فرید الدین مسعود

فرید الدین مسعود
جم	سنہ 1175   ملتان
وفات	سنہ 1265 (89–90 سال)  پاکپتن
عملی زندگی
استاذ	خواجہ معین الدین چشتی
پیشہ	لکھاری ،  شاعر
مادری زبان	پنجابی
پیشہ ورانہ زبان	پنجابی

فرید الدین مسعود (1173ء-1266ء) اک صوفی بزرگ تے پنجابی زبان دے پہلے شاعر منّے جاندے نیں۔ اوہ چشتیہ سِلسلے دے آگو سن۔ اوہ ملتان دے نیڑے جمے اتے چوکھا جیون پاکپتن لنگھایا اتے اوتھے ای اوہناں نوں دفن کیتا گیا۔ اوہناں دی شاعری دے کجھ حصے سکھ مت دی مذہبی کتاب گرنتھ صاحب وچ شامل نیں۔

فریدؤدین مسعود گنجشکر (4 اپریل 1188 – 7 مئی 1266), عام طور 'تے بابا فرید (انگریزی: Bābā Farīd) جاں شیخ فرید وجوں جانیا جاندا اے، 13ویں صدی دا اکّ پنجابی مسلم پرچارک، شاعر اتے مذہبی اپدیشک سی، جو مدھ یگ اتے اسلامی سنہری یگ دے سبھ توں ستکارت اتے ستکارت مسلمان پرچارکاں وچوں اکّ رہا اے۔ اوہ پنجابی مسلماناں، ہندواں اتے سکھاں ولوں ستکاریا جاندا اے۔سانچہ:Punjabiterm سانچہ:Punjabis فرید الدین مسعود گنج شکر بارہويں صدی دے مسلما‏ن مبلغ تے صوفی بزرگ سن ۔ انہاں نو‏‏ں قرون وسطی دے سب تو‏ں ممتاز تے قابل احترام صوفیا وچو‏ں اک کہیا گیا ا‏‏ے۔ انہاں دا مزار پاک پتن، پاکستان وچ واقع ا‏‏ے۔ آپ دا تعلق سلسلہ چشتیہ تو‏ں اے تے آپ اہل سنت حنفی بزرگ گذرے نيں۔

ناں

فرید الدین مسعود دا اصل ناں مسعود سی اتے فرید الدین اوہناں اپنے ناں نال جوڑیا۔ اوہدے ناں نال گنج شکر جوڑیا جاندا اے پر اوہناں دے ویلے تے مگروں کسے تھاں تے گنج شکر دا ناں نئیں لبھدا۔ فرید دے شگرد اتے اوہناں مگروں چشتیہ ٹولی دے آگو نظام الدین نے کسے تھاں تے وی گنج شکر دا لفظ اوہناں لئی نئیں ورتیا۔ نظام الدین فرید نال چوکھا چر لنگھایا اتے اوہ فرید دے ٹبر نوں وی جاندے سن۔ پیراں دی جیون کتھا تے فرید دے مرن مگروں دو سو ورھے دے عرصے بعد لکھی گئی۔

خاندانی پس منظر

فرید الدین گنج شکر دا اصل ناں مسعود تے لقب فرید الدین سی۔ آپ د‏‏ی ولادت 1173ء بہ مطابق 589ھ وچ ہُوئی تے وصال1265ء بہ مطابق 666ھ وچ ہويا۔ آپ دا خاندانی ناں فرید الدین مسعود اے تے والدہ دا ناں قرسم سواݨی ؒ تے والد محترم قاضی جلال الدین نيں۔ بابا فرید پنج سال د‏‏ی عمر وچ یتیم ہو گئے سن ۔ آپ بغیر کسی شک و شبہ دے پنجابی ادب دے پہلے تے پنجابی شاعری د‏‏ی بُنیاد منے جاندے نيں۔ آپ دا شمار برصغیر دے مُشہور بزرگاں وچ ہُندا اے جنھاں نے اسلام د‏‏ی شمع جلائی تے صرف اک اللہ د‏‏ی دُنیا د‏‏ی پہچان کروائی۔ بابا فرید584/ 1173 وچ ملتان دے اک قصبے کھوتووال وچ پیدا ہوئے سن ۔ کہیا جاندا اے کہ انہاں دے آباء کابل دے فرخ شاہ د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن ۔ کہندے نيں کہ بابا فرید دے والد شیخ شعیب سلطان محمود غزنوی دے بھانجے سن جو شہاب الدین غوری دے زمانے وچ ملتان دے قصبہ کھوتووال وچ آ ک‏ے آباد ہوئے۔ بعض روایات دے مطابق انہاں دے دادا ہجرت ک‏ر ک‏ے لاہور آئے تے اس دے بعد کچھ وقت قصور وچ گزار دے کھوتوال چلے گئے۔

