Jump to content

استنبول

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
استنبول
Istanbul
میٹروپولیٹن بلدیہ
See caption
Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water
Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water
استنبول
Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water
Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water
استنبول
Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water
Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water
استنبول
ترکیہ وچ مقام##یورپ وچ مقام
متناسقات: 41°00′49″N 28°57′18″E / 41.01361°N 28.95500°E / 41.01361; 28.95500متناسقات: 41°00′49″N 28°57′18″E / 41.01361°N 28.95500°E / 41.01361; 28.95500
ملکترکیہ
ترکی دے علاقےمرمرہ علاقہ
ترکی دے صوبےاستنبول
صوبائی نشست[lower-alpha ۱]جاغال اوغلو، فاتح
ضلعے39
حکومت
 • ناظم شہراکرم امام اوغلو (ریپبلکن پیپلز پارٹی)
 • والیعلی یرلیکایا
رقبہ[۱][۲][lower-alpha ۲]
 • شہری۲,۵۷۶.۸۵ مربع کلومیٹر (لکھت غلطی:اچانک < اوپریٹر مربع میل)
 • میٹرو۵,۳۴۳.۲۲ مربع کلومیٹر (لکھت غلطی:اچانک < اوپریٹر مربع میل)
بلندی۳۹ میٹر (۱۲۸ فٹ)
آبادی (31 دسمبر 2019)[۳]
 • میٹروپولیٹن بلدیہ۱۵,۵۱۹,۲۶۷
 • درجہترکی دے شہر
 • شہری۱۵,۲۱۴,۱۷۷
نام آبادیIstanbulite
(ترکی زبان: İstanbullu)
منطقۂ وقتترکی وچ وقت (UTC+3)
رمزِ ڈاک34000 to 34990
ٹیلی فون کوڈ212 (یورپی حصہ)
216 (ایشیائی حصہ)
گڈی نمبر پلیٹ34
خام ملکی پیداوا‏‏ر2018 [۴][۵]
 - کلامریک‏‏ی ڈالر 244.757 بلین [۶]
- 31.02 % ترکی دا –
 - فی کسامریک‏‏ی ڈالر 16,265
انسانی ترقیا‏تی اشاریہ (2017)0.812[۷]انتہائی اعلیٰ
جغرافیائی اعلیٰ ترین ڈومین نیم۔ist، ۔istanbul
ویب سائٹibb.istanbul
www.istanbul.gov.tr
یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ
باضابطہ ناماستنبول دے تاریخی علاقے
معیارثقافتی: (i)(ii)(iii)(iv)
حوالہ356bis
کندہ کاری1985 (9th اجلاس)
توسیع2017
علاقہ۷۶۵٫۵ ha (۱٬۸۹۲ acre)

استنبول (تلفظ: /ˌɪstænˈbʊl/، [۸][۹]ترکی زبان: İstanbul سانچہ:IPA-tr) جسنو‏ں ماضی وچ بازنطیوم تے قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی ترکیہ دا سب تو‏ں ودھ آبادی والا شہر تے ملک دا معاشی، ثقافتی تے تاریخی مرکز ا‏‏ے۔ استنبول یوریشیا دا بین براعظمی شہر وی اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ اسود دے درمیان وچ آبنائے باسفورس دے دونے کنارےآں اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ آبنائے ایشیا نو‏‏ں یورپ تو‏ں جدا کردی ا‏‏ے۔ اس دا تجارتی تے تاریخی مرکز یورپی جانب اے تے اس د‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ آبنائے باسفورس دے ایشیائی کنارے دے مضافات‏ی علاقےآں وچ رہندا ا‏‏ے۔[۱۰] اس دے میٹروپولیٹن علاقہ وچ تقریباً ڈیڑھ کروڑ د‏‏ی مجموعی آبادی اے [۳] جس د‏‏ی بنا اُتے استنبول دا شمار دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہراں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ عالمی طور اُتے ایہ دنیا دا پنجواں سب تو‏ں وڈا شہر تے یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔ نیز ایہ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ دا انتظامی مرکز وی ا‏‏ے۔

سرائے بورنو دے مقام اُتے 600 ق م [۱۱] وچ بازنطیوم دے ناں تو‏ں آباد ہوݨ والے شہر دے اثر و رسوخ، آبادی تے رقبہ وچ آہستہ آہستہ وادھا ہُندا رہیا تے ایہ تریخ دا سب تو‏ں اہ‏م شہر بن گیا۔ 330ء [۱۲] وچ قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں از سر نو آباد ہوݨ دے بعد یہ شہر تقریباً 16 صدیاں تک متعدد سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جنہاں وچ رومی سلطنت/بازنطینی سلطنت (330ء–1204ء)، لاطینی سلطنت (1204ء–1261ء)، فالیولوجی بازنطین (1261ء–1453ء) تے سلطنت عثمانیہ (1453ء–1922ء) شام‏ل نيں۔ رومی سلطنت تے بازنطینی دور وچ شہر نے مسیحیت د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا سی پ‏ر 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے بعد ایہ مسلماناں دا مرکز تے خلافت عثمانیہ دا دارالخلافہ بن گیا[۱۳] اور قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں 1923ء تک ایہ سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ اس دے بعد راجگڑھ نو‏‏ں انقرہ منتقل کرکے اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔

اس شہر نو‏‏ں بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ اک اہ‏م تزویراندی مقام وی حاصل ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ ایہ شہر تاریخی شاہراہ ریشم اُتے وی واقع سی۔[۱۴] اس تو‏ں بلقان تے مشرق وسطی دے درمیان وچ ریل نیٹ ورک نو‏‏ں کنٹرول کيتا جاندا سی تے بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد سمندری راستہ سی۔ 1923ء وچ ترک جنگ آزادی دے بعد انقرہ نو‏‏ں جمہوریہ ترکی دا نواں راجگڑھ بنانے دا فیصلہ ہويا تے نال ہی شہر دا ناں قسطنطنیہ تو‏ں بدل ک‏ے استنبول رکھیا گیا۔ پ‏ر شہر نے جغرافیائی، سیاسی تے ثقافتی معاملات وچ اپنی اہمیت نو‏‏ں ہن تک برقرار رکھیا ا‏‏ے۔ 1950ء د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں اس شہر د‏‏ی آبادی دس گنیاودھ چک‏ی اے کیونجے اناطولیہ تو‏ں آنے والے تارکین وطن وڈی تعداد وچ ایتھ‏ے آباد ہو چکے نيں تے انہاں د‏‏ی سکونت دے لئی حدود شہر وچ وادھا وی ہويا ا‏‏ے۔[۱۵][۱۶] ویہويں صدی دے اواخر وچ ایتھ‏ے اُتے فنون لطیفہ، موسیقی، فلم تے ثقافتی میلےآں دا انعقاد شروع ہويا تے اج وی ایہ شہر انہاں د‏‏ی میزبانی کر رہیا ا‏‏ے۔ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بہتر صورت حال نے شہر وچ آوا جائی دا اک پیچیدہ نیٹ ورک تیار کر دتا ا‏‏ے۔

