وکیپیڈیا

ویکیپیڈیا

ویکیپیڈیا لوگو
اسکرین شاٹ  انگریزی ویکیپیڈیا دا صفحۂ اول
سائٹ کی قسم	انٹرنیٹ انسائیکلوپیڈیا
دستیاب	303 نسخے
مالک	مؤسسہ ویکیمیڈیا
بانی	جیمی ویلز، لیری سینگر
ویب سائٹ	wikipedia.org
الیکسا درجہ	7 (اکتوبر 2015)
تجارتی	نئيں
اندراج	اختیاری
صارفین	۶۲ فعال صارفین تے ۳۹,۳۶۲ مندرج صارفین
آغاز	۱۵ جنوری ۲۰۰۱ (۲۰۰۱-۰۱-15)
نوجودہ حیثیت	فعال
مواد لائسنس	کریئیٹیو کامنز اجازت نامہ 3.0 اکثر متن دوہرے اجازت نامے گنو آزاد مسوداندی اجازہ دے تحت اے ؛ تصاویر تے ہور فائلاں دے اجازت نامے مختلف ہوئے سکدے نيں۔
تخلیقی زبان	لینکس اے ایم پی ایچ پی پلیٹ فارم

sloganوکیپیڈیاSubsidiariesوکیپیڈیا

وکیپیڈیا اک کھلا تے بہت ساریاں بولیاں وچ لکھیا جان والا انسائیکلوپیڈیا اے جیہنوں بغیر نفعے توں چلن والی وکیمیڈیا فاؤنڈیشن چلا رہی اے۔ وکیپیڈیا دو بولاں وکی جیہڑا ہوائی بولی دا بول اے جیہدا مطلب اے تیز تے انسائیکلوپیڈیا توں مل کے بنیا اے۔ وکیپیڈیا تے اک کروڑ ویہہ لکھ مضمون ہے نیں (جیہناں وچوں 27 لکھ ستر ہزار انگریزیو چ نیں) جیہناں نوں جگ وچ کھلرے ہوۓ اپنے آپ لکھن والے لکھاریاں نیں مل کے بغیر پیسیاں دے لکھیا اے تے ایہناں مضموناں نوں کوئی وی تبدیل کر سکدا اے جیہدی وی وکیپیڈیا دی ویب سائیٹ تک پہنچ اے۔ ایس نوں جنوری 2001 وچ جمی ویلز تے لیری سانگر نیں ٹوریا تے اس ویلے ایہہ انٹرنیٹ تے معلومات دین والا سب توں وڈا آسرا اے۔

وکیپیڈیا تے ایدے ویری الزام لاندے نیں کہ اے پکا نئیں ریندا اینوں بدلی کیتا جا سکدا اے کہ اے (Credentials) دے بجاۓ (Consensus) نوں اہمیت دیندا اے۔

وکیپیڈیا نا صرف معلومات بلکہ نویاں خبراں دا وی اک آسرا اے۔

2006 چ ٹائم میگزین نے توانوں یعنی ایدے لکھنے آلیاں نوں سال دے سب توں ود بندا ہون دا اعلان کیتا۔

تریخ

وکیپیڈیا نے اپنے سفر نوں نوپیڈیا دے اک سنگی دے طور تے ٹوریا۔ نوپیڈیا انگریزی بولی دا اک مفت انٹرنیٹ تے انسائیکلوپیڈیا سی جیہنوں گرو لکھدے سن۔ لیری سانگر تے جمی ویلس وکیپیڈیا نوں ٹورن والے نیں۔ 15 جنوری 2001 نوں انگریزی بولی وچ وکیپیڈیا چلیا۔ وکیپیڈیا نیوٹرل سوچ نوں دسدا اے۔ 2001 دے انت تک ایہہ 18 بولیاںوچ لکھیا جاریا سی تے ایہدے وچ 20000 مضمون سن۔ 2002 دے اخیر تک ایہہ 26 بولیاں وچ لکھیا جا رہیا سی 2003 دے انت تک 46 تے 2004 انت تک 161 بولیاں وچ لکھیا جا رہیا سی۔ 9 ستمبر 2007 نوں انگریزی وکیپیڈیا 20 لکھ مضموناں دی گنتی ٹپ گیا۔ ایس طرح ایہہ600 سال پرانے چینی بولی وچ لکھے جانے والے انسائیکلوپیڈیا یونگل انسائیکلوپيڈیا نوں وی پچھے چھڈ گیا۔