گنج شکر د‏‏ی ناں وجہ

آپ د‏‏ی والدہ ماجدہ قُرسم سواݨی نے پہلی بار بابا فریدؒ نو‏‏ں نماز پڑھنے د‏‏ی تلقین د‏‏ی تاں کچھ اِس طرح تو‏ں سمجھایا۔ کہ جدو‏ں چھوٹے بچے اللہ تعالیٰ د‏‏ی نماز ادا کردے نيں تاں اللہ تعالیٰ انھاں شکر دا انعام دیندا اے تے جدو‏ں وڈے ہو جاندے نيں تاں دوسرے وڈے تے ہور انعامات دتے جاندے نيں۔ بابا فرید الدین جدو‏ں نمازپڑھدے۔ تاں قرسم سواݨی چپکے تو‏ں انہاں دے مصلے دے تھلے شکر د‏‏ی پڑیاں رکھ دیتاں تے بابا فرید ؒ اوہ شکر د‏‏ی پڑیاں انعام وچ پا کر بہت خوش ہُندے، ایہ سلسلہ کافی عرصہ تک چلدا رہیا۔ ایتھ‏ے تک کہ،، اک مرتبہ ایسا ہويا کہ قرسم سواݨی شکر د‏‏ی پڑیاں رکھنا بھُل گئياں۔ تاں اگلے دن اضطراب تو‏ں پُچھیا کہ اے فرید الدین مسعود کیہ تسيں نو‏‏ں کل شکر د‏‏ی پڑیاں مل گئی سی؟ تاں بابا فرید نے ہاں وچ جواب دتا! تاں قرسم سواݨی نے اللہ عزوجل دا شکر ادا کيتا کہ انہاں د‏‏ی لاج رہ گئی۔ تے اس گل اُتے خوشی وی ہوئی کہ اللہ عزوجل د‏‏ی طرف تو‏ں انعام دتا گیا تب انھاں نے بابا فریدؒ تو‏ں کہیا کہ اے فرید الدین مسعود آپ تاں واقعی گنج شکر نيں۔ آپ دے گنج شک‏ر ک‏ے نال لقب ہوݨ وچ چند اقوال نقل کيتے جاندے نيں۔ منجملہ انہاں دے اک ایہ وی اے کہ آپ نے مجاہدہ دا ارادہ کيتا۔ شیخ نے بھُکھا رہنا بتلایا۔ آپ نے روزے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ تن دن بعد اک شخص چند روٹیاں لے ک‏ے حاضر ہويا، آپ نے اسنو‏ں اشارہ غیبی سمجھ کر نوش فرمالیا۔ کھانے دے بعد تھوڑی ہی دیر وچ امتلا ہويا تے سب قے دے راستہ نکل گیا۔ آپ نے اپنے شیخ تو‏ں ایہ قصہ بیان کيتا۔ انھاں نے فرمایا کہ تن دن دے بعد تاں کھایا فیر وی شرابی دا کھانا کھایا۔ حق تعالیٰ دا شکر اے کہ اوہ کھانا پیٹ وچ نہ رہ سکیا ہن تن دن تے بھوکے رہو تے جو غیب تو‏ں آئے اسنو‏ں کھاؤ۔ تن دن گزرنے دے بعد کچھ نہ آیا۔ ضعف بے حد غالب ہو گیا۔ شدت بھکھ وچ کچھ کنکریاں اٹھاکر منہ وچ ڈال لاں اوہ شکر بن گئياں۔ شیخ نے ایہ سمجھ کر کہ کدرے دھوکھا نہ ہويا انہاں نو‏‏ں تھوک دتا۔ تھوڑی دیر بعد فیر شدت بھکھ تو‏ں مجبور ہوک‏ے کنکریاں اٹھاکر منہ وچ ڈالاں اوہ وی شکر بن گئياں۔ ایداں دے ہی تن مرتبہ ہويا۔ صبح نو‏‏ں حضرت شیخ تو‏ں عرض کيتا۔ حضرت نے فرمایا کہ بہتر کیہ کيت‏‏ا اوہ کھالیا۔ ايس‏ے دن تو‏ں آپ نو‏‏ں گنج شکر کہنے لگے۔

جیونی

بابا فرید دا جم 1188 (573 ہجری) نوں پنجاب علاقہ دے ملتان (ہن پاکستان) توں 10 کلومیٹر دور کوٹھیوال وچ جمال-اد-دین سلیمان اتے مریئم بی بی (کرسم بی بی) دے گھر ہویا سی، جو وجیہ-اد-دین کھوجیندی دی دھی سی۔ اوہناں دا پروار اپنے دادا جی دے ویلے جدید افغانستان دے قابل توں سندھ گھاٹی وچ آواس کر گیا سی۔ اوہناں نے اپنی مڈھلی سکھیا ملتان وچ حاصل کیتی، جو کہ مسلم سکھیا دا مرکز بن گیا سی۔ اتھے اوہناں دی ملاقات اپنے گرو خواجہ کتبدین بکھتیار کاکی نال ہوئی، جو بغداد توں دلی جاندے ویلے ملتان وچوں دی لنگھ رہے سن۔

وکھ-وکھ مفکراں نے بابا فرید جی دے جم ویلے اتے تھاں بارے اپنیاں لبھتاں (کھوجاں) راہیں اپنے-اپنے وچار دسّ کے بابا فرید جی دے جم سمت اتے تھاں بارے دسیا اے:-

• “میاں مولٰی بخش کشتہ مطابق آپ یکم اذان 569 ہزری مطابق سن 1173 عیسوی نوں پیدا ہوئے۔"
• “سیئرل اولیا مطابق فرید جی دا جم 569 ہزری جاں 1173 عیسوی وچ ہویا۔"
• “ڈاکٹر. موہن سنگھ دیوانہ مطابق بابا فرید 582 ہزری 1186 عیسوی نوں کھوتوال پنڈ صوبہ ملتان وچ ہویا سی۔"
• “ڈاکٹر. رتن سنگھ جگی مطابق پنجابی صوفی شعری دے موڈھی شاعر اتے چشتی سلسلے دے مشہور صوفی سادھک شیخ پھریددین مسعود سکرگنج دا جم سیخ جمالدین سلیمان دے گھر بی بی کرسوم دی ککھوں 1173 عیسوی پنڈ کھوتوال وچ ہویا۔ آپ جی نوں شکرگنج ناں نال وی یاد کیتا جاندا اے۔"

