اکبر

اکبر
ہندستان دا تیجا مغل شہنشاہ
جمیا	14 اکتوبر 1542
راج گدی تے بیٹھا	14 فروری 1554
مریا	27 اکتوبر 1605
1605 وچ مرنویلے اکبر دی سلطنت

جلال الدین محمد اکبر (1542-1605) ہندستان دا مغل شہنشاہ سی تے مغل بادشاہ ہمایوں دا پتر سی۔ اکبر ہمایوں دے مرن تے 14 ورھیاں دا سی جدوں اوہ بادشاہ بنیا۔ اکبر نے 1556 توں لے کے 1605 تک راج کیتا مغل سلطنت نوں وڈا تے تکڑا کیتا۔

جم

اکبر 14 فروری 1542 نوں راجپوت قلعے امرکوٹ سندھ وچ جمیا جتھے اوہدے پیو ہمایوں تے اوہدی ماں حمیدہ بانو بیگم نے پناہ لئی ہوئی سی۔ ہمایوں نوں بہار دے شیرشاہ سوری نے لڑائی وچ ہرایا تے اوہدے توں بچدا ہمایوں ایران اپڑیا۔ اکبر نوں ہمایوں نے کابل وچ ای اپنے بھراواں کامران مرزا تے عسکری مرزا کول چھڈیا۔ اکبر نے ایتھے لڑائی دے ول سکھے تے جوکھا ویلہ شکار کرن وج لنگھیایا۔ پڑھن لکھن ول اوہنے کوئی تیان نہ دتا۔ 1551 نوں اوہد ویا اوہدی چچیر رقیہ سلطان بیگم نال ہویا۔ رقیہ اوہدے چاچے ہندال مرزا دی اکو اک دھی سی۔

ہمایوں دا دلی تے مل

شیرشاہ سوری دے پتر اسلام شاہ دے مرن مگروں ہونوالی آپادھاپی وچ ہمایوں نے دلی تے 1555 وچ مل مار لیا۔ کجھ چر مگروں ہمایوں مر گیا پر اکبر دے راکھے بیرم خان نے ہمایوں دی موت نوں لکوئی رکھیا تاں جے اکبر دے گدی تے بیٹھن تے کوئی رپھڑ ناں بنے۔ 14 فروری 1554 نوں اکبر نوں راج گدی تے بٹھا دتا گیا۔ اوہنوں کلانور پنجاب وچ 13 دی عمر وچ تاج پایا گیا۔

اکبر دیاں فتوحات

اکبر جدوں بادشاہ بنیا تو اوس ویلے اوہدی تے اوہدی سلطنت دی قسمت بارے کجھ نہیں کہیا جاسکدا سی۔ ہمایوں دے مرن تے اوہدے کول پنجاب دلی تے آگرہ تک دے تھاں سن۔ دلی تے آگرہ اوہدے ہتھوں نکل گے جدوں ایہ سوریاں تے ہیموں دے ہتھ لگے۔ بیرم خان دی آگوی وچ اکبر دی مغل فوج 14 نومبر 1556 نیں پانی پت دی دوجی لڑائی وچ ہمیوں تے سوری نوں دلی دے 80 کلومیٹر اتر وچ ہرایا تے نال ای مغل فوج نے دلی تے آگرے اُتے قابِض ہوگیا۔ اکبر دلی وچ اک مہینہ رہیا۔ ایس مگرون اکبر پنجاب ول آندا اے جتھے سکندر شاہ سوری ہتھ پیر مار رہیا سی۔ اکبر اوہنوں پنجاب وچوں کڈھدا اے تے لہور تے ملتان تے قابِضہ کر لیندا اے۔ 1558 وچ اکبر اجمیر راجپوتانہ دے مسلمان آگو نوں نساکے اوتھے قابِضہ کردا اے۔ اوسے ای ورھے اک مغل فوج ابراہیم شاہ سوری نوں ہرا کے جونپور تے قابِضہ کردی اے۔ مغل فوج گوالیار دے تکڑے قلعے دا گھیرا کرکے تے ایتھے دے سوری آگو نوں ہرا کے ایس نوں اپنے ہتھ وچ لیندے نیں۔

