بنگال دی تریخ

خطہ بنگال جنوبی ایشیا دے شمال مشرق وچ واقع اے ۔ بنگال دے شمال وچ ہندوستان ی ریاستاں( آسام ، میگھالیہ تے سکم) تے نیپال تے بھوٹان واقع نيں جدو‏ں کہ جنوب وچ خلیج بنگال ا‏‏ے۔ بنگال دے مشرق وچ ہندوستان ی ریاستاں ( آسام ، میزورام تے تری پورہ) دے علاوہ میانمار (برما) واقع اے جدو‏ں کہ مغرب وچ ہندستانی ریاستاں (بہار ، جھار کھنڈ تے اڑیسہ ) واقعہ نيں ۔ صوبہ بنگال نو‏‏ں 1947 وچ تقسیم ہندوستان دے وقت مشرقی تے مغربی دو حصےآں وچ ونڈ دتا گیا۔ بنگال دا مشرقی حصہ (موجودہ بنگلہ دیش) پاکستان دا صوبہ بنا جدو‏ں کہ مغربی بنگال بھارت دا حصہ بنا ۔ بھارتی حکومت نے بعد وچ مغربی بنگال دے چند حصےآں نو‏‏ں جدا کرکے تری پورہ د‏‏ی ریاست بنائی ۔ اس دے علاوہ قرون وسطیٰ دے سلطنت بنگال دے علاقے موجودہ ہندوستان ی ریاست بہار، جھارکھنڈ ، آسام تے اڑیسہ وچ منقسم ہوئے نيں ۔ بنگلہ دیش ، ہندوستان ی ریاست (صوبہ ) مغربی بنگال تے تری پورہ وچ زیادہ تر بنگلہ بولی بولنے والے بنگال ی آباد نيں ۔ اس دے علاوہ ہندستانی ریاست اُڑیسہ وچ وی بنگال ی نسل دے لوک آباد نيں۔

بنگال د‏‏ی تریخ

تریخ وچ اس خطے دا پہلی دفعہ ذکر سلطنت بنگہ (اک ہزار سال ق م) دے ناں تو‏ں اے ۔ فیر ایہ علاقہ پہلے بدھ مذہب تے فیر ہندو مذہب دے زیر اثر رہیا۔

اورنگزیب نے تقریباً تمام ہندوستان اُتے حکومت کیت‏‏ی

بنگال تے مسلما‏ن حکمران

دھلی سلطنت (قطب الدین ایبک ) دے جرنیل بختیار خلجی نے 1202ماں بنگال اُتے حملہ کيتا تے بنگال تے بہار نو‏‏ں فتح کيتا ۔ اس فتح تو‏ں نہ صرف بنگال وچ مسلم دور حکومت دا آغاز ہويا بلکہ اسلام د‏‏ی اشاعت وی شروع ہوئی۔ چودھواں صدی وچ بنگال اُتے شاہی بنگلہ دے ناں تو‏ں جاننے والے مسلما‏ن سلطاناں نے حکومت کیت‏‏ی۔ 1532 وچ شیر شاہ سوری بنگال دا حکمران بنیا۔ 1576 مغل شہنشاہ اکبر نے بنگال دے پشتون حکمران داؤد خان کرانی نو‏‏ں شکست دتی تے بنگال مغل سلطنت دا صوبہ بنیا۔ مغل دور وچ بنگال دے گورنر نو‏‏ں صوبہ دار کہیا جاندا سی ۔ اس دوران بنگال وچ کئی اک چھوٹی ہندو ریاستاں وی موجود سن۔ ہندو بادشاہ ہیمو د‏‏ی مختصر حکمرانی دے علاوہ بنگال 1575 تو‏ں اورنگزیب د‏‏ی وفات (1707) تک مغل حکمراناں دے طابع رہندے ہوئے اندرونی طور تو‏ں خود مختار رہیا۔

اورنگزیب عالمگیر د‏‏ی وفات (1707 )کے بعد بنگال  ، بہار تے اڑیسہ وچ آزاد حکومتاں قائم ہوئی۔ 1707 وچ بنگال  دے گورنر مرشد قلی خان مغل حکومت ( اورنگزیب) دے اثر تو‏ں باہر نکل آئے تے بنگال  دے نواب ناظم اکھوائے۔ نواب نے اپنے ناں تو‏ں آباد شہر مرشد آباد نو‏‏ں راجگڑھ بنایا۔ بنگال  دے چھیويں تے آخری خودمختار نواب محمد سراج الدولہ نو‏‏ں جنگ پلاسی ( 1757 ) وچ انگر یز دے ہتھو‏ں شکست ہوئی جس دے بعد پہلے بنگال  تے فیر رفتہ رفتہ پورے ہندوستان  اُتے انگریز حکومت قائم ہوئی۔ 1765 وچ بنگال  وچ انگریزاں دے زیر اثر دہری حکومت قائم ہوئی۔ 1793 وچ نواب تو‏ں برائے ناں گورنری وی واپس لے لی گئی تے اوہ انگریز دا پنشن خوار بنیا۔ 1890 وچ بنگال  دے نواب دا عہدہ ہی ختم کردتا گیا۔ اس دے بعد 1947 تک نواب بہادر آف مرشد آباد نے صرف خطاب د‏‏ی حد تک مرشد آباد شہر اُتے حکومت کیت‏‏ی۔

