اگستیہ

اگستیہ
اگستیہ کا مجسمہ
لقب	اگستیہ
ذاتی
مذہب	ہندو مت
شریک حہات	لوپامدرا
اولاد	دردشیو
وجہ شہرت	رگ ویدی مناجات، گرو

اگستیہ (ہندی: अगस्त्य) ہندو مت وچ ویداں دے اک نام ور دانش ور سن۔ ہندوستانی روایات دے مطابق اوہ اک قابل ذکر سنیاسی تے برصغیر دی مختلف زباناں وچ اک بااثر عالم نیں۔ اوہ تے انہاں دی بیوی لوپا مدرا سنسکرت زبان دی تحریر رگ وید وچ بھجن 1.165 تا 1.191 تے ہور ویداں دے ادب دے مصنف نیں۔

اگستیہ دا ناں متعدد داستاناں تے پراناں وچ آندا اے (طائرانہ طور اُتے دیومالائی کہانیاں ، علاقائی داستاناں ) بہ شمول خاص طور اُتے رامائن تے مہا بھارت وچ۔ اوہ ویداں دے سب توں زیادہ قابل احترام ست جاں اٹھ رشیاں وچوں اک نیں، اس دے نال نال انہاں دا ذکر شیو مت دی روایت وچ تمل سِدّھار وچ اک سِدّھا دے طور اُتے آندا اے۔ شکتی مت تے ویشنو مت دے پراناں دے ادب وچ انہاں نوں بوہت قابل قدر گردانیا جاندا اے۔ اوہ انہاں ہندوستانی دانش وراں وچوں اک نیں جنہاں دے قدیم مجسمے تے خاکے جنوبی ایشیا دے ہندو مندراں تے جنوب مشرقی ایشیا جداں جاوا، انڈونیشیا وچ ابتدائی وچکا ویلہ دے شیو دے مندراں وچ دیکھنے نوں ملدے نیں۔ قدیم جاوی زبان دی تحریر، اگستیہ پروا وچ اوہ اک بنیادی کردار تے استاذ دا درجہ رکھدے نیں، جس دی 11 ویں صدی دی شکل بقا پائے ہوئے اے۔

اگستیہ نوں روایتی طور اُتے کئی سنسکرت تحریراں دا مصنف منیا جاندا اے، جداں اگستیہ گیتا نوں وراہ پران وچ پایا گیا، اگستیہ سمہیندا نوں سکند پران تے دویدھا نرنائے تانتر تحریر وچ پایا گیا۔ انہاں دی دیومالائی شخصیت دا حوالہ من، کلساج، کمبھاج، کمبھایونی تے میترا ورونی دے طور اُتے دتا جاندا اے۔

ناں وجہ

بیٹھے ہوئے مافوق البشری دانشور اگستیہ

اگستیہ دے اشتقاق دے حوالے تو‏ں متعدد نظریات ني‏‏‏‏ں۔ اک نظریے دے مطابق "اج" یا "انج" اس دا مادہ اے جس دے معنی "روشن تے چمکنے والے" دے نيں تے اس دا تعلق اگستیہ تو‏ں جوڑدا اے، یعنی جو اندھیرے وچ "روشنی پھیلاندا" اے تے اگستیہ روايتی طور اُتے کینوپَس دا ہندوستانی ناں اے جو جنوب ایشیائی آسماناں اُتے سیریس (Sirius) دے بعد دوسرا سب تو‏ں زیادہ چمک دار تے روشن ستارہ اے ۔ دوسرا نظریہ ایہ اے کہ اسنو‏ں اک پھُلاں والے درخت تو‏ں بنایا گیا اے جس دا ناں اگاندی گاندی فلورا اے، ایہ برصغیر وچ پایا جاندا اے تے اسنو‏ں تمل وچ "اکٹّی" کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اس نظریے دے مطابق "اگاندی" ارتقا پاکر "اگاستیح" وچ تبدیل ہويا ایہ نظریہ ویداں دے اس دانش ور د‏‏ی جڑاں دراوڑی ماخذ تو‏ں جوڑدا اے ۔

تیسرا نظریہ اگستیہ دا تعلق ہند یورپی ماخذ تو‏ں جوڑدا اے، اس نظریہ دے مطابق ایہ ایرانی لفظ گستہ تو‏ں ماخوذ اے جس دے معنی "گناہ تے ناپسندیدہ" دے نيں تے اگستہ دا مطلب ہوئے گا "بے گناہ، پسندیدہ"۔چوتھا نظریہ لوک ماخذ تو‏ں منسوب اے جو رامائن دے اشلوک 2.11 وچ بیان کيتا گیا اے کہ اگستیہ، اگا (جامد یا پہاڑ) تو‏ں لیا گیا اے تے مل ک‏ے ایہ جڑاں ایہ مطلب بیان کردیاں نيں "وہ شخص جو پہاڑاں نو‏‏ں ہلا دے" یا جامد چیزاں نو‏‏ں ہلا دے۔ اس لفظ نو‏‏ں اگستی تے اگستھیار وی لکھیا جاندا ا‏‏ے۔(تامل: அகத்தியர் Agathiyar؛ سانچہ:Lang-te؛ کُنڑ: ಅಗಸ್ತ್ಯ؛ سانچہ:Lang-ml مالے: Anggasta؛ سانچہ:Lang-th)

لسانی ماخذ تے فرہنگ

رشی اگستیہ

اگستیہ دے لسانی ماخذ دے حوالے توں متعدد نظریات نیں۔ اک نظریے دے مطابق "اج" جاں "انج" جس دا مطلب "روشن، چمکنے والا" تے اس دا تعلق اگستیہ توں جوڑدا اے، یعنی جو اندھیرے وچ "روشنی پھیلاندا "اے تے اگستیہ روایتی طور اُتے کینوپَس دا ہندوستانی ناں اے، جو دکھن ایشیائی آسماناں اُتے سیریس Sirius دے بعد دوسرا سب توں زیادہ چمک دار تے روشن ستارہ اے۔ دوسرا نظریہ ایہ دعویٰ کرتا اے کہ اس نوں اک پھلاں والے درخت توں بنایا گیا اے جس دا ناں اگاتی گاتی فلورا اے، جو برصغیر وچ پایا جاندا اے تے اسنوں تمل وچ"اکٹّی" کہیا جاندا اے۔ اس نظریے دے مطابق" اگاتی" ارتقا پاکر" اگاستیح" وچ تبدیل ہویا تے ویداں دے اس دانش ور دی جڑاں دراوڑی ماخذ توں جوڑتا اے۔

