے دے خلاف بر سر پیکار سن۔ انہاں حالات وچ ژاؤ بادشاہت برائے ناں ہی سی۔ پہلی چینی متحد حکومت اوئن بادشاہت دے دور وچ 221 ق م توں شروع ہوئی جدوں انہاں نے حکمرانی دا آغاز کيتا۔ لیکن ایہہ زیادہ عرصہ تک نہ چل سکی کیونجے ایہ لوک قانون دی سختی توں پاسداری کردے سن جس دے نتیجے وچ بغاوت پھیلنا شروع ہوئے گئی۔
ہن بادشاہت 206 ق م توں لے کے 220ء عیسوی تک رہی۔ 580ء عیسوی وچ چین نوں سوئی نے متحد کيتا۔ تانگ تے سونت بادشاہتاں دے ماتحت چین دا سنہری دور رہیا۔ ستويں صدی توں چودھواں صدی عیسوی تک ٹیکنالوجی، ادب تے آرٹ دے حوالے توں چین بتدریج دنیا دی سب توں زیادہ ترقی یافتہ اقوام وچ شمار ہُندا رہیا۔ 1271ء عیسوی وچ منگول رہنما قبلائی خان نے یوآن بادشاہت دا آغاز کيتا جو سونگ بادشاہت دے زیر اثر بنی۔ ژو یوان ژینگ نامی کسان نے 1368ء وچ منگولاں نوں باہر کڈیا تے منگ بادشاہت دی بنیاد رکھی جو 1644ء تک قائم رہی۔ منچو دی بنائی ہوئی اونگ بادشاہت 1911ء تک قائم رہی جسنوں بعد وچ پوئی نے ختم کيتا۔ اونگ دی بادشاہت چین دی آخری بادشاہت سی۔
حکومت کیتی تبدیلی اک خونریز مرحلہ ثابت ہُندا سی تے نويں حکومت نوں سابقہ حکومت توں وفاداری دا حلف لینے دے لئی بوہت سارے طریقے لڑانے پڑدے سن ۔ مثال دے طور اُتے جدوں منچوس نے چین نوں فتح کيتا تاں انہاں نے ہن چینیاں دی شناخت نوں دبانے دے لئی مختلف طریقہ کار اختیار کیتے جنہاں وچ اک ایہ وی سی کہ ہن چینیاں نوں منچو جداں انداز وچ بال رکھنے ہون گے۔
اٹھارہويں صدی وچ چین نوں مرکزی ایشیا دی انہاں اقوام اُتے واضح ٹیکنالوجییکل برتری حاصل ہوئے چکيتی سی جنہاں توں چین کئی صدیاں توں جنگاں کردا چلا آ رہیا سی۔ لیکن ایہ برتری یورپ توں کم سی۔
انیہويں صدی وچ چین نے یورپ دے امپیریلزم دے خلاف مدافعتی انداز اپنا لیا، اگرچہ یورپ سینٹرل ایشیا دی طرف پیش قدمی کردا رہیا۔ اس وقت چین بقیہ دنیا دی اہمیت محسوس کرکے بیدار ہوئے گیا۔ جداں ہی چین نے بیرونی تجارت تے مشنری سرگرمیاں دے لئی راہ کھولی، افیم کھلے عام بکنے لگی۔ برطانیہ دے نال ہونے والی دو افیونی جنگاں نے بادشاہ دے قبضے نوں کمزور کر دتا۔ اس دے نتیجے وچ تائی پنگ دی خانہ جنگی ہوئی جو 1851ء توں لے کے 1862ء تک جاری رہی۔ اس جنگ کيتی ابتدا ہونگ شیوگوان نے دی جو بطور خاص مسیحیت توں متائثر سی تے اوہ اپنے آپ نوں خدا دا بیٹا تے حضرت مسیح دا چھوٹا بھائی مندا سی۔ اگرچہ امپریلزم والی افواج نوں اس وچ فتح حاصل ہوئی لیکن ایہ خانہ جنگی انسانی تریخ دی سب توں ہولناک جنگاں وچوں اک سی۔ اس جنگ وچ دو کروڑ توں ودھ ہلاکتاں ہوئیاں جو جنگ عظیم اول دی اموات توں وی زیادہ نيں۔ بعض اندازےآں وچ تن کروڑ افراد اس جنگ وچ لقمہ اجل بنے۔ افیون دی کثرت نے ہور تباہی پھیلائی جسنوں کوئی نہ روک سکیا۔ باکسر دی بغاوت جو 1900ء وچ ہوئی، نے ہور تباہی پھیلائی۔ اگرچہ ملکہ سی شی نے باغیاں دی ڈھکے چھپے انداز وچ مدد جاری رکھی، بظاہر اس نے بیرونی افواج دی مدد کيتی تاکہ اس بغاوت نوں کچلا جا سکے۔ بعد وچ باکسرز نوں اٹھ غیر ملکی اتحادی افواج نے شکست دتی تے 20 ہزار ٹن چاندی بطور تاوان جنگ وصول کيتی۔
جمہوری چین
[سودھو]یکم جنوری 1912ء نوں عوامی جمہوریہ چین قائم ہوئی تے قنگ بادشاہت دا خاتمہ ہويا۔ کُواومینتانگ یعنی نیشلسٹ پارٹی دے سون یات سن نوں صوبائی گورنر بنایا گیا۔ اُتے اک سابقہ قنگ جنرل یوآن شیکائی، جو انقلاب دے لئی ناموزاں سمجھیا گیا سی، نے سن نوں اک طرف کرکے خود صدارت سنبھال لئی۔ یوآن نے خود نوں نويں حکومت دا بادشاہ منوانے دی کوشش کيتی اُتے چینی سلطنت اُتے مکمل تسلط جمانے توں پہلے قدرتی موت مر گیا۔
یوآن شیکائی دی موت دے بعد سیاسی لحاظ توں چین منقسم ہوئے چکيا سی۔ اس وقت بین الاقوامی طور اُتے منی گئی لیکن درحقیقت کٹھ پتلی حکومت بیجنگ وچ موجود سی۔ مختلف علاقےآں وچ مقامی سرداراں نے اپنا قبضہ جما لیا سی۔ 1920ء دے اختتام اُتے کُواومینتانگ یعنی نیشلسٹ پارٹی نے چیانگ کائی شیک دے زیر انتظام ملک نوں اپنے زیر انتظام متحد کيتا تے ملک دے راجگڑھ نوں نانجنگ منتقل کيتا تے سیاسی رہنمائی دے نظام نوں لاگو کرنا شروع کيتا۔ ایہہ نظام سن یات سین دے سیاسی ترقی دے پروگرام دی درمیانی حالت سی جس دے مطابق چین نوں بتدریج اک جدید تے جمہوری ریاست بننا سی۔ درحقیقت اس پروگرام دا مقصد ون پارٹی سی جس اُتے کُواومینتانگ یعنی نیشلسٹ پارٹی دی حکومت ہُندی۔
سینو جاپانی جنگ جو 1937ء توں 1945ء (دوسری جنگ عظیم دا حصہ) تک جاری رہی، نے نیشنلسٹ تے کمیونیسٹ نوں متحد ہونے اُتے مجبور کيتا۔ 1945ء وچ جاپان دی شکست دے بعد چین بظاہر فاتح لیکن درحقیقت معاشی طور اُتے خالی سی۔ نیشنلسٹ تے کمیونسٹس دے درمیان غیر اعتباری دی وجہ توں چینی سول وار یعنی خانہ جنگی فیر توں شروع ہوئے گئی۔ 1947ء وچ آئینی حکومت قائم ہوئی لیکن چونکہ عوامی جمہوریہ چین دے کئی صوبے خانہ جنگی وچ شامل سن، مین لینڈ اُتے اس آئین نوں کدی وی رائج نہ کيتا جاسکیا۔