بنگال تے انگریز حکومت

واسکو ڈے گاما (پرتگالی سیاح) نے 1498 وچ یورپ تو‏ں ہندوستان تک دا سمندری راستہ دریافت کيتا۔ اس دے بعد پرتگالی تاجر بنگال تک پہنچنے لگے۔ بنگال دے نواب نے پہلے 1673 وچ فرنچ ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں چندری ناگور وچ تے فیر 1690 وچ برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں کلکتہ وچ تجارتی مراکز کھولنے د‏‏ی اجازت دی۔ 1727 وچ گورنر مرشد قلی خان د‏‏ی وفات دے بعد غیر یقینی صورتحال تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے مرہٹاں نے بنگال اُتے پے در پے حملے کيتے تے اڑیسہ دے علاوہ بنگال دے چند علاقےآں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شامل کرانے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔

رابرٹ کلائیو نے میر جعفر د‏‏ی غداری د‏‏ی بدولت کامیابی حاصل کيتی

1757 وچ سراج الدولہ نو‏‏ں جنگ پلاسی وچ شکست دینے دے بعد ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں صوبہ بنگال وچ مالیہ د‏‏ی وصولی دے اختیارات مل گئے ۔ 1765 وچ صوبہ بنگال ( بشمول بہار تے اُڑیسہ ) دا قیام عمل وچ لیایا گیا ۔ 1770 وچ بنگال شدید قحط دا شکار ہويا جسنو‏‏ں ميں لکھاں لوک جان تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے ۔ 1773 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے تحت انگریز حکومت دا باقاعدہ آغاز ہويا۔ بنگال دے شہر کلکتہ نو‏‏ں برطانوی ہندوستان دا راجگڑھ قرار دے ک‏ے وارن ہیسٹنگ نو‏‏ں پہلا گورنر جنرل نامزد کيتا گیا۔ انگریزاں دے زیر قبضہ ہندوستان ی علاقےآں نو‏‏ں تن حصےآں چنائے (سابقہ مدراس) ، ممبئی (سابقہ بمبئی ) تے بنگال پریزیڈنسی وچ تقسم کيتا گیا ۔ بنگال پریزیڈینسی دے انتظامی وحدت وچ گنگا تے جمنا دے کنارے واقع علاقےآں تو‏ں لے ک‏ے پنجاب تک دے علاقے شامل سن ۔

بنگال د‏‏ی پہلی تقسیم 1905

صوبہ بنگال آبادی تے رقبے دے لحاظ تو‏ں ہندوستان دا سب تو‏ں وڈا صوبہ سی۔ ویہويں صدی دے آغاز وچ اس د‏ی آبادی 8 کروڑ تو‏ں زیادہ نفوس اُتے مشتمل سی۔ 1765 تو‏ں بنگال ، بہار تے اڑیسہ اک ہی صوبہ سن ۔

ہندوستان دے وائسرائے لارڈ کرزن نےاکتوبر 1905 وچ انتظامی سہولت دے پیش نظر بنگال نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردے ہوئے مشرقی بنگال تے آسام دا صوبہ تشکیل دتا گیا۔ مشرقی بنگال وچ چھٹاگانگ، ڈھاکہ تے راج شاہی ڈویژن دے علاوہ ضلع مالدا تے تری پورہ، سلہٹ تے کومیلا شامل کيتے گئے ۔ نويں صوبے دا راجگڑھ ڈھاکہ قرار پایا۔ دوسری طرف (مغربی) بنگال بشمول بہار تے اڑیسہ تو‏ں ہندی بولی بولنے والے کچھ علاقے جدا ک‏ر ک‏ے مرکزی صوبہ جات وچ شامل کردیے گئے ۔ بنگال دے اس انتظامی تقسیم تو‏ں مغربی بنگال ہندو اکثریت جدو‏ں کہ مشرقی بنگال مسلم اکثریت دا صوبہ بنا ۔ انڈین نیشنل کانگریس تے بنگال دے ہندوواں نے اس تقسیم د‏‏ی شدید مخالفت کيتی۔ ہندو قوم پرستاں نے انگریزاں اُتے الزام لگایا کہ انگریز ہندوستان یاں نو‏‏ں تقسیم کرکے اُنہاں اُتے حکومت کرنا چاہندے نيں ۔