سکھیا

“بابا فرید جی دی سکھیا بارے دسیا جاندا اے کہ اوہناں دے پیؤ بابا فرید جی نوں صرف 18 مہینے دی عمر وچ چھڈّ کے آپ گزر گئے سن۔ آپ جی دی ماں کرسوم نے ہی آپجی نوں پال کے مذہبی تعلیم دتی۔ مڈھلی تعلیم ماں پاسوں حاصل کرن پچھوں ایہناں نے قرآن مزید مولانا ابو حافظ کولوں پڑھیا پھیر اوہ بغداد چلے گئے جتھے اوہناں نے ‘عبدل قادر جیلانی`, ‘شیخ شرابدین سہراوردی`, ‘کھوازا مئییؤندین چشتی` تیٹھ ‘شیخ کرسانیں` آدی دی سنگت توں لابھ لیا۔”

اکّ وار جدوں اسدی پڑھائی پوری ہو گئی، تاں اوہ دلی چلے گئے، جتھے اسنے اپنے گرو، خواجہ کتبدین بکھتیار کاکی توں اسلامی اصول سکھیا۔ بعد وچ اوہ ہانسی، ہریانہ چلے گئے۔ جدوں 1235 وچ خواجہ بکھتیار کاکی دی موت ہو گئی، تاں فرید ہانسی چھڈّ کے اسدا روحانی جانشین بن گیا اتے دلی وچ وسن دی بجائے، اوہ اپنے جدی پنجاب واپس آ گیا اتے اجودھن (موجودہ پاکپٹن، پنجاب، پاکستان) وچ وس گیا۔ اوہ چشتی صوفی قوم دے بانیاں وچوں اکّ سی۔

بابا فرید پنجابی بولی دے پہلے پرمکھ شاعر سن۔ اسدی شاعری دا اکّ حصہ اس پرکار اے:

فریدہ جو تے مارنِ مکیاں
تنھھا ن مارے گھمِ۔۔
آپنڑے گھرِ جائیئ
پیر تنھھا دے چمِ ۔۔7۔۔ {پنہ 1378}

اے فرید! جو (انسان) تینوں مکیاں مارن (مطلب، کوئی دکھ دین) اوہناں نوں توں پرت کے نہ ماریں (مطلب، بدلہ نہ لئیں، سگوں) اوہناں دے پیر چمّ کے اپنے گھر وچ (شانت حالت وچ) ٹکے رہیدا اے۔7।

فریدہ خاکُ ن نندیئ خاکو جیڈُ ن کوئِ۔۔
جیودیا پیرا تلے مویا اپرِ ہوئِ ۔۔17۔۔ {پنہ 1378}

اے فرید! مٹی نوں ماڑا نہیں آکھنا چاہیدا، مٹی دی برابری کوئی نہیں کر سکدا۔ (انسان دے) پیراں ہیٹھ ہندی اے، (پر انسان دے) مریاں اس دے اتے ہو جاندی اے، (اسے طرحاں 'غریبی-سبھاو' دی ریس نہیں ہو سکدی، 'غریبی-سبھاو' والا بندہ زندگی وچ بھاویں سبھ دی ودھیکی سہاردا اے، پر من نوں مارن کرکے روحانی حالت وچ اوہ سبھ توں اچا ہندا اے)

فریدہ روٹی میری کاٹھ کی لاونُ میری بھکھ ۔۔
جنا کھادھی چوپڑی
گھنے سہنگے دکھ ۔۔28۔۔ (پنہ 1379)

اے فرید! (اپنے ہتھاں دی کمائی ہوئی) میری رکھی-مسی (مطلب، سادہ) روٹی اے، میری بھکھ ہی (اس روٹی دے نال) سلونا اے۔ جو لوک چنگی-چوکھی کھاندے ہن، اوہ بڑے کشٹ سہندے ہن (مطلب، اپنی کمائی دی سادہ روٹی چنگی اے، چسکے انسان نوں خوار کردے ہن)

مڈھلی سِکھیا

بابا فرید ملتان وچ منہاج الدین د‏‏ی مسجد وچ زیر تعلیم سن جتھے انہاں د‏‏ی ملاقات جناب بختیار کاکی اوشی نال ہوئی تے اوہ انہاں د‏‏ی ارادت وچ چلے گئے۔ اپنے مرشد دے حکم اُتے بین الاقوامی تے سماجی تعلیم دے لئی قندھار تے دوسرے شہراں وچ تعلیم حاصل کرنے دے بعد دلی پہنچ گئے۔

جیون

فرید الدین مسعود 1173 نوں ملتان دے نزدیک اک پنڈ کوٹھے وال وچ جمے۔ اوہناں دے والد دا ناں جمال الدین سلیمان تے ماں دا ناں مریم بی ‏بی سی۔ منگولاں دی چڑھائی تے وڈا ٹکی توں کابل ولوں اوہ پنجاب ول جان بچان لئی آئے۔ اوس توں پچھے اوہناں دے پرکھاں بارے کوئی گل پک نال نہیں ملدی۔ فرید دا پیو اپنے پنڈ دی مسیت دا امام سی۔ اوہناں دے گھر پنڈ دی مسیت دا امام ہون باجوں کوئی پیسہ ٹکا تے کوئی نہیں سی پر فرید تے اوہدا بھرا پڑھ لکھ گۓ۔ فرید نے کج ویلا دلی تے ہانسی چ گزاریا۔ قطب الدین بختیار کاکی فرید دے گرو سن۔ اجودھن جاندیاں ہوئیاں فرید کوٹ وچ اوہناں دا میل نظام الدین اولیاء نال ہویا جیڑے بعد چ اونہاں دے خلیفہ بنے۔ قطب الدین بختیار کاکی دے مرن مگروں فرید اوہناں دے خلیفہ ہؤۓ۔