تیسرا نظریہ اس دا تعلق ہندوستانی-یورپی ماخذ توں جوڑتا اے، ایرانی لفظ گستہ دے ذریعےجس دے معنی "گناہ، ناپسندیدہ" دے نیں تے اگستہ دا مطلب ہوگا "بے گناہ، پسندیدہ"۔ چوتھا نظریہ لوک ماخذ توں منسوب ہےجو کہ رامائن دے اشلوک 2.11 وچ بیان کیتا گیا ہےکہ اگستیہ، اگا (جامد جاں پہاڑ)تاں لیا گیا اے۔ تے مل کر ایہ جڑاں ایہ مطلب بیان کرتی نیں "اوہ شخص جو پہاڑاں ناں ہلا دے" جاں جامد چیزاں ناں ہلا دے۔ اس لفظ نوں اگستی تے اگستھیار وی لکھیا جاندا اے۔

حالات زندگی

مہارشی اگستیہ اور لوپامدرا

رگ وید (1500 تا 1200 پہلے مسیح) دے متعدد بھجناں دے مصنف نوں اگستیہ دے ناں توں منسوب کیتا گیا اے۔ ایہ بھجن انہاں دے حالات زندگی دے بارے وچ معلومات فراہم نہیں کردے نیں۔ اگستیہ دے ماخذ افسانوی نیں۔ اپنی روایتاں وچ ویداں دے زیادہ تر دانش وراں دے بر عکس انہاں دی نہ تو کوئی انسانی ماں اے نہ باپ۔ انہاں دی کرشماتی پیدائش اک یوجنا دے بعد ہوتی اے، جس نوں ورون دیوندا تے متر دیوندا نے ادا کیدا سی، جتھے اُتے کائناندی اپسرا اُروشی نمودار ہوتی اے۔ دونے دیوندا اُروشی دی غیر معمولی جنسی کشش توں جوش وچ آجاندے نیں تے مادّہ منویہ دا اخراج کردے نیں۔ انہاں دا مادّہ منویہ کیچڑ دی اک دلدل وچ گرتا اے، جو اک ایسا رحم اے، جس وچ اگستیہ دا نطفہ پروان چڑھتا اے۔ اوہ اس مرتبان توں پیدا ہُندے نیں؛ بعض دیومالائی داستاناں وچ انہاں دے نال انہاں دا جڑواں دانش ور بھائی وشیستھا پیدا ہُندا اے۔ ایہ دیومالائی داستان انھاں کمبھایونی دا ناں دیتی اے، جس دے لفظی معنی "اوہ شخص جس دا رحم کیچڑ دا مرتبان ہو"۔

اگستیہ پاکیزہ تے نظم و ضبط توں بھرپور زندگی گزاردے نیں، خود نوں تعلیم یافتہ کردے نیں تے معروف دانش ور بن جادے نیں۔ اوہ برہمن والدین توں پیدا نہاں ہُندے، لیکن انہاں نوں بوہت ساری ہندوستانی تحریراں وچ انہاں دے علم و دانش دی وجہ توں برہمن کہیا جاندا اے۔ انہاں دے نامعلوم ماخذ نے قیاس آرائیاں اُتے مبنی اس تجویز نوں شہ دی اے کہ ویداں دے دور دے اگستیہ مہاجر آریائی ہو سکدے نیں، جنہاں دے خیالات نے جنوب نوں متاثر کیتا تے متبادل طور اُتے اک آبائی غیر آریائی دراوڑ، جنہاں دے خیالات نےشمال نوں متاثر کیتا۔

پرانہ دی تے قدیم داستاناں دی عدم تسلسل اُتے مبنی روایتاں دے مطابق ، پرہیز گار دانش ور اگستیہ نے لوپامدر نوں شادی دا پیغام بھیجا، جو ریاست ودھاربہ وچ پیدا ہونے والی اک شہزادی تھاں ۔ شہزادی دے والدین اس شادی توں راضی نہاں سن؛ انھاں اس بات دی فکر سی کہ اگستیہ دی تنگ دستی دے باعث انہاں دی بیٹی صحیح طریقے سےجنگل وچ رہ نہاں پائے گی۔ پر روایات دے مطابق ، لوپا مدر نے انہاں نوں اپنے شوہر دے طور اُتے قبول کر لیا ، ایہ کہدے ہوئے کہ اگستیہ دے کول پرہیز گاری دی دولت اے، خود شہزادی دی اپنی جوانی وی ڈھل جائے گی تے ایہ کہ اگستیہ دی نیکی ای اے جو اس رشدے دے لیے مناسب اے۔ اس طرح لوپا مدر ، اگستیہ دی بیوی بن گئاں ۔ ہور روایتاں وچ لوپامدرا اگستیہ توں شادی کرتی نیں، لیکن شادی دے بعد اوہ اگستیہ توں تقاضا کرتی نیں کہ اوہ انھاں بنیادی آسائشاں فراہم کرو تد ای انہاں دے رشدے دا نباہ ہو پائے گا۔ایہ اک ایسا ہُندا اے جو آخر کار اگستیہ نوں مجبور کرتا اے کہ معاشرے وچ واپس جاکر دولت کمائاں ۔و27و

اگستیہ تے لوپا مدرکا اک بیٹا ہوتاہے، جس دا ناں دردھاسیو اے، جس دا ناں بعض اوقات اِدھماواہا لیا گیا اے۔ مہابھارت وچ اسناں اک ایسے لڑکے دے طور اُتے بیان کیتا گیا ہےجو رحم مادر وچ اپنے والدین توں سن کر ویداں ناں سیکھتا ہےاور دنیا وچ بھجن پڑھدے ہوئے پیدا ہُندا اے۔