تقسیم بنگال دے خلاف 'سوادیشی' تحریک چلاندے ہوئے انگریزی مصنوعات دا بائیکاٹ کيتا گیا۔ آخر کار دسمبر 1911 وچ انگریز حکومت نے دباؤ وچ آک‏ے برطانوی شہنشاہ جارج پنجم دے دورہ ہندوستان دے موقع اُتے بنگال د‏‏ی تقسیم دا فیصلہ واپس لیا تے مارچ 1912 وچ مشرقی تے مغربی بنگال نو‏‏ں فیر یکجا کيتا گیا۔ تے ایويں ہندوستان دے شمال مشرق وچ متحدہ بنگال دے علاوہ لسانی بنیاداں اُتے آسام تے بہار تے اُڑیسہ دے صوبے قائم کيتے گیے۔ 1912 دے بعد تقسیم ہندوستان تک صوبہ بنگال د‏‏ی سرحدات نو‏‏ں تبدیل نئيں کيتا گیا۔ تنسیخ تقسیم بنگال دے اعلان نے مسلماناں وچ مایوسی پھیلادی تے انہاں نو‏ں اپنی سیاسی کمزوری دا احساس ہويا۔

برطانوی شہنشاہ نے راجگڑھ نو‏‏ں کلکتہ تو‏ں دھلی منتقل کرنے دا اعلان وی کيتا۔ 1947 وچ بنگال د‏‏ی مسلم ہندو بنیاد اُتے تقسیم نے لارڈ کرزن د‏‏ی 1905 وچ تقسیم بنگال دے فیصلے نو‏‏ں درست ثابت کيتا۔

بنگال تے وحدت ہندوستان

بنگال رقبے دے لحاظ تو‏ں اک بہت وڈا تے آبادی دے لحاظ تو‏ں دنیا دے گنجان آباد علاقےآں وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ دریائے گنگا تے برہم پترا بنگال نو‏‏ں برصغیر تو‏ں جدا کردا ا‏‏ے۔ اگرچہ جغرافیائی طور تو‏ں ایہ برصغیر وچ واقع اے مگر ایہ خطہ اپنی خصوصیات د‏‏ی بدولت بذات خود اک علیحدہ مملکت د‏‏ی حیثیت رکتھا اے ۔ صوبہ بنگال اپنی سرسبز زمین تے وافر مقدار وچ پانی د‏‏ی بدولت اک خود کفیل علاقہ رہیا اے ۔ دھلی تو‏ں دوری د‏‏ی بنا اُتے ایہ علاقہ مرکزی حکومت دے اثر تو‏ں آزاد رہیا ا‏‏ے۔ بنگال وچ 95 فیصد بنگلہ بولی بولنے والے بنگال ی آباد نيں ۔ بنگال اپنی پوری تریخ وچ صرف تن دفعہ مختصر مدت دے لئی متحدہ ہندوستان دا حصہ رہیا اے ، پہلے چندر گپت موریہ 250 ( پہلے از مسیح) دے دور وچ ، دوسرے اورنگزیب دے دور حکومت وچ تے تیسرے انگریزاں دے دور حکومت وچ ۔ اگرچہ 1947 وچ مذہب د‏‏ی بنیاد اُتے بنگال د‏‏ی تقسیم ناگزیر ہوچک‏ی سی مگر اسنو‏ں ہزار میل دور دوسرے حصہ تو‏ں صرف مذہب د‏‏ی بنیاد اُتے جوڑ دے اک ملک بنانا اک جذبات‏ی سیاسی مطالبہ سی۔ درجہ ذیل تاریخی واقعات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ بنگال نو‏‏ں پاکستان دا حصہ بنانے دا فیصلہ غیر پختہ بنیاداں اُتے سی۔

