ایوان دیمیانیک
آئيوان دیمیانیک دی پیدائش یوکرین وچ ہوئی سی، تے انہاں دے خلاف نازی حکومت دا ساتھ دینے توں متعلق جرائم دی وجہ توں چار مختلف عدالدی مقدمے دائر کيتے گئے۔
دیمیانیک دے ہولوکاسٹ دے زمانے دے ماضی دی تحقیقات 1975 وچ شروع ہوگئياں۔ ریاستہائے متحدہ امریکا وچ ہونے والی قانونی کارروائی کيتی نتیجے وچ اس توں دو مرتبہ امریکی شہریت کھو لی گئی، اک دفعہ جلاوطنی دا حکم دتا گیا، تے اسنوں جرائم دے الزام وچ دو دفعہ ریاستہائے متحدہ امریکا توں خارج کر کے اک دفعہ اسرائیل تے اک مرتبہ جرمنی بھیج دتا گیا۔ ممکن اے کہ جرمنی وچ مئی 2011 وچ اختتام پذیر ہونے والا مقدمہ نازیاں دے زمانے دے آخری جنگی مجرم دا مقدمہ ہوئے۔ جے ایسا ہويا تاں ایہ 1945 وچ نیورمبرگ وچ بین الاقوامی فوجی عدالت دی قانونی کارروائی توں لے کے 65 سال دے عرصے دا حتمی نتیجہ ہوئے گا۔
ڈیمجن جک دے ماضی دے چند حقائق اُتے شبہ نئيں کيتا جا سکدا۔ اس دی پیدائش مارچ 1920 وچ وینیٹسا اوبلاسٹ دے اک پنڈ ڈوبووی ماخارینٹسی وچ ہوئی، جو اس وقت سوویت یوکرین دا حصہ سی۔ اسنوں سوویت بری فوج وچ بھرتی کيتا گیا تے اس دے بعد مئی 1942 وچ کرچ دی جنگ وچ جرمن افواج دے ہتھوں گرفتار ہوئے گیا۔ ڈیمجن جک نے 1952 وچ ریاستہائے متحدہ امریکا ہجرت کر لئی تے 1958 وچ امریکی قومیت حاصل کر لئی۔ اوہ کلیولینڈ دے مضافات وچ واقع سیون ہلز، اوہائیو، وچ رہن لگیا تے کئی سالاں تک فورڈ گڈیاں دے پلانٹ وچ کم کردا رہیا۔
پہلا مقدمہ: اسرائیل، 1987
[سودھو]ریاستہائے متحدہ امریکا دے عدالدی ادارے نے 1975 وچ ڈیمجن جک دے خلاف تحقیقات شروع کر دیؤ تے 1977 وچ ٹریبلنکا دے قتل و غارت دے مرکز وچ دوسری عالمی جنگ وچ شرکت نوں چھپانے دے لئی جعلی ہجرت تے شہریت دے کاغذات جمع کرنے دے الزام وچ اس دی امریکی شہریت دی منسوخی دی درخواست دائر کر دتی گئی۔
یہ مقدمہ سوبیبور دے قتل و غارت دے مرکز وچ ڈیمجن جک دی مبینہ خدمات تے 1940 دی دہائی وچ اگنیٹ ڈینیل چینکو نامی سوویت گواہ دی گواہی دی وجہ توں اس کیمپ دی تحقیق توں شروع ہويا۔ ڈینیل چینکو نے اپنے بیان وچ دسیا کہ اس دی ڈیمجن جک دے نال جان پہچان پہلے سوبیبور تے فیر اس دے بعد 1945 تک فلوسنبرگ دے حراستی کیمپ وچ اک نال کم کرنے دی وجہ توں ہوئی۔ پر، کچھ زندہ بچنے والے یہودیاں نےاک تصویر توں ٹریبلنکا دے نیڑے گیس چیمبراں وچ کم کردے ہوئے ڈیمجن جک دی شناخت کر لئی، جس دے بعد امریکی حکومتی افسران نے ٹریبلنکا دے الزامات دی تحقیق کرنی شروع کر دتی۔ 1979 وچ عدالدی ادارے وچ نويں خاص تحقیقاتی دفتر نے مقدمہ اپنے ذمے لے لیا۔