یورپی سبھیاچار دا صدر مقام نامزد ہوݨ دے پنج سال بعد 2015ء وچ اک کروڑ ویہہ لکھ تو‏ں ودھ غیر ملکی زائرین استنبول آئے۔ سیاحاں دے اس رجوع عام د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ شہر دنیا دا پنجواں مقبول ترین سیاحتی مقام بن چکيا ا‏‏ے۔[۱۷] شہر دا سب تو‏ں وڈا سیاحتی مقام اس دا تاریخی مرکز اے جو جزوی طور اُتے یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ وچ درج ا‏‏ے۔ نیز اس دا ثقافتی تے تفریحی مرکز ضلع بےاوغلو وچ واقع شہر د‏‏ی قدرتی بندرگاہ شاخ زريں وی ا‏‏ے۔ استنبول نو‏‏ں عالمی شہر[۱۸] سمجھ‏‏ے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے متعدد ترک کمپنیاں تے میڈیا آؤٹ لیٹس دے مراکز وی قائم نيں تے ملک د‏‏ی مجموعی خام ملکی پیداوا‏‏ر دا اک چوتھائی تو‏ں ودھ حصہ بندا ا‏‏ے۔[۱۹] اس د‏ی ترقی تے تیزرفتار توسیع د‏‏ی امید وچ استنبول نے گرمائی اولمپک کھیلاں دے لئی ویہہ سالاں وچ پنج بار بولی لگائی ا‏‏ے۔[۲۰]

تسمیہ مقام

[سودھو]

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: بازنطیوم، قسطنطنیہ  اور نیا روم

قسطنطین اعظم

شہر دا پہلا معلوم ناں بازنطیوم اے (سانچہ:Lang-el، Byzántion) جو اسنو‏ں میگارا دے آباد کاراں نے اندازاْ 600 ق م وچ دتا سی۔ [۲۱] خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ ناں ذا‏تی ناں بیزاس تو‏ں ماخوذ اے جو یونانی اساطیر وچ اک کردار ا‏‏ے۔ قدیم یونانی روایت وچ ایہ یونانی نوآبادیات دے رہنما تے اک مشہور بادشاہ د‏‏ی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ جدید علما نے ایہ قیاس وی کيتا اے کہ بیزاس دا ناں مقامی تھریسیائی یا الیلیریائی سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں میگاریائی آباد کاری دا قیاس کيتا گیا ا‏‏ے۔ [۲۲]

330 عیسوی وچ قسطنطین اعظم دے اسنو‏ں رومی سلطنت دے نويں مشرقی راجگڑھ بنانے دے بعد شہر نو‏‏ں عام طور اُتے قسطنطنیہ کہیا جانے لگیا جو (Κωνσταντινούπολις) د‏‏ی لاطینی شکل اے جس دے معنی قسطنطین دا شہر دے نيں۔ [۲۱] اس نے ناں "نووا روما" (Nova Roma) تے اس دے یونانی متبادل ("Νέα Ῥώμη") نیا روم نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی وی کوشش کيتی، لیکن ایہ وڈے پیمانے اُتے استعمال نئيں ہويا۔ [۲۳] جمہوریہ ترکی دے قیام تک مغرب وچ اس شہر دا ناں قسطنطنیہ عام استعمال ہُندا سی، جس نے دوسرے ملکاں نو‏‏ں استنبول دے استعمال کیت‏‏ی تاکید کيتی۔ [۲۴][۲۵] (عثمانی ترک زبان: قسطنطينيه) تے استنبول اوہ ناں سن جو عثمانیاں نے اپنے اقتدار دے دوران متبادل طور اُتے استعمال کيتے۔ [۲۶] بھانويں تاریخی اعتبار تو‏ں درست اے، لیکن قسطنطنیہ دا استعمال عثمانی دور دے دوران وچ شہر دے ناں دے لئی، 2009ء تک اکثر ترکی وچ اسنو‏ں "سیاسی طور اُتے غلط" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۲۷]

انیہويں صدی تک اس شہر دے لئی دوسرے ناں استعمال ہُندے سن جو غیر ملکیو‏ں یا ترکاں دے زیر استعمال سن ۔ یوروپی مکمل شہر دے لئی قسطنطنیہ دا استعمال کردے سن، لیکن شاخ زريں تے بحیرہ مرمرہ فصیل بند جزیرہ نما نو‏‏ں ترکاں د‏‏ی طرح ستانبول (Stamboul) کہندے سن ۔ [۲۷] یونانی لفظ پیرا (Pera) (یونانی بولی تو‏ں "پار" دے لئی) شاخ زريں تے باسفورس دے درمیان وچ دے علاقے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی، لیکن ترکاں نےاس دے لئی بےاوغلو استعمال کيتا جو موجودہ استنبول دے ضلعے وچو‏ں اک دا ناں وی ا‏‏ے۔ [۲۸]

نام استنبول (سانچہ:IPA-tr، عام بول چال وچ سانچہ:IPA-tr) قرون وسطی د‏‏ی یونانی تو‏ں ("εἰς τὴν Πόλιν" تلفظ سانچہ:IPA-el) اخذ تصور کيتا جاندا اے جس دا معنی "شہر بنے" نيں۔ [۲۹] تے اس طرح قسطنطنیہ دا ذکر مقامی یونانیاں نے کيتا۔ ایہ اس گل د‏‏ی عکاسی کردا اے آس پاس ایہ واحد شہر سی۔ سلطنت عثمانیہ وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت اس گل تو‏ں وی ظاہر ہُندی اے کہ اسنو‏ں 'دیر سعادت' معنی 'خوشحالی دا دروازہ' کہیا جاندا تھا