عوامی جمہوریہ چین تے جمہوری چین
[سودھو]خانہ جنگی وچ فتح دے بعد کمیونسٹ پارٹی آف چائنہ نے مین لینڈ دا چوکھا حصہ سنبھال لیا۔ یکم اکتوبر 1949ء نوں انھاں نے عوامی جمہوریہ چین قائم کيتی تے آر او سی نوں وی اپنا حصہ قرار دتا۔ آر او سی دی مرکزی حکومت نوں تائیوان چھڈن تے مجبور کيتا گیا۔ مسلح جنگاں دا اختتام 1950ء وچ ہويا لیکن دوویں پاسے توں حالے وی تکنیکی اعتبار نال جنگ جاری سی۔
چین وچ لوکاں دی لڑائی 1949 اچ خاصی مُک گئی تے ماؤ زے تنگ دی پارٹی نیں 1 اکتوبر 1949 اچ سرکار بنا لیا اَتے اوتھے کمیونزم سرکار بنا لئی۔ چین نوں اس توں بعد لیندے دیس سرخ چین آکھدے سی پر 1970 اچ چین تے لیندے دیساں دے وشکار ساک گوڑھے ہوۓ۔ ماؤ زے تنگ نیں 1958 اچ اک اکانمی نوں بہتر بنان آستے اک پروگرام بنایا جسنوں اگے وڈا قدم آکھدے نیں۔ ایہ پروگرام کھو کھاتے وچ چلا گیا تے اس پاروں 3.6 کروڑ لوک مر گۓ۔ اس دی وجہ توں ماؤ نے سرکار چھڈ دتی اَتے اس توں مگروں لی شاؤقی سرکار بݨ گیا اَتے اوہنوں وی چنگے کم نہ کرن دی وجہ توں سرکار چھڈنی پئی۔
1966 اچ ماؤ زے تنگ دی پارٹی نے رہتلی انقلاب شروع کیتا۔ اس دی وجہ سوویت یونین دا ڈر تے پارٹی دی سرکار تے مل مارن دی کوشش سی۔ اس پاروں چینی رہتل وچ بہتیاں تبدیلیاں آئیاں۔ 1972 اچ ماؤ زے تنگ تے اودا سنگی چو این لائی رچرڈ نکسن نال بیجنگ وچ ملے تاں جے امریکہ دے نال یاری کیتی جا سکے۔ ایسے سال چین نوں یونائیٹڈ نیشنز دا سنگی بنا لیا گیا تے ایہنوں تائیوان دی تھاں ویٹو طاقت دے دتی گئی۔
1970 دی دہائی دے اختتام پرعوامی جمہوریہ چین نے اپنے زیر انتظام علاقےآں یعنی تائیوان، تائی پی، کاوہسیونگ تے فیوجیان دے دور دراز دے جزیرے اُتے مکمل، کثیر الجماعتی، نمائندہ جمہوریت نوں رواج دینا شروع کيتا۔ اج آر او سی وچ تمام شعبہ ہائے زندگی توں متحرک سیاسی نمائندگی ھورھی ہے۔ آر او سی دی سیاست وچ اہم موڑ چین دے نال اتحاد تے چین دی رسمی آزادی دے نال جڑا ہے۔
1978ء دی مین لینڈ وچ اصلاحات دے بعد انھاں کچھ شعبہ ہائے زندگی وچ رعایات دینی پڑاں۔ اُتے چینی حکومت دے پاس حالے تک سیاست اُتے مکمل کنٹرول حاصل سی تے اس نے ملکی سلامتی نوں لاحق خطرات نوں ہٹانے دا کم جاری رکھیا۔ مثالاں وچ دہشت گردی دے خلاف جنگ، سیاسی مخالفین تے صحافیاں نوں جیل بھیجنا، پریس اُتے کنٹرول، مذاہب دی اصلاح تے آزادی دی حامی تحاریک نوں کچلنا شامل اے۔ 1989ء وچ تیانانمین سکوائیر وچ احتجاج کرن والے طلبہ نوں چینی فوج نے پندرہ روزہ مارشل لا وچ ٹھکانے لگیا دتا۔
1989 چین دے اک سیاستدان دے مرن دی وجہ توں 1989 دے ٹینامن چوک دے احتجاج ہوۓ جیہدے اچ کئی لوک مارے گۓ تے اس دی وڈیو بنائی گئی جس دی وجہ توں کئی دیساں نیں چین نال ساک توڑ لۓ تے اوہدے تے روکاں لا دتیاں۔
چین دا صدر جیانگ زیمن نے چین دے اتے دس ورھیاں تک سرکاری کیتی تے اوہدی وجہ توں چین دی ترقی دی دوڑ 11.2٪ ہوگئی تے اوہنے 15 کروڑ لوکاں نوں غریبی کڈھیا۔ چین دے صدر ہو جنتاؤ نوں اے فکر لگ گئی کے اینکی تیز ترقی نال بوت خطرہ ہو سکدا اے جیہدے نال دیس دیاں تمام معدنیات مُک سکدیاں نیں تے محول بہت خراب ہو سکدا اے۔ چھیتی ترقی دے نال حالے ای 4 کروڑ کساناں نوں کعر تے کھیت چھڑنے پۓ تے اس دی وجہ توں 87000 احتجاج وی ہوۓ۔ پر چین فیر وی ترقی کر رہیا اے تے لوک آزاد ہوندے جاۓ نیں مگر چینی سرکار حالے وی بوت پکڑ رکھدا اے۔
1997ء وچ ہانگ کانگ برطانیہ ولوں عوامی جہموریہ چین دے حوالے کيتا گیا تے 1999ء وچ مکاؤ دی پرتگال ولوں واپسی ہوئی
حال
[سودھو]اج جمہوریہ چین تائیوان تک پھیلی ہوئی ہے جدوں کہ عوامی جمہوریہ چین دے پاس چینی مین لینڈ دا کنٹرول موجود ہے۔ عوامی جمہوریہ چین اُتے کمیونسٹ پارٹی دا غلبہ ہے جدوں کہ جمہوریہ چین جمہوریہ دی طرف مائل ہوئے رہی ہے۔ دونے ریاستاں حالے تک خود نوں "چین" دا حکمران کہلانے دی کوشش کر رھی نيں۔ جمہوریہ چین دے پاس 1949 دے فورا بعد توں بین الاقوامی حمایت زیادہ سی لیکن ہُݨ ایہہ حمایت عوامی جمہوریہ چین دی طرف منتقل ہو گئی ہے۔ جمہوریہ چین دے اقوام متحدہ وچ موجود نمائندیاں نوں 1970 وچ عوامی جمہوری چین دے نمائندیاں توں تبدیل کر دتا گیا۔
جمہوری چین نے نہ صرف تمام چین اُتے اپنے دعوے نوں واپس لے لیا ہے بلکہ اپنے تمام نقشے وی تبدیل کر دتے نيں جس دے مطابق بیرونی منگولیا تے مین لینڈ وی انہاں دے نقشے توں نکل گئے نيں تے ہن اس نے اپنی شناخت تائیوان نوں بنا دتا اے۔ ہن جمہوری چین دا دعوٰی مین لینڈ دیاں ریاستاں، تبت یا منگولیا توں ختم ہوئے گیا اے تے ہن عوامی جمہوری چین ایہ دعوٰی محفوظ رکھدی ہے۔ عوامی جمہوری چین نے سفارتی تے معاشی دباؤ دے ذریعے اپنی پالیسی نوں اک چین تک ودھیا دتا اے تے اس توں متعدد بین الاقوامی ادارےآں وچ جمہوریہ چین دا وجود خارج ہوئے رہیا ہے جداں کہ ورلڈ ھیلتھ آرگنائزیشن تے اولمپک کھیل وغیرہ۔ اج، اقوام متحدہ دی صرف چوبیس ریاستاں جمہوریہ چین توں تعلقات رکھدی نيں۔