اک طویل تحقیق تے 1981 وچ اک مقدمے دے بعد، کلیولینڈ وچ امریکی ضلع دی وفاقی عدالت نے ڈیمجن جک توں اس دی امریکی شہریت کھو لئی۔ جدوں امریکی حکام نے ڈیمجن جک نوں جلاوطن کرنے دا ارادہ کيتا تاں اسرائیلی حکومت نے اسنوں اُس دے حوالے کرنے دی درخواست کيتی۔ ضروری سماعت دے بعد، امریکی حکام نے ڈیمجن جک نوں اسرائیل دے حوالے کے دتا، جتھے یہودیاں تے انسانیت دے خلاف جرائم دے سلسلے وچ اس دے خلاف مقدمہ دائر کر دتا گیا۔ ڈیمجن جک اسرائیل وچ انہاں الزامات دے لئی عدالت وچ دا سامنا کرنے والا دوسرا شخص سی۔ پہلا اڈولف ایخمین سی، جسنوں 1961 وچ قصور وار ثابت کر کے 1962 وچ سزائے موت دتی گئی سی۔
مقدمہ 16 فروری 1987 نوں یروشلم وچ شروع ہويا۔ استغاثہ نے ایہ موقف اختیار کيتا کہ جرمن قبضے وچ جنگی قیدی دی زندگی گزارنے دے دوران ڈیمجن جک نے ٹرونیکی دے تربيتی کیمپ (لبلن، پولینڈ دے قریب) دے اک خصوصی ایس ایس یونٹ وچ رضاکارانہ طور اُتے شمولیت اختیار کيتی، جتھے اس نے جرمنی دے مقبوضہ پولینڈ وچ رہنے والے تمام یہودیاں نوں قتل کرنے دے منصوبے آپریشن رائنہارڈ نوں عملی جامہ پہنانے دے لئی پولیس دے مددگار دی حیثیت توں تربیت حاصل کيتی۔ استغاثہ نے الزام عائد کيتا کہ اوہ ٹریبلنکا دے قتل و غارت دے مرکز دا گارڈ سی، جو قیدیاں وچ "آئیون دتی ٹیریبل" دے ناں توں مشہور سی، تے ایہ کہ اوہ ٹریبلنکا دے گیس چیمبراں وچ کاربن مونوآکسائيڈ دے بخارات خارج کرنے والے ڈیزل انجنہاں نوں استعمال کردا سی۔ ٹریبلندا ميں زندہ بچنے والے کئی یہودیاں نے ڈیمجن جک نوں "آئیون دتی ٹیریبل" دے طور اُتے وی شناخت کيتا، جو اسنوں قتل و غارت دے مرکز دے نال منسوب کرنے وچ اہم ثبوت ثابت ہويا۔
ٹرونیکی تربيتی کیمپڈیمجن جک دا ٹرونیکی دے کیمپ دا شناختی کارڈ، جو سوویت آرکائیو وچ موجود سی، نہایت اہم ثبوت سی۔ ٹرونیکی دے حکام ایہ دستاویزات کیمپ دے باہر واقع دستے دی حفاظت اُتے مامور افراد نوں جاری کردے سن ۔ ڈیمجن جک دے وکیل نے دعوی کيتا کہ ایہ کارڈ جعلی سی، لیکن کئی فورینزک جانچاں نے اس دے اصلی ہونے دی تصدیق کر دتی۔ اس وقت 67 سالہ ڈیمجن جک نے اپنی طرف توں گواہی دیندے ہوئے دعوی کيتا کہ اس نے جنگ دا بیشتر دورانیہ چیلم، پولینڈ دے نیڑے واقع اک کمیپ وچ جرمن تحویل وچ جنگی قیدی دی حیثیت توں زندگی گزاری۔