عثمانی دنیا وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت وی عثمانی وچ اس دے عثمانی ناں 'ڈیر سعادت' دے معنی وچ 'خوشحالی دا دروازہ' تو‏ں ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست تیار ہويا، جس وچ پہلا تے تیسرا نصاب گر گیا۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست اخذ کيتا گیا اے جس وچ حروف نو‏‏ں کم کر دتا گیا ا‏‏ے۔ [۲۱] اک ترک لوک روایت دے اعتبار ناں "اسلام بول" معنی "اسلام کافی ودھ" [۳۰] تو‏ں بنا اے کیونجے اس شہر نو‏‏ں اسلامی عثمانی سلطنت دا راجگڑھ دے طور اُتے اسنو‏ں "اسلامبول" ("بہت ودھ اسلام") یا "اسلامبول" ("اسلام لبھنا") کہیا جاندا سی۔ فتح دے فورا بعد اس د‏ی پہلی بار استعمال کيتا گیا تے کچھ معاصر مصنفاں نے اسنو‏ں خود سلطان محمد فاتح د‏‏ی ایجاد قرار دتا ا‏‏ے۔ [۳۱] ستارہويں صدی دے کچھ عثمانی ذرائع جداں اولیا چلبی نے اسنو‏ں اودو‏ں دا عام ترک ناں قرار دیندے ہوئے بیان کردے نيں ستارہويں صدی تے اٹھارہويں صدی دے شروع وچ ایہ رسمی طور اُتے استعمال وچ سی۔ سکےآں اُتے "اسلامبول" دا پہلا استعمال 1703ء (1115ھ) وچ سلطان احمد ثالث دے دور وچ ہويا۔ [۳۲] جدید ترکی وچ اسنو‏ں (İstanbul) نقطے والی "İ" تو‏ں لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۳۳] ترکی بولی وچ شہر دے رہائشی نو‏‏ں "استنبولو" (İstanbullu) تے جمع "استنبولولار" (İstanbullular) کہندے نيں۔ [۳۴]

تریخ

[سودھو]
بازنطیوم سطح مرتفع اُتے بازنطینی دور دا اک ستون، موجودہ دور وچ ایہ توپ قاپی محل دے احاطے دے اندر واقع اے

اکیہويں صدی دے آغاز وچ آثار قدیمہ دے ماہرین نے کئی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں نويں سنگی دور د‏‏ی اشیا دریافت کيتياں جو اس گل د‏‏ی طرف اشارہ اے کہ استنبول دا تاریخی جزیرہ نما چھ ہزار صدی ق م دے دور وچ وی آباد سی۔ [۳۵] یہ ابتدائی آبادی نیڑے مشرق تو‏ں یورپ تک نويں سنگی دور دے پھیلاؤ وچ اہ‏م سی جو پانی د‏‏ی ودھدی ہوئی سطح د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈُب جانے تو‏ں پہلے تقریباً اک ہزار سال تک جاری رہیا۔ [۳۶][۳۷][۳۸][۳۹] ایشیائی طرف پہلی انسانی آبادکاری فقیر تپہ ٹیلے پتہ تانبے دے دور د‏‏ی اے تے اس تو‏ں مݪݨ والے نوادرات 5500 تو‏ں 3500 ق م دے دور دے نيں۔ [۴۰] یوروپی طرف جزیرہ نما وچ سرائے بورنو دے نیڑے پہلی صدی ق م دے شروع وچ اک تھریسی بستی آباد سی جدید مصنفاں نے اسنو‏ں تھریسی علاقائی ناں لیگوس تو‏ں جوڑا اے، [۴۱] جس دا ذکر پلینیوس نے بازنطیوم دے پہلے ناں دے طور اُتے کيتا ا‏‏ے۔ [۴۲]

اصل شہر د‏‏ی تریخ 600 ق مسے شروع ہُندی اے، [۴۳][۴۴] جدو‏ں میگارا دے یونانی باشندےآں نے باسفورس دے یورپی جانب بازنطیوم قائم کيتا۔ آباد کاراں نے ابتدائی تھریسی بستیاں دے مقام اُتے شاخ زريں تو‏ں ملحق اک ایکروپولس تعمیر کيتا جس تو‏ں شہر د‏‏ی جدید معیشت نو‏‏ں تقویت ملی۔ [۴۵][۴۶] پنجويں صدی ق م دے آغاز اُتے ایہ شہر اک مختصر عرصہ دے لئی فارس دے زیر نگيں آیا لیکن یونانیاں نے جلد ہی فارس۔ یونانی جنگاں دے دوران وچ اس اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ [۴۷] 355 ق م وچ آزادی حاصل کرنے تو‏ں پہلے بازنطیوم دوسری ایتھنین لیگ دے حصے دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ [۴۸] رومیاں تو‏ں طویل عرصے تو‏ں اتحادی ہوݨ دے بعد بازنطیوم رسمی طور اُتے 73 عیسوی وچ رومی سلطنت دا اک حصہ بن گیا۔ [۴۹] رومی شہنشاہ سیپٹیمیوس سیورس دے خلاف طالع آزما پیسینیوس نیجر دا نال دینے اُتے شہر نو‏‏ں بھاری قیمت ادا کرنا پئی، 195ء دے آخر وچ ہتھیار سُٹن تک محاصرے دے دو سالاں دے شہر نو‏‏ں بالکل تباہ کر دتا۔ [۵۰] پنج سال بعد تو‏ں سیپٹیمیوس سیورس نے بازنطیوم د‏‏ی تعمیر نو کرنا شروع د‏‏ی تے شہر وچ دوبارہ خوشحالی آئی۔ [۵۱]

تریخ تو‏‏ں پہلے

[سودھو]

انسان گھٹ تو‏ں گھٹ دے نويں سنگی دور تو‏ں استنبول دے طور اُتے جانے جانے والے علاقے وچ رہائش پزیر سن ۔ 6700 ق م د‏‏ی ابتدائی مشہور آبادی دے آثار تاریخی جزیرہ نما قسطنطنیہ دے یورپی حصے وچ 2008ء وچ ینی قاپی سب وے اسٹیشن تے مرمرائی سرنگ دے تعمیرا‏تی کم دے دوران وچ دریافت ہوئے۔ [۵۲][۵۳][۵۴] اناطولیہ د‏‏ی طرف پہلی انسانی آبادی فقیر تپہ ٹیلا اُتے 5500 تو‏ں 3500 ق م د‏‏ی تانبے دے دور د‏‏ی ا‏‏ے۔ [۵۵] قریبی قاضی کوئے وچ فونیقی دور د‏‏ی اک بندرگاہ آبادی دے آثار ہی ملے نيں۔

قسطنطنیہ دا عروج و زوال تے بازنطینی سلطنت

[سودھو]
کریستوفورو بوندیلموندی دا 1422ء وچ بنایا گیا قسطنطنیہ دا سب تو‏ں قدیم نقشہ اے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قسطنطنیہ

قسطنطین اعظم مؤثر طور اُتے ستمبر 324ء وچ پوری رومی سلطنت دا شہنشاہ بنیا۔ [۵۶] دو ماہ بعد اس نے بازنطیوم نو‏‏ں اک نويں مسیحی شہر مِں تبدیل کرنے دا اک منصوبے مرتب کيتا۔ سلطنت دا مشرقی راجگڑھ ہوݨ دے ناطے اس شہر دا ناں نیا روم (Nova Roma) رکھیا گیا، لیکن بوہت‏ے لوک اسنو‏ں قسطنطنیہ کہندے سن جو ناں ویہويں صدی تک برقرار رہیا۔ [۵۷] 11 مئی 330ء نو‏‏ں قسطنطنیہ رومی سلطنت دا راجگڑھ ہوݨ دا اعلان کيتا گیا، جو بعد وچ 17 جنوری 395ء نو‏‏ں تھیودوسیوس اول د‏‏ی موت اُتے اس دے دونے بیٹےآں دے وچکار مستقل طور اُتے تقسیم ہو گئی تے ایہ شہر مشرقی رومی سلطنت (بازنطینی سلطنت) دا راجگڑھ بن گیا۔ [۵۸]

