باطنیہ
باطنیہ تمام اوہ فرقے جنہاں دا خیال اے کہ قرآن شریف دی آیتاں دے ظاہر معنی کچھ تے نیں تے اصلی کچھ تے، قرمطیہ خرمیہ اسماعیلیہ مسلماناں دے تے مزدکیہ آتش پرستاں دا باطنیہ فرقے خیال کیتے جاندے نیں۔[۱]
مسلماناں دے بعض فرقے جو عباسی خلافت دے زمانے وچ نمودار ہوئے۔ انہاں دی نوعیت اصل وچ سیاسی سی۔ البتہ انہاں دا طریق استدلال مذہبی ہُندا سی۔ انہاں نوں باطنیہ کہنے دے دو وجہاں سن۔
- اول ایہ کہ باطنیہ فرقے والے قرآن تے ہور امور دے داخلی رخ نوں ظواہر اُتے ترجیح دیندے سن۔
- دوسرے ایہ کہ سرکاری تشدد دے خوف توں ایہ لوک خفیہ تے پوشیدہ تعلیمات دے قائل سن۔ تے اپنے مشنریاں دے ذریعے اپنے مذہب دی تعلیمات خفیہ طریقے توں پھیلاندے سن۔
عموماً باطنیہ اک اسلامی فرقے نوں کہندے نیں جو حسن بن صباح نامی شخص نے چھیویں صدی وچ ایجاد کیتا سی اس نے البرز دے پہاڑاں وچ مصنوعی جنت بنا رکھی سی ایہ لٹ مارکردے سن ڈیڑھ سو سال تک مسلماناں نوں ستاندے رہے ایتھے تک کہ خود بادشاہان اسلام وی انہاں دے سامنے بے بس سن انہاں نے کئی جید علما دا قتل کیتا بلاآخر اک بادشاہ رکن الدین بیبرس نے انہاں دا صفایا کیتا۔ تریخ اسلام وچ اک فرقہ باطنیہ دے ناں توں لنگھیا اے۔ اس دا اک مشہور رہنما عبیداللہ القیروانی اے [۲] عام علمائے اسلام بالخصوص دربار خلافت توں وابستہ علما اپنے مخالفین نوں بطور تحقیر باطنیہ کہندے سن۔ باطنیہ اصل وچاسماعیلی عقائدکے بوہت قریب نیں۔ تے عام طور اُتے فرقہاسماعیلی، آغا خانی، رافضی تے خوجا دے لئی باطنیہ دا لفظ استعمال ہُندا اے۔