باوجود اس دے کہ ایہ شناختی کارڈ امریکی حکومت تے اسرائیلی استغاثہ دے لئی اہم سی، اس نے ڈیمجن جک دی ٹریبلندا ميں موجودگی دا ثبوت نئيں پیش کيتا، بلکہ ستمبر 1942 وچ چیلم دے نیڑے اوکزو وچ ایس ایس دے ایسٹیٹ وچ اک گارڈ، تے اس دے بعد مارچ 1943 توں سوبیبور دے قتل دے مرکز دے اک گارڈ دی ملازمت اُتے مامور ہونے دا ثبوت پیش کيتا۔ باوجود اس دے کہ کارڈ وچ ایسی کچھ معلومات موجود سن جو ٹریبلنکا توں بچنے والےآں دی گواہی توں میل نہيں کھاندی سی، ایہ واحد دستاویز سی جس نے ڈیمجن جک دے ٹرونیدی ميں پولیس دے مددگار ہونے دا ثبوت پیش کيتا (یعنی کہ مددگاراں دے اس پول وچ اس دا شمار کيتا جاندا سی جنہاں وچوں ٹریبلنکا دے گارڈاں دا انتخاب کيتا جاندا سی)۔ اج تک ڈیمجن جک نوں حتمی طور اُتے ٹریبلنکا توں منسوب کرنے والا کوئی ثبوت نہيں ملا۔
دیمیانیک دا ٹیٹو
[سودھو]استغاثہ دے مقدمے دا اک ہور ثبوت ڈیمجن جک دے دائيں بازاں دے تھلے زخماں دے نشان سن، جو اس دے خون دی قسم دی نشان دہی کرنے والے اک ٹیٹو دے باقیات سن ۔ ایس ایس حکام نے 1942 وچ وافن ایس ایس (فوجی ایس ایس) نے خون دے قسم دی ٹیٹو بنوانے دا تعارف کروایا سی۔ جرمن کنسنٹریشن کیمپ دے نظام وچ ایس ایس دے ڈیتھ ہیڈ دے یونٹس دے کچھ ممبران دے وی ايسے طرح دے ٹیٹو بنوائے گئے سن، کیونجے انہيں 1941 دے بعد انتظامی طور اُتے وافین ایس ایس دا حصہ سمجھیا جاندا سی۔ بہرحال ایہ ٹیٹو لگانے دے نظام دا اطلاق باقاعدہ طور اُتے نہيں کيتا گیا۔ لہذا اس توں حتمی طور اُتے ایہ ثابت نہيں ہوئے سکیا کہ ڈیمجن جک کانسنٹریشن کیمپ دا گارڈ رہ چکيا سی۔
"ایس ایس ٹیٹو" دے زخماں دی موجودگی، خصوصی طور اُتے خون دی قسم دے حوالے توں ضروری ٹیٹو تے ایس ایس دی طرف توں لگائے جانے والے ٹیٹو دے درمیان غلط فہمی دی وجہ توں امریکا تے اسرائیل دونے ملکاں وچ استغاثہ صحیح طور اُتے نشاندہی کرنے توں قاصر رہیا۔ ٹرونیدی ميں پولیس دے مددگار دی حیثیت توں تربیت حاصل کرنے والے جنگی قیدیاں دے ایداں دے ٹیٹو لگوانے دے کوئی ثبوت موجود نئيں ہيں۔
اسرائیلی فیصلہ تے اپیل
[سودھو]محض بچنے والےآں دی شناخت دی بنیاد پر، اسرائیلی عدالت نے ڈیمجن جک نوں قصور وار قرار دے دتا تے 25 اپریل 1988 نوں اسنوں سزائے موت سنیا دی۔ تریخ وچ دوسری بار ہی ایسا ہويا سی کہ اسرائیلی عدالت نے کسی ملزم نوں سزائے موت سنائی ہوئے (سزائے موت پانے والا پہلا شخص آئيخمین سی)۔
جب ڈیمجن جک دی اپیل اسرائیلی سپریم کورٹ وچ پہنچی، ايسے وقت 1991 وچ سوویت یونین ٹُٹ گیا۔ لکھاں سابقہ طور اُتے نامعلوم دستاویزات دفاع تے استغاثہ دونے ہی دے ہتھ لگ گئے۔ کیو وچ سابقہ یوکرینین دے جی بی دے ریکارڈز وچ ڈیمجن جک دے دفاع وچ ٹریبلنکا دے سابقہ گارڈز دے درجناں بیان ملے جنہاں اُتے سوویت حکام نے 1960 دی دہائی دے شروع وچ ہی مقدمہ دائر کيتا سی۔
