بھامہ

بھامہ
جم	7ویں صدی  کشمیر وادی
وفات
عملی زندگی
پیشہ	لکھاری ،  شاعر
پیشہ ورانہ زبان	سنسکرت

مڈھلا جیون

آچاریہ بھامہ (سنسکرت: भामह) (ت. 7ویں صدی) کشمیر توں شعری سخن شناس آچاریہ سی۔ بھرتمنی توں کجھ صدیاں پچھوں کشمیر نواسی رکرل گومن دے سپتر بھامہ دا جم ہویا۔ کاویالنکار نام دا اس دا اکو گرنتھ ساڈے سمیاں تک پہنچیا اے۔ اس دے اخیرلے سلوک وچ، اسنے ذکر کیتا اے کہ اوہ رکرل گومن دا پتر سی۔ اس دے علاوہ اس دے جیون بارے ہور کوئی نسچت جانکاری نہیں ملدی۔ بھامہ نے دھرم کیرتی دی کرت ‘نیائ نقطہ' وچوں دو اداہرن لئے ہن، اس کرکے بھامہ 640 ء توں بعد ستویں صدی ء وچ ہوئے ہن۔ انھاں دا سماں 700 ای۔: وچ منیا جاندا اے۔ دیکھیا جاوے تاں سبھ توں پہلاں کشمیری گرنتھاں وچ ہی بھامہ دا الیکھ اے اتے کشمیری اچاریہ ادبھٹ نے ایہناں دے گرنتھاں اُتے ‘بھامہ-تذکرہ' نام دی ٹیکا لکھی اے۔

بھامہ دی رچنا کاوئالنکار متعلق جانکاری

شعری کلاسیکل پرمپرا دی لڑی وچ انھاں دی پہلی کرت کاوَ-آلنکار اک انمول کرت اے ۔ اسنے آلنکاراں نوں وی شاعری دی روح مندے ہوئے شعری کلا تے وچار کیتا اے۔ شعری شاستر دے گرنتھاں وچوں سبھ توں پرانی کرت بھامہ دی ہی اے۔ ایہہ پہلا نرول آلنکار شاستر اے۔ ڈاکٹر۔ یوگیندر پرتاپ سنہ ولوں النکاراں دے شروع بارے لکھیا اے ‘آلنکار شبد دا استعمال ویدک دور توں ہی مگر شعری وچ اس دی ورتوں شعری آلنکار وجوں سبھ توں پہلا بھرتمنی نے کیتی اے۔ بھامہ اگلے اچاریہ ہن جنھاں نے النکاراں دا پورے پھلار ساہت ذکر کیتا اے۔ انھاں دی اگھی کرت کاویالنکار اے۔ ایہہ کارکاواں (شلوکاں) وچ رچیا اے۔ اس وچ چھ پرچھید ہن اتے ایہناں وچ پنج موضوعاں دا ہی وویچن چار سو دے لگبھگ کارکاواں وچ کیتا گیا اے۔ کرتا نے سٹھا (کارکاواں) وچ شعری دا سریر ذکر کیتا اے، اک سو سٹھاں وچ النکاراں دا، پنجاہاں وچ الزام فلسفہ دا، سطراں وچ نیائ دا اتے سٹھاں وچ شبد شدھی دا ذکر کیتا اے۔ شعری دا لچھن سبھ توں پہلاں انھاں نے دتا۔ بھامہ نے شعری دا لچھن بیان کرن ویلے کیہا اے ‘‘شبداتھو سہتو کاویمو’’ ، یعنی کہ “شبد اتے مطلب دوویں ملے ہوئے شعری ہن۔” بھامہ ولوں پہلی وار شبد اتے مطلب نوں برابر درجہ دتا گیا اے۔ ایہناں دی کتاب وچ شعری شریر، بھید، النکار، الزام، مقصد، شلپی گن آدی موضوعاں دا نروپن کیتا گیا اے۔ انھاں ولوں شعری دے دو بھید قبول کیتے گئے ہن، گد اتے پد۔ ایہناں نے 38 شبد اتے مطلب النکاراں دا ذکر کیتا اے۔ ایہناں نے شبد النکاراں اتے مطلب النکاراں وچ بھید نہیں کیتا۔ بھامہ نے شاعری وچ گیاراں الزام گنائے ہن۔ بھامہ نے الزام والی شاعری نوں چنگی طرحاں نندیا اے۔ اوہ کہندا اے کہ شاعر نہ ہونا بری گل نہیں اے، پر بھیڑا شاعر ہونا مرن دے برابر اے۔ الزاماں دا ذکر اس گرنتھ وچ پھلار نال دتا گیا اے۔ بھامہ نے بھرتمنی ولوں دسے شعری دے دس گناں نوں صرف تن گناں مدھرتا (مادھری)، اوج اتے پرساد وچ ہی سمیٹ دتا اے۔ انھاں نے اپنے شعری وچ گوڑی اتے ویدربھی ورتیاں دی چرچہ وی کیتی اے۔ بھامہ اس گل نوں مندے ہن کہ جتھے وکروکتی نہیں اتھے النکار ہو ہی نہیں سکدا مطلب وکروکتی نوں سبھ النکاراں دا مول منیا اے۔ انھاں نے رسوت النکاراں دی سوچ کرکے رس نوں النکار دے دوران منّ لیا اے۔