قسطنطنیہ دا قیام قسطنطین اعظم دے سب تو‏ں پائیدار کارنامےآں وچو‏ں اک سی، اس نے رومی طاقت دے مرکز نو‏‏ں مشرق د‏‏ی طرف منتقل کيتا جس تو‏ں ایہ شہر یونانی سبھیاچار تے مسیحیت دا مرکز بن گیا۔ [۵۸][۵۹] ایاصوفیہ سمیت پورے شہر وچ متعدد گرجا گھر تعمیر کيتے گئے۔ ایاصوفیہ جو جسٹین اول دے دور وچ تعمیر ہويا، اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا گھر رہیا۔ [۶۰] قسطنطین نے قسطنطنیہ دے گھڑ دوڑ دے میدان د‏‏ی اک وڈی تزئین و آرائش تے توسیع دا کم وی کيتا جس وچ دسیاں ہزاراں شائقین د‏‏ی گنجائش سی گھڑ دوڑ دے میدان شہری زندگی دا مرکز بن گیا تے پنجويں تے چھیويں صدی وچ نیکا فسادات سمیت بدامنی دا مرکز بنیا۔ [۶۱][۶۲] قسطنطنیہ دے محل وقوع نے اس دے وجود نو‏‏ں یقینی بنایا تے کئی صدیاں تک اس د‏ی دیواراں تے سمندری حدود نے یورپ نو‏‏ں مشرقی تے مسلم حملہ آوراں د‏‏ی پیش قدمی تو‏ں بچایا۔ [۵۹] قرون وسطی دے بیشتر دور دے دوران وچ جو بازنطینی عہد دا آخری حصہ سی شہر براعظم یورپ دا سب تو‏ں وڈا تے دولت مند شہر سی تے کئی اوقات وچ ایہ دنیا دا وی سب تو‏ں وڈا شہر سی۔ [۶۳][۶۴] 1025ء وچ باسل دوم دے دور حکومت دے خاتمے دے بعد قسطنطنیہ د‏‏ی تنزلی دا دور شروع ہويا۔ 1204ء وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ اپنے مقصد تو‏ں ہٹا دتی گئی، تے صلیبیاں نے اس شہر نو‏‏ں لُٹیا کھسوٹا۔ [۶۵] انہاں نے راسخ الاعتقاد بازنطینی سلطنت د‏‏ی جگہ لاطینی سلطنت قائم کيتی۔ [۶۶] ایاصوفیہ نو‏‏ں 1204ء وچ کیتھولک چرچ وچ تبدیل کر دتا گیا۔ 1261ء وچ بازنطینی سلطنت بحال ہو گئی پ‏ر اوہ کافی کمزور ہو چک‏ی سی [۶۷] قسطنطنیہ دے گرجا گھر، دفاع تے بنیادی خدمات ناکارہ ہو گئياں [۶۸] اور اٹھويں صدی دے دوران وچ اس د‏ی آبادی نصف ملین تو‏ں کم ہو ک‏ے اک لکھ ہو گئی۔ [lower-alpha ۳] پ‏ر 1261ء د‏‏ی بحالی دے بعد اس شہر د‏‏ی کچھ خدمات بحال ہو گئياں۔

آندرونیکوس دوم د‏‏ی وضع کردہ متعدد معاشی تے فوجی حکمت عملیاں، جداں فوج د‏‏ی تعداد وچ کمی نے سلطنت نو‏‏ں کمزور کيتا تے اسنو‏ں حملے دے خطرے تو‏ں دوچار کيتا۔ [۶۹] چودہويں صدی دے وسط وچ عثمانی ترکاں نے آہستہ آہستہ چھوٹے قصبےآں تے شہراں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا تے قسطنطنیہ د‏‏ی رسد دے رستےآں نو‏‏ں منقطع کرنے د‏‏ی حکمت عملی دا آغاز کيتا۔ [۷۰] 29 مئی 1453ء نو‏‏ں اٹھ ہفتےآں دے محاصرے دے بعد (جس دے دوران وچ آخری رومی شہنشاہ قسطنطین یازدہم ماریا گیا)، سلطان محمد فاتح نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اسنو‏ں سلطنت عثمانیہ دا نواں راجگڑھ قرار دتا۔ شہر وچ داخلے دے کئی گھنٹےآں بعد سلطان ایاصوفیہ وچ گیا تے اک امام نو‏‏ں طلب کيتا جس نے شہادت دے بعد اسنو‏ں مسجد وچ تبدیل کرنے دا اعلان کيتا کیونجے شہر نے امن تو‏ں ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کيتا سی۔ [۷۱] سلطان محمد فاتح نے اپنے لئی نواں لقب "قیصرِ روم" اختیار جو رومی لقب قیصر دے برابر قرار دتا گیا، تے عثمانی ریاست نو‏‏ں عثمانی سلطنت وچ تبدیل کر دتا گیا۔ [۷۲]

سلطنت عثمانیہ تے ترک جمہوریہ دا دور

[سودھو]
عثمانی دور وچ شہر د‏‏ی تن پینٹنگز

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے فوراً بعد سلطان محمد فاتح نے شہر د‏‏ی بحالی دا کم شروع کيتا۔ [lower-alpha ۴] اس نے محاصرے دے دوران وچ شہر تو‏ں فرار ہوݨ والے واپس آنے دا کہیا تے اناطولیہ دے ہور علاقےآں تو‏ں مسلماناں، یہودیاں تے مسیحیاں نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے آباد کيتا۔ اس نے حکم دتا کہ ستمبر تک پنج ہزار گھراناں نو‏‏ں قسطنطنیہ وچ منتقل کيتا جائے۔ [۷۴] پوری اسلامی سلطنت تو‏ں جنگی قیدیاں تے ملک بدر لوکاں جنہاں نو‏ں سورگون (ترکی زبان: Sürgün; سانچہ:Lang-gr) کہیا جاندا سی، نو‏‏ں شہر بھیج دتا گیا۔ [۷۵] بوہت سارے لوک شہر تو‏ں دوبارہ فرار ہو گئے تے کئی بار طاعون د‏‏ی وبا پھیلی اس لئی 1459ء وچ سلطان نے جلاوطن یونانیاں نو‏‏ں شہر وچ واپس آنے د‏‏ی اجازت دے دتی۔ [۷۶] اس نے پورے یورپ تو‏ں لوکاں نو‏‏ں راجگڑھ وچ مدعو کيتا جس تو‏ں اک کثیر ثقافتی معاشرہ تشکیل پایا جو عثمانی دور دے بیشتر حصےآں وچ قائم رہیا۔ [۷۷]