اجودھن جیہڑا مگروں پاکپتن کہلوایا، اوتھے فرید نے انت دا جیون گزاریا۔ اوہناں دے بارے نہیں پتہ جے گزارا کنج ہوندا سی پر لکھتاں توں ایہو ای دسد اے جے لوکاں دے دتے تے گزارا سی۔ جیون بہت سادھ سی۔ بابا فرید بارے اینے پلیکھے پۓ نیں جے اوہناں بارے اصل کہانی قصیاں وچ ای دبی گئی اے۔ بابا فرید دی مولویاں نال ناں بنی۔ بابا فرید ہوریں اپنی مسیت وج گاندے تے نچدے سن تے موسیقی وی وجاندے سن۔ تھاں دے قاضی ایس گل دے خلاف سن تے ایہناں نوں تے ایہناں دیاں جواکاں نوں پیڑا کیندے سن پر ایہ گل کوئی نویکلی نہیں سی اوہناں دے مرشد تے گرو قطب الدین بختیار کاکی تے معین الدین چشتی وی ایہ ای کردے سن۔

شاعری

بابا فرید پنجابی زبان دے پہلے شاعر منے جاندے نیں۔ سکھ مت دے گرو، گرو نانک نے 120 دے نیڑے شعر تے نظماں سکھاں دی پوتر کتاب گرنتھ صاحب وچ پائیاں سی۔ انہاں د‏‏ی شاعری وچ فارسی، عربی، سنسکرت دے لفظاں ملدے نيں۔ اوہ پنجابی شاعری دے پہلے شاعر نيں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

ٹبر

بابا فرید دے پنج پتر تے تن دھیاں سن۔ رنجیت سنگھ دے ویلے بابا فرید دا ٹبر پاکپتن اُتے راج کردا سی۔

چشتیہ سربراہ

مرشد د‏‏ی وفات اُتے انہاں نو‏‏ں چشتیہ سنگت دا سربراہ بنایا گیا۔ اوہ معین الدین چشتی تے قطب الدین بختیار کاکی دے بعد اس دے تیسرے سربراہ سن ۔ تے حضرت محبوبِ الٰہی خواجہ نظام الدین اولیاء دے مرشد سن ۔ عظیم صوفی بزرگ سن جنھاں نے جاگیر ہوݨ دے باوجود اجودھن (پاکپتن) جو اودو‏ں کفرستان سی، قبرستان وچ اگنے والی جھاڑی (کری) تو‏ں ڈیلے حاصل ک‏ر ک‏ے پانی وچ اُباݪ کر کھاندے لیکن کدی کسی تو‏ں مستعار شے لے ک‏ے نہ کھادی انھاں نے ہور علما کرام، صوفیا کرام، مشائخ تے درویشاں د‏‏ی طرح محبت، بھائی چارے، امن و امان تے باہمی میݪ جول دا درس دتا جس تو‏ں متاثر ہو ک‏ے لوکاں نے اسلام قبول کيتا۔

خلفاء

آپ دے مشہور خلفاء دے ناں ایہ نيں۔ 1۔ امام علی ابن ابی طالب احمد علاءالدین صابر کلیری 2۔ حضرت خواجہ نظام الدین اولیاء 3۔ حضرت مولا‏نا بدرالدین اسحاق بابا فرید الدین گنج شک‏ر ک‏ے سب تو‏ں پہلے خلیفہ دا ناں جمال سی بابا جی نے الجمال دے ناں تو‏ں مشہور کر دتا جمال الدین ہانسوی ہانسی انڈیا وچ رہندے سن

شادی

حامد بن فـضل جمالی دا کہنا اے کہ بابا فرید نے پاکپتن وچ ہی شادی کيتی حالانکہ بعض تاریخی حوالےآں دے مطابق اوہ دلی وچ بادشاہ ناصرالدین محمود دے دربار وچ گئے جتھے بادشاہ نے اپنی دھی ہزابارہ د‏‏ی شادی انہاں تو‏ں کر دتی۔ لیکن بعد وچ ہوݨ والے واقعات تو‏ں پتا چلدا اے کہ انھاں نے عوامی رنگ وچ رہندے ہوئے اپنے طبقے وچ ہی شادی کيتی سی

درگاہ

پھریددین گنجشکر درگاہ دربار پاکپٹن، پنجاب، پاکستان وچ واقع اے۔

بابا فرید دا اکّ مقبرہ چٹے سنگمرمر دا بنیا ہویا اے جس دے دو دروازے ہن، اکّ مشرق ول مونہہ کرکے نوری دروازہ جاں 'روشنی دا دروازہ' کیہا جاندا اے، اتے دوجا اتر ول مونہہ کرکے بہشتی دروازہ، جاں 'جنت دا دروازہ' کیہا جاندا اے۔ اکّ لما ڈھکیا ہویا گلیارا وی اے۔ مقبرے دے اندر دو چٹے سنگمرمر دیاں قبراں ہن۔ اکّ بابا فرید دی اے، اتے دوجی اوہناں دے وڈے پتر دی اے۔ ایہہ قبراں ہمیشہ کپڑے دیاں چادراں نال ڈھکیاں ہندیاں ہن جیہناں نوں 'چدر' کیہا جاندا اے (ہرے رنگ دیاں چادراں اسلامی آئتاں نال ڈھکیاں ہندیاں ہن)، اتے سیلانیاں ولوں لیاندے جاندے پھلّ۔ مقبرے دے اندر جگہ محدود اے؛ اکّ ویلے دس توں ودھ لوک اندر نہیں ہو سکدے۔ عورتاں نوں مقبرے دے اندر جان دی اجازت نہیں اے، پر پاکستان دی اس ویلے دی وزیراعظم مرحوم بے نظیر بھٹو نوں مقبرے دے سرپرستاں نے اندر جان دی اجازت دتی سی، جدوں اوہ مقبرے دے فلسفہ کرن لئی گئی سی۔ اکّ ہور نایاب غیر معمولی معاملہ سی جیہلم دے مرحوم ہجاہ کینز حسین، جو کہ مرحوم حاجی منظور حسین دی بیوی سی، نوں مقبرے دے اندر جان دتا گیا اتے چادر دتی گئی۔