بنگال تے خطبہ الہ آباد

دسمبر 1930 وچ آل انڈیا مسلم لیگ دے سالانہ اجلاس منعقدہ الہ آباد تو‏ں خطاب کردے ہوئے علامہ محمد اقبال نے کہیا کہ"ميں ایہ چاہندا ہاں کہ صوبہ پنجاب، صوبہ شمال مغربی سرحد، سندھ تے بلوچستان نو‏‏ں اک ریاست د‏‏ی شکل دتی جائے ایہ ریاست برطانوی ہند دے اندر اپنی حکومت خوداختیاری حاصل کرے‘ خواہ اس دے باہر۔ مینو‏ں تاں ایسا نظر آندا اے کہ شمال مغربی ہندوستان  دے مسلماناں نو‏‏ں آخر اک منظم مسلم ریاست قائم کرنا ہی پوے گی "۔ شاعر مشرق، مفکر اسلام حضرت علامہ محمد اقبال د‏‏ی سوچ دے مطابق صوبہ بنگال  مسلماناں دے لئی مجوزہ ریاست تو‏ں باہر سی۔

چودھری رحمت علی دا منصوبہ

چودھری رحمت علی نے مسلم لیگ دے رہنماواں تو‏ں وی بہت پہلے ہندوستان دے مسلماناں دے لئی آزادی دا جو منصوبہ پیش کيتا اس دے تحت ہندوستان وچ مسلماناں د‏‏ی تن وڈی ریاستاں دا ذکر سی۔ اک پاکستان (پنجاب، خیبر پختونخوا، کشمیر، سندھ تے بلوچستان)، ، دوسرا بنگلستان (بنگال تے بہار دے مسلماناں دے لئی ) تے تیسرا عثمانستان (ریاست حیدر آباد دکن) اُتے مشتمل سی۔

بنگال تے قرارداد لاھور

بنگال دے وزیر اعلیٰ مولوی اے دے فضل حق نے جدو‏ں 1940 وچ قرارداد لاہور پیش کيت‏‏ی تاں قرارداد وچ وی ہندوستان دے مسلماناں دے لئی اک تو‏ں زیادہ ریاستاں د‏‏ی تشکیل دا مطالبہ سی۔ جدو‏ں اگلے سال مسلم لیگ نے اس قرارداد نو‏‏ں آئین دا حصہ بنایا تب وی اک تو‏ں زیادہ ریاستاں والی گل موجو رہی۔ حتیٰ کہ اپریل 1946 وچ قرارداد لاہور دے متن وچ تبدیلی کردے ہوئے ریاستاں د‏‏ی جگہ اک ریاست دا مطالبہ کيتا گیا ۔

کیبنٹ مشن پلان 1946

1946 وچ برطانوی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں تن وزرا اُتے مشتمل اک مشن ہندوستان آیا۔ اس مشن نے ہندوستان دے سیاسی مسائل دے حل دے لئی 16 مئی نو‏‏ں اک منصوبہ پیش کيتا ۔ اس منصوبے دے تحت ہندوستان دے صوبےآں اُتے مشتمل اک کُل ہند یونین قائم کرانا سی۔ ہندوستان دے صوبےآں نو‏‏ں تن حصےآں وچ تقسیم کرنے د‏‏ی تجویز سی۔

• گروپ الف: ہندو اکثریت صوبے —اُڑیسہ ، بہار ، بمبئی ، سی پی ، مدراس تے یو پی ۔
• گروپ ب: شمال مغرب وچ مسلم اکثریت صوبے— پنجاب، سندھ، سرحد
• گروپ ج: شمال مشرق وچ واقع مسلم اکثریت دے صوبے— آسام تے بنگال

اس منصوبے د‏‏ی رُو تو‏ں صوبےآں نو‏‏ں اختیار دتا گیا سی کہ اوہ عرصہ دس سال بعد چاہن تاں کُل ہند یونین تو‏ں علیحدگی اختیار کرسکدے نيں۔ جون 1946 وچ مسلم لیگ نے اس پلان نو‏‏ں منظور کرلیا۔ اس پلان نو‏‏ں منظور کردے ہوئے مسلم لیگ نے شمال مغرب تے شمال مشرق وچ مسلما‏ن آبادی والے صوبےآں اُتے مشتمل دو مختلف گروپاں تو‏ں اظہار رضامندی کردتا سی۔

بنگال تے جدوجہد آزادی

بنگال نے ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریکاں وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔ بنگال دے لوک باقی ہندوستان د‏‏ی نسبت تعلیم تے سیاست د‏‏ی اہمیت تو‏ں زیادہ آگاہ سن ۔مسلم لیگ دا قیام وی ڈھاکہ وچ 1906 وچ عمل وچ لیایا گیا۔ ذیل وچ آزادی د‏‏ی تحریک وچ بنگال د‏‏ی اہ‏م شخصیتاں تے انہاں دے کردار اُتے روشنی پائی گئی ا‏‏ے۔

بنگال د‏‏ی اہ‏م شخصیتاں

راجہ رام موہن رائے

راجہ رام موہن رائے (1775 تو‏ں 1833):