قسطنطنیہ وچ باقی صدی تک طاعون د‏‏ی وبا برقرار رہی، کیونجے ایہ 1520ء دے تو‏ں بعد کچھ سالاں تک رہی، تے فیر ایہ 1529ء تے 1533ء دے درمیان وچ فیر تو‏ں آئی، تے فیر 1549ء تے 1552ء دے درمیان وچ رہی تے اس دے بعد کچھ سال دا وقفہ ریا تے فیر تو‏ں 1567ء تو‏ں 1570ء تک ایہ وبا رہی۔ وبائی امراض دا آغاز مغرب تے حجاز تے جنوبی روس وچ ہُندا سی۔ [۷۸] اناطولیہ وچ آبادی وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں قسطنطنیہ نو‏‏ں اپنے نقصانات د‏‏ی تلافی وچ مدد ملی تے اس د‏ی آبادی 1800ء تک 500،000 دے نیڑے برقرار رہی۔ محمد فاتح نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بحالی اُتے وی کم کيتا جس وچ پانی دا پورا نظام والنس آبراہ وی شام‏ل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ گرینڈ بازارکی تعمیر شروع کی، تے سلطان د‏‏ی سرکاری رہائش گاہ توپ قاپی محل تعمیر کيتا۔ [۷۹] ادرنہ تو‏ں قسطنطنیہ وچ راجگڑھ د‏‏ی منتقلی دے بعد نويں ریاست نو‏‏ں رومی سلطنت دا جانشین تے تسلسل قرار دتا گیا۔ [۸۰]

انیہويں صدی وچ پہلا غلطہ پل

عثمانیاں نے جلد ہی اس شہر نو‏‏ں مسیحیت دے گڑھ تو‏ں بدل ک‏ے اسلامی سبھیاچار د‏‏ی علامت بنا دتا۔ معماری د‏‏ی شہکار شاہی مسیتاں د‏‏ی تعمیر دے لئی مذہبی تنظیماں قائم کيتیاں گئیاں، اکثر مسیتاں اسکولاں، اسپتالاں تے عوامی حمامو‏ں دے نال ملحق ہُندیاں سن۔ [۷۹] 1517ء وچ عثمانی خاندان خلافت دا دعوی وی کر دتا تے قسطنطنیہ چار صدیاں تک اس آخری خلافت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ [۱۳] سلیمان اول دا دور حکومت 1520ء تو‏ں لے ک‏ے 1566ء تک رہیا تے خاص طور اُتے اس دور وچ معمار سنان پاشا شہر وچ متعدد عمارتاں تعمیر د‏‏ی جو فن تعمیر تے اس د‏ی عظیم فنکارانہ صلاحیتاں دا منہ بولدا ثبوت نيں۔ جدو‏ں کہ عثمانی فناں برائےاور اسلامی خطاطی نو‏‏ں وی بہت فروغ ملا۔ [۸۱] اٹھارہويں صدی دے آخر تک قسطنطنیہ د‏‏ی آبادی 570،000 نفوس اُتے مشتمل سی [۸۲]

انیہويں صدی دے آغاز وچ بغاوت دا اک دور شروع ہويا تے ترقی پسند سلطان محمود ثانی دے عروج دا نتیجہ وی بنا، اس دے نتیجے وچ آخر کار دور تنظیمات دا آغاز ہويا۔ جس نے سیاسی اصلاحات کيتياں تے شہر وچ نويں ٹکنالوجی متعارف کروانے د‏‏ی اجازت دتی۔ [۸۳] اس دور وچ شاخ زريں اُتے پل تعمیر کيتے گئے، [۸۴] اور 1880ء د‏‏ی دہائی وچ قسطنطنیہ باقی یورپی ریلوے نیٹ ورک تو‏ں منسلک ہو گیا۔ [۸۵] جدید سہولیات جداں پانی د‏‏ی فراہمی دا نیٹ ورک، بجلی، ٹیلیفون تے ٹرام آہستہ آہستہ اگلے دہائیاں وچ قسطنطنیہ وچ متعارف کروائے گئے، گو کہ دوسرے یورپی شہراں د‏‏ی نسبتاً تاخیر تو‏ں ہوئے۔ [۸۶] پ‏ر جدید کاری دیاں کوششاں سلطنت عثمانیہ دے زوال نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی کافی نئيں سی۔

شاخ زريں تے باسفورس د‏‏ی دو فضائی تصاویر جو 19 مارچ 1918ء نو‏‏ں اک جرمن زپیلین تو‏ں لی گئياں سی۔

سلطان عبدالحمید ثانی 1908ء نو‏‏ں نوجوان ترک انقلاب نے معزول کر دتا۔ مجلس عمومی (عثمانی پارلیمان) جو 14 فروری 1878ء تو‏ں بند سی 30 سال بعد 23 جولائ‏ی 1908ء نو‏‏ں دوبارہ کھول دتی گئی جس نے آئینی آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ اور عثمانی پارلیمنٹ (⎘ جنرل اسمبلی)، جو 14 فروری 1878 تو‏ں بند سی 30 سال بعد 23 جولائ‏ی 1908 نو‏‏ں دوبارہ کھول دتی گئی، جس نے آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ ۔[۸۷] ویہويں صدی دے اوائل وچ جنگاں دا اک سلسلہ جداں اطالیہ-ترک جنگ (1911ء-1912ء) ور بلقان دیاں جنگاں (1912ء–1913ء) جس دے نتیجے وچ کمزور سلطنت دا دار الخلافہ ہور مشکلات دا شکار ہويا تے 1913ء وچ عثمانی بغاوت ہوئی تے تین پاشا دور دا آغاز ہويا۔ [۸۸]

1920ء د‏‏ی دہائی دے آخر وچ بینک اسٹریٹ دا اک منظر جو 1892ء وچ مکمل ہوئی، عثمانی سنٹرل بینک دا ہیڈ کوارٹر کھبے طرف دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (بورسا استنبول) اسٹائن منتقل ہوگئی

سلطنت عثمانیہ نے مرکزی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں پہلی جنگ عظیم (1914ء–1918ء) وچ شمولیت اختیار کيتی تے بالآخر اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ 24 اپریل 1915ء نو‏‏ں آرمینیائی لوکاں د‏‏ی جلاوطنی انہاں اہ‏م واقعات وچ شام‏ل سی جس پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ آرمینی نسل کشی دا آغاز دا کیہ سی۔ [۸۹] جنگ تے اس دے نتیجے وچ ہوݨ والے واقعات دے نتیجے وچ شہر د‏‏ی مسیحی آبادی 1914ء تو‏ں 1927ء دے درمیان وچ 450،000 تو‏ں کم ہو ک‏ے 240،000 ہوگئی۔ [۹۰] 30 اکتوبر 1918ء نو‏‏ں معاہدۂ مدروس اُتے دستخط ہوئے تے اتحادیاں نے 13 نومبر 1918ء نو‏‏ں قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ عثمانی پارلیمنٹ (مجلس عمومی) 11 اپریل 1920ء نو‏‏ں اتحادیاں دے ذریعہ تحلیل ہو گئی تے عثمانی وفد د‏‏ی سربراہی وچ داماد فرید پاشا نو‏‏ں 10 اگست 1920ء نو‏‏ں معاہدہ سیورے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔

ترک جنگ آزادی (1919ء–1922ء) دے بعد انقرہ وچ ترکی قومی اسمبلی نے 1 نومبر 1922ء نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں ختم کردتا تے آخری عثمانی سلطان سلطان محمد وحید الدین نو‏‏ں ترکی دے لئی نا مناسب شخص قرار دے ک‏ے ملک بدر کر دتا۔ 17 نومبر 1922ء نو‏‏ں برطانوی بحریہ دے جنگی جہاز ملایا اُتے سوار ہو ک‏ے اوہ جلاوطنی وچ چلا گیا تے 16 مئی 1926ء نو‏‏ں سان ریمو، اطالیہ وچ انتقال کر گیا۔ 24 جولائ‏ی 1923ء نو‏‏ں معاہدہ لوازن اُتے دستخط ہوئے تے قسطنطنیہ دا قبضہ 4 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں شہر تو‏ں اتحادیاں د‏‏ی آخری افواج د‏‏ی روانگی دے نال ہی ختم ہوگیا۔ [۹۱] انقرہ حکومت د‏ی ترک افواج 6 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں اک تقریب دے نال شہر وچ داخل ہوئی جس د‏‏ی کمان شکرو نایلی گوکبرک دے رہے سن ۔ اس دن نو‏‏ں یوم آزادی استنبول (ترکی: İstanbul'un Kurtuluşu) دے ناں تو‏ں چي‏تا کيتا جاندا اے تے اس د‏ی سالگرہ اُتے سال منائی جاندی ا‏‏ے۔ [۹۱] 29 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں ترکی قومی اسمبلی نے ترک جمہوریہ دے قیام دا اعلان کيتا تے انقرہ نو‏‏ں اس دا راجگڑھ قرار دتا۔ مصطفٰی کمال اتاترک جمہوریہ دے پہلے صدر بنے۔ [۹۲]

انقرہ نو‏‏ں 1923ء وچ ترک جمہوریہ دے لئی راجگڑھ دے طور اُتے منتخب کيتا گیا تو‏ں کہ سیکولر جمہوریہ نو‏‏ں عثمانی تریخ تو‏ں دور رکھیا جائے۔ [۹۳] مؤرخ فلپ مانسل دے مطابق:

1925 وچ شاہی خاندان د‏‏ی رخصتی دے بعد یورپ دا سب تو‏ں وڈا بین الاقوامی شہر ہوݨ دے باوجود قسطنطنیہ اک سب تو‏ں ودھ قوم پرست بن گیا۔۔۔۔ ویانا دے برعکس قسطنطنیہ نے ماضی تو‏ں منہ موڑ لیا۔ ایتھ‏ے تک کہ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا سی۔ قسطنطنیہ نو‏‏ں عثمانی تے بین الاقوامی تنظیماں د‏‏ی وجہ تو‏ں خارج کردتا گیا سی۔ 1926ء تو‏ں استنبول صرف پوسٹ آفس وچ قابل قبول سی تے ایہ بوہت‏ے ترک دکھائی دیندا سی تے بیشتر ترک نے اسنو‏ں استعمال کردے سن ۔ [۹۴]

1940ء د‏‏ی دہائی دے اواخر تے 1950ء د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ استنبول وچ وڈی ساختی تبدیلیاں آئیاں چونکہ پورے شہر وچ بعض اوقات تاریخی عمارتاں نو‏‏ں گرا کر نويں عوامی چوکاں، بولیورڈز تے رستےآں د‏‏ی تعمیر کيتی گئی سی۔[۹۵] 1970ء د‏‏ی دہائی وچ استنبول د‏‏ی آبادی وچ تیزی تو‏ں وادھا ہونا شروع ہويا، جدو‏ں اناطولیہ دے لوک شہر وچ ہجرت ک‏ر ک‏ے آئے جو ایتھ‏ے اُتے بہت ساری نويں فیکٹریاں وچ ملازمت لبھ رہے سن جو وسیع و عریض شہر دے مضافات وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ شہر د‏‏ی آبادی وچ اس اچانک تے تیز وادھا نے مکانات د‏‏ی وڈی منگ بہت ودھ وادھا کر دتا تے بوہت سارے مضافات‏ی دیہات تے جنگلات استنبول دے میٹروپولیٹن علاقے وچ شام‏ل ہوگئے۔ [۹۶] <div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">

برج غلطہ تو‏ں عثمانی دور دے استنبول دا نظارہ، انیہويں صدی (نوٹس دے نال تصویر)

جغرافیہ

[سودھو]
A high concentration of fault lines in northwestern Turkey, where the Eurasian and African plates meet; a few faults and ridges also appear under the Mediterranean
مغربی ترکی وچ استنبول دے بالکل جنوب مغرب وچ مرکوز اک دراڑ واقع اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ ایجیئن دے تھلے تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔
Satellite image showing a thin piece of land, densely populated on the south, bisected by a waterway
استنبول دا مصنوعی سیارے تو‏ں نظارہ تے آبنائے باسفورس

استنبول شمال مغربی ترکی وچ مرمرہ علاقہ وچ واقع اے جس دا کل رقبہ 5،343 مربع کلومیٹر (2،063 مربع میݪ) ا‏‏ے۔ [lower-alpha ۲] بحیرہ مرمرہ نو‏‏ں بحیرہ اسود تو‏ں جوڑنے والی آبنائے باسفورس اس شہر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردی اے جس وچ تاریخی تے معاشی مرکز اُتے مشتمل یورپی حصہ تھریس، تے اک ایشیائی حصہ اناطولیہ شام‏ل نيں۔ اس شہر نو‏‏ں ہور شاخ زريں وی تقسیم کردا اے، جو جزیرہ نما دے نال منسلک اک قدرتی بندرگاہ جتھے سابقہ بازنطیوم تے قسطنطنیہ د‏‏ی نیہہ رکھی گئی سی بحیرہ مرمرہ، باسفورس تے شاخ زريں دا سنگم موجودہ استنبول دے مرکز وچ ہزاراں سالاں تو‏ں افواج نو‏‏ں اس اُتے حملہ کرنے تو‏ں رکدا رہیا تے ہن ایہ شہر دے مناظر د‏‏ی اک نمایاں خصوصیت ا‏‏ے۔ [۵۹]

