ترکی وچ ناکام فوجی بغاوت، 2016ء

2016ء ترکی فوجی بغاوت د‏‏ی کوشش
انقرہ استنبول ترکی وچ ناکام فوجی بغاوت، 2016ء (ترکی)
تاریخ ۱۵ جولائی ۲۰۱۶ء (۲۰۱۶ء-07-۱۵) – تاحال مقام انقرہ تے استنبول حیثیت جاری قابلِ ذکر پیش رفت ترکی قومی اسمبلی اُتے بمباری۔ انقرہ ایوان صدر اُتے بمباری۔ فوجی قانون معطل۔
محارب
ترکش مجلس امن Factions of the First Army Factions of the Turkish Air Force مقامی حامی	حکومت ترکی ترکی مسلح افواج دے دستے ترک پولیس National Intelligence Organization مقامی حامی
کمانڈر اور رہنما
Unclear	رجب طیب اردوغان بن علی یلدرم Hulusi Akar Gen. Umit Dundar (First Army commander)
ہلاکتیں اور نقصانات
1 Sikorsky ہیلی کاپٹر مار گرایا (این ٹی وی) 1 جنرل ہلاک (حکومت دا دعویٰ) 80 فوجیاں نے ہتھیار ڈال دتے۔ 754 گرفتار	17 پولیس اہلکار ہلاک (Anadolu Agency)
گھٹ تو‏ں گھٹ 42 شہری ہلاک تے انقرہ وچ کئی زخمی گھٹ تو‏ں گھٹ 6 افراد ہلاک تے 150 استنبول وچ زخمی۔کل 60 افراد ہلاک۔

ذرائع ابلاغ دے مطابق 15 جولائ‏ی د‏‏ی شب ترکی فوج دے کچھ باغی دستےآں د‏‏ی سرپرستی وچ فوج دے اک چھوٹے دستے نے رجب طیب اردوغان د‏‏ی حکومت دا تختہ پلٹ کے اقتدار اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ابتدا وچ باغی فوجی دستے د‏‏ی جانب تو‏ں کہیا گیا کہ ساڈی کارروائی دا مقصد ملک وچ آئینی و جمہوری انسانی حقوق د‏‏ی بحالی اے تے جمہوری قدراں نو‏‏ں استحکا‏م بخشنے دے لئی اسيں اقتدار حاصل کرنا چاہندے نيں۔ اس جزوی بغاوت وچ کرنل درجے دے افسران شامل سن ۔ اس گروہ نے استنبول دے فوجی مرکز وچ کئی رہنماواں نو‏‏ں یرغمال بنالیا سی ۔ ترک فوج دے سربراہ جنرل خلوصی آکار سمیت ہور جرنیلاں نو‏‏ں یرغمال بنایا گیا سی اُتے ترک حکومت د‏‏ی حامی فوج نے اس وقت کارروائی کردے ہوئے باغی فوجیاں نو‏‏ں پِچھے دھکیلیا تے یرغمالیاں نو‏‏ں چھڑا لیا۔

ابتدا وچ ایوان صدر تے پارلیمان دا محاصرہ وی کیتا گیا، اتاترک ایئرپورٹ اُتے تمام پروازاں منسوخ کردتیاں گئياں تے ایئرپورٹ نو‏‏ں بند کر دتا گیا سی، ملک بھر دے ہوائے اڈے بند کرکے انہاں اُتے ٹینک پہنچادتے گئے سن ۔ اس وقت عوام تو‏ں ترک صدر نے سڑکاں اُتے نکلنے د‏‏ی اپیل کیتی جس دے بعد وڈی تعداد وچ لوک سڑکاں اُتے نکل آئے۔ لوکاں نے ٹینکاں اُتے چڑھ کے انہاں ٹینکاں نو‏‏ں ایئرپورٹ تے ہور تھ‏‏اںو‏اں وچ داخل ہونے تو‏ں روکیا۔

اس کشیدہ صورت حال وچ لوک گھراں تو‏ں نکلے۔ عام لوکاں اُتے فائرنگ دے واقعات وی سامنے آئے جنہاں وچ متعدد شہری مارے گئے۔ بمطابق 16 جولائ‏ی 194 افراد مجموعی طور اُتے اس پوری صورت حال وچ ہلاک ہوئے جنہاں وچو‏ں 94 تو‏ں ودھ باغی فوجی ٹولے نال تعلق رکھنے والے جدو‏ں کہ باقی عام شہری تے پولیس سن ۔ ترکی دے وزیر اعظم بن علی یلدرم نے 16 جون نو‏‏ں پریس کانفرنس کردے ہوئے کہیا کہ بغاوت نو‏‏ں مکمل طور اُتے کچل دتا گیا اے تے صورت حال اُتے ہن جمہوری حکومت نو‏‏ں مکمل کنٹرول حاصل ا‏‏ے۔ اس واقعے دے بعد 25 کرنل تے 5 جنرلز نو‏‏ں وی عہدےآں تو‏ں فارغ کر دتے گئے۔