اگستیہ آشرم

اگستیہ دا اک آشرم سی، لیکن قدیم تے قرون وسطیٰ دی ہندوستانی تحریراں دے مطابق اس آشرم دی کہانیاں تے تھاں وچ تضاد اے۔ دو روایتاں وچ اس آشرم دا مقام شمال مغربی مہاراشٹر دسیا گیا اے، ناشک دے قریب چھوٹے توں قصباں اگستیہ پوری تے اکولے وچ دریائے گوداوری دے کناراں اُتے ۔ شمالی تے مشرقی ہندوستانی ذرائع وچ ممکنہ تھاں کولہا پور دے قریب(مہاراشٹر کرناٹک دی سرحد اُتے مغربی گھاٹ)، جاں قنّوج (اتر پردیش)، جاں اگستیہ مُنی گاؤں وچ رُدرا پریاگ (اتر کھنڈ)دے قریب ، جاں ست پورہ رینج (مدھیہ پردیش)۔ جنوبی ذرائع تے شمالی ہندوستانی دیوی بھگوَت پُرانہ وچ انہاں دا آشرم تمل ناڈو وچ واقع اے، جس دے لیے مختلف تھاں ترونل ویلی، پوتھی ول پہاڑیاں ، جاں تھنجاوور دے ناں لیے گئے نیں۔

تحریری ذرائع

ویدوں

اگستیہ دا تذکرہ ہندو مت دے سارے چار ویداں وچ آیا، تے ایہ برہمانوں، آرانیاکاؤں، اُپانیشدوں ، داستانوں، تے بوہت سارے پُراناں وچ اک کردار اے۔و4وو19و اوہ ویداں دا اک مدرسہ (گروکُل) چلادے تھےجس کہ شہادت رگ وید دے بھجن 1.179 وچ ملتی ہےجو کہ بتاندا اے کہ اس دی مصنفہ انہاں دی اہلیہ لوپا مدر تے انہاں دے شاگرد نیں۔و13و ویداں دے دور وچ اوہ اک قابل احترام دانش ور سن، کیونجے رگ وید دے ہور دانش وراں دی جانب توں بوہت سارےترتیب بھجن اگستیہ دا حوالہ دیدے نیں۔ اگستیہ دی جانب توں ترتیب دیے گئے بھجن زبانی کھیڈ تے تشبیہات ، ذہنی آزمائشاں اورالفاظ دی چھیڑ چھاڑ، تے توجہ مبذول کرانے والے خاکاں دے حوالے جانے جادے نیں؛ جن وچ انہاں دا روحانی پیغام پوشیدہ اے۔و29و

ویداں وچ اگستیہ دے اشلوک

تیرے نال، او اِندر بوہت فراخی تے خوش حالی اے،

جو ہر اس شخص نوں ترقی دیدے نیں جو نیک زندگی گزارتا اے۔

ہن دعا اے کہ ایہ ماروتس اساں اُتے محبت کرنے والی مہربانی ظاہر کرو،

گھٹ زوراں دے دیوندا ہماری مدد کرو۔

– 1.169.5

ترجمہ: رالف ٹی۔ ایچ۔ گریفیتھ

دعا اے کہ اساں غذا توں لبریزہو جائاں ،

تے اس برادری توں جتھے دے بہدے پانی زندگی بخش ہوں۔

– 1.165، 1.166.15، 1.167.11، وغیرہ

ترجمہ: اسٹیفانی جیمی سن، جوئل بریریٹن؛و29و سنسکرت اصلی: एषा यासीष्ट तन्वे वयां विद्यामेषं वृजनं जीरदानुम् ॥१५॥

– رگ وید

انہاں دی ویداں دی شاعری خاص طور اُتے دو نہجاں دے حوالے توں قابل ذکر اے۔و29و بھجن دے اک خانے وچ اگستیہ دو افواج دے وچکار تصادم نوں ظاہر کردے نیں جنہاں دی قیادت الگ الگ دو دیوندا اِندر تے ماروتس کر رہے نیں، جس دی علما نے تشریح جیسے گی۔ ایس۔ غوریے نے نظمیہ طور اُتے اک تصادم دی شکل وچ بیان دی اے، جو آریہ (اِندر) تے دسا (رُدرا) دے درمیان اے۔و24وو31و اگستیہ گھٹ یابی توں انہاں دی محاذ آرائی نوں حل کردے نیں، نذرانہ پیش کردے نیں – جس وچ ایہ دعا کردے نیں کہ دونے دیوتااں دے وچکار اساں آہنگی محبت اُتے مبنی برتاؤ پیدا ہو۔ رگ وید دے منڈل 1ماں ستائیس وچ اکیس بھجن جو انھاں نے ترتیب دیے نیں، انہاں وچ اختتام اُتے انہاں دے دستخط نیں، جتھے اُتے اوہ التجا کردے نیں،"دعا اے کہ ہر برادری غذااور بہدے پانیاں تاں مالا مال ہوں"۔و29و ایہ خیالات ظاہر کردے نیں کہ اوہ آریہ تے دسا دونے دے محافظ سن۔و32و پر، بعض علما اسی بھجن دی تشریح اس طرح کردے نیں کہ ایہ نظمیہ پیش کش دو متصادم نظریات جاں طرز زندگی دا عکّاس اے، کیونجے اگستیہ نے کدی آریہ جاں دسا دے الفاظ استعمال نہاں کیے، تے صرف اُبھاؤ واناو (لفظی طور اُتے "دونے رنگ") دی اصطلاح استعمال دی اے۔و24وو33وو34و "دوطرفہ اساں آہنگی" دا پہلو تے خیال بہ حیثیت دائمی مفاہمت—اگستیہ دے ناں دے نال – ہندو مت دے ایتاریہ ارانایکہ دی شق 1.2.2 وچ دوبارہ نمودار ہُندا اے۔