ان تمام دستاویزات دے مطابق ڈیمجن جک ٹریبلنکا اُتے مامور نہيں سی۔ اُتے انہاں وچ آئیون مارچینکو دا تذکرہ موجود سی، جو 1942 دے موسم گرما توں 1943 دی قیدیاں دی بغاوت تک ٹریبلندا ميں گیس دی موٹر چلانے والے دا کم کردا رہیا، تے جو نہایت ظالم پولیس دا مددگار وی رہ چکيا سی، جس دے اعمال دی داستان ٹریبلندا ميں بچنے والے یہودیاں دے بیانات توں میل وی کھاندی سی۔ اگست 1943 وچ ٹرونیکی واپس جانے دے بعد، مارچینکو اٹلی دے شہر ٹریسٹ منتقل ہوئے گیا، تے جنگ دے اختتام اُتے غائب ہوئے گیا۔ اج دن تک معلوم نہ ہوسکا کہ اوہ کتھے اے تے اس دے نال کیہ ہویا۔
محض انہاں بیانات دی موجودگی نے ڈیمجن جک دے ٹریبلندا ميں مامور ہونے دے متعلق کافی حد تک مناسب شبہ پیدا کر دتا سی، جس دی وجہ توں 29 جولائی 1993 نوں اسرائیلی سپریم کورٹ نے ڈیمجن جک نوں قصور وار ٹھہرانے والا فیصلہ بدل دتا۔ اس دا مطلب ایہ سی کہ استغاثہ ڈیمجن جک اُتے دوسرے جرائم دے سلسلے وچ مقدمہ دائر کر سکدا سی۔
سابقہ سوویت آرکائیو توں حاصل ہونے والے نويں ثبوت یہ کارروائی صرف ماسکو وچ روسی وفاق دے وفاقی سلامتی دی سروس دے آرکائیو وچ ٹرونیکی تربيتی کیمپ دے عملے دے اندرونی رابطے دی دریافت کيتی وجہ توں ممکن ہوئی۔ انہاں دستاویزات دے مطابق ڈیمجانجک 26 مارچ 1943 نوں سوبیبور دے قتل و غارت دے مرکز، تے یکم اکتوبر 1943 نوں فلوسنبرگ کنسنٹریشن کیمپ دے مرکز وچ سی۔ اس دی سوبیبور وچ موجودگی دا ثبوت اس دے ٹرونیکی دے شناختی کارڈ تے ڈينیل چینکو دی گواہی توں میل کھاندے سن ۔
ہور، ڈیمجن جک نوں اسرائیل دے حوالے کرنے دے بعد، OSI دی تحقیقی ٹیم نوں فلوسنبرگ دے عملے تے انتظامی ریکارڈ دا جائزہ لینے دے دوران ڈیمجن جک دے ناں دے نال اس دے ٹرونیکی دے فوجی شناختی نمبر (1393) دے نال وابستگی دے ثبوت ملے، جس توں ڈیمجن جک دے فلوسنبرگ وچ مامور ہونے متعلق ڈینیل چینکو دی گواہی دی تصدیق وی ہوگئی۔
1991 وچ موسم گرما دے دوران کسی لیتھوینین پولیس دے بٹالین نال تعلق رکھنے والی دستاویزات دی تلاش دے دوران ولنیس دے قومی آرکائیو وچ اتفاقیہ طور اُتے ڈیمجن جک دے نومبر 1942 تے مارچ 1943 دے درمیان ماجڈانیک حراستی کیمپ وچ مامور دستے وچ شمولیت دے ثبوت مل گئے۔