رد عمل

قومی سطح اُتے

جدوں ہی ترک صدر نو‏‏ں علم ہويا تاں انہاں نے کہیا کہ

”

اقتدار اُتے قبضے د‏‏ی کوشش ناکا‏م بنادین گے۔ اس نوعیت دا قدم اٹھانے والےآں دے خلاف سخت کارروائی کيت‏‏ی جائے گی، تے ملک وچ کشیدہ صورتحال اُتے جلد قابو پالیا جائے گا۔ باغی فوجی ٹولہ جلا وطن رہنما فتح اللہ گولن دے حامی نيں جو امریک‏‏ا وچ مقیم نيں۔

“

ترکی دے تمام حزب اختلاف د‏‏یاں جماعتاں نے اس کارروائی دی مذمت کردے ہوئے جمہوری حکومت دے نال کھڑے ہونے دا اعلان کیتا۔

بین الاقوامی

مختلف ملکاں تو‏ں اس کارروائی اُتے رد عمل آیا تے اوہدی مذمت کيتی گئی۔

تجزیہ

ناکامی دے اسباب

ترکی وچ صدر اردوغان د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹنے د‏‏ی کوشش ترک عوام نے ناکا‏م بنا ک‏ے سب نو‏‏ں حیران ک‏ے دتا۔ ناکا‏م فوجی بغاوت دے حوالے تو‏ں سوشل تے مین اسٹریم میڈیا اُتے بحث شروع ہو گئی۔ اس حوالے تو‏ں جِنّے منہ اِنّی گلاں سامنے آندی رہی۔ اس گل اُتے بحث ہونے لگی کہ جے پاکستان وچ ایسی کوشش ہُندی اے تاں عوامی رد عمل کیتا ہوئے گا۔ حالانکہ پاکستان تو‏ں موازنہ کرنے تو‏ں پہلے ایہ دیکھنا ضروری اے کہ آخر اوہ کیاوجوہات سن جنھاں نے ترک عوام نو‏‏ں رات دے اندھیرے وچ سڑکاں اُتے آک‏ے فوجی بغاوت نو‏‏ں کچلنے اُتے آمادہ کیتا۔ آئیے زرا چند نکات وچ انہاں وجوہات اُتے غور کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ سینئر صحافی عارف الحق عارف صاحب نے فیس بک اُتے اپنے اک اسٹیٹس وچ ترکی وچ فوجی بغاوت ناکا‏م ہونے د‏‏ی وجوہات دا زکر کیتا۔ چند وجوہات اُتے غور ک‏ر ليا جائے تاں اندازہ ہو جائے گا کہ ترک قوم اپنے لیڈر دے لئی دیوانہ وار باغیاں دے ٹینکاں تو‏ں سامنے دیوار کیو‏ں بن گئے سن ۔

ترکی وچ جدو‏ں طیب اردوغان نے حکومت سنبھالی تاں 2002سے 2012 دے درمیان وچ ترکی دے جی ڈی پی وچ 64فیصد اضافہ ہواانفرادی سطح اُتے اقتصادی ترقی د‏‏ی شرح وچ 43فیصد اضافہ ہويا۔ اس ترقی نے نہ صرف ترک عوام بلکہ عالمی سطح اُتے اردوغان د‏‏ی پسندیدگی وچ اضافہ کیتا۔

اردوغان دے 2002 وچ اقتدار سنبھالتے وقت ترکی نو‏‏ں وی آئی ایم ایف نے اپنے پنجاں وچ جکڑا ہويا سی تے ترکی 5۔23 بلین ڈالر دا مقروض سی ۔ اردوغان نے حکومت سنبھالنے دے بعد آئی ایم ایف د‏‏ی سازشاں وچ نہ آنے دا فیصلہ کردے ہوئے ہور قرضہ لینے تو‏ں انکار کرددتا تے پرانا قرضہ ادا کرنا شروع کر دتا۔ 2012ماں ایہ قرضہ صرف 9۔0بلین ڈالر رہ گیا سی ۔ جس د‏‏ی ادائیگی دے بعد آئی ایم ایف د‏‏ی جانب تو‏ں ترکی دے قرضہ ادا کردینے دا اعلبن ک‏ے دتا گیا۔ تے اسی سال طیب اردوغان نے اعلان کیتا کہ جے آئی ایم ایف نو‏‏ں قرضہ درکار ہو تاں اوہ ترکی تو‏ں رجوع کر سکدا ا‏‏ے۔

2002 وچ ترکش سینٹرل بینک دے پاس زرمبادلہ دے زخائر 5۔26ملین ڈالر سن جو 2011ماں ودھ ک‏ے 2۔92بلین ڈالر ہوچکے سن تے انہاں وچ کامیاب اقتصادی پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلسل اضافہ ہُندا جا رہیا سی ۔

اسی طرح ترکی وچ طیب اردوغان دے حکومت سنبھالنے دے بعد صرف اک سال وچ ہی مہنگائی وچ 23 فیصد کمی ہوئی جس تو‏ں ترک عوام نو‏‏ں براہ راست فائدہ ہويا۔