دوسرا پہلو – ہندو مت دے ادب وچ معروف—انہاں دی اہلیہ لوپا مدر تے انہاں دے وچکار گفت گو دی شکل وچ اے—جو اس انسانی تناؤ دی عکاسی کرتا اے، جو روحانیت دی تلاش وچ سنیاسی بن جانے تے گھریلو زندگی و خاندان پروان چڑھانے دی درمیان کش مکش توں پیدا ہُندا اے۔ اگستیہ دلیل پیش کردے نیں کہ خوشی تے آزادی دے حصول دے بوہت سارے راسدے نیں، جدونکہ لوپامدر زندگی دی فطرت، وقت تے دونے دے امکانات دی دلیل پیش کرتی نیں۔ اوہ گھٹ یابی توں اگستیہ نوں رجھاندی نیں – تشبیہ توں بھرپور رگ وید دے بھجن 1.179 دی شکل وچ۔و29وو36و

اگستیہ دا حوالہ رگ وید (1500 تا 1200 پہلے مسیح) دے دونے قدیم ترین تے جدید ترین نسخاں وچ دتا گیا اے، جیسے منڈل 7 دے بھجن 33 وچ، جو منڈل 1 توں زیادہ قدیم اے۔و37و انہاں دا تذکرہ ہور تن ویداں تے ویدانگ ادب وچ وی کیتا گیا اے—جیسے نیروکتا دے اشلوک 5.13 تا 14۔و13وو37و اگستیہ تے انہاں دے خیالات ویداں دی متعدد تحریراں وچ بیان کیے گئے نیں—جیسے تیتیریا دی شق 7.5.5، کتھک سمہیتاکی 10.11، میترایانی سمہیندا دی 2.1، ایتاریا برہمنا دی 5.16، تیتریا برہمنا دی 2.7.11، تے پنکاوی مستی برہمنا دی 21.14۔و17و

رامائن

دانش ور اگستیہ دا ہندو داستان رامائن دے متعدد ابواب وچ تذکرہ اے، جس وچ انہاں دی سنیاسی زندگی نوں دریائے گوداوری دے کناراں اُتے گزاردے ہوئے بیان کیتا گیا اے۔و38و

رامائن وچ بیان کیتا گیا اے کہ اگستیہ تے لوپا مدر ونداک جنگل وچ رہدے نیں، جو وندھیا پہاڑاں دی جنوبی ڈھلاناں وچ واقع اے۔ رام نے اگستیہ دی اک ایسے شخص دے طور اُتے تعریف دی ہےجو کہ اوہ گھٹ وی کر سکتا اے، جس نوں دیوندا نا ممکن سمجھاں ۔رام نے انہاں نوں اک ایسے دانش ور دے طور اُتے بیان کیتا ہےجس نے وندھیا پہاڑاں تاں کہیا سی کہ اوہ نیچے ہو جائاں تاکہ سورج، چاند تے ہور زندگی رکھنے والے اجسام انہاں دے اُتے توں گزر سکاں ۔ انہاں نوں اک ایسے دانش ور دے طور اُتے وی بیان کیتا جاندا ہےجو دھرم دی قوتاں ناں شیطاناں جیسے وتاپی تے اِلوالا نوں قتل کرنے دے لیے استعمال کردے نیں، جنہاں نے 9،000 انساناں ناں گم راہ تے تباہ کیتا۔

رامائن دے مطابق اگستیہ اک منفرد دانش ور نیں، جنہاں دا قد چھوٹا اے، بدن بھاری بھرکم اے، لیکن جنوب وچ رہنے دی وجہ سےوہ شیو دی قوتاں تے کیلاش و میرو پہاڑ دے وزن دے وچکار توازن قائم رکھدے نیں۔و39و اگستیہ تے انہاں دی اہلیہ رام، سیتا تے لکشمن توں ملدے نیں۔ اوہ انھاں الوہی کمان تے تیر دیدے نیں؛ راون دی شیطانی فطرت بیان کردے نیں؛ تے، ولیم بَک، بی۔اے۔ وان نُوٹن تے شرلے ٹرائیسٹ دے مطابق انہاں نوں الوداع کہدے ہوئے ایہ مشورہ دیدے نیں، "رام! شیطان انساناں تاں محبت نہاں کردے نیں، لہٰذا انساناں ناں اک دوسرے توں محبت کرنی چاہیے"۔و17وو40و

مہا بھارت

اگستیہ دی کہانی دا عکس دوسری اہم ہندو داستان مہا بھارت وچ ملتا اے۔ پر، رام دے بہ جائے کہانی نوں ویسمپایانا تے لوماسا دے درمیان گفت گو دی شکل وچ بیان کیتا گیا اے، جو کتاب 3 دی شق 33 وچ موجود اے، وانا پاروا (جنگل دی کتاب)۔و41و

داستان وچ انہاں نوں اک ایسے دانش ور دے طور اُتے بیان کیتا گیا ہےجس دے معدے وچ شکم خوری تے ہضم کرنے دی بے پناہ قودیاں نیں۔و20و اگستیہ، اک بار پھر – وندھیا پہاڑاں ناں اُتے بڑھنے توں روک دیدے نیں تے انھاں پست کر دیدے نیں؛ تے اوہ وتاپی تے اِلوالا شیطاناں ناں اسی افسانوی انداز وچ قتل کردے نیں، جیسے رامائن وچ بیان کیتا گیا اے۔ وانا پاروا وی لوپامدر تے اگستیہ دی منگنی تے شادی ہونے دی کہانی بیان کرتی اے۔ ایہ اس افسانوی کہانی اُتے وی مشتمل اے ، جس وچ اِندر تے وریترا دے درمیان جنگ دا تذکرہ اے، جتھے تمام شیطان سمندر وچ چھپ جادے نیں؛ دیوندا اگستیہ توں مدد دی درخواست کردے نیں ، جو انہاں دے کہنے اُتے جادے نیں تے سمندر دا تمام پانی پی جادے نیں؛ جس دے نتیجے وچ شیطان دیوتاؤں دے سامنے ظاہر ہو جادے نیں۔