امریکی شہریت بحال کرنے دے بعد دوبارہ منسوخ کر دتی گئی پہلی دفعہ اسرائیل دے حوالے کرنے دے بعد، ڈیمجن جک دے گھروالےآں نے OSI دی تحویل وچ ڈیمجن جک، ٹرونیکی تے ٹریبلنکا نال تعلق رکھنے والی تمام تحقیقی فائلاں تک رسائی حاصل کرنے دے لئی امریکی عدالدی ادارے وچ معلومات دی آزادی دے قانون دے تحت درخواست دائر کر دتی۔ ایہ فائلاں حاصل کرنے تے مقدمے کئی سال جاری رہنے دے بعد، ڈیمجن جک دی امریکی دفاعی ٹیم نے امریکی حکومت دے خلاف اس دی شہریت منسوخ کرنے والے حکم نوں تبدیل کرنے دے لئی مقدمہ دائر کيتا، تے OSI اُتے قانونی عمل وچ غلط طریقہ کار اپنانے دا الزام لگایا۔
اس دوران، قانونی اختیار رکھنے دے باوجود، اسرائیلی حکام نے ڈیمجن جک اُتے سوبیبور دی سرگرمیاں دے سلسلے وچ مقدمہ دائر کرنے توں انکار کر دتا تے اسنوں آزاد کرنے دی تیاری کرنا شروع کر دتی۔ جون 1993 وچ امریکی اسپیشل ماسٹر نوں معلوم ہويا کہ OSI نے جانے بغیر ایسی دستاویز جاری نئيں کيتی جو 1981 وچ اس دے دفاع وچ مددگار ثابت ہوئے سکدی ہو، تے اس بنیاد اُتے سنسناٹی وچ سکستھ سرکٹ کورٹ آف اپیل نے امریکا دی اٹرنی جنرل، جینٹ رینو، نوں ڈیمجن جک دے امریکا واپس آنے اُتے پابندی نہ لگانے دا حکم دتا۔ ہور پنج سال دی مقدمہ بازی دے بعد، کلیولینڈ دی ضلعی عدالت نے 20 فروری 1998 نوں تعصب دے بغیر ڈیمجن جک دی امریکی شہریت بحال کر دتی، جس دا مطلب سی کہ OSI نويں ثبوت دی بنیاد اُتے نواں مقدمہ دائر کر سکدی سی۔
1991 توں پہلے دستیاب نہ ہونے والے ٹرونیکی نال تعلق رکھنے والی ہزاراں دستاویزات دا توجہ دے نال جائزہ لینے دے بعد، OSI دی تحقیقی ٹیم نوں جنگ دے زمانے دی دستاویزات دے ذریعے 1942 توں لے کے 1945 دے درمیان ڈیمجن جک دے ٹرونیدی ميں تربیت حاصل کرنے والے گارڈ تے کنسنٹریشن کیمپ دے گارڈ دی مکمل تریخ معلوم ہوئے گئی۔ اس نويں ثبوت دی وجہ توں OSI دی ٹیم نوں ہولوکاسٹ دے دوران ٹرونیکی کیمپ دی اہمیت دی دستاویزی شکل وچ سمجھ بجھ دے نال نال کیمپ دے حکام دے عملے نوں مامور کرنے دے طریقے کار توں متعلق معلومات وی حاصل ہوئیاں۔
1999 وچ OSI نے ڈیمجن جک دی شہریت منسوخ کرنے دی نويں درخواست دائر کی، جس وچ اس اُتے ٹرونیکی، سوبیبور تے ماجڈانیک وچ ٹرونیدی ميں تربیت حاصل کرنے والے پولیس دے مددگار، تے اس دے بعد فلوسنبرگ وچ ایس ایس دے ڈيتھ ہیڈ دے بٹالین دا رکن ہونے دا الزام لگایا گیا۔ اس دے نتیجے وچ 2002 وچ اک بار فیر ڈیمجن جک دی امریکی شہریت منسوخ ہوئے گئی۔ وفاقی اپیل دی عدالت وچ اس فیصلے دی تائید دے بعد OSI نے دسمبر 2004 وچ جلاوطنی دی کارروائی شروع کر دتی۔ اک سال بعد، دسمبر 2005 وچ ، امریکی امیگریشن دی عدالت نے ڈیمجن جک نوں جلاوطن کر کے یوکرین بھیج دتا۔