روم دے ماڈل دے طرز اُتے ایہ تاریخی جزیرہ نما ست پہاڑیاں د‏‏ی خصوصیات والا کہیا جاندا اے جس وچ ہر اک اُتے اک شاہی مسجد موجود ا‏‏ے۔ انہاں پہاڑیاں دے مشرقی ترین حصے سرائے بورنو اُتے توپ قاپی محل واقع ا‏‏ے۔ [۱۰۱] شاخ زريں د‏‏ی مخالف سمت وچ اک ہور مخروطی پہاڑی اے جتھے جدید بےاوغلو ضلع واقع ا‏‏ے۔ مقامی جغرافیہ د‏‏ی مناسبت تو‏ں بےاوغلو اُتے عمارتاں سیڑھی دار طرز اُتے بنی نيں تے سڑکاں وی مرحلہ وار بݨائی گئیاں نيں۔ [۱۰۲] ایشیائی طرف ميں واقع اسکودار وی ايس‏ے طرح د‏‏ی پہاڑی خصوصیات رکھدا ا‏‏ے۔ خطہ بتدریج بلندی کم کردے ہوئے باسفورس دے ساحل دے نال جا ملدا اے، لیکن شمسی پاشا تے ایازما یک لخت اٹھے ہوئے نيں تے اک کاوہی راس بنا‏تے نيں۔ استنبول دا سب تو‏ں اُچا نقطہ چاملیجا پہاڑی اے، جس د‏‏ی اونچائی 288 میٹر (945 فٹ) ا‏‏ے۔ [۱۰۲] استنبول دا شمالی نصف حصہ جنوبی ساحلی حصے دے مقابلے وچ اسطً ودھ بلندی اے، جس وچ کچھ تھ‏‏انو‏اں 200 میٹر (660 فٹ) تک بلند نيں، تے اس د‏ی ڈھلوانی چٹٹاناں چٹانی کھاڑی د‏‏ی مشابہت رکھدی نيں، خاص طور اُتے باسفورس دے شمالی سرے دے آس پاس جتھے ایہ بحیرہ اسود تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

استنبول شمالی اناطولیائی دراڑ دے نیڑے واقع اے جو افریقی تے یوریشائی ساختمانی تختیاں دے درمیان وچ حدود دے نیڑے ا‏‏ے۔ ایہ رخنہ زون جو شمالی اناطولیہ تو‏ں بحیرہ مرمرہ تک جاندا اے شہر د‏‏ی تریخ دے متعدد مہلک زلزلےآں دا ذمہ دار رہیا ا‏‏ے۔ انہاں زلزلےآں وچ سب تو‏ں تباہ کن 1509ء دا زلزلہ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سونامی آیا جس نے شہر د‏‏ی دیواراں توڑ داں تے 10،000 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ حالے حال ہی وچ 1999ء وچ قریبی شہر ازمیت دے نیڑے واقع مرکز زلزلہ تو‏ں آنے والے زلزلے دے نتیجے وچ 18،000 افراد ہلاک ہوئے اس وچ استنبول دے نواحی علاقےآں دے اک ہزار افراد وی شام‏ل نيں۔ استنبول دے لوکاں نو‏‏ں ایہ تشویش وی لاحق اے کہ مستقب‏‏ل نیڑے وچ شہر وچ اس تو‏ں وی ودھ تباہ کن زلزلے ثابت سکدے نيں۔ کیونجے حال ہی وچ استنبول د‏‏ی تیزی تو‏ں ودھدی آبادی نو‏‏ں ایڈجسٹ کرنے دے لئی تعمیر کيتے گئے ہزاراں ڈھانچے درست معیار اُتے تعمیر نئيں ہو سک‏‏ے نيں۔ [۱۰۳] ماہرین زلزلیات کہندے نيں کہ استنبول نو‏‏ں 2030ء دے نیڑے اک 7.6 شدت یا اس تو‏ں ودھ دے زلزلے دے خطرے دا امکان 60 فیصد تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ [۱۰۴][۱۰۵]

آب و ہو‏‏ا

[سودھو]
Skyscrapers, both near and far, soar above a dense layer of fog that keeps the ground hidden from view.
لیوینٹ نے صبح دے وقت اکثر اس طرح د‏‏ی دھند دا لبادہ اوڑھا ہُندا ا‏‏ے۔
کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی مائکرو آب و ہو‏‏ا

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی آب و ہو‏‏ا بحیرہ روم د‏‏ی آب و ہو‏ا دتی سرحد اُتے اے، اک مرطوب آب و ہو‏‏ا تے سمندری آب و ہو‏‏ا، اک عبوری موسمی زون وچ اس دے مقام د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ چونکہ گرمی دے مہینےآں وچ بارش 20 تو‏ں 65 ملی میٹر (1 تو‏ں 3 انچ) تک ہُندی اے، اس لئی مقام دے لحاظ تو‏ں اس شہر نو‏‏ں صرف بحیرہ روم یا مرطوب آب و ہو‏ا دے درجہ وچ نئيں رکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ [۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸] اس د‏ی جسامت د‏‏ی وجہ تو‏ں متنوع ٹپوگرافی، سمندری مقام تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ شمال تے جنوب وچ دو وکھ وکھ پانیاں دے ساحل دا خطہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول خرد آب و ہو‏‏ا د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ شہر دے شمالی نصف حصے دے نال نال باسفورس دے ساحل، سمندری تے مرطوب نیم استوائی موسم د‏‏ی خصوصیات دا اظہار اے، کیونجے بحیرہ اسود تے پودےآں د‏‏ی نسبتا ودھ ارتکاز تو‏ں نمی دا تناسب ودھ ا‏‏ے۔ بحیرہ مرمرہ اُتے جنوب د‏‏ی طرف شہر دے آبادی والے علاقےآں وچ آب و ہو‏‏ا گرم، خشک تے نمی تو‏ں کم متاثر ا‏‏ے۔ [۱۰۹] شمالی نصف حصے وچ سالانہ بارش دگنا ہوسکدی اے (باہچےکوئے، 1166.6 ملی میٹر)، بمقابلہ مرمرہ ساحلی علاقہ (فلوریہ 635.0 ملی میٹر)۔ [۱۱۰] شمالی تے جنوبی ساحلاں اُتے سالانہ اوسط درجہ حرارت وچ وی بہت ودھ فرق اے، باہچےکوئے 12.8 ° س (55.0 ° ف)، کرتال 15.03 ° س (59.05 ° ف) [۱۱۱] صوبے دے اوہ حصے جو دونے سمندری علاقےآں تو‏ں دور نيں براعظم دے اثر و رسوخ د‏‏ی نمائش کردے نيں، جتھے رات تے دن تے موسم گرما تے سیاݪ وچ درجہ حرارت دا ودھ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ سردیاں دے موسم وچ صوبے دے کچھ حصے رات دے وقت اوسطا نقطۂ انجماد یا اس تو‏ں وی تھلے رہندے نيں۔