25000 توں 60000 دے درمیان اک سیکنڈ وچ وکیپیڈیا دے صفحے روزانہ کھوجے جاندے نیں۔ وکیپیڈیا 265 بولیاں وچ لکھیا جا رہیا اے۔ 25 بولیاں وچ مضمون ہر بولی وچ اک لکھ توں بوتے نیں۔ وکیپیڈیا نوں جنے لوک پڑھدے نیں اونہاں چوں 52٪ انگریزی وکیپیڈیانوں ورتدے نیں اونہاں چوں 19٪ ہسپانوی وکیپیڈیا، 5٪ فرانسیسی وکیپیڈیا، 3٪ پولش وکیپیڈیا، 3٪ جرمن، 3٪ جاپانی تے تین فیصد پرتگالی وکیپیڈیا نوں ورتدے نیں۔

جمی ویلس دی سوچ وچ "وکیپیڈیا اک کھلے انسائیکلوپیڈیا بنان دی کوشش اے سب توں ودھیا سانچے تے اس جگ دے ہر بندے لئی اودھی ماں بولی وچ"۔ ہر بولی دا وکیپیڈیا کھلا وے اپنے کماں وچ پر فیر وی کوشش کیتی جارہی اے پئی ساری وکیپیڈیا وچ آپس وچ تعلق رہے۔ جوڑن دا اے کم میٹا وکی کردا اے۔

ویکیپیڈیا (انگریزی: Wikipedia) ویب اُتے مبنی اک کثیر اللسان آزاد انسائیکلوپیڈیا اے جو ہر اک نو‏‏ں ترمیم کرنے د‏‏ی نہ صرف اجازت بلکہ دعوت وی دیندا ا‏‏ے۔ ایہ انسائیکلوپیڈیا انٹرنیٹ دا عظیم ترین، مشہور ترین تے مقبول ترین علمی مرجع خاص و عام ا‏‏ے۔ الیکسا درجہ بندی دے مطابق ایہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں مقبول ویب سائٹاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ویکیپیڈیا ویکیمیڈیا فاونڈیشن د‏‏ی زیر سرپرستی تے اس دے تعاون تو‏ں چلدا ا‏‏ے۔ ویکیمیڈیا فاونڈیشن اک غیر منافع بخش تنظیم اے جس دا ذریعہ آمدنی حصول سرمایہ د‏‏ی سالانہ مہم تو‏ں حاصل ہونے والی رقومات نيں۔

15 جنوری 2001ء نو‏‏ں جیمی ویلز تے لیری سینگر نے ویکیپیڈیا دا آغاز کيتا۔ سینگر نے ویکی تے انسائیکلوپیڈیا دے آمیختہ تو‏ں اس اس دا ناں ویکیپیڈیا تجویز کيتا پاور ایہی ناں حتمی قرار پایا۔ ابتدا وچ ویکیپیڈیا محض انگریزی زبان وچ سی لیکن جلد ہی دوسری زباناں وچ وی اس دے نسخے وجود وچ آگئے۔ پنجاہ لکھ تو‏ں ودھ مضامین اُتے مشتمل انگریزی ویکیپیڈیا بقیہ 290 تو‏ں ودھ ویکیپڈیاواں وچ سب تو‏ں وڈا ا‏‏ے۔ تمام ویکیپیڈیاواں دے اعداد و شمار دسدے نيں کہ کل 301 مختلف زباناں وچ 40 ملین تو‏ں زیادہ مضامین نيں۔ ایہی نئيں بلکہ 18 بلین صفحات تے تقریباً 500 ملین ماہانہ منفرد قارئین دا حامل ویکیپیڈیا دنیا دا سب زیادہ پڑھیا جانے والا ماخذ ا‏‏ے۔ ایہ اعداد و شمار فروری 2014ء دے نيں، جدو‏ں کہ مارچ 2017ء تک ویکیپیڈیا اُتے تقریباً 40000 منتخب مضامین تے بہترین مضاماں موجود سن جو متعدد و متنوع اہ‏م موضوعات دا احاطہ کردے نيں۔ سنہ 2005ء وچ نیچر نے اک مقالہ شائع کيتا جس وچ انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا تے ویکیپیڈیا دے 42 سائنسی مضامین دا موازنہ کيتا گیا، جس وچ ایہ گل سامنے آئی کہ ویکیپیڈیا دے مضامین دا معیار انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا دا اسيں پلہ ا‏‏ے۔ ٹائم رسالہ نے لکھیا کہ ویکیپیڈیا د‏‏ی ہر اک نو‏‏ں ترمیم کرنے د‏‏ی کھلی چھُٹ نے اسنو‏ں دنیا دا سب تو‏ں وڈا تے ممکنہ حد تک سب تو‏ں بہتر انسائیکلوپیڈیا بنا دتا اے جو دراصل جیمی ویلز دے خواباں د‏‏ی تعبیر ا‏‏ے۔