سیاست
[سودھو]چین چ کمیونزم چلدا ہے اَتے ایہہ آخری کمیونسٹ دیساں(چین، ویتنام، لاوس، اتلا کوریا تے کیوبا) چوں اک ہے۔ چین دا سرکار بوت پکڑ رکھدا ہے اَتے اوہنے بوہت ساریاں پابندیاں لائیاں ہوئیاں نیں ایہناں پابندیاں وچ انٹرنیٹ تے پابندی، بچیاں تے پابندی، مزہب تے پابندی اَتے اسمبلی تے پابندی شامل نیں۔ چین دا سرکار نے ہن زرا پکڑ ٹلی کیتی ہے پر ایہہ لوک راج دے برابر نہیں ہے۔
چین وچ یک جماعتی نظام رائج ہے۔ چین وچ کمیونسٹ پارٹی دی حکومت ہے، ساڈھے اٹھ کروڑ لوک اِس دے رکن نيں، ایہہ لوک براہِ راست منتخب نئيں ہُندے، شہری اِس دی رکنیت دے لئی درخواست دیندے نيں تے فیر پارٹی طے کردی ہے کہ کوئی شخص رکن بنے دا اہل ہے یا نہيں، کون کمیونسٹ سوچ دا وفادار اے کون نئيں، گویا اک بہت وڈی آبادی سیاسی نظام توں پہلے مرحلے وچ ہی باہر ہوئے جاندی ہے۔
چین وچ معاشی آزادی ضرور ہے، آپ کاروبار کرکے ارب پتی بن سکدے نيں مگر اک خاص حد دے بعد آپ دی کمپنی وچ کمیونسٹ پارٹی دا عہدے دار آ کے براجمان ہوئے جائے گا تے فیصلہ سازی دی ویٹو پاور اُس دے پاس ہوئے گی، ایسا نئيں ہوئے گا کہ اوہ کمپنی دے کاروبار نوں متاثر کرے گامگر کمپنی بہر حال اُس دی مرضی دے بغیر کوئی وڈا فیصلہ نئيں کر سکے گی۔
چین نوں چینی کمیونسٹ پارٹی ٹوردی اے۔ چین چ ہور پارٹیاں وی کم کردیاں نیں جیناں نوں چین دی سرکار لوک راج پارٹیاں کیندیاں نیں۔ سرکار نوں لوکاں دے کول لے جان آستے کج کم کیتے جا چکے نیں تے ہن نکے پنڈاں تے نگراں دے انتحاب ہوندے نیں۔ چینی کمیونسٹ پارٹی سرکار دے تمام وزیراں دے اتے وی پکڑ رکھدی اے۔ سرکاری مسئلے جناں چوں امیر غریب دے درمیان فاصلہ اے تے نوجواناں دی کمی ٹھیک کرن دی کوشش کیتی جارئی اے۔ چین چ کرپشن وی اک وڈا سرکاری مسئلہ اے۔ چینی کمیونسٹ پارٹی دی مشہوریت دا کج پتہ نئیں اے کیونجہ اج تک اوناں دا کوئی وی وڈا دشمن نئیں سی پر ہانگ کانگ چ(جتھے لوکاں نوں دوجے علاقیاں توں بوتی آزادی حاصل اے) لوکاں پچھیا گیا کہ کیا اوناں نوں چینی سرکاری لوک پسند نیں تے اوناں نے جواب دتا کہ اج کل دے سرکار اوناں نوں پسند نیں تے پرانے اوناں نوں چنگے نئیں لگدے۔
انتظامی تقسیم
[سودھو]عوامی جمہوریہ چین نوں 22 صوبےآں اُتے انتظامی کنٹرول اے تے تائیوان نوں اس دا تئیسواں صوبہ سمجھدا اے، جدوں کہ تائیوان فی الحال آزادانہ طور اُتے جمہوریہ چین دی حکومت اے۔[۷]
22 صوبےآں دے علاوہ سر زمین چین دی انتظامی تقسیم وچ پنج خود مختار علاقے تے چار بلدیات وی شامل نيں۔ جدوں کہ ہانگ کانگ تے مکاؤ دا شمار چین دے خصوصی انتظامی علاقےآں وچ ہُندا اے۔
سانچہ:لسٹ عوامی جمہوریہ چین دے صوبے سانچہ:نقشہ چینی صوبہ جات
تاریخی سیاسی تقسیماں
[سودھو]اُچے درجے دی سیاسی تقسیم نے چین نوں تے انتظامیہ دوناں نوں بدل کے رکھ دتا اے۔ اُچے درجے وچ سرکٹس تے صوبے آندے نيں۔ اس توں تھلے ریجنز یعنی علاقے، سب ریجنز، ڈیپارٹمنٹس، کمانڈریز، ضلعے تے کاؤنٹیز آندی نيں۔ موجودہ تقسیماں وچ سب ریجن لیول شہر، کاؤنٹی لیول شہر، قصبے تے ٹاؤن شپ شامل نيں۔
زیادہ تر چینی بادشاھتاں انہاں علاقےآں اُتے مشتمل سن جو تاریخی اعتبار توں چین دے مرکز کہلاندے سن یعنی باقاعدہ چین۔
مختلف بادشاہتاں نے اپنی سرحداں نوں نزدیدیاں ریاستاں تک توسیع دتی جداں منگولیا دے اندر تک، مانچوریا، زنجیانگ تے تبت۔ مانچو دی بنائی ہوئی چنگ بادشاہت تے اسنوں بعد آنے والےآں یعنی عوامی جمہوریہ چین تے جمہوریہ چین نے انہاں ریاستاں نوں اپنے نال ملیا لیا۔ عمومی طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اصل چین اوہی اے جو دیوار چین توں لے کے سطح مرتفع تبت دے درمیان موجود اے۔ مانچوریا تے منگولیا دے اندر دے حصے اگرچہ دیوار چین دے شمال وچ نيں تے اسنوں چین دے صوبے تے انر منگولیا دے درمیان سرحد سمجھیا جاندا اے۔ تاریخی اعتبار توں دوسری جنگ عظیم دے دور وچ ایہ مانچوکو دی کٹھ پتلی حکومت کیتی سرحد سن ۔ زینیانگ دی سرحد اج دے زینیانگ دے قبضے نوں ظاہر کردی اے۔ تبت دی سطح مرتفع اُتے شروع توں تبت دا ہی قبضہ رہیا اے۔ روايتی طور اُتے چین نوں شمالی چین تے جنوبی چین وچ تقسیم منیا جاندا اے، دونے حصےآں وچ ہُوائی دریا تے چنگ لنگ پہاڑاں نوں سرحد منیا جاندا اے۔
جغرافیہ تے موسم
[سودھو]چین دے علاقے اک دوسرے توں بہت فرق نيں، مغرب دی طرف سطح مرتفع تے پہاڑ نيں جدوں کہ مشرق دی طرف میدان نيں۔ نتیجتا وڈے دریا بشمول ینگتز دریا دے جو مرکزی دریا ہے، ہوانگ ہی تے آمور دریا مغرب توں مشرق دی طرف بہندے نيں۔ بعض اوقات انہاں دا رخ جنوب دی طرف وی ہوئے جاندا ہے جداں کہ میکونگ دریا تے ہرہما پُترا۔ زیادہ تر چینی دریا بحر اوقیانوس وچ جا گردے نيں۔