پُراناں

ہندو مت دے پُراناں دے ادب وچ اگستیہ دے بارے وچ متعدد کہانیاں نیں – زیادہ تفصیل ، زیادہ شان دار تے غیر تسلسل اُتے مبنی—بہ نسبت انہاں دیومالائی داستاناں دے ، جو ہندوستان دے ویداں دے ادب تے داستاناں وچ پائی جاندیاں نیں۔و6و مثال دے طور اُتے مثال دے طور اُتے متسیا پُرانہ دے باب 61، پدما پُرانہ دے باب 22، تے ست ہور مہا پُرانہ، اگستیہ دے سارے حالات ِ زندگی بیان کردے نیں۔و17وو37وبعض انہاں نوں سپتا رشی(ست عظیم رشی) وچوں اک دی فہرست وچ شامل کردے نیں، جدونکہ ہور وچ ہندو روایتاں وچ اوہ اٹھ جاں بارہ غیر معمولی دانش وراں وچ شمار ہُندے نیں۔و42و مختلف پُراناں وچ ناں تے تفصیلاں عدم تسلسل دا شکار نیں، تے ایہی عدم تسلسل اسی پُرانہ دے مختلف قلمی نسخیاں وچ پایا جاندا اے۔ انہاں نوں مختلف تھاں اُتے اس فہرست وچ شامل کیتا جاندا اے، جس وچ انگیراس، اطری، بھریگو، بھارگاو، بھردواج، وشوامتر، واسستھا، کیشواپ، گوتم، جامادگنی تے ہور شامل نیں۔و43و

اگستیہ دا ناں تمام اہم ہندو روایتاں دے پُراناں وچ وڈے احترام نال لیا جاندا اے: شیو مت، شکتی مت تے ویشناوی مت۔ بوہت توں پُرانے طویل تے تفصیلی انداز وچ اگستیہ تے ہور سپتا رشیاں دی اولاداں دے بارے وچ بیان کردے نیں۔

تمل تحریراں

تمل روایتاں وچ، اگستیہ نوں تمل زبان دا باپ تے تمل زبان دے قواعد دا مؤلف تصور کیتا جاندا اے؛ انہاں اگاتّیام جاں اکاتّیام کہیا جاندا اے۔و44وو45وو24وتمل روایتوںماں اگستیہ ثقافتی ہیرو نیں تے متعدد تمل تحریراں وچ نمودار ہُندے نیں۔و46و

اگستیہ دے بارے وچ شمالی تے جنوبی (تمل) روایتاں وچ یکسانیتاں تے اختلافات نیں۔ اِراواتھم مہادیون دے مطابق،و24و دونے روایتاں بیان کرتی نیں کہ اگستیہ نے شمال توں جنوب دی جانب ہجرت دی۔ تمل تحریر پُرانہ نورو– جس دی تریخ سنہ مشترکہ دے آغاز دی دتی گئی اے – جاں ممکنہ طور اُتے دوسری صدی سنہ مشترکہ – دے اشلوک 201 وچ ایہ بیان کیتا گیا اے کہ اگستیہ نے بوہت سارے لوگاں دے نال جنوب دی جانب ہجرت دی۔و24وو47و

شمالی روایتاں وچ اگستیہ دا کردار ویداں دی روایت پھیلانے سنسکرت اُتے زور دینے اُتے مشتمل اے،و48و جدونکہ جنوبی روایات وچ انہاں دا کردار آبپاشی، زراعت ، تے تمل زبان دی اہمیت اجاگر کرنے اُتے مشتمل اے۔و24و شمال وچ انہاں دا نسب نامہ نامعلوم اے تے افسانوی روایتاں اپنے تہاناں اس حد تک کہنے پرمحدود رکھتی نیں کہ اگستیہ دلدلی کیچڑ توں پیدا ہوئے۔ جنوبی روایتاں وچ ، انہاں دا دلدلی کیچڑ توں ظہور مشترکہ حوالہ اے، لیکن دو متبادل جنوبی روایات انہاں سنکم (سنگم) قوم دا بتاندی نیں—تے کہیا جاندا اے انہاں نے اٹّھارہ ویلیر قبیلےآں دی دوارکا توں جنوب دی جانب ہجرت وچ قیادت دی۔و49وو50و

مہادیون کہدے نیں کہ شمالی روایندی کہانیاں "ناقابل یقین افساناں دے مجموعےسے زیادہ اگے کچھ حقیقت نہاں رکھتاں "، جدونکہ جنوبی پہلو "زیادہ حقیقت اُتے مبنی تاریخی واقعات تے زمینی حقائق توں زیادہ میل کھادے نظر آندے نیں"۔و24و ہور اختلاف کردے نیں۔ دے۔این۔ شیو راج پِلے دے مطابق، مثال دے طور اُتے وسطی پہلے ہزاریے سنہ مشترکہ توں پہلے ابتدائی سنگم ادب جاں کسے تمل تحریرماں کچھ نہاں اے ، جو اگستیہ دا حوالہ دے۔و51وو52و رچرڈ ویس دے مطابق، تمل زبان وچ اگستیہ دے کردار دا سب توں ابتدائی حوالہ ایرائیاناراکاپورول وچ 8 ویں صدی وچ ملتا اے۔ پر، تمل روایت دی قرون وسطیٰ دی کہانیاں وچ، اگستیہ نے پہلے سنگم دور دی بنیاد رکھی ، جو 4،440 سال اُتے محیط رہا، تے دوسرے سنگم دور وچ شامل رہے ، جو مزید 3،700 سال اُتے محیط رہا۔و53و