ڈیمجن جک نے مختلف بنیاداں اُتے جلاوطنی دے حکم دی اپیل کرنے دی کوشش کيتی، اس نے اپنی عمر تے بگڑدی ہوئی صحت دا بہانہ بنا کے دعوی کيتا کہ جلاوطنی تشدد دے مساوی ہوئے گا، جس دے لئی اوہ اقوام متحدہ دے تشدد دے خلاف کنوینشن دے تحت تحفظ حاصل کرنے دی کوشش کر رہیا سی۔ 19 مئی 2008 نوں امریکی سپریم کورٹ نے اس دی اپیل دا جائزہ لینے توں انکار کر دتا۔ ايسے سال، جرمن حکام نے ڈیمجن جک اُتے سوبیبور وچ خدمات انجام دینے دے دوران قتل وچ مدد فراہم کرنے دے الزام وچ مقدمہ دائر کرنے وچ دلچسپی ظاہر کیتی۔
دوسرا مقدمہ: جرمنی 2009
[سودھو]مئی 2009 وچ ڈیمجن جک نوں ریاستہائے متحدہ امریکا توں جرمنی لے جایا گیا۔ اوتھے پہنچنے پر، جرمن حکام نے اسنوں تحویل وچ لے کے میونیخ دے اسٹیڈلہائم قیدخانے وچ ڈال دتا۔
جولائی 2009 وچ جرمن استغاثہ نے ڈیمجن جک اُتے سوبیبور وچ قتل دے لئی مدد فراہم کرنے دے 28060 الزامات لگائے۔ جرمن جیورسڈکشنل اتھارٹی دا فیصلہ اپریل تے جولائی 1943 دے درمیان نیدرلینڈز وچ ویسٹربورک کیمپ توں 15 آوا جائی دی ٹریناں وچ سوبیبور لیائے جانے والے افراد دے قتل اُتے مبنی سی۔ انہاں وچ 1930 دی دہائی وچ ہولینڈ فرار ہونے والے جرمن شہری وی شامل سن ۔
89 سالہ ڈیمجن جک نے دعوی کيتا کہ اس دی صحت عدالت دے کٹہرے وچ کھڑے ہونے دی اجازت نہيں دیندی، لیکن عدالت نے حکم جاری کيتا کہ مقدمے نوں روزانہ 90، 90 منٹ دے دو سیشن وچ تقسیم کيتا جائے۔ نومبر 2009 وچ اوہ دوبارہ عدالدی کٹہرے وچ کھڑا ہوئے گیا۔ اس مقدمے دے دوران ڈیمجن جک دے خلاف ثبوت دا انحصار بچنے والےآں دی گواہی دے بجائے سوبیبور وچ اس دی خدمات دے دستاویزی ثبوت اُتے سی۔ سابقہ گواہان دا انتقال ہونے دی وجہ توں میونخ دی عدالت نے اجتماعی قتل دے حقائق تلاش کرنے تے نشانہ بننے والے بیشتر افراد دی شناخت تے شہریت معلوم کرنے دے دے لئی کارروائی دے دوران بچنے والےآں دی گواہی پڑھ کر سنانے دی اجازت دے دی۔
16 ماہ جاری رہنے والے اس مقدمے دے بعد، مارچ 2011 دے درمیانی حصے وچ کارروائی ختم ہوئے گئی۔ 12 مئی 2011 نوں ڈیمجن جک نوں قصور وار ٹھہرا کر پنج سال قید دی سزا سنائی گئی۔ اس سزا دے خلاف اپیل دے فیصلے دے انتظار وچ اسنوں رہیا کر دتا گيا۔ 17 مارچ 2012 نوں ڈیمجن جک دا جرمنی دے اک نرسنگ ہوم وچ انتقال ہوئے گیا۔
بین الاقوامی دلچسپی
[سودھو]جان ڈیمجن جک اُتے چلائے جانے والے مقدمے تن دہائیاں تک عالمی میڈیا دی توجہ دا مرکز رہے ہيں۔ ایہ قانونی جنگاں تاریخی ریکارڈ تے انسانیت دے خلاف جرائم دے لئی انصاف دی تلاش دے باہمی تعلق نوں اجاگر کردیاں نيں۔