بھامہ دی کرت کاویالنکار وچ درج شلوکاں (کارکاواں) متعلق جانکاری

بھامہ دے کاویالنکار گرنتھ وچ سبھ توں پہلاں شلوک :

پرنمی سارو سروجنجں منوواککایکرمبھ۔

کاویالڈ۔کار اتیی یتھابددھِ وگھاستے۔۔

سروہتکاری اور سروجنج (شو) کو من، وانی اور شریر کے کرموں سے نشان کرکے بددھِ کے مطابق ‘کاویالڈ۔کار’ اس (گرنتھ) کا پرنین کیا جاییگا۔

اس طرحاں اس گرنتھ دے پہلے شلوک وچ ‘ساروسروگی' (سبھ کجھ جانن والے شو) دی استتی کیتی اے۔ ‘کاویالنکار' دے آخری شلوک دے مطابق بھامہ دے پیؤ ‘رکرل گومن' سن۔ کجھ سمالوچکاں نے اکت دوہاں پداں دے بنیاد اُتے بھامہ نوں بودھ کیہا اے۔ نرسنگھ آینگر دا کہنا اے کہ ‘رکرل گومن' پیؤ دا نام راہل سومل بودھاں دے نام ورگا اتے ‘گومن' بدھ دے اک چیلے دا نام وی اے؛ اس لئی ایہہ بودھ سن۔ پر پرو۔ کے۔ پی۔ پاٹھک نے ‘چاندر-گرائمر' دے مطابق ‘گومن' پد دا ‘مان یوگ' مطلب دسیا اے۔ دوجے پد وچ ‘سارو' دا مطلب ‘ساریاں لئی بھلا' اتے ‘سروگی' پد ‘امرکوش' وچ ‘شو' لئی استعمال ہویا اے۔ بھامہ نے تاں بودھاں دے ‘اپوہواد' دی کٹو تنقید کیتی اے۔ جے اوہ بودھ ہندے تاں تنقید کیوں کردے؟ اس دے الٹ ایہناں دی کرت وچ ویدک دیوتاواں اتے پورانک سنکیتاں دی بھرمار اے۔ اس لئی بھامہ نوں بودھ کہن دی بجائے ویدک دھرم دے انیایی کشمیری براہمن کہنا بہتر پرتیت ہندا اے۔

بھامہ متعلق ہور جانکاری

ہور گرنتھاں وچ آئے حوالیاں توں پتہ چلدا اے کہ اسنے ‘کاویالنکار’ دے علاوہ چھند-شاستر اتے شعری شاستر بارے ہور گرنتھاں دی رچنا کیتی سی۔ راگھوبھٹّ نے ‘ابھگیان-شاکنتل’ دی ٹیکا کردے ویلے پریایوکت آلنکار دا آچاریہ بھامہ دے نام نال حوالہ دتا اے جو 'کاویالنکار’ وچ نہیں ملدا۔ اس توں منیا جاندا اے کہ ‘کاویالنکار’ دے علاوہ آچاریہ بھامہ نے ہور گرنتھ وی لکھے ہونگے۔ لیکن اس دلیل نال سارے ودوان سہمت نہیں ہن۔ آچاریہ بھامہ دیاں کاوشعورت اتے چھندشاستر متعلق ہور کئی کرتاں بارے، دوجے گرنتھاں دیاں ٹیکاواں وچ ادھرن تاں ملدے ہن، پر اوہ گرنتھ حاصل نہیں ہن۔ ایہناں دے گرنتھ وچ پوروورتی کئی آچاریاں اتے اوہناں دے گرنتھاں دے نام ملدے ہن جہڑے کہ احاصل ہن۔ بھامہ نے اپنے گرنتھ وچ - ‘انییہ'، ‘کیشچد'، ‘اپرے'، آہو آدی پداں دے استعمال ولوں اپنے توں پوروورتی آچاریاں ول اشارہ تاں کیتے ہن، پر اوہناں دے کاوشعورت گرنتھ مہیا نہیں ہن۔ اترورتی آچاریاں نے اپنے گرنتھاں وچ پرسنگانسار ایہناں دے متاں-ادھرناں اتے ایہناں دیاں رچناواں دے بنیاد اُتے اپنیاں رچناواں دے نامکرن راہیں ڈریکٹ روپ وچ ایہناں دے متعلق آدر ظاہر کیتا اے۔ دوجا، بھامہ دا کاوَ-لکشن - ‘شبد اتے مطلب دا سہبھاو ہی شعری اے'- اج وی پروانت اے۔ ایہناں دی اک ماتر حاصل کاوشعورت رچنا ‘کاویالنکار' اے جسدے کئی شائع اڈیشن اتے سنسکرت-ہندی ٹیکاواں ملدیاں ہن۔

حوالے

 ایہ اک نامکمل مضمون اے۔ تُسیں اس وچ وادھا کر کے وکیپیڈیا دی مدد کر سکدے او۔