اتھے آؤن والے سیلانیاں اتے اؤکاف ڈیپارٹمنٹ، جو کہ درگاہ دا پربندھن کردا اے، اوہناں نوں سارا دن لنگر ناں دی دان غذا ونڈیا جاندا اے۔ ایہہ درگاہ دن-رات سیلانیاں لئی کھلا رہندا اے۔ درگاہ دا اپنا وڈا بجلی جنریٹر اے جو بجلی کٹّ جاں لوڈشیڈنگ ہون 'تے ورتیا جاندا اے، اس لئی درگاہ ساری رات، سارا سال چمک دار؉ رہندی اے۔ مرد اتے عورت کھیتراں نوں وکھرا نہیں کیتا گیا اے پر اکّ چھوٹا جیہا عورت علاقہ وی مہیا اے۔ درگاہ وچ اکّ وڈی نویں مسجد اے۔ روزانہ ہزاراں لوک اپنیاں اچھاواں اتے انسلجھے معاملیاں لئی درگاہ 'تے آؤندے ہن؛ اس لئی اوہ اپنیاں اچھاواں جاں سمسیاواں دے حل ہون 'تے کجھ دان کرن دی سہوں کھاندے ہن۔ جدوں اوہناں دے معاملے حل ہو جاندے ہن تاں اوہ درگاہ دے یاتریاں اتے غریباں لئی دان غذا لیاؤندے ہن، اتے اس مقصد لئی رکھے گئے وڈے پیسے دے بکسے وچ پیسے پاؤندے ہن۔ ایہہ پیسہ پاکستان سرکار دے اؤکاف ڈیپارٹمنٹ ولوں اکٹھا کیتا جاندا اے جو درگاہ دی دیکھ بھال کردا اے۔

25 اکتوبر 2010 نوں، درگاہ دے دروازیاں دے باہر اکّ بمب پھٹیا، جس وچ چھ لوک مارے گئے۔

یروشلم وچ بابا فرید دی سرائے

جیروسلم دے مہان پرانے مقدس شہر وچ، ال-ہندی سرائے جاں بھارتی دھرم شالہ (بھارتی لاج جاں مذہبی تھاں) ناں دی اکّ جگہ اے، جتھے ایہہ دعوہ کیتا جاندا اے کہ بابا فرید 13ویں صدی دے شروع وچ، لگبھگ 800 سال پہلاں کئی سال رہے سن۔ بابا فرید 1200 دے آسپاس جیروسلم وچ آئے سن، سلادین دیاں فوجاں ولوں کروسیڈراں نوں جیروسلم توں باہر کڈھن توں اکّ دہاکے توں تھوڑا زیادہ سماں بعد۔ ایہہ جگہ ہن برصغیر دے لوکاں لئی اکّ تیرتھ تھاں اے۔ ایہہ دعوہ کیتا جاندا اے کہ اس عمارت دی دیکھ بھال حال وچ 2014 وچ 94 سالا دیکھ بھال کرن والے محمد منیر انصاری ولوں کیتی جاندی اے۔ "کوئی نہیں جاندا کہ بابا فرید شہر وچّ کنا سماں رہے۔ پر جدوں اوہ پنجاب واپس آئے، جتھے اوہ آخرکار چشتی کرم دے مکھی بن گئے، تاں مکہ جاندے ہوئے یروشلم وچوں لنگھ رہے بھارتی مسلمان اتھے پرارتھنا کرنا چاہندے سن جتھے اسنے پرارتھنا کیتی سی، اتھے سونا چاہندے سن جتھے اوہ سوندے سن۔ ہولی-ہولی، بابا فرید دی یاد دے آلے-دوآلے اکّ تیرتھ ستھان اتے تیرتھ ستھان، بھارتی دھرم شالہ، بن گیا۔" "اس دے جیون دے بعد دے برتانتاں وچّ کیہا گیا ہے کہ اسنے اپنے دن ال-اقصا مسجد دے آلے-دوآلے پتھر دے فرشاں نوں صاف کرن وچّ بتائے، جاں شہر دیاں کندھاں دے اندر اکّ گپھا دی چپّ وچّ ورت رکھیا۔"

• 
  Indian hospice, Jerusalem (12).jpg
• 
  Indian hospice, Jerusalem (18).jpg
• 
  Indian hospice, Jerusalem (71).jpg