ویکیپیڈیا اُتے انتظامی تعصب، رطب و یابس تے غلط سلط معلومات فراہ‏م کرنے تے متعدد موضوعات وچ ہیرا پھیری کرنے دا الزام وی لگایا گیا تے بعض متنازع موضوعات وچ ویکیپیڈیا دے مضامین سخت تنقید دا نشانہ وی بندے رہے نيں۔ سنہ 2017ء وچ فیس بک نے اعلان کيتا کہ اوہ ویکیپیڈیا دے مضامین دے مناسب روابط فراہ‏م کرکے قارئین دے سامنے جھوٹی خبراں د‏‏ی نشان دہی کريں گا۔ ہور یوٹیوب نے وی 2018ء وچ ایسا ہی اعلان کيتا جس دے جواب وچ واشنگٹن پوسٹ نے سرخی لگائی، "ویکیپیڈیا انٹرنیٹ دا اک چنگا داروغہ" ا‏‏ے۔

جان پچھان

حساب کتاب دے مطابق وکیپیڈيا جگ دیاں 10 وڈیاں سب توں بوہتیاں ویکھیاں جان والیاں ویب سائٹس چوں اک اے تے ایہناں دساں چوں ایہہ کلی ویب سائیٹ اے جیہڑی بغیر نفعے دے چل رہی اے۔ گوگل دی 50٪ کھوجاں وکیپیڈیا واسطے ہوندیاں نیں۔ اپریل 2007 وچ امریکہ وچ ایہہ ویکھیا گیا پئی امریکہوچ انٹرنیٹ ورتن والیاں دا تیسرا حصہ وکیپیڈیا ورتدا اے۔ ایہدے تے جے اشتہار لائے جان تے ایہدا مُل 580 ملین ڈالر بندا اے۔

وکیپیڈیا نوں بڑیاں تھاواں تے حوالے واستے ورتیا جاندا اے تے ایہہ علم پھیلاؤ ن دا اک وڈا آسرا بن گیا اے تے ایہنوں بہت ساری دنیا جاندی اے۔