مشرق دی طرف، دریائے ییلو دے کنارےآں تے مشرقی چین دریا دے ساحلاں اُتے زرخیز مٹی دے میدان نيں۔ اندرونی منگولین سطح مرتفع جو شمال دی جانب اے، چراہ گاہاں موجود نيں۔ جنوبی چین وچ پہاڑیاں تے کم بلند پہاڑاں دی کثرت اے۔ مرکز توں مشرق دی طرف چین دے دو وڈے دریاواں یعنی ہوآنگ ہی تے ینگتز دریا دے ڈیلٹا نيں۔ چین دی زیادہ تر زرعی زمین انہاں دو دریاواں دے کنارے واقعی ہے۔ دوسرے مشہور دریاواں وچ پرل دریا، میکانگ، برہم پُترا تے آمور دریا شامل نيں۔ یونانگ صوبے نوں میکانگ دا حصہ منیا جاندا اے جس وچ میانمار، لاؤس، سیئی لینڈ، کبوڈیا تے وینتام شامل نيں۔
مغرب دی طرف چین دے زرخیز میدان نيں تے جنوب وچ چونے دے پتھر اُتے مشتمل اُچے زرخیز میدان موجود نيں تے ہمالیا وی ايسے طرف موجود اے جس وچ دنیا دی سب توں بلند چوٹی ماؤنٹ ایورسٹ اے۔ شمال مغرب وچ وی اُچی سطح مرتفع پائی جاندی ہے جو بنجر تے صحرائی اے جداں کہ تاکلا-مکان تے صحرائے گوبی تے ایہ ہور پھیل رہی اے۔ کئی بادشاہتاں دے دوران چین دی جنوب مغربی سرحد انہاں اُچے پہاڑاں تے یونان دی گہری وادیاں جو جدید چین نوں برما، لاؤس تے ویتنام توں وکھ کردے نيں، کومنیا جاندا سی۔
چین دی پیلوزوئک اشکال وچ صرف اوپری حصے دے کاربونی فیرس نظام توں ہٹ کر، سارے دی ساری سمندری نيں، جدوں کہ میسوزوئک تے ٹرشری ذخائر توں دریا تے سمندر دے ملاپ تے میٹھے پانی نوں ظاھر کردے نيں۔ لیاوڈونگ تے شان ڈونگ دے جزیرہ نما علاقےآں وچ بسلاٹ دے سطح مرتفع نيں۔
چین دے موسم وچ وی بہت فرق پایا جاندا اے۔ شمالی زون جس وچ بیجنگ وی شامل اے، اس وچ انتہائی شدید سردی ہُندی اے تے اسنوں آرکٹیک نوعیت دا کہیا جاندا اے۔ درمیانی علاقہ جس وچ شنگھائی آندا اے، معتدل علاقہ اے۔ جنوبی علاقے جس وچ گوانگ زاؤ شامل اے، استوائی نوعیت دا حامل اے۔
لمبی خشک سالی تے زراعت دے پرانے طریقےآں دے باعث بہار دے موسم وچ آندھیاں آنا معمول بن گیا اے۔ ایہ آندھیاں نہ صرف جنوبی چین تے تائیوان تک جاندیاں نيں بلکہ امریکا دے مغربی ساحل تک پہنچ جاندی نيں۔ پانی توں کٹاؤ تے آبادی اُتے کنٹرول دو ایداں دے مسائل نيں جس اُتے چین دی باقی دنیا توں نئيں بندی۔
معاشرہ
[سودھو]انسانی آبادی
[سودھو]چین دی کل آبادی اک اعشاریہ تن ارب یعنی اک ارب تیس کروڑ دے لگ بھگ اے جو دنیا دی کل آبادی دا پنجواں حصہ اے۔ چین وچ سو توں ودھ لسانی گروہ موجود نيں لیکن عوامی جمہوریہ چین دی حکومت انہاں وچوں صرف چھپن نوں مندی اے۔ ہن تک دا سب توں وڈا لسانی گروہ ہن اے۔ ایہ گروپ بہت ترقی یافتہ اے تے اسنوں ہور کئی چھوٹے گروہاں وچ تقیم کيتا جاسکدا اے۔
بوہت سارے لسانی گروہ اپنے ارد گرد دے گروہاں وچ مل گئے نيں تے ہن انہاں دا ناں و نشان تک نئيں ملدا۔ ماضی دے بوہت سارے نمایاں گروہ ہن ہن گروہ دے نال مل کے چینی شکل دے حامل بن گئے نيں، جس دے باعث ہن گروہ دی تعداد وچ اچانک ڈرامائی اضافہ ہويا اے۔ ايسے دوران ہن گروہ دے درمیان موجود بوہت سارے چھوٹے گروہاں نے اپنی شناخت نوں وکھ توں برقرار رکھیا ہويا اے تے انہاں دی اپنی لسانی تے ثقافتی خصوصیات نيں لیکن اوہ حالے وی اپنے آپ نوں ہن گروہ دے ناں توں ہی متعارف کراندے نيں۔ بوہت سارے غیر ملکی گروہاں نے وی ہن گروہ دی بود وباش اختیار کرلئی اے تے انھاں نے اپنے نوں سورکی دم ورگی پونی بنا کے خود نوں ہن سمجھنا شروع کر دتا اے کیونجے مانچوریاں نے ہن آبادی اُتے ایہ شناخت لازمی قرار دے دتی سی۔ اصطلاح چینی قوم یعنی زہونگوا منزو توں مراد اوہ تمام افراد نيں جو چینی شہریت رکھدے نيں تے چاہے اوہ کسی وی لسانی گروہ توں ہوݨ۔
زباناں
[سودھو]چین دی اکثر زباناں سینو-تبتین نامی لسانی خاندان نال تعلق رکھدی نيں اَتے ایہہ انتیس مختلف لسانی گروہاں وچ بولی جاندی نيں۔ ايسے طرح چینی زبان دے اپنے بہت سارے لہجے نيں۔ سب توں زیادہ استعمال ہونے والا لہجہ مانڈارین جو ستر فیصد آبادی استعمال کردی ہے، وُو جو شنگھائی تے اس دے ملحقہ علاقیاں وچ بولی جاندی ہے، یوی جسنوں کینٹوز کہندے نيں، من، زیانگ، گان تے ہکا نيں۔ غیر چینی زباناں جو اقلیتاں بشمول زوانگ یعنی سیئی، منگولین، تبتین، یووغور یعنی تُرکک، ہمونگ تے کورین، استعمال ہُندی نيں۔
پُتونگ ہويا یعنی میعاری مانڈارین یا جو عام استعمال کیتی بولی ہے، نوں بیجنگ بولی کہیا جاندا اے تے ایہ مانڈرین لوک بولدے نيں جو شمال تے جنوب مغربی علاقیاں وچ رہندے نيں۔ معیاری مانڈرینی نوں رسمی تعلیم دینے دے لئی استعمال کيتا جاندا ہے اَتے اسنوں تمام سکولاں وچ پڑھایا جاندا اے۔ ایہی بولی میڈیا، سرکاری طور اُتے حکومت وی استعمال کردی ہے۔ غیر چینی زباناں کچھ خود مختار علاقےآں وچ کو-آفیشل یعنی دوسری سرکاری زباناں دے طور اُتے استعمال ہُندی نيں۔