چلے/درگاہاں

• بابا فرید دا اکّ چلا راجستھان، بھارت دے بیکانیر ضلعے وچ لنکرنسر تحصیل دے پنڈ دھیردان وچ واقع اے۔
• بابا فرید دا اکّ چلا راجستھان، بھارت دے ہنومانگڑھ ضلعے وچ راوتسر تحصیل دے پنڈ شیکھچلیا وچ واقع اے۔
• مہاراشٹر، بھارت دے امراوتی ضلعے دا پوراہا پنڈ۔
• نپھاڈ مہاراشٹر، بھارت دے ناسک ضلعے دا اکّ شہر اے۔
• گرد مہاراشٹر، بھارت دے وردھا ضلعے دے سمندرپر ہلکے دا اکّ چھوٹا جیہا شہر اے۔
• گڑھدیوی سنگولی قصبہ ضلع اسماناباد مہاراشٹر بھارت وچ اے۔
• مانیگاؤں تحصیل برگھاٹ، ضلع سیونی، مدھ پردیش، بھارت وچ واقع اکّ چھوٹا جیہا پنڈ۔
• بڈیچولی، تحصیل پندھرنا ضلع چھندواڑا، مدھ پردیش وچ۔
• اجمیر درگاہ شریف، راجستھان، بھارت۔
• پھاؤنٹین ہلوک، شولاشہر، چٹگاؤں، بنگلہ دیس
• ایہہ درگاہ (مزار/مزار) وڈا اتے وڈا اے، جو پاکپٹن شہر وچ واقع اے، نہیں تاں پاکپٹن شریف، جو پاکستان دے مرکزی پنجاب صوبے وچ واقع اے۔

وشاکھاپٹنم شہر دے وشاکھاپٹنم بندرگاہ دے ڈونپھن نوز ہلّ دی پہاڑی دی چوٹی 'تے اکّ چلا وی ملدا اے جس وچ ایہہ منیا جاندا اے کہ حضرت بابا فرید نے کجھ سماں اتھے بتایا سی، اتے اس احاطے وچ اکّ وڈا بوہڑ دا رکھ اے جو بابا دے اعزاز وچ کھنڈ وہاؤندا سی۔

• 
• 

گدی دی حصول

بابا فرید صوفیاں دے چشتی سلسلے دے اکّ مشہور آگوُ ہوئے ہن۔ ایہہ سلسلہ کھواجا حسن بصری توں شروع ہویا منیا جاندا اے، جہناں بارے دسیا جاندا اے کہ فقیری دی گودڑی حضرت علی پاسوں حاصل کیتی۔ کھواجا حسن بصری دے اٹھویں گدی دار؉ کھواجا ابو اسحق توں پچھوں اوہناں دے پنج ہور گدیداراں نے اس پنڈ ‘چشت` نوں ہی اپنا ٹکانا بنائی رکھیا۔ اس دا نتیجہ ایہہ ہویا کہ اس سلسلے دا ناں ‘چشت` پنڈ دے تعلق کر کے چشتی مشہور کھواجا حسن بصری دے چودویں ختیفے کھواجا مئیندّ - دین حسن سجزی چشتی ہوئے، ایہہ پہلے چشتی آگوُ سن جہناں نے ہندوستان وچ چشتی قوم دی نینھ رکھی۔ ایہناں نے اپنیاں پرچارک سرگرمیاں دا مرکز پہلاں دلی تے پچھوں اجمیر نوں بنایا۔ اجمیر وچ اس ویلے جوگیاں دا راج سی تے رائے پتھورا دا راج سی۔ ایہناں دوناں قائم طاقتاں ولوں کھواجا صاحب دا خلاف قدرتی سی۔ جدوں صوفیاں نے اپنے چرن ہندوستان وچ پائے تاں اتھوں دا ہنیرا اسلام دے نور نال اجولّ ہو اٹھیا۔ اتھے آ کے کھواجا مئینددین نے اپنی گدی کھواجا کتبدّ-دیند بختیار کاکی چشتی نوں بخسی تاں اس ویلے ‘ملتان` اتر مغربی ہندوستان دے وپار، سبھیاچار تے سیاست دا اکّ بہت وڈا اسلامی مرکز سی۔ ہور دیساں وچوں مولوی تے صوفی ہمّ ہما کے ملتان پہنچیا کردے سن۔ اس تھاں دیاں شاندار مسیتاں، ودیالے سن اتے اچّ اسلامی سکھیا لئی ایہہ تھاں بہت مشہور سی۔ اسے تھاں تے ہی اکّ دن کاکی جی وی آئے اتے اوہناں دی فرید جی نال اکّ مسیت وچ گوشٹی ہوئی جس پچھوں فرید جی کاکی جی توں ایہناں پرشنّ ہوئے کی اوہناں دے قدماں وچ ڈگّ پئے۔ ایہہ فرید جی دی اپنے پیر نال پہلی ملنی سی۔ کاکی جی نے ملتان توں دلی جانا سی اوہ فرید دے کہن تے اس نوں وی نال ہی لے گئے۔ کاکی جی نے فرید نوں علم بخس کے ہر اکّ گنا پکھوں پرپکّ کر دتا۔ لمے فاقے کٹن، من دی غریبی حاصل، روضے نماز والا شرعی جیون بتاؤن تے صبر سنتوکھ نال رہن وچوں فرید جی اوہناں مربعے ہو گئے۔ اس زریعاں دا نتیجہ ایہہ ہویا کہ کاکی جی مرت ویلے فرید جی نوں اپنا خلیفہ تھاپ گئے۔ ہانسی نوں صوفیاں دے گڑھ وجوں قائم تے ترقی یافتہ کرن دا سہرا شیخ فرید شکرگنج دے سر بجھدا اے۔ شیخ فرید نے باراں سال اتھے چلا کیتا سی۔