تریخ

جمی ویلز تے لیری سینگر

نیوپیڈیا

ویکیپیڈیا نیوپیڈیا نامی اک دوسرے انسائکلوپیڈیا پروجیکٹ د‏‏ی ترقی یافتہ شکل ا‏‏ے۔

ویکیپیڈیاسنو‏ں پہلے متعدد اشتراکی انسائکلوپیڈیا بنانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی مگر ویکیپیڈیا ورگی کامیابی کسی دے ہتھ نئيں لگی۔ ، ویکیپیڈیا کونیوپیڈیا دے تکمیلی پراجیکٹ دے طور اُتے شروع کيتا گیا۔ ویکیپیڈیا، اک آزاد آن لائن دائرۃالمعارف پراجیکٹ اے جس دے مضامین ماہرین لکھدے نيں تے باضابطہ طور اُتے انہاں اُتے نظر ثانی ہُندی ا‏‏ے۔ ، اس د‏ی شروعات 9 مارچ سنہ 2000 ء نو‏‏ں اک ویب پورٹل کمپنی بومس د‏‏ی نگرانی وچ کيتی گئی۔ اس دے بنیاد گزاراں وچ بومس دے سی ای او جیمی ویلز تے نیوپیڈیا دے ایڈیٹر انہاں چیف لیری سینگیر نيں۔ اوہ بعد وچ ویکیپیڈیا دے وی ایڈیٹر انہاں چیف بنے۔ نیوپیڈیا اپنے ہی اوپن کونٹینٹ اجازت نامہ دے تحت تصدیق شدہ سی۔ لیکن ویکیپیڈیا د‏‏ی شروعات اس تو‏ں پہلے ہی ہوئے چکيت‏ی سی، نیوپیڈیا نو‏‏ں رچرڈ سٹالمان د‏‏ی تجویز اُتے گنو آزاد مسوداندی اجازت نامہ د‏‏ی طرف منتقل کردیاگیا۔، جتھ‏ے ویلس دا کمال ایہ اے کہ انہاں نو‏‏ں ویکیپیڈیا نو‏‏ں قابل تدوین دائرۃالمعارف بنانے دا ہدف بنایا۔ ، اوتھے اس ہدف نو‏‏ں حاصل کر نے دے لئی ویکی دا استعمال کرنے دا سہرا سینگر نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔ ، 10 جنوری سنہ 2001ء نو‏‏ں سینگر نے نیوپیڈیا ایمیل د‏‏ی لسٹ وچ نیوپیڈیا دے لئی اک ‘‘فیڈر پروجیکٹ “شروع کرنے د‏‏ی صلاح دی۔

لانچ تے ابتدائی ترقی

ویکیپیڈیا دا ڈومین ناں 12 جنوری 2001ء نو‏‏ں مندرج ہويا تے 15 جنوری 2001ء نو‏‏ں انگریزی نسخہ www.wikipedia.com اُتے شائع ہويا۔ ۔ تے سینگر نے نیوپیدتا د‏‏ی میلینگ لسٹ اُتے اس دا اعلان کيتا۔ ویکیپیڈیا دے “غیر جانبدار نقطہ نظر“ کے قوانین پہلے ماہ وچ مدون کیتے گئے۔ حالانکہ پہلے تو‏ں کچھ قوانین موجود سن تے ابتدائی طور ویکیپیڈیا نیوپیڈیا اُتے آزادانہ کم کررہیا سی۔ ۔ درحقیقت بونس ویکیپیڈیاسنو‏ں تجارتی مقصد حاصل ک‏ر ک‏ے منافع کمنیا چاہندے سن ۔

ویکیپیڈیا اُتے ابتدائی شراکت داریاں نیوپیڈیا، شلیشڈاٹ تے سرچ انجن د‏‏ی درجہ بندیاں تو‏ں ذریعے کيتیاں گئیاں۔ دوسری زباناں دے نسخے وی تیار کیتے گئے تے 2004ء تک کل 161 زباناں دے نسخے شائع ہوئے چکے سن ۔ نیوپیڈیا تے ویکیپیڈیا اک نال موجود سن مگر 2003ء وچ نیوپیڈیا دا سرور بند کر دتا گیا تے سارا مواد ویکیپیڈیا دے حوالے ک‏ے دتا گیا۔ 9 ستمبر 2007ء نو‏‏ں انگریزی ویکیپیڈیا نے 2 ملین مضامین دا سنگ میل عبور کيتا۔ تے دنیا دا سب تو‏ں وڈا دائرۃالمعارف ہونے دا شرف حاصل کيتا۔ اس معاملے وچ 1408 یونگل انسائکلوپیڈیا نو‏‏ں وی پِچھے چھڈ دتا، جو توریبا 600 برساں تک سب تو‏ں وڈا دائرۃالمعارف سی۔ ویکیپیڈیا اُتے اختیار کيتی کمی تے تجارتی اشتہارات دا حوالہ دے ک‏ے ویکیپیڈیا دے ہسپانوی نسخہ دے صارفین نے فرورہ 2002ء وچ انسائکلوپیڈیا لائبر تخلیق کيتا۔ تے انہاں دے اس قدم تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے ویلز نے ایہ اعلان کيتا کہ ویکیپیڈیا اُتے اشتہارات نئيں دکھائے جاواں گے تے انہاں نے ویکیپیڈیا دا ڈومین ناں wikipedia.com بدل ک‏ے wikipedia.org کر دتا۔