تیرومنتی رام بیان کردے نیں اگستیہ اک پرہیزگار دانش ور سن، جو شمال توں وارد ہوئے تے جنوبی پوتھیگائی پہاڑاں وچ بس گئے، کیونجے ایسا انہاں توں شیو نے کہیا سی۔ انہاں اک ایسی شخصیت دے طور اُتے جانا جاندا اے، جو سنسکرت تے تمل دونے زباناں دے ماہر وی سن تے انہاں زباناں تاں محبّت وی کردے سن—دونے وچ معلومات اکٹّای کیتیاں ، لہٰذا ، اتّحاد، امن تے علم دے داعی بنے – بجائے اس دے کہ کسے اک زبان دی مخالفت کرتے۔و54و سکندہ پُرانہ دے مطابق، شیو نے جداں پاروندی توں شادی دی تو پوری دنیا نے ہمالیہ دے پہاڑاں دا دورہ کیتا ۔ اس دی وجہ توں زمین اک جانب جھُک گئی۔ شیو نے اگستیہ توں درخواست دی کہ اوہ جنوبی خطّے دی جانب چلے جائاں تاکہ زمین وچ توازن قائم ہو جائے۔ لہٰذا، اگستیہ شیو دی درخواست اُتے جنوب دی جانب ہجرت کر گئے۔

سِدّھار

تمل ہندو روایات وچ اگستیہ نوں سب توں پہلا تے سب توں اہم سِدّھار منیا جاندا اے(تمل: سِتّار؛ سنسکرت: سِدّھا)۔ سِدّھار سنسکرت دی کلماندی جڑ سِدھ توں نکلا اے، جس کےمعنی نیں "حاصل کرنا جاں گھٹ یاب ہونا"۔ پہلے سِدّھار دے طور اُتے اگستیہ پہلے استاذ منے جادے نیں، گھٹ یاب—اوہ دانش ور ، جس نے اپنے علم کوفطری تے روحانی دنیاؤں وچ کامل کر لیا۔ ایہ تمل تصور تدّتی مہا سِدّھاؤں ، سری لنکائی بُدّھوں ، تے شمالی ہندوستان دی ناتھ ہندو یوگی روایات دے متوازی اے۔و56و

تیرُو مُلار دے نال، اگستیہ نوں دونے – فلسفیانہ اورعملی میداناں وچ سِدّھار منیا جاندا اے – زیادہ تر دوسرے سِدّھار دے برعکس جو صرف کسے خاص شعبے جاں علم وچ مہارت رکھدے نیں۔ اگستیہ اس لحاظ توں وی منفرد نیں کہ ہندوستانی بر صغیر دی تمام تاریخی تحریراں وچ انہاں دا ذکر ملتا اے۔و56و

وینکٹ رامن دے مطابق، اگستیہ دے بارے وچ سِدّھار توں متعلقہ ادب قرونِ وسطیٰ توں لے کر ابتدائی جدید دور دے درمیان اے۔ خاص طور اُتے ادویات تے صحت توں متعلق تمل تحریراں ، جن وچ اگستیہ بہ حیثیت سِدّھار شامل نیں – انہاں نوں 15واں صدی تے اس دے بعد تحریر ی طور وجود وچ لایا گیا۔ ہارٹ مٹ شرفےکے مطابق، ادویات توں متعلق سب توں قدیم ترین تمل تحریری نسخہ جس وچ اگستیہ دا ناں لیا گیا، 16 ویں صدی توں پہلے تحریر نہاں کیتا گیا سی۔و5و

بعض تمل تحریراں وچ انہاں دا ناں اگاتھیار جاں اگستھیار لیا گیا اے،و57و تے بعض لوگ خیال کردے نیں کہ انہاں طبّی نسخاں دا مصنف کوئی مختلف شخص اے۔و58و

کامل ظویلیبل دے مطابق، دانش ور اگستیہ، اکتّیان سِدّھا، تے اکتّھیور، اکتّیام دا مصنف – مختلف ادوار توں تعلق رکھنے والے تن جاں ممکنہ طور چار مختلف اشخاص سن، جو وقت گزرنے دے نال نال تمل روایتاں وچ اک فردِ واحد وچ ڈھل گئے۔

بدھ مت دی تحریراں

متعدد بدھ تحریراں وچ اگستیہ دا تذکرہ کیتا گیا اے۔ جیسے ابتدائی بدھ تحریراں جیسے کَلَپ، کانتانتر تے کیندر-ویاکاراناداپتنگ پانینی، تے آسواگھوس مزید قدیم سنسکرت شاعرانہ انداز اپنادے ہوئے ، جداں انہاں نے بدھ دی تعریف دی، اگستیہ پہلے ہزاریے سنہ مشترکہ دے بدھ تحریراں وچ نمودار ہُندے نیں۔ مثال دے طور اُتے تمل تحریراں وچ اکتّیان نوں اک ایسے دانش ور دے طورپر بیان کیتا گیا اے ، جنہاں نے تمل تے سنسکرت قواعد تے عروض اوالوکیتان توں سیکھے(ہونے والے بدھ دا اک تے ناں اوالوکیٹیشور)۔و60وو61و

این ای، مونیوس دے مطابق ، مانیمیکالائی تے وراکولیام بوہت ساری جنوبی ہندوستانی تحریراں وچ دو ایسی تحریراں نیں، جنہاں نے اگستیہ دا انتخاب کیتا ہےاور انہاں ہونے والے بدھ دا شاگرد دسیا اے۔و60و

اگستیہ ہور تاریخی بدھ دیومالائی داستاناں وچ وی نمودار ہوئے نیں، جیسےجٹک کہانیاں ۔ مثال دے طور اُتے آریہ صور دی بدھ تحریرجٹک مالا، جو بدھ دے پچھلے جنماں تاں متعلق اے – اگستیہ نوں ستواں باب وچ شامل کرتی اے۔و64و اگستیہ-جٹک کہانی دی نقّاشی بوروبودور وچ کیتی گئی اے، جو ابتدائی قرون وسطیٰ دے دور وچ مہایان بدھ مندر اے۔و65و