چینی بولی یا بائی ہويا نوں ویہويں صدی دے ابتدا مانڈرین بولی دا معیاری تحریری رسم الخط منیا جاندا ہے۔ اسنوں ویہويں صدی توں پہلے ہزاراں سال توں لکھے پڑھے چینی استعمال کردے چلے آ رہے نيں۔ کلاسیکی چینی حالے وی ہائی اسکول کورس دا حصہ اے تے اکثر چینیاں دی ڈگری دا وی حصہ ہُندی ہے۔ مانڈرین بولی دے دوسرے لہجے عموما لکھے نئيں جاندے، ماسوائے معیاری کینٹوز جو غیر روائینی طور اُتے استعمال ہوندی ہے۔ چینی کرنسی نوٹ وی کثیرالسانی ہُندے نيں جو عموما معیاری مانڈرین بولی جو چینی لفظاں تے ہان ہوئے پینین، زوانگ جو رومن لفظاں دے نال، تبتین جو تبتی لفظاں دے نال، یوغور جو عربی لفظاں دے نال تے منگولین جو روائیندی منگولین لفظاں دے نال لکھے جاندے نيں۔
زیادھ چینی بولیاں دا جوڑ چینی تبتی بولیاں دی ٹولی نال ہے۔ چینی بولی وچ وی کئی بولیاں نیں۔ مینڈارن بولن گنتی وچ سب توں سب توں وڈی چینی بولی ہے۔ مینڈارن چینی دیاں اگوں وو، یو، من، ہوکین، زیانگ، گان تے ہکا ایدیاں پڑ بولیاں نیں۔ منگولی، یوانگ، تبتی، اویغور، ہمونگ تے کوریائی بولیاں نوں چین وچ نکیاں ٹولیاں بولدیاں نیں۔
بیجنگ دی بولی ٹکسالی مینڈارن ہے اتے ایہہ سارے دیس وچ ورتی جان والی چینی بولی ہے۔ 1950 تے 1960 دے دھاکے وچ چینی بولی دے اکھراں نوں سادہ بنان دی چنتا کیتی گئی سی۔
مذہب
[سودھو]چینی قنون ہر اک نوں مذہبی ازادی دیندا ہے۔ 1998 دی اک کھوج وچ ایہہ پتہ چلیا جے 59% یا 70 کروڑ چینی کسے مذہب نوں نئیں مندے۔ 2007 دی اک کھوج نے ایہ دسیا جے 23% یا 30 کروڑ چینی لوک مذہب نوں مندے نیں۔ بدھ مت، تاؤ مت تے ہور دیسی مت چین دے پرانے مذہب نیں۔ 4٪ سائی تے 2٪ چینی مسلمان نیں۔ ثقافتی انقلاب دے بعد تے ہور پالیسیاں دے بعد، عوامی جمہوریہ چین دے مین لینڈ دے انسٹھ فیصد حصے یعنی ست سو سرسٹھ فیصد آبادی خود نوں لادین کہندے نيں۔ اُتے مذاہب تے رسومات حالے وی عوامی جمہوریہ چین دے شب و روز وچ اہم کردار ادا کردے نيں، خصوصا بدھ ازم، کنفیوشس ازم تے تاؤ ازم اُتے روايتی اعتقاد شامل نيں۔ عوامی جمہوریہ چین دی اک تہائی یعنی تیتنس فیصد آبادی مختلف اعتقادات دی پیروی کردی اے جسنوں روايتی، پرانے چینی اعتقادات یا محض ہور اعتقادات دا ناں دتا جاندا اے۔ اس دے برعکس جمہوریہ چین یعنی تائیوان وچ مذاہب دے بوہت سارے پیروکار نيں کیونجے ایہ ثقافتی انقلاب توں متائثر نئيں ہويا سی۔ مذاہب تے پرانی چینی روایات وی تایئوان دی روز مرہ دی زندگی وچ اہم کردار ادا کردے نيں۔ امریکی سی آئی اے یعنی سینٹرل انٹیلی جینس ایجنسی دے سرکاری اعداد و شمار کچھ ایداں دے نيں:
- 93% چینی آبادی بدھ ازم، کنفیوشس ازم تے تاؤ ازم دی حامی ہے۔
- 2۔5% تائیوانی آبادی ہور مذاہب جداں کہ اسلام، یہودیت تے ہور مذاہب دی حامی ہے۔
- 4۔5% آبادی مسیحیت دی پیروکار اے، اس وچ پروٹسنٹ، کیتھولک، مورمن تے ہور اقليتی مسیحی گروہ شامل نيں
عوامی جمہوریہ چین دے وڈے مذاہب کجھ ایداں دے نيں:
- کنفیوشس ازم
- تاؤ ازم
- آباؤ اجداد دی پرستش
- بدھ مت
- اسلام
- مسیحیت
جمہوریہ چین یعنی تائیوان دے وڈے مذاہب کجھ ایداں دے نيں:
- بدھ مت
- تاؤ ازم
- کنفیوشس ازم
مین لینڈ چین دے صرف چھ فیصد لوک بدھ نيں تے ماہیانہ بدھ مت تے زن بدھ مت دی زیادہ پیروی کيتی جاندی اے جدوں کہ تائیوان وچ ایہ نو فیصد اے جو بدھ مت، تاؤ ازم تے کنفیوشس ازم دا مرکب ہے۔ دس کروڑ پیروکاراں دے باعث بدھ مت نوں عوامی جمہوریہ چین دا سب توں وڈا مذہب منیا جاندا اے۔ بدھ مت دی دوسری شکلاں جداں کہ تھیرا ویڈا بدھ مت تے تبتین بدھ مت نوں وی اقلیتاں وڈے پیمانے اُتے مندی نيں۔ سرکاری اعداد و شمار توں ایہ گل ثابت ہُندی ہے کہ ایتھے دو کروڑ مسلمان جو زیادہ تر ہوئیاں نيں، ڈیڑھ کروڑ پروٹسٹنٹ تے پنجاہ لکھ کیتھولک وی ایتھے نيں۔
عوامی جمہوریہ چین نوں سرکاری طور اُتے سکیولر تے لادین منیا جاندا اے لیکن مذہب دی انفرادی طور اُتے پیروی دی اجازت اے تے حکومتی نگرانی وچ مذہبی جماعتاں وی بنائی جا سکدی نيں۔ تاؤ ازم تے بدھ مت تے کنفیوشین اخلاقیات دوہزار سال توں ملک دے وڈے مذاہب نيں۔ انفرادی سطح اُتے مذاہب نوں پورے چین وچ قبول کيتا جاندا اے تے اس دی وجہ توں بدھ مت تے تاؤ ازم نوں گذشتہ کچھ عرصے توں نويں زندگی ملی ہے۔ کجھ سالاں توں شہری لادین آبادی دی نويں نسل وچ تاؤ ازم دے روحانی خیالات جو فینگ شوئی نے پیش کیتے سن، بہت مقبول ہوئے رہے نيں تے اس توں چین دی ہوم ڈیکوریشن مارکیٹ وی ودھ رہی ہے۔
گذشتہ چند سالاں توں فالون گونگ حکومتی پابندی دے بعد توں بہت شہرت حاصل کيتی ہے کہ ایہہ مشکوک مذہب نال تعلق رکھدا ہے اَتے اسنوں ختم کرنے دی کوشش وی کيتی گئی ہے۔ فالون گونگ نے اگرچہ اس گل کيتی تردید دی ہے کہ ایہہ کوئی نواں مذہب اے۔ فالون گونگ دا دعوٰی ہے کہ ست توں دس کروڑ افراد اس دے پیرو کار نيں، غیر ملکی ذرائع اس تعداد نوں زیادہ دسدے نيں لیکن کوئی حقیقی اعداد و شمار نئيں ملے۔
بارلے دیساں نال سنگت
[سودھو]چین اوہناں دیساں نال یاری رکھدا اے جیہڑے تائیوان نوں اوہدا حصہ سمجھدے نیں تے تائیوان نال اپنے سرکاری تعلاقت بھن دیندے نیں۔ چین کئی نکّے ایشیائی تے افریقی دیساں نال تجارت رکھدا ہے اتے اوہناں دے نال اوہنے کھلی تجارتی پالیسی رکھی ہوئی اے۔ چین نے دوجے دیساں نال رل کے شنگہائی کورپوریشن آرگنائیزیشن نوں ٹوریا۔