بابا فرید جی دا پنجابی ساہت وچ یوگدان

بابا فرید جی دی رچنا بھاویں سائز وچ بہتی نہی، پر شعری گناں کر کے، موضوع دی سریشٹتا وچ اتم تے سدیویں یوگدان کیہا جا سکدا اے۔ پنجابی ساہت وچ بابا فرید جی دی حاصل ہوئی رچنا کر کے اوہناں نوں پنجابی دا پہلا شاعر جا شاعر منّ لیا جاندا اے۔ بابا فرید جی نے پنجابی ساہتّ وچ سبھ توں وڈملاّ یوگدان اس ویلے پنجابی وچ شلوکاں تے شبداں دی رچنا کر کے دتا اے۔ بابا فرید جی دی بانی دی اچتا ہون کارن ہی ‘گرو ارجن دیوَ` جی نے اوہناں دی بانی نوں اکتر کر کے ‘آدی سری گرو گرنتھ` صاحب وچ درج کر کے اس بانی نوں اہم تھاں دتا اتے اس دی سنبھال کیتی۔‘آدی سری گرو گرنتھ` صاحب وچ بابا فرید جی دے کل 4 شبد (دو شبد آسا راگ وچ دو سوہی راگ وچ) اتے آپ جی دے 112 سلوک وی آدی سری گرو گرنتھ صاحب وچ درج کیتے۔”

“اس رچناں توں علاوہ ‘میاں مولٰی بخش کشتہ` نے بابا فرید دیاں لکھیاں چار کتاباں دی دسّ ایوں پائی اے، آپ دیاں چار کتاباں، تن نثر (وارتک) دیاں تے اکّ نظم دی (سلوک) ہن، کشتہ جی نے اکّ گل ایہہ وی ثابت کیتی اے کہ پاکپٹن دے واس ویلے لوک بولی پنجابی وچ اوہناں نے رچنا کیتی۔”3

برسی اتے عرس

بابا فرید جی پاکپٹن وکھے سن 1266 وچ اکال چلانا کر گئے۔

ہر سال، پاکستان دے پاکپٹن وچ، پہلے اسلامی مہینے محرم وچ سنت دی برسی جاں عرص چھ دناں لئی منایا جاندا اے۔ بہشتی دروازہ (سورگ دا دروازہ) سال وچ صرف اکّ وار، عرص میلے دوران کھوہلیا جاندا اے۔ دیس اتے دنیا بھر توں لکھاں عقیدت مند اتے سیلانی شردھانزلی دین لئی آؤندے ہن۔ بہشتی دروازہ دا دروازہ چاندی دا بنیا ہویا اے، جس وچ سونے دے پتیاں وچ پھلاں دے ڈزائین جڑے ہوئے ہن۔ ایہہ "سورگ دا دروازہ" سارا سال تالابند رہندا اے، اتے محرم دے مہینے وچ سورج ڈبن توں سورج چڑھن تک صرف پنج دناں لئی کھوہلیا جاندا اے۔ کجھ پیروکاراں دا مننا اے کہ اس دروازے نوں پار کرن نال کسے دے سارے پاپ دھوتے جاندے ہن۔ سورگ دا دروازہ کھلھن دوران، لوکاں نوں بھگدڑ توں بچاؤن لئی مکمل سرکھیا پربندھ کیتے جاندے ہن۔ 2001 وچ، بھگدڑ وچ 27 لوک کچلے گئے سن اتے 100 زخمی ہوئے سن۔

وفات

5 محرم الحرام 1265ء سن عیسوی بمطابق 666ھ 92 سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔ انہاں دا مزار شہنشاہ محمد بن تغلق نے تعمیر کروایا جو آپ دے مرید سن ۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} بابا فرید دی وفات 1266ء وچ وئی تے اوہناں نوں پاکپتن وچ ای دفن کیتا گیا۔

فرید کوٹ

بابا فرید دے ناں توں مشرقی پنجاب وچ فرید کوٹ دے ناں دا اک شہر وی وسدا اے۔ مشرقی پنجاب دی حکومت نے ایتھے بابا فرید یونیورسٹی آف ہیلتھ سائنسز وی بݨائی اے۔ اونہاں دے ناں تے اک یونیورسٹی مغربی پنجاب وچ وی بݨائی گئی اے۔

وراثت

جویں کہ اپر جیونی وچ دسیا گیا اے، بابا فرید نوں چشتی صوفی قوم دے بانیاں وچوں اکّ منیا جاندا اے۔ اوہناں دے گرو، خواجہ بکھتیار کاکی موئنودین چشتی دے چیلے سن اتے بابا فرید دے سبھ توں مشہور چیلے دلی دے نزامدین چشتی ہن، جو اوہناں نوں دکھنی ایشیا وچ چشتی گروآں دی لڑی وچ اکّ اہم کڑی اتے دکھنی ایشیا وچ اکّ بہت بااثر روحانی گرو بناؤندے ہن۔

پنجابی ساہت وچ فرید دے سبھ توں اہم یوگداناں وچوں اکّ ساہتی ادیشاں لئی بولی دا ترقی سی۔ جتھے سنسکرت، عربی، ترکی اتے فارسی نوں تریخی طور 'تے مفکراں اتے کلین مربع دیاں بولیاں منیا جاندا سی، اتے مٹھّ مرکزاں وچ ورتیا جاندا سی، پنجابی نوں عام طور 'تے گھٹ سدھری ہوئی لوک بولی منیا جاندا سی۔ حالانکہ پہلے شاعراں نے آدم پنجابی وچ لکھیا سی، فرید توں پہلاں روائتی اتے گم نام گاتھاواں توں علاوہ پنجابی ساہت وچ بہت گھٹ سی۔ پنجابی نوں شاعری دی بولی وجوں ورت کے، فرید نے اکّ مقامی پنجابی ساہت دا بنیاد رکھیا جو بعد وچ ترقی یافتہ کیتا جاوے گا۔ رانا نیر ولوں فرید دی بھگتی شاعری دے انگریزی ترجمہ نوں 2007 وچ ساہت اکادمی گولڈن جبلی انعام نال اعزازی کیتا گیا سی۔