حالانکہ انگریزی نسخہ اُتے 3 ملین مضامین اگست 2009ء وچ مکمل ہوئے مگر مضامین تے صارفین د‏‏ی تعداد دے اعتبار تو‏ں ہپ نسخہ 2007ء وچ نيں کمال عروج نو‏‏ں پہونچ گیا سی۔ 2006ء وچ روزانہ تقریباً 1800 مضامین تخلیق کیتے گئے، 2008ء وچ ایہ اوسط گھٹ کر محض 800 رہ گیا۔ پاولو الٹو ریسرچ سینٹر د‏‏ی اک ٹیم نے ویکیپیڈیا دے فروغ وچ اس گراوٹ نو‏‏ں پروجیکٹ وچ د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد تے تبدیلی وچ مزاحمت تو‏ں منسوب کيتا۔ جدو‏ں کہ دوسرے لوکاں دا کہنا سی کہ ایہ تنزلی فطری اے کیونجے اوہ مضامین جو اچھے تے معیاری ہوئے سکدے سن اوہ پہلے ہی تخلیق کیتے جا چکے سن ۔ نومبر 2009ء وچ رے جوان کارلوس یونیرسٹی، میدرد (ہسپانیہ) دے محقیین نے پایا کہ انگریزی نسخہ 2009ء دے پہلے تن ماہ وچ 49،000 ترمیم کاراں نو‏‏ں کھویا اے ؛ اس دے بر عکس 2008ء دے انہاں تن ماہ وچ محض 4،900 ترمیم کار ہی ویکی چھڈ ر گئے سن ۔ دی وال سٹریٹ جنرل نے ترمیم تے تنازعات اُتے نافذ ہونے قوانین د‏‏ی اک لسٹ تیار کيتی اے جس نو‏‏ں اس تنزلی دا سبب منیا جا سکدا ا‏‏ے۔ ویلز نے انہاں الزامات دا جواب دتا اے تے کسی وی د‏‏ی تنزلی دا انکار کيتا اے، اس د‏ی بجائے انہاں نے مطالعہ دے طریقہ کار اُتے ہی سوال اٹھائے نيں۔ دو سال بعد 2011ء وچ ویلز نے اعتراف کيتا کہ ویکیپیڈیا دے صارفین د‏‏ی تعداد وچ کچھ کمی آئی اے، 36،000 دے کچھ زیادہ مضمون نویس جون 2010ء تے 35،800 جون 2011ء وچ ویکیپیڈیا نو‏‏ں خیرآباد کہ گئے۔ ايس‏ے انٹرویو وچ ویلز نے بیاندا کہ صارفین د‏‏ی اک کثیر تعداد مستحکم تے باقی اے ۔ ایم آئی ٹی دے ٹیکنولوجی ریویو وچ شائع اک مضمون “ویکیپیڈیا د‏‏ی تنزلی“ وچ اس دعوی اُتے سوال اٹھائے گئے نيں۔ مضمون وچ ایہ واضح کيتا گیا اے سنہ2007ء دے بعد تو‏ں ویکیپیڈیا دے اک تہائی رضاکار ، جنہاں نے ویکیپیڈیا اُتے ترمیم د‏‏ی اے اوروہ تمام صارفین جو حالے وی ویکیپیڈیا اُتے اپنی خدمات دے رہے نيں انہاں نے لگاتار ویکیپیڈیا اُتے اپنی توجہ مرکوز د‏‏ی ہوئی ا‏‏ے۔ جولائ‏ی 2012ء وچ دی ایٹلانٹک نے خبر دتی کہ ویکیپیڈیا دے منتظوچ ميں وی کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ 25 نومبر 2013ء نو‏‏ں نیویارک مجلہ دے شعبہ کیثھرین نے لکھیا کہ دنیا چھیويں سب تو‏ں زیادہ استعمال ہونے والی ویبسائٹ داخلی بحران دا شکار ا‏‏ے۔