چین امن دا خیال رکھدیاں ترقی کردا پیا اے پر کجھ مسئلے وی سامنے آئیں نیں خاص طور تے امریکہ نال: بلفراد وچ چینی سفارت خانے دے اُتّے امریکی بمباری تے 2001 وچ چینی تے امریکی جاسوس طیارے دا ٹکراؤ۔ چین دے دوجے لیندے دیساں دے نال رشتے ٹینامن مربعے دے احتجاجاں پاروں خراب ہوۓ نیں پر اوہناں نوں دوبارہ جوڑ لتا گیا اے۔ چین نے اپنے نالدےآں نال کئی آری لڑائیاں وی کیتیاں نیں: 1962 چ ھندستان نال جنگ، 1969 اچ روس نال باڈر اتے لڑائی تے 1979 وچ ویتنام نال لڑائی۔ روس دے نال دوستی کرن آستے روس تے چین نیں 2001 وچ دوستی دی ٹریٹری دے اتے سین کیتے۔ چین دی چھیتی نال ترقی کرنا، دوجے نکے افریقی دیساں دی مدد کرن دی وجہ توں ایہ کہیا جاریا اے کہ چین 21ویں صدی وچ اک سپر پاوور بݨ جاۓ گا۔
روايتی مسئلے
[سودھو]چین وچ جمہوری نظام دی تحریک نے، سوشل کم کرن آلیاں نے تے چینی کمیونسٹ پارٹی دے کچھ ممبراں نے کیتا اے کہ چین دے سوشل تے سیاسی نطام چ بدلاؤ ہونا چاہیدا اے۔ 1970 دی دہائی دے بعد توں چین چ معاشی تے معاشرتی آزادی تھوڑی جہی ودھا دتی گئی اے، سیاسی آزادی بوت کٹ اے۔ عوامی جمہوریا چین دے قنون دے مطابق ایدے واسیاں دے کول اپنی راۓ دسن دا حق، میڈیا دی آزادی، اپنے حق لئی قانونی طور تے لڑن دا حق، مزہبی آزادی، ووٹ پاؤݨ دی آزادی تے جائیداد دا حق ہیگا اے۔ پَر ایہناں وِچوں کوئی حق چین دے واسیاں نوں ملک دے حق مارن توں نئیں روکدا۔
جغرافیا
[سودھو]رقبے دے حساب نال چین دنیا دے وڈے مُلکاں وچ شامل اے۔ چین دا کل رقبہ 9,600,000 مربع کلومیٹر (3,700,000 مربع میل) اے۔ 22,117 کلومیٹر (13,743 میل) نال چین دی دنیا وچ سبھ توں لمبی سرحد اے جیہڑی یالو دریا توں لے کے خلیج ٹونکن تک جاندی اے۔ چین دی سرحد 14 دیساں نال جڑدی اے تے اینے دیس صرف روس نال جڑدے نیں۔ چین دے دکھن وچ ویت نام، لاؤس، برما، بھوٹان، نیپال، ہندستان، تے پاکستان، لہندے ول، افغانستان، تاجکستان، کرغیزستان اتر تے اتر لہندے ول منگولیا، روس تے چڑھدے اتر ول اتلا کوریا نیں۔ ایدے نال چین دی سمندری سرحد جنوبی کوریا، جاپان، ویت نام تے فلپائن نال رلدی اے۔ کئی مُلکاں نال سمندری حداں تے جزیریاں دی ملکیت اُتے جھگڑے وی ہے نیں۔
چین اک وڈے رقبے اُتے پھیلیا ہوݨ باجھوں اکو جیہا نئیں۔ پہلے سمندر تے چڑھدے چین سمندر ول دے سمندری کنڈھے دے لاگے تھاں پدھرے تے ایتھے لوک گنتی کوڑی اے۔ لیندے اتر ول اندرلے منگولیا دے چڑھدے اتلے تھاں وچ کھلے کآ دے ویہڑے نیں۔ دکھنی چین ول پہاڑ تے پہاڑی سلسلے نیں۔ چڑھدے وشکارلے سمندری کنڈے تے دو وڈے چینی دریاپیلا دریا تے یانگسی دریا ڈیلٹا بناندے نیں۔ زی، میکانگ، برہمپترا تے امور ہور وڈے دریا نیں۔ تکلامکان تے گوبی لیندے پاسے ول وڈیاں روہیاں نیں۔ لیندے دکھن وال تبت دا اچا نیواں تھاں اے تے تے ہمالیہ دا پہاڑی سلسلہ ہے۔ دنیا دا سب توں اچا تھاں ماؤنث ایورسٹ (8848م) چینی نیپالی ولگن تے اے۔ ٹرپان ڈونگائی وج آئیڈنگ جھیل (−154م) چین وچ سب توں دونگی تھاں اے۔
چینی محول نوں ایدیاں وددیاں ہویاں روہیاں وڈا خطرہ نیں۔ گوبی دا پھیلاؤ رکھ لے کے روکیا جاریا پر ایہ اک رپھڑ ہے۔ چین دےموسم تے گلا مونسون تے سکا موسم جھاۓ ریندے نیں۔
چینی لوک
[سودھو]2012 دی گنتی باجوں چین وچ 1,338,612,968 لوک سن۔ 21% لوک 14 ورھے دے یا نکے سن، 71% لوک 15 توں 64 ورے دے وشکار سن تے 8٪ لوک 65 ورے توں اپر دے سن۔ 2006 وچ لوک گنتی وچ وادا 0.6% سی۔ 1978 مگروں کم کاج دے چنگے محول باجوں غریبی تھوڑی ہوئی ہے۔ ہن 10٪ چینی غریبی پدھر توں تھلے رہ رہے نیں اتے جنھاں دی کمائی اک دن وچ اک امریکی ڈالر سی تے 1978 وچ ایسے لوک 64٪ سن۔ چین ہر ٹبر لئی اک کاکا دی سوچ تے چل رہیا ہے اینج وددی ہوئی لوک گنتی تے قابو پا لیا ہے۔ پر پنڈاں تھانواں تے ایس گل نوں مننا اوکھا ہے جتھے وائی بیجی لئی منڈیاں دی لوڑ پیندی ہے۔ 2010 دی گنتی وچ چین وچ 51.27٪ جنے تے 48.73٪ زنانیاں دسیاں گیاں سن۔
چین وچ سرکاری پدھر تے 56 نسلی ٹولیاں نوں منیا گیا ہے۔ ہان چینی 92٪ نال سب توں وڈی ٹولی بندے نیں۔ ہان چینی دنیا دی وی سب توں وڈی نسلی ٹولی ہے۔
چینی نسلی ٹولیاں [۸] | |
---|---|
ہان | 91.59% |
یوانگ | 1.28% |
مانچو | 0.84% |
حوئی | 0.78% |
میاؤ | 0.71% |
ایغور | 0.66% |
توجیا | 0.63% |
دوجے | 3.51% |
2010 دی گنتی وچ 8.49% چینی لوکاں دا جوڑ نکی نسلی ٹولیاں نال سی۔ 593,832 بدیسی لوک چین وچ ریندے نیں تے دکھنی کوریا والیاں دی گنتی (120,750)، امریکیاں دی (71,493) تے جپانیاں دی (66,159) اے۔
فوج
[سودھو]23 لکھ فوجیاں نال چین کول دنیا دی سب توں وڈی فوج اے۔ ایدے وچ زمینی، سمندری، ہوائی تے ایٹمی فوج اندی اے۔ 2011 وج چین نے اپنی فوج تے 129.2 بلین امریکی ڈالر خرچے تے اینج چین فوج دے خرچہ کرن والا دنیا دا دوجا وڈا دیس اے۔
ثقافت