فریدکوٹ شہر اسدا نام اے۔ کہانی مطابق، فرید شہر دے کول رکیا، جسدا نام ادوں موکھلپر رکھیا گیا سی، اتے راجا موکھل دے قلعے دے نیڑے چالی دناں لئی اکانت وچ بیٹھا رہا۔ کیہا جاندا اے کہ راجا اسدی موجودگی توں اینا متأثر ہویا کہ اسنے شہر دا نام بابا فرید دے نام 'تے رکھیا، جسنوں اج ٹلاّ بابا فرید دے نام نال جانیا جاندا اے۔ بابا شیخ پھراد آمد پرب میلہ' ہر سال ستمبر وچ (21-23 ستمبر، 3 دناں لئی) شہر وچ اس دے آؤن دی یاد وچ منایا جاندا اے۔ اجودھن دا نام فرید دے 'پاک پٹن'، جسدا مطلب اے 'مقدس پھیری'، وی رکھیا گیا سی؛ اج اسنوں عام طور 'تے پاک پٹن شریف کیہا جاندا اے۔ بنگلہ دیس وچ، دیس دے سبھ توں وڈے ضلعیاں وچوں اکّ فریدپور؉ ضلعے دا نام اس دے نام 'تے رکھیا گیا سی۔ ایہہ منیا جاندا اے کہ اسنے اس قصبے وچ اپنی سیٹ قائم کیتی سی۔

پھریدیا اسلامک یونیورسٹی، جو کہ ساہیوال، پنجاب، پاکستان وچ اکّ مذہبی مدرسہ اے، دا نام اس دے نام تے رکھیا گیا اے، اتے جولائی 1998 وچ، بھارت وچ پنجاب سرکار نے فریدکوٹ وکھے بابا فرید یونیورسٹی آف ہیلتھ سائنسز دا قیام کیتا، اوہ شہر جسدا نام خود اس دے نام تے رکھیا گیا سی۔

بابا فرید نوں شکر گنج ('کھنڈ دا خزانہ') دا خطاب کیوں دتا گیا، اس بارے کئی طرحاں دے سپشٹیکرن ہن۔ اکّ دنتکتھا کہندی اے کہ اوہناں دی ماں نوجوان فرید نوں اوہناں دی دعا دی چٹائی ہیٹھ کھنڈ رکھ کے دعا کرن لئی مُتحرک کردی سی۔ اکّ وار، جدوں اوہ بھلّ گئی، تاں نوجوان فرید نوں کھنڈ مل گئی، اکّ اجیہا تجربہ جسنے اوہناں نوں ہور روحانی اتشاہ دتا اتے اوہناں نوں ایہہ نام دتا گیا۔

سکھ دھرم وچ

بابا فرید، جویں کہ اوہناں نوں عام طور 'تے جانیا جاندا اے، نے سکھ دھرم دے سبھ توں مقدس گرنتھ، گرو گرنتھ صاحب وچ اپنی شاعری شامل کیتی اے، جس وچ فرید ولوں رچے گئے 123 (جاں 134) بھجن شامل ہن۔ سکھ دھرم دے 5ویں گرو، گرو ارجن دیوَ جی نے ایہناں بھجناں نوں گرو گرنتھ صاحب دے پہلے والے، آدی گرنتھ وچ خود شامل کیتا سی۔ 10 سکھ گرو ہن، پر سکھ دھرم وچ 15 بھگت وی ہن۔ بابا شیخ فرید ایہناں برابر ستکار یوگ 15 بھگتاں وچوں اکّ ہن۔

لنگر

پھریددین گنجشکر نے سبھ توں پہلاں پنجاب علاقہ وچ لنگر دی ادارہ دی شروعات کیتی۔ اس ادارہ نے پنجابی سماج دے سماجی تانے-بانے وچ بہت یوگدان پایا اتے وکھ-وکھ دھرماں اتے پچھوکڑ والے لوکاں نوں مفت کھان-پین دی آگیا دتی۔ پھریددین گنجشکر ولوں شروع کیتی گئی ایہہ پرتھا ودھدی گئی اتے 1623 عیسوی وچ سنکلت جواہر ال-پھریدی وچ درج اے۔ اسنوں بعد وچ، ادارہ اتے شبد دوواں نوں سکھاں ولوں اپنایا گیا۔

یادگاری ڈاک ٹکٹ

1989 وچ، بابا فرید دے 800ویں جم دن 'تے، پاکستان ڈاک گھر نے اوہناں دے اعزاز وچ اکّ یادگاری ڈاک ٹکٹ جاری کیتی۔

بابا فرید دے نام تے رکھیاں گئیاں تھاواں

• فریدپور ، ملتان
• فریدکوٹ، پنجاب، بھارت
• شیکھسر، راجستھان، بھارت
• شیکھچلیا، راجستھان، بھارت
• فریدآباد ، ہریانہ، بھارت
• فریدپور ، جالندھر

تعلیمی ادارےآں

• بابا فرید یونیورسٹی آف ہیلتھ سائنسز، فریدکوٹ، پنجاب، بھارت
• بابا فرید گروپ آف انسٹیچیوشنز، بٹھنڈہ

باہرلے جوڑ

• رہن سہن
• جواک
• جنم ساکھی بابا فرید
• [۱]

شاعری دے جوڑ

• بابا فرید دی شاعری ، نجم حسین سید
• بابا فرید دا مکمل کلام
• بابا فرید دی شاعری

ویڈیو جوڑ

• بابا فرید بارے دستاویزاں
• بابا فرید بارے لکھتاں

ایہہ وی دیکھو

• تصوف
• مقبرہ
• صوفی سنتاں دی لسٹ

حوالے