اتلے ہندستان نوں اپنے ہتھ وچ لین مگروں اکبر وشکارلے تے دکھنی ہندستان ول مڑدا اے۔ گونڈوانہ ول مفل فوج اوہدے اک جرنیل آصف خان دے آگوی وچ جاندی اے۔ گونڈوانہ دا راجہ اک نکا منڈا راجہ ویر نارائن سی اوہدی ماں درگاوتی راج چلا رئی سی۔ اکبر نے آپ ایس لڑائی وچ نئیں سی اوہ ازبک باغیاں نال نبڑ ریا سی۔ داموہ دی لڑائی وچ درگاوتی ہارن مگروں اپنے آپ نوں مار لیندی اے تے چوراگڑھ دے ڈگن مگروں ویر نارائن ماریا جاندا اے۔ مغلاں نون اوتھوں انت دا سونا چاندی تے ہاتھی لبھدے نیں۔ درگاوتی دے مرے کھسم دے بھرا نوں ای اوتھے مغل آگو لکا دتا جاندا اے۔ آصف خان تے جدوں ایہ الزام لکدا اے جے اوہنے بؤں سارا لٹ دا مال لکایا اے تے اوہ نس جاندا اے پر فیر اوہ واپس اکبر نال رل جاندا اے تے اوہنوں معاف کردتا جاندا اے۔

اکبر دی نگاہ ہن راجپوتانہ ول پیندی اے جس تے مل مارے بنا اکبر اتلے ہندستان تے اپنے راج نوں پکا نہین سمجھ سکدا سی۔ مغل میواڑ، اجمیر تے نگور تے پہلے ای مل مارجکے سن۔ اکبر ہن راجپوتانہ دے اندر تک جانا چاہندا سی۔ ایہ تھانواں پہلے دلی سلطنت تھلے وی نئیں آیاں سن۔ اکبر نے لڑائی وی چھیڑی پر نال ای گل بات دا وی بوآ کھول دتا۔ سارے راجپوت راجواڑے اکبر نال رل جاندے نیں پر اودھے سنگھ جیہڑا رانا سانگا جیہڑا بابر نال کنواہ دی لڑائی لڑ جکیا سی دی نسل توں سی تے اکبر اگے تلوار کڈھ لیندا اے۔ اودھے سنگھ نوں ہراے بنا اکبر راجپوتاں تے تڑی پان دا سفنہ نہیں ویکھ سکدا سی۔

1567 وچ اکبر چتوڑ گڑھ دے قلعے تے چڑھائی کردا اے ایہ گجرات دے راہ وچ سی تے راجپوتانہ دے اندر کرکے سی۔ ایہ میواڑ دا راجگڑھ وی سی۔ اودھے سنگھ قلعہ اپنے دو آگواں جےمل تے پٹہ دے ہتھ وچ دے کے آپ میواڑ دے پہاڑاں وج ٹر جاندا اے۔ اکبر کول مڈھ وچ 5000 دی مغل فوج سی ایہ فیر ودھدی 50،000 توں اپر ٹرگئی۔ راجپوتاں جیداری نال اپنے قلعے دا بچاؤ کیتا۔ چار مہینیاں دے کھیرے مگروں قلعہ اکبر ہتھ لگا۔ 300 دے نیڑے راجپوتنیاں نے اپنے آپ نوں اگ لا کے ساڑ لیا مغلاں دے ہتھ آن دے بجاۓ۔ اکبر نے قلعے دے سارے لوکاں نوں ماردتا تے راجپوتاں دے سر الے دوالے دے تھانواں وچ نمیش لے رکھے۔ چتوڑگڑھ دے قلعے توں لٹیا سمان پوری سلطنت وج وںدیا گیا اکبر تن دن قلعے اندر ریا تے فیر آکڑہ ٹر آیا۔ اپنے قلعے دے بوۓ تے جے مل تے پٹہ دیاں بتیاں ہاتھیاں اتے بنوا کے لگائیاں۔ اودھے سنکھ اپنی پہاڑی بچاؤ تھاں توں باہر ناں نکلیا تے اکبر نے وی اوہد پچھا ناں کیتا۔

چتورگڑھ دے ڈگن مگروں 1568 وچ اکبر نے رنتھمبور دے قلعے چڑھائی کیتی۔ ایہ ہادا راجپوتاں دے ہتھ وچ سی تے ہندستان دا اک پینڈا قلعہ سمجھیا جاندا سی۔ کجھ مہینیاں دے گھیرے مگروں ایہ وی اکبر دے ہتھ لگا۔ ایس مکروں اکبر راجپوتانے دا مالک سی۔ صرف میواڑ دے راجپوت اوہدی آگوئی نون نہین مندے سن۔ اودھے سنگھ دا پتر پرتاپ سنگھ اوہدے مگروں راجہ بنیا تے اکبر نے 1576 وج ہلدی کھاٹ دی لڑائی وچ اوہنوں وی ہرایا۔ اوہ اراولی دے پہاڑاں ول نس گیا۔ اپناں جتاں توں خوش ہوکے اکبر نے اپنے لئی اک راجگڑھ فتح پور سیکری دی نیو رکھی۔ ایہ آگرہ توں 23 میل دکھن ول سی۔ ایہدے وچ قلعہ، محل، مسیت، دربار کوٹھے تے ہور لوڑ دے کوٹھے سن۔ ایہ ایرانی تے ہندستانی آرکیٹیکچر دا نمونہ اے۔