[سودھو]چین وچ دور بادشاہت دے دوران کنفیوشزم دے فلسفہ نوں کو سرکاری سرپرستی حاصل رہی سی تے اس اُتے عبور حاصل کیتے بغیر کوئی بندہ شاہی ملازمت حاصل نئيں کر سکدا سی۔ ايسے طرح خطاطی نوں ڈراما نویسی یا مصوری توں زیادہ اہم سمجھیا جاندا سی۔ چین دی روایات کنفیوشزم تے پرانے خیالات دا مجموعہ سن۔ ايسے طرح قانون دی لفظی تشریح اُتے زور دتا جاندا سی۔ اس طرح اکثر اوقات فلسفے ٹکرا جاندے سن ۔ امتحانات تے حق دار دی برتری نوں اج وی چین وچ عزت دی نگاہ توں دیکھیا جاندا اے۔ حالیہ برساں وچ کنفیوشزم دے حامیاں نے جمہوری خداواں تے انسانی حقوق نوں اک دوسرے دے نال مماثل قرار دتا اے۔ انیہويں صدی دی نصف دے بعد چینی معیشت تے فوجی طاقت وچ اضافہ ہويا تے غیر چینی سماجی تے سیاسی ادارےآں نے چین وچ اثرودھایا۔ انہاں وچوں کچھ اصلاحات نوں تاں چینی سبھیاچار نے بالکل ہی رد کر دتا تے باقیاں نے اپنی طاقت ودھنے دی کوشش کيتی تاکہ اوہ چینی سبھیاچار دا مقابلہ کرسکن۔ خلاصہ ایہ کہ ویہہاں صدی دا چین سماجی، سیاسی تے معیشی اعتبار توں اک نواں تجربہ اے جو شاہی نظام دے زوال دے بعد چینی قوم دی بیداری دا سبب بنیا۔
عوامی جمہوریہ چین دے پہلے رہنما پرانے معاشرے وچ پیدا ہوئے سن تے انہاں اُتے چار مئی دی تحریک تے اصلاحی رہنماواں دا اثر سی۔ انہاں نے چین دی سبھیاچار دے کچھ پہلوآں جداں کہ پینڈو زمین دی مزارعت، جنیست تے کنفیوشس دی تعلیمات نوں بدلا جدوں کہ دوسرےآں جداں کہ خاندان دے ڈھانچے تے حکومت کیتی وفاداری نوں قائم رکھیا۔
چاول نوں چینی سبھیاچار وچ بہت اہم مقام حاصل اے۔ نہ صرف ایہ خوراک دا اہم جزو وہے بلکہ اس توں بوہت سارے چینی قصے کہانیاں وابستہ نيں۔ چاول چین دی سب توں اہم تے وڈی فصل اے تے اسنوں زیادہ تر دریائے ینگتز دی وادی وچ جنوبی چین وچ تے یونن گوئی زاؤ دی سطح مرتفع وچ اگایا جاندا اے۔ چین وچ دنیا دے ہور ملکاں دی نسبت سب توں زیادہ چاول اگایا تے کھایا جاندا اے۔ کچھ تریخ دان ایہ کہندے نيں کہ چاول دی کاشت دی ابتدا چین توں ہی ہوئی۔
فن تے ادب
[سودھو]چینی کردار ابتدا توں لے کے ہن تک بہت تبدیلیاں توں گزرے نيں۔ دسیاں ہزار سال پرانی دستاویزات حالے تک موجود نيں، پرانی الوحی ہڈیاں توں لے کے چنگ قوانین تک۔ خطاطی نوں چین وچ فن دی وڈی شاخ گردانا جاندا اے۔ مذہبی داستاناں جو زیادہ تر کنفیوشس، تاؤسٹ تے بدھسٹ سن، برش تے سیاہی توں لکھی گئياں۔ بعد وچ خطاطی نوں تجارت بنا دتا گیا تے مشہور خطاطاں دے کم نوں اک قیمتی ملکیت گردانا جانے لگا۔
پرنٹ میکنگ سونگ بادشاہت دے دوران پروان چڑھی۔ شاہی تعاون توں بنائی جانے والی اکادمیاں بنائی گئياں جو کلاسیکی چیزاں نوں خطاطی تے پرنٹنگ توں لکھنے اُتے مباحثہ کردیاں سن۔ شاہی خاندان وی انہاں مباحثاں وچ بکثرت حصہ لیندے سن ۔
چینی فلسفی، لکھاری تے شاعراں نوں بہت زیادہ عزت دتی جاندی سی تے انہاں نے چین دی سبھیاچار نوں بچانے تے ترویج دینے وچ بہت اہم کردار ادا کيتا اے۔ کچھ کلاسیکی سکالراں نے عام لوکاں دی زندگی نوں وی موضوع بنایا جو حکام نوں اک اکھ نہ بھاندا سی۔
چینیاں نے بہت سارے موسیقی دے آلات ایجاد کیتے جداں کہ زہنگ، چن، شنگ، زیاو تے ارہُو، پیپا شامل نيں۔ انہاں وچوں بہت سارے بعد وچ مشرقی ایشیا تے جنوب مشرقی ایشیا خصوصا جاپان، کوریا تے ویت ناں تک پھیل hi everyone thumb
کھیل تے تفریح
[سودھو]شہادت ملدی اے کہ اک ہزار عیسوی وچ چین وچ فٹ بال دی طرح دا اک کھیل کھیلا جاندا سی۔ کئی تریخ دان ایہ سمجھدے نيں کہ فٹ بال دی ابتدا چین توں ہوئی۔ چین وچ پروفیشنل فٹ بال حالے تک اپنی ترقی دے مراحل طے کر رہیا اے۔ اس دے علاوہ مارشل آرٹس، ٹیبل ٹینس، بیڈ منٹن تے حال ہی وچ گولف وی مشہور ہوئے رہے نيں۔ باسکٹ بال نوں وی جتھے جگہ دی کمی اے، شہری نوجواناں وچ مقبولیت حاصل ہوئے رہی اے۔
اس دے علاوہ وی بہت ساریاں روايتی کھیلیاں نيں۔ چینی ڈریگن بوٹ دی ریس ڈوان وُو دے میلے وچ ہُندی اے۔ اندرونی منگولیا وچ منگولی انداز دی کشتی تے گھڑ دوڑ مقبول نيں۔ تبت وچ میلےآں ٹھیلاں وچ تیر اندازی تے گھڑ سواری توں متعلق کھیلاں نوں ترجیح دتی جاندی اے۔
چین اس وقت ایشیا تے دنیا وچ اک سپورٹس دی طاقت منیا جاندا اے۔ 1982ء توں ہن تک چین ہر ایشیائی کھیل وچ تمغاں دی دوڑ وچ سب توں اگے رہیا اے۔ تے 1992ء توں ہن تک ہر گرمائی اولمپکس وچ پہلی چار نمبراں وچ رہیا اے۔ 2008ء دی گرمائی اولمپکس جنہاں نوں Games of the XXIX Olympiad کہندے نيں، بیجنگ وچ ہاں گی۔
جسمانی طور اُتے چاق و چوبند ہونے نوں بہت اہمیت دتی جاندی اے۔ صبح دی ورزشیاں نوں باقاعدہ شغل منیا جاندا اے تے پارکاں وچ لوک ورزش کردے دیکھے جاسکدے نيں۔
بورڈ گیماں جداں کہ بین الاقوامی شطرنج، گو تے زیانگ جی یعنی چینی شطرنج وی عام نيں تے انہاں دے باقاعدہ مقابلے منعقد کیتے جاندے نيں۔
سائنس تے ٹیکنالوجی
[سودھو]ثقافتی اعتبار توں ترقی دے علاوہ سائنس تے ٹیکنالوجی دی فیلڈ وچ چینی ترقی کچھ ایداں دے اے:
- ایشیائی ایباکس
- بلاسٹ بھٹی (سٹیل دے لئی)
- بلاک پرنٹ میکنگ/ پرنٹنگ ٹیکنالوجی
- تابنا
- کیلیپر جو پیمائش دے لئی استعمال ہُندے نيں
- گھڑی
- کمپاس یعنی قطب نما
- کراس بو
- خشک گودی
- پنکھے
- آتش بازی تے سالڈ فیول راکٹ
- مچھلی دے شکار دی بنسی
- بارود
- بم
- ہاٹ ائیر بیلون
- پتنگ
- وارنش
- ماچس
- کاغذ
- کاغذی نوٹ تے ہور مالیاتی ادارے
- پیراشوٹ
- تیل دے کنويں
- پسٹن والا پمپ
- پورسیلین
- پروپیلر
- امدادی نقشہ
- پہیا
- بیج بونے والا ڈرل
- زلزلہ پیما
- ریشم
- رکاب
- سسپنشن برج یعنی لٹکتے پُل
- ٹائلٹ پیپر
- ٹوتھ برش
- چھتری
- وال پیپر
- چھکڑا
- وہسکی ادوایاتی تے جراحی دے مقاصد دے لئی
ٹیکنالوجی دے دوسرے رخ
[سودھو]- ریاضی نوں آرکیٹیکچر تے جیوگرافی وچ استعمال کيتا گیا۔ پنجويں صدی وچ چینی ریاضی دان زو چونگ زہی نے پائی یعنی π دی اعشاریہ دی ستويں مقدار تک قیمت معلوم کيتی۔ چینی اعشاری اعداد دے نظام نوں چودھواں صدی ق م توں استعمال کر رہے نيں۔پاسکل دی مثلث، جسنوں چین وچ یانگ ہوئی دی مثلث کہندے نيں، چیا ہزین، یانگ ہوئی، زاؤ شی جی تے لیو جوْہزیہ نے پاسکل دی پیدائش دے پنج سو سال پہلے دریافت کيتی۔
- حیاتیات جداں کہ ادویاتی کتاباں تے ادویاتی نباتات
- روايتی ادویات تے جراحی نوں گزشتہ کچھ دہائیاں توں ثانوی علاج دی حیثیت دتی گئی اے
- فوجی ایجادات جداں کہ کراس بو تے گرڈ سائٹ، کراس بو رکاب، خودکار کراس بو، مجنیق، زہریلی گیس جو خشک سرساں نوں جلانے توں پیدا ہُندی سی، آنسو گیس جو باریک لائم نوں جلانے توں بندی سی، جنگاں وچ استعمال ہونے والی امدادی نقشے، انسان بردار پتنگ، اگ والے نیزے، راکٹ، جلنے والا بارود، بم تے پرانی تانبے دی مشین گن
ہور دیکھو
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]- China.org.cn China news, weather, business, travel, language courses, archives
- China from UCB Libraries GovPubs
- China information from the U.S. Department of State
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: چین |
شینجیانگ · اندرآلا منگولیا · ہیلونگچانگ · جیلن · لیاوننگ · تبت · چنگہاۓ · گانسو · ننگزیا · شانسی · ہوپے · تیانجن · شانڈونگ · ہینان · سوجوان · چونگچنگ · انہوئی · جیانگزو · ینعان · گوئیژو · جیانگزی · ہوبے · شنگزی · زیزیانگ · گوانگزی · گوانگڈونگ · فوجیان · مکاؤ · ہانگ کانگ · ہائینان · بیجنگ · شنگہائی ·
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: چین |
حوالے
[سودھو]- ↑ "صفحہ [[:سانچہ:نام صفحہ]] في خريطة الشارع المفتوحة"۔ OpenStreetMap۔ اخذ شدہ بتاریخ ۲۴ دسمبر ۲۰۲۴ وصلة إنترويكي مضمنة في URL العنوان (معاونت)
- ↑ https://www.worldometers.info/world-population/china-population/
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817189.html
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ۴.۲ ۴.۳ ۴.۴ ۴.۵ ۴.۶ ۴.۷ http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817189.html — اخذ شدہ بتاریخ: ۳۰ ستمبر ۲۰۲۴ — ناشر: World Bank Open Data
- ↑ کانڈ: 36 — مصنف: Immanuel C.Y. Hsü — عنوان : The Rise of Modern China — اشاعت ششم — صفحہ: 833 — ناشر: اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس — ISBN 978-0-19-512504-7
- ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
- ↑ Gwillim Law (2 اپریل 2005). Provinces of China. Retrieved 15 اپریل 2006.
- ↑ National Bureau of Statistics (in Chinese). Retrieved 20 October 2011.
- صفحات تحتوي مراجع تستخدم وصلات إنترويكي في العنوان
- مضامین جنہاں وچ انگریزی بولی دا متن شامل اے
- صفحات مع خاصیت P163
- صفحات مع خاصیت P242
- صفحات مع خاصیت P85
- صفحات مع خاصیت P51
- متناسقات ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- مرجع جغرافي من ويكي بيانات
- صفحات مع خاصیت P610
- صفحات مع خاصیت P1589
- صفحات مع خاصیت P2046
- صفحات مع خاصیت P36
- صفحات مع خاصیت P37
- صفحات مع خاصیت P1082
- صفحات مع خاصیت P122
- صفحات مع خاصیت P35
- صفحات مع خاصیت P194
- صفحات مع خاصیت P208
- صفحات مع خاصیت P571
- صفحات مع خاصیت P3270
- صفحات مع خاصیت P1198
- صفحات مع خاصیت P38
- صفحات مع خاصیت P1304
- صفحات مع خاصیت P421
- صفحات مع خاصیت P1622
- صفحات مع خاصیت P78
- صفحات مع خاصیت P856
- صفحات مع خاصیت P297
- صفحات مع خاصیت P474
- صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے
- مقام نقشہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- چین
- 1949ء وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے
- اشتمالی ریاستاں
- اقوام متحدہ دے رکن ملک
- ایشیائی ملکاں
- بحیرہ جنوبی چین دے کنارے واقع ملک
- مشرق ایشیائی ملکاں
- یک جماعتی ریاستاں
- نقشیاں نال صفحے