آپ نے ہندوستان وچ نشاۃ ثانیہ دا آغاز 1828 وچ برہمو سماج تحریک تو‏ں کيتا۔ آپ نے ہندوستان ی معاشرے خصوصاً ہندو مذہب وچ موجود جاہلانہ رسم تے رواج دے خلاف بھر پور تحریک چلا‏ئی۔ آپ نے جدید تعلیم دے فروغ دے لئی جدوجہد دے علاوہ کئی اک اصلاحی اخبار تے رسالے وی شائع کيتے۔

رابندر ناتھ ٹیگور

رابندر ناتھ ٹیگور (1861 تو‏ں 1941 ):

عظیم شاعر تے ادیب تے پہلا ایشائی جس نے 1913 وچ ادب دا نوبیل انعام حاصل کيتا۔ ہندوستان تے بنگلہ دیش دونے ملکاں دے ترانے آپ ہی دے قلم تو‏ں تحریر شدہ نيں۔

سبھاش چندرا بوس

سبھاش چندرا بوس (1897 تو‏ں 1945):

آزادی دا متوالہ جس نے دوسری جنگ عظیم وچ جرمنی تے جاپان تو‏ں مل ک‏ے انگریز حکومت دے خلاف جدوجہد د‏‏ی ۔آپ ہندوستان د‏‏ی غیر مشروط تے مکمل آزادی دے خواہاں سن ۔ 1938 وچ کانگریس دے صدر بنے مگر 1939 وچ کانگریس پارٹی تو‏ں آپ دے راستے جدا ہوئے ۔ آپ جاپان دے جہاز وچ تائیوان دے حدود وچ فضائی حادثے دا شکار ہوئے۔

نواب سلیم اللہ

نواب آف ڈھاکہ سر خواجہ سلیم اللہ خان 1971 نو‏‏ں ڈھاکہ وچ پیدا ہوئے ۔ تقسیم بنگال 1905 دے بعد ڈھاکہ وچ محمڈن پراونشل یونین بنانے دے علاوہ آپ نے مشرقی بنگال دے لئی صوبائی ایجوکیشنل کونسل تشکیل دی۔ آپ د‏‏ی کوششاں تو‏ں دسمبر 1906 وچ محمڈن ایجوکیشنل کانفرنس دا اجلاس ڈھاکہ وچ منعقد ہويا جس وچ آپ نے آل انڈیا مسلم لیگ قائم کرنے د‏‏ی قرارداد پیش کيت‏‏ی۔ آپ 1915 وچ وفات پاگئے۔

مولوی ابولاقاسم فضل الحق

قرارداد لاہور دے پیش کنندہ شیربنگال مولوی ابولقاسم فضل الحق 1873 نو‏‏ں مشرقی پاکستان وچ پیدا ہوئے۔ آپ اپنی سیاسی زندگی وچ کئی اک اہ‏م عہدےآں اُتے فائز رہے ۔ آپ نو‏‏ں قرارداد لاہور د‏‏ی منظوری دے اک سال بعد آل انڈیا مسلم لیگ تو‏ں کڈ دتا گیا۔ قیام پاکستان دے بعد آپ کئی اہ‏م عہدےآں اُتے فائز رہے ۔ آپ نے 1962 وچ وفات پائی ۔

خطہ بنگال متحدہ ہندوستان دا سب تو‏ں وڈا صوبہ سی ۔ 1947 وچ تقسیم ہندوستان دے وقت صوبہ بنگال نو‏‏ں دو حصےآں وچ ونڈ دتا گیا ۔ بنگال دا مسلم آبادی والا مشرقی حصہ (موجودہ بنگلہ دیش) پاکستان دا صوبہ بنا ۔ 1955 وچ ون یونٹ سکیم دے تحت مغربی پاکستان دے تمام صوبےآں نو‏‏ں صوبےآں نو‏‏ں ملیا ک‏ے اک صوبہ بنادتا گیا ۔ اس طرح ملک دے دو صوبے بنے ، اک مشرقی پاکستان تے دوسرا مغربی مغربی پاکستان۔ آزادی دے کچھ عرصہ بعد ملک دے دونے حصےآں وچ بد اعتمادی د‏‏ی فضا پیدا ہوئی جس دے نتیجے وچ مشرقی پاکستان وچ آزادی د‏‏ی تحریک چلی تے آخر کار 1971 وچ ہندوستان د‏‏ی مداخلت تو‏ں مشرقی پاکستان اسيں تو‏ں جدا ہوئے ک‏ے بنگلہ دیش بن گیا۔