Wikipedia سوپا دے خلاف احتجاج کردے ہوئے 18 جنوری 2012ء وچ ویکیپیڈیا دا بلیک آﺅٹ

ویکیمیڈیا فاؤنڈیشن د‏‏ی اک پروموشنل ویڈیو جس وچ ترمیم دا طریقہ دسیا گیا اے، زیادہ تر 2014ء دے ویکیپیڈیا مواد د‏‏ی نظر ثانی کيتی گئی ا‏‏ے۔

سنگ میل

جنوری 2007ء وچ ، کوم سکور نیٹورک دے مطابق، ویکیپیڈیا امریکا وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور ویبسائٹ د‏‏ی لسٹ وچ دسويں مقام اُتے پہنچ گیا۔ 42۔9 ملین مشاہدین دے نال ویکیپیڈیا نے نواں مقام حاصل کيتا تے نیو یارک ٹائمز (#10) تے ایپل انکارپوریشن (#11) نو‏‏ں پِچھے چھڈ دتا۔ جنوری 2006ء وچ اس دا 33واں مقام سی جدو‏ں اس دے 18۔3 مشاہدین سن، جس دے بعد ایہ اک بہت وڈی کامیابی سی۔ بمطابق مارچ 2015 الیکسا انٹرنیٹ دے مطابق مشہور ویبسائٹ د‏‏ی لسٹ وچ ویکیپیڈیا دا مقام 5واں سی۔ 2014ء وچ ہر ماہ ویکیپیڈیا دے صفحات 8 بلین مرتبہ دیکھیا جا رہیا سی۔ ۔ 9 فروری 2014ء نو‏‏ں نیو یارک ٹائمز نے خبر دتی کہ ویکیپیڈیا دے صفحات نو‏‏ں 15 ملین مشاہدین 18 بلین فی ماہ د‏‏ی اوسط تو‏ں دیکھ رہے نيں۔ ایہ کوم سکور دا ڈیٹا سی۔ 18 جنوری 2012ء نو‏‏ں انگریزی ویکیپیڈیا نے امریکی کانگرس تو‏ں سوپا (SOPA) تے پیپا (PIPA) دے خلاف مظاہرےآں وچ حصہ وی لیا تے تعاون وی دتا۔ اس دوران وچ انگریزی ویکیپیڈیا نے 24 گھنٹےآں دے لئی اپنے صفحات نو‏‏ں سیاہ کر دتا سی۔۔ 182 ملین تو‏ں زیادہ قارئین نے سیاہ کردہ صفحات دا مشاہدہ کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں وقتی طور اُتے ویکیپیڈیا دے مواد تبدیل کر دتا سی۔

دسمبر17, 2001ء نو‏‏ں ویکیپیڈیا دا صفحہ

ہور ویونت

پنجابی شاعر انور مسعود دی پنجابی وکیپیڈیا دے بارے راۓ

وکیمیڈيا انسائیکلوپیڈیا توں علاوہ وکھریاں بولیاں وچ ڈکشنری، سیانے بول، میڈیا دے منصوبے وی چلا رہیا اے۔

وکیپیڈیا دے حساب کتاب

• وکیمیڈیا دے کماں دی لسٹ ناپ دے سعاب نال[۱] تے پنجابی وکیپیڈیا 752 چوں 237 ویں نمبر تے۔
• وکیپیڈیا دی لسٹ تے پنجابی 123 نمبر تے 272 چوں(24-05-2010)[۲]
• پنجابی وکیپیڈیا دا چارٹ[۳]

• دنیا دیاں بولیاں تے پنجابی یارویں نمبر تے[۴] Archived 2011-09-27 at the وے بیک مشین

حوالے