جاوی تے جنوب مشرقی ایشیائی تحریراں

اگستیہ ، جنوب مشرقی ایشیائی مندراں وچ نقّاشی دے کاماں تے فنون وچ سب توں اہم شخصیتاں وچ شامل نیں۔ انہاں دی سب توں زیادہ مقبولیت انڈونیشیا وچ سی ، جداں تک اسلام انڈونیشیا دے سارے جزیراں تک نہاں پھیلا سی۔ انہاں دے آثار کمبوڈیا، ویتنام، تے ہور خطّوں وچ وی پائے گئے نیں۔ اگستیہ دا سب توں ابتدائی حوالہ پہلے ہزاریے سنہ مشترکہ دے وسط وچ ملتا اے، لیکن 11واں صدی دی جاوانی زبان دی تحریر اگستیہ-پاروا فلسفے، دیومالائی داستانوں، تے خاندانی تریخ دا لائقِ تحسین آمیزہ اے، جو دانش ور اگستیہ توں منسوب اے۔و10وو66و

اگستیہ پاروا وچ سنسکرت اشلوک جاوانی زبان وچ شامل کیے گئے نیں۔ تحریر نوں گرو(استاذ، اگستیہ) تے شش(شاگرد، اگستیہ دے بیٹےدردھاسیو) دے درمیان گفت گو دے انداز وچ بیان کیتا گیا اے۔و67و تحریر دا انداز تدریس، فلسفے تے مذہبی تعلیمات دا متزاج اے، جو ہندو پُرانہ وانگمختلف جہتاں دے موضوعات اُتے مشتمل اے۔ جاوانی تحریر دے ابواب وچ وجود دا گردشی جاں دائرہ جاتی ہندوستانی نظریہ، دوبارہ جنم تے سمسار، سمندر نوں بلوہدے ہوئے دنیا دی تخلیق(سمندر منتھن)، سمکھیا دے نظریات، ہندو فلسفے دا ویدانت مکتبہء فکر ، شیو دیوندا تے شیو مت اُتے کلیدی تحریراں ، تانتر اُتے بعض بحثاں ، انسانی زندگی دے مختلف ادوار توں منسلک رسومات دا خلاصہ تے ہور معاملات شامل نیں۔و67و

حالانکہ اگستیہ–پاروا دے تحریر تے کلاسیکی ہندوستانی تصورات دے وچکار یکسانی واضح اے، لیکن جان گونڈا دے مطابق – اس تحریر دی سنسکرت تے جاں تمل اساں عصر زباناں وچ موجودگی انڈونیشیا جاں ہندوستان وچ نہاں پائی گئی اے۔و68و اسی طرح اگستیہ توں متعلق انڈونیشیائی تحریراں – جنہاں دا دور 10واں توں 12 ویں صدی تک اے – شیو مت دے مختلف ذیلی مکاتب فکر جیسے خدا نوں ماننے وال شیو سدھانت تے سنیاسی مکتبہء فکر اگامک پشوپت دے بارے وچ گفت گو کرتی نیں، اوریہ تحریراں اعلان کرتی نیں کہ مذکورہ مذہبی تعلیمات یکساں طور اُتے اہل نیں تے اہمیت دی حامل نیں۔و68و

جنوب مشرقی ایشیا دے قرون وسطیٰ دے شیو مندراں وچ اگستیہ دی موجودگی عام اے، جیسے جاوا (کاندی) وچ پتھر توں بنے مندر۔ شیو، اوما، نندی تے گنیش دی تصویراں دے نال جو بنیادی سمتاں دی جانب رخ کرکے بنائی گئی نیں، ایہ مندر اگستیہ دے مجسموں، نقاشی دے گھٹ تے تصویراں اُتے مشتمل نیں—جو جنوبی رخ اُتے بنائے گئے نیں۔و69و شیو دی درگاہ، پرام بانن، جو جنوب مشرقی ایشیا وچ سب توں وڈے ہندو مندر کامپلیکس دے اندر اے—اس دے اندرونی حصےماں چار جگہاں متعین کیتی گئی نیں۔ پرام بانن گروہ دے مندراں وچ اس مرکزی درگاہ نے جنوبی حصہ اگستیہ دے لیے مخصوص کر رکھیا اے۔و70و

760 سنہ مشترکہ وچ دی جانے والی ڈنویو نقاشی بنیادی طور اُتے اگستیہ توں منسوب اے۔ نقّاشی توں پتا چلتا اے کہ لکڑی توں بنائے گئے اگستیہ دے مجسمے نوں دوبارہ پتھر توں تراش کر نقّاشی دا گھٹ کیتا گیا ، جس توں پتا چلتا اے کہ اگستیہ دی تصویر سازی جنوب مشرقی ایشیا دے قدیم دور وچ عام سی۔و71وو72و کمبوڈیا وچ 9 ویں صدی دے بادشاہ اِندر ورمن ، جنہاں وڈی تعداد وچ مندراں دی تعمیر تے اس توں متعلقہ فنون دے گھٹ دے حوالے توں جانا جاندا اے – دے بارے وچ تحریراں وچ ایہ تسلیم کیتا گیا اے کہ اوہ اگستیہ دی اولاداں وچوں نیں۔و73وو74و

اگستیہ سمہیتا

اگستیہ سمہیندا جسناں بعض اوقات شنکر سمہیندا کہیا جاندا اے—اک شعبہ اے جو سکندہ پُرانہ وچ تحریر اے۔و6و اغلباً اس نوں قرونِ وسطیٰ دے دور وچ تحریر گیا، لیکن 12 ویں صدی توں پہلے۔و75و ایہ مختلف اشکال وچ موجود ہےاور اس نوں سکندہ تے اگستیہ دے وچکار مکالمے دی شکل وچ ترتیب دتا گیا اے۔ علما جیسے موریز ونٹرنٹز بیان کردے نیں کہ اس دستاویز دی بقا پاجانے والی شکل دا مستند ہونامشکوک اے،کیونجے کہ شیو دے چاہنے والے جیسے سکندہ تے اگستیہ، ویشناوی مت تے بھگتی مت (رام دی پوجا) دی تعلیمات دیدے نظر آندے نیں—جس دے نال اس وچ ورانسی تے ہندوستان دے ہور حصےآں وچ شیو دے مندراں دے بارے وچ سیاحتی راہ نما ئی فراہم کیتی گئی اے۔و76وو77و