اکبر دا اگلا فوجی کم بنگال تے گجرات تے مل مارنا سی۔ ایتھے مل مارن تے مغل سلطنت نے عرب سمندر تے بنگال کھاڑی دے سمندراں نال جا رلنا سی۔ گجرات اپنی وائی بیجی تے بپار باہجوں اک کھاندا پیندا دیس سی۔ اکبر توں کئی نراض لوک نس کے گجرات ٹر گے سن تے اکبر لئی رپھڑ سن تے گجرات تے چڑھائی کرن دا اک بہانہ وی سن۔ 1572 وچ مغل فوج گجرات دے راجگڑھ احمدآباد تے مل ماردی اے۔ اگلے ورے تک اوہدے ویرے مرزے گجرات توں دکن ول نسادتے جاندے نیں۔ سورت ایس تھاں دا بپاری گڑھ مغلاں ہتھ لگدا اے تے ایہدے نال ای کنڈے دے ہور تھاں وی اکبر ہتھ لگدے نیں۔ گجرات دا آخری آگو مظفر شاہ کھیتاں وچ لکیا پھڑیا جاندا اے اکبر اوہنون تھوڑی پنشن دے کے جھد دیندا اے۔ گجرات تے مل مارکے اوہ فتح پور سیکری آندا اے تے اپنی گجرات جت دی یاد وچ بلند بوآ بنواندا اے۔

ایدار دے راجپوت، افعان تے مرزے رل کے گجرات وچ بغاوت کردیندے نیں تے اکبر 11 دناں وچ تھوڑی جی فوج نال گجرات اپڑدا اے تے 2 ستمبر 1573 نوں ویریاں نوں بڑی بری ہار دیندا اے۔ ویری آگواں دے سر کٹ کے مینار بنا دیندا اے۔ گجرات دا اکبر نوں ملنا اکفیدے دا سودا سی۔ مغل خزانے وچ سلانہ 50 لکھ رپے آن لک گے سن۔

بنگال دا اکبر توں ازاد سی پر ایہدے تھلے لگیا سی تے جمعے دے خطبے وچ اکبر دا ناں لیا جاندا سی۔ سلیمان خان تک تے ایہ چلدا ریا پر اوہدے پتر داؤد خان نے 1572 وج بنگال دی راج گدی سمبھال کے اکبر دے ناں دا خطبہ بند کردتا تے اپنے ناں دا ٹوریا۔ اکبر نے بہار دے صوبیدار منیم خان نوں اوہدا پچھا کرن دا آکھیا تے فیر آپ وی اوہدے پچھے ٹر پیا۔ پٹنہ تے مل مار کے مغل فوج 1575 وچ ٹکروئی دی لڑائی وچ داؤد خان نون ہراندی اے۔ پورا بہار تے بنگال مغل سلطنت وچ رلادتے جاندے نیں۔ اڑیسہ ای کرانی ٹبر کول مغل سلطنت دے تھلے لگے رہن دی شرط رہن دتا گیا۔ اگلے ورے داؤد خان نے بنگال واپس لین لئی لڑائی چھیڑی پر مغل فوج ہتھوں ہار گیا۔ اوہدا کٹیا سر اکبر ول پیج دتا گیا۔

بنگال تے گجرات تے مل مارن مگروں 1581 تک اکبر اپنے راجگڑھ وچ ای ریا پر کابل توں اوہدے بھرا مرزا حکیم نے پنجاب تے جدوں چڑھائی کیتی تے اکبر نوں اوہدے پچھے کابل تک جانا پیا۔ افغانستان دے حالات باہجوں اوہنوں اگے 15 سال تک پنجاب وچ ای رہنا پیا۔ عبداللہ خان شیبانی وشکارلے ایشیاء وج زور پھڑ ریا سی تے بلخ تے بدخشاں تے مل مار چکیا سی۔ اوہدے ازبک فوجی مغل سلطنت دے اتلے بارڈر تے رپھڑ بن سکدے سن۔ افغانی اکبر واسطے رپھڑ سن۔ 1586 وچ اکبر نے عبداللہ خان نال ایہ گل کیتی جے جدوں اوہ خراسان تے چڑھائی کریگا تے اکبر چپ رویگا تے عبداللہ افغانیاں دی بانہ نہیں پھڑیگا۔ ایس مگروں اکبر نے سوات تے باجوڑ وچ فوجی پیجی۔ نکے قلعے بناۓ تے امن خراب کرنوالیاں دی گچی تے ہتھ رکھیا۔ افغانستان پینڈے ول نال اکبر دے ہتھ وچ سی۔ ہر بغاوت کچل دتی گئی۔