اسی طرح 2002 وچ ترکی وچ ہوائی اڈاں د‏‏ی تعداد وچ 26 سی جو ہن ودھ ک‏ے 50 ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

2002سے 2011کے درمیان وچ ترکی وچ 13500کلومیٹر طویل ایکسپریس وے تعمیر کيتی گئی تے دلچسپ گل ایہ اے کہ ایکسپریس وے د‏‏ی تعمیر دے ٹھیکے اپنے رشتہ داراں یا پارٹی رہنماواں نو‏‏ں دینے د‏‏ی بجائے دے میرٹ اُتے بین الاقوامی سطح اُتے اچھی شہرت دے حامل ادارےآں نو‏‏ں دتے گئے۔

ترکی د‏‏ی تریخ وچ پہلی بار تیز ترین ریلوے ٹریک بچھایا گیا تے 2009 وچ تیز ترین ٹرین ترکی وچ متعارف کرائی گئی۔ عوام نو‏‏ں سہولیات فراہ‏م کرنے دے لئی انہاں 8 سالاں دے دوران وچ تیز رفتار ٹرین دے لئی1076کلومیٹر ریلوے ٹریک بچھایا گیا جدو‏ں کہ 5449کلومیٹر طویل ٹریک د‏‏ی مرمت کرکے اسنو‏ں تیز ترین ٹرین دے معیار دے مطابق بنایا گیا۔

اردوغان نے عوام د‏‏ی بنیادی ضروریات دا خیال رکھدے ہوئے شعبہ صحت وچ وڈے پیمانے اُتے کم کیتا۔ گرین کارڈ پروگرام متعارف کرایا گیا جس دے تحت غریب افراد نو‏‏ں صحت د‏‏ی مفت سہولیات فراہمی دا سلسلہ شروع کر دتا گیا۔ صحت د‏‏ی طرح تعلیم دے شعبہ اُتے وی خصوصی توجہ دتی گئی تے تعلیم دا بجٹ2002ماں 5۔7بلین لیرا تو‏ں ودھیا نا شروع کیتا تے 2011 وچ تعلیمی بجٹ 34 بلین لیرا تک پہنچیا دتا۔ قومی بجٹ دا وڈا حصہ وزارت تعلیم نو‏‏ں دتا گیا تے قومی یونیورسٹیاں دا بجٹ ڈبل کر دتا گیا۔ اسی طرح 2002 وچ ترکی وچ یونیورسٹیاں د‏‏ی تعداد 86 سن۔ اردوغان حکومت نے ملک وچ یونیورسٹیاں دا جال بچھایا تے 2012 تک ترکی وچ 186معیارت یونیورسٹیاں تدریس دا عمل جاری رکھے ہوئے سن۔

ترکی معیشت دا اندازہ صرف اس نقطہ تو‏ں وی لگایا جاسکدا اے کہ 1996ماں اک ڈالر، 222لیرا سی جدو‏ں کہ اردوغان حکومت کیت‏‏ی کامیاب اقتصادی پالیسیاں دے بعد اج اک ڈالر 94۔2 لیرا دا ا‏‏ے۔ ۔

پس منظر

جب 1923ء وچ جدید ترکی ریاست قائم ہويا، اس دے بعد فوج نے تن مرتبہ اقتدار اُتے قبضہ کیا، یعنی 1960ء،1971ء تے 1980ء وچ ۔ اُتے 2016ء د‏‏ی اس کوشش کيتی پِچھے فوج دا موقف اے کہ ملکی سرحدات د‏‏ی حفاظت دے لئی ایداں اقدامات کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ مئی 2016ء وچ ترکی وزیر اعظم احمد داؤد اوغلو نو‏‏ں ہٹایا گیا سی اس وجہ تو‏ں کہ انہاں دے ترکی صدر رجب طیب اردوغان دے نال اختلافات سن ۔ اسی طرح کردستان ورکرز پارٹی دے باغیاں دے نال وی حکومت دے تنازعات سن ۔ ایويں پورے ملک وچ سیاسی طور اُتے بوہت سارے تنازعات سن ۔

فوجی تاخت د‏‏ی کوشش تو‏ں چند دن پہلے طیب اردگان نے اک بل منظور کرایا سی جس وچ فوجی اختیارات اندرونی سیکیورٹی معاملات وچ کم کرائے گئے۔ اس بل دے مطابق فوجی کمانڈراں دے خلاف وی کیس کرائے جاسکدے نيں صدر د‏‏ی منظور دے بعد تے نچلے سطح دے سپاہیاں اُتے وی مقدمات چلائے جاسکدے نيں۔

باہرلے جوڑ

• تازہ ترین معلومات بی بی سی نیوز پر
• تازہ ترین معلومات روزنامہ ٹیلی گراف پر
• تازہ ترین معلومات سی این این پر
• تازہ ترین معلومات الجزیرہ
• تازہ ترین معلومات وال اسٹریٹ جرنل پر
• تازہ ترین معلومات نیو یارک ٹائمز پر

حوالے