اگستی ماتا

اگستی ماتا دے مصنف دا ناں اگستیہ توں منسوب کیتا جاندا اے، جو دسواں صدی توں پہلے دا قیمتی پتھراں تے ہیراں تاں متعلق تحقیقی کم اے—جس وچ انہاں دے ماخذ، خصوصیات، تجربات تے انہاں توں زیورات بنانے دے ابواب نیں۔و75وو78وو79و ہندوستانی روایتاں وچ قیمتی پتھراں تے ہیراں ناں تراشنے توں متعلق متعدد ہور سنسکرت تحریراں ناں اگستیہ توں منسوب کیتا گیا اے۔و80و

ہور

اگستیہ دے ہور حوالیاں وچ شامل نیں:

• برہدّیوات شق 5.134
• ہندو مت دی شکتی مت روایت دی للیندا سہسر نما ، جس وچ للیندا دیوی دے 1000 ناں بیان کیے گئے نیں—برہمند پُرانہ دا حصہ اے۔ ایہ اوہ تعلیمات نیں، جو ہیاگریا (ویشنوکے اوتار) نے اگستیہ نوں دیں۔ و81و
• اگستیہ، آدیتیہ ہر دتا م (لفظی معنی سورج دا دل) دے تخلیق کار دے طور اُتے جانے جادے نیں، سوریہ دے ناں اک بھجن – جو انہاں نے رام نوں پڑھنے دے لیے کہیا ، تا کہ اوہ راون اُتے فتح پا سکاں ۔ علما جیسے جان نوئیرنے اس بھجن اُتے سوال اٹھایا اے، چونکہ رام دی جانب توں ایسا بھجن پڑھنا رام دے الوہی مرتبے اُتے شکوک و شبہات دا اظہار کرتا اے۔و82و
• لکشمی ستوت رام تے سرسوندی ستوت رام۔ و83و
• تمل تحریر پٹوپّٹّوبیان کرتی اے کہ اگستیہ آئیکائیکے (موسیقی، گیت) دے ا ستاذہاں ۔ و84و
• رگھوومس (6.61) وچ کالی داس بیان کردے نیں کہ اگستیہ نے مدورائی دے پانڈے بادشاہ دے گھوڑے دی قربانی دی نگرانی دی۔و85و
• نادی شاستر \ نادی علمِ نجوم دے مصنفین وچوں اک۔

میراث

مندر

اگستیہ دے مجسمے تے سنگی نقوش شمالی ہندوستان دے متعدد ابتدائی قرون وسطیٰ مندراں وچ نظر آندے نیں۔ دیو گڑھ (اتر پردیش وچ مدھیہ پردیش دی سرحد دے نزدیک) وچ دساوتر مندر چھٹی صدی دی گپت بادشاہت دے دور دا اے، جس وچ اگستیہ دی تصویراں دی نقّاشی اے۔و86و اسی طرح کرناٹک وچ انہاں 7 ویں صدی دے مندراں وچ قابل احترام انداز وچ پیش کیتا گیا اے، جیسے مہاکُوٹہ وچ ملک ارجن مندر تے سندور وچ پاروندی مندر۔ ہندوستانی برصغیر جزیرہ نما وچ اوہ چالوکہ دور دے شیو مت دے مندراں دا حصہ نیں۔و86وو87وو88و

دکھن ایشیائی تے جنوب مشرقی ایشیائی مندراں دی فنونی مصوری اک مشترکہ قدر نوں ظاہر کرتی اے، جیسے کہ اوہ اک مرتبان اٹھائے ہوئے نیں، لیکن ہور باتاں وچ اختلافات وی نیں۔ مثال دے طور اُتے اگستیہ دی تصویر مندر دی اندرونی تے بیرونی دیواراں اُتے بنی ہوئی اے، تے بعض اوقات داخلی دروازے(دوارپالا) دے سرپرست تے محافظ دے طور اُتے، بڑھے ہوئے پیٹ دے نال جاں اس دے بغیر، بال پیشانی اُتے جھڑتےہوئے جاں اس دے بغیر، خنجر تے تلوار دے نال جاں اس دے بغیر۔و86و چٹاناں ناں کاٹ کر بنائے گئے مندر، غار، جیسے 8 ویں صدی دے پانڈے چٹان توں بنے مندراں دا گروہ، اگستیہ دا سراغ دیدے نیں۔

ادب

پوتھیگائی پہاڑی اُتے اگستیہ دی درگاہ دریا دا ماخذ اے، جس دا حوالہ دونے داستاناں ایلانگو ادیگال دی سیلپّاٹیکارم تے چھتا لائی چھتنارکی منی میخا لائی وچ ملتا اے۔و89و

اسی طرح سنسکرت کے9 ویں صدی دے کھیلاں انر گھراگھو تے راجا سیخارا دے بلرام ینا ، اگستیہ دی درگاہ دا حوالہ آدم دی چوٹی (شری پد) اُتے جاں اس دے نزدیک دیدے نیں، جو سری لنکا (قدیم ٹمپراپارنی) دا سب توں بلند ترین پہاڑ اے، جتھے توں گونا ندی \ کال اویا دریا وگدے ہوئے خلیج منّار دی پُٹّا لم ساحلی جھیل وچ جا ڈگدا اے۔

عسکری فنون

مہا رشی اگستیہ نوں سِلابام تے ورمام دا بانی تے سرپرست تسلیم کیتا جاندا اے – جس وچ مختلف بیماریاں وچ صحت مند ہونے کےلیے ورمام نقاط استعمال کیے جادے نیں تے جنوبی کلاری پایٹّو۔ و91و شیو دے بیٹے موروگان دے بارے وچ کہیا جاندا اے انہاں نے دانش ور اگستیہ نوں ایہ فن سکھایا، جنہاں نے اس نوں تحریری شکل دی تے اس فن نوں ہور دوسرے سِدّھار تک منتقل کیتا۔ و92وو93و

حوالے