1585 وچ لہور وچوں ای اوہنے کشمیر ول مغل فوج پیجی تے 1589 وچ اکبر آپ سرینگر اپڑیا۔ بلتستان تے لداخ جیہڑے تبتی صوبے سن اوہ وی اکبر نے مغل سلطنت وچ رلاۓ۔ 1591 تے 1593 دے وشکار مغل فوج سند نوں وی اپنے پراں تھلے لے چکی سی۔ 1595 وچ بلوچستان وی اکبر دی سلطنت دا اک انگ بن چکیا سی۔

قندھار پہلے مغلاں کول سی تے 1558 وچ ایرانی طہماسپ شاہ نے مغل صوبیدار نوں کڈھ دتا تے ایتھے مل مار لیا۔ اوس ویلے اکبر ہندستان وچ اپنے آپ نون تکڑا کرریا سی تے چپ کر گیا۔ کشمیر افغانستان سندھ بلوچستان نوں اپنے ہتھ وچ لین مگروں اکبر سمچھدا سی جے اوہ ہن اینے جوگا ہے جے قندھار واپس لے سکے۔ ایران وی اوس ویلے سلطنت عثمانیہ نال لڑ ریا سی تے اوکھے حالاں وچ سی۔ 1593 وچ قندھار توں ایرانی صوبیدار رستم مرزا لڑ کے تے اکبر ول ٹر آیا۔ اکبر نے اوہنوں ملتان نیڑے اک جگیر دتی تے 5000 فوجیاں دا آگو بنادتا تے کسے چنگے ویلے ول ویکھن لگ گیا جے اوہ واپس قندھار لوے۔ رستم دی اکبر دے دربار وچ ٹہل سیوا ویکھ کے قندھار دا اگلا صوبیدار مظفر حسین وی اکبر نال رل گیا۔ اکبر نے اوہدی دھی دا ویاہ اپنے پوترے خرم نال کردتا۔ 1595 وچ مغل جرنیل شاہ بیگ خان نے قندھار تے مل مار لیا تے ایہ اکبر دی سلطنت دا حصہ بن گیا۔

فوجی پربندھ

اکبر دا فوجی پربندھ منصبداری تے چلدا سی۔ منصبداری پربندھ وچ فوج دے افسراں دیاں پدھراں سن تے ہر پدھر دے افسر نوں گھڑسوار فوجی رکھنے پیندے سن۔ سب توں اچی پدھر تے شہزادے آندے سن جیہڑے 10 ہزار توں 7 ہزار تک سوار رکھ سکدے سن۔ فیر اوس توں تھلے دے سن جیہڑے 10 توں 5 ہزار تک سوار رکھ سکدے سن۔ منصبدار دی پدھر تھلے تک جاندی سی۔ عام ایہو ای سی جے اک منصبدار سب توں تھلویں پدھر تے آندا سی تے ویلے نال اپنے گناں باہجوں تے بادشاہ دی پسند نال اپر جاندا سی۔ پکی شاہی فوج تھوڑی سی۔ منصبداراں کول زیادھ سی۔ جنے سوار اک منصبدار کول ہوندے سن اوس توں دونے گھوڑے اوہ رکھدا سی۔ ارام دین تے جلدی نال ٹرن لئی گھوڑے چوکھے رکھے جاندے سن۔ اکبر نے اپنی فوج ودھیا ول نال رکھیا سی۔ فوج نوں ودھیا رکھن لئی اوہدی چنگی پچھ پرتیت کیتی جاندی۔ گھوڑے ودھیا تے لامت عربی گھوڑے ای رکھے جاندے سن۔ منصبداراں دا خیال رکھیا جاندا سی تے مغل فوج اپنے ویلے دی سب توں زیادھ تنخواہ لین والی فوج سی۔

اکبرنامہ

اکبر نامہ اکبر بادشاہ دے ویلے (1542 - 1605) تے راج بارے اکبر بادشاہ دے درباری تے نورتن ابوالفضل دی لکھی اے۔ ایہ فارسی وچ لکھی گئی اے۔ کیا جاندا اے جے کتاب 7 وریاں وچ لکھی گئی۔ کتاب نال مغل مورتاں الیکیاں ہویاں وی سن۔ بسوان دیاں الیکیاں مورتاں وی ایہدے وچ نیں۔

نورتن

اکبر آپ تے انپڑھ سی پر اوہنے اپنے دوالے اپنے کماں دے گرو کٹھے کیتے ہوۓ سن تے ایہ اکبر دے نورتن اخواندے سن: بیربل، ابوالفضل، مان سنگھ، فیضی، تان سین، راجہ ٹوڈرمل، عبدالرحیم خانخاناں، فقیر عزی الدین، ملا دوپیازہ۔

موت

3 اکتوبر 1605 نوں اکبر نوں ہیضہ ہوگیا تے ایس باہجوں اوہ 27 اکتوبر 1605 نوں مرجاندا اے۔ اوہنوں سکندرہ آگرہ وچ دبیا جاندا اے۔