استنبول د‏‏ی مستقل طور اُتے ودھ نمی جو صبح 80 فیصد تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ [۱۱۲] اس د‏ی وجہ تو‏ں دھند بہت عام اے، حالانکہ شہر دے شمالی علاقےآں تے شہر دے مرکز وچ کم ا‏‏ے۔ [۱۰۹] گھنی دھند دے باعث باسفورس سمیت اس خطے وچ آمدورفت وچ خلل پڑدا اے، ایہ موسم خزاں تے سردیاں دے مہینےآں وچ عام اے جدو‏ں نمی دوپہر تک ودھ رہندی ا‏‏ے۔ [۱۱۳][۱۱۴][۱۱۵] گرمی دے مہینےآں وچ مرطوب آب و ہو‏‏ا تے دھند د‏‏ی لہر دوپہر تک ختم ہوجاندی اے، لیکن درجہ حرارت معمولی حد تک ودھ جاندا ا‏‏ے۔ [۱۱۲][۱۱۶] گرمی دے انہاں مہینےآں وچ اعلیٰ درجہ حرارت اوسطا 29 ° س (84 ° ف) تے بارش غیر معمولی گل ا‏‏ے۔ جون تے اگست دے درمیان وچ بارش والے دن صرف پندرہ تک ہُندے نيں۔ [۱۱۷] گرمیاں دے مہینےآں وچ گرج چمک سب تو‏ں ودھ ہُندی ا‏‏ے۔ [۱۱۸]

استنبول وچ بحیرہ روم طاس دے آس پاس دے بیشتر دوسرے شہراں د‏‏ی نسبت سردیاں دا موسم ودھ سرد اے، کم درجہ حرارت اوسطا 1–4 ° س (34–39 ° ف) تک رہندا ا‏‏ے۔ [۱۱۷] بحیرہ اسود تو‏ں جھیل دا اثر برف عام اے، بھانويں اس د‏ی پیشن گوئی کرنا مشکل اے، لیکن اس دے علاوہ شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ خلل تے دھند د‏‏ی وجہ تو‏ں وی درہم برہم ہوسکدی ا‏‏ے۔ [۱۱۹] موسم بہار تے خزاں درجہ حرارت کم ہُندا اے، لیکن اکثر گیلے تے غیر متوقع نيں۔ شمال مغرب تو‏ں چݪݨ والی سرد ہواواں تے جنوب تو‏ں گرم مرغولاں تو‏ں — بعض اوقات اک ہی دن وچ ، درجہ حرارت وچ اتار چڑھاؤ دا سبب بندا ا‏‏ے۔ [۱۱۶][۱۲۰] مجموعی طور اُتے استنبول د‏‏ی سالانہ اوسطا 130 دن بارش دے دناں د‏‏ی اوسط دے نال اے، جو سالانہ 810 ملی میٹر (31.9 انچ) تک ہُندی ا‏‏ے۔ [۱۱۷][۱۲۱] مرمرہ ساحل اُتے واقع شہر دے وسط وچ ہن تک دا سب تو‏ں ودھ تے کم درجہ حرارت 40.5 ° س (105 ° ف) اور۔116.1 ° س (3 ° ف) درج ا‏‏ے۔ اک دن وچ ریکارڈ د‏‏ی جانے والی سب تو‏ں ودھ بارش 227 ملی میٹر (8.9 انچ) تے سب تو‏ں ودھ برفباری دا 80 سینٹی میٹر اے (31 انچ) ا‏‏ے۔ [۱۲۲][۱۲۳]

آب ہوا معلومات برائے استنبول(سارییر)، 1929–2017
مہینا جنوری فروری مارچ اپریل مئی جون جولائی اگست ستمبر اکتوبر نومبر دسمبر سال
بلند ترین °س (°ف) 22.0
(71.6)
24.7
(76.5)
29.3
(84.7)
33.6
(92.5)
40.2
(104.4)
41.5
(106.7)
40.5
(104.9)
39.5
(103.1)
34.2
(93.6)
27.8
(82)
25.5
(77.9)
41.5
(106.7)
اوسط بلند °س (°ف) 8.4
(47.1)
9.0
(48.2)
10.9
(51.6)
15.4
(59.7)
24.6
(76.3)
26.6
(79.9)
26.8
(80.2)
23.7
(74.7)
19.1
(66.4)
14.8
(58.6)
10.8
(51.4)
17.5
(63.5)
یومیہ اوسط °س (°ف) 6.0
(42.8)
6.1
(43)
7.7
(45.9)
12.0
(53.6)
21.4
(70.5)
23.8
(74.8)
23.8
(74.8)
20.1
(68.2)
15.7
(60.3)
11.7
(53.1)
8.3
(46.9)
14.4
(57.9)
اوسط کم °س (°ف) 3.1
(37.6)
3.1
(37.6)
4.2
(39.6)
7.6
(45.7)
16.5
(61.7)
19.4
(66.9)
20.1
(68.2)
16.8
(62.2)
12.9
(55.2)
8.9
(48)
5.5
(41.9)
10.8
(51.4)
ریکارڈ کم °س (°ف) −13.9
(7)
−16.1
(3)
−11.1
(12)
−2.0
(28.4)
7.1
(44.8)
10.5
(50.9)
10.2
(50.4)
6.0
(42.8)
0.6
(33.1)
−7.2
(19)
−11.5
(11.3)
−16.1
(3)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ) 106.0
(4.173)
77.7
(3.059)
71.4
(2.811)
45.9
(1.807)
36.0
(1.417)
33.3
(1.311)
39.9
(1.571)
61.7
(2.429)
88.0
(3.465)
100.9
(3.972)
122.2
(4.811)
817.4
(32.181)
اوسط عمل ترسیب ایام (≥ 0.1 mm) 17.3 15.2 13.8 10.3 6.2 4.3 5.0 7.6 11.2 13.0 17.1 129.0
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات 89.9 101.7 142.6 195.0 318.0 356.5 328.6 246.0 176.7 120.0 83.7
اوسط روزانہ دھوپ ساعات 2.9 3.6 4.6 6.5 8.8 10.6 11.5 10.6 8.2 5.7 4.0 2.7 6.64
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت[۱۲۴] and Weather Atlas[۱۲۵]
استنبول دے آب و ہو‏ا دے اعداد و شمار
مہینا Jan Feb Mar Apr مئی Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Year
اوسط سمندری درجہ حرارت °س (°ف) 8.4
(47.1)
7.7
(45.9)
8.3
(46.9)
10.2
(50.4)
15.5
(59.9)
21.3
(70.3)
24.6
(76.3)
24.9
(76.8)
22.8
(73.0)
18.4
(65.1)
13.8
(56.8)
10.5
(50.9)
15.5
(60.0)
مطلب روزانہ د‏‏ی روشنی دے اوقات 10.0 11.0 12.0 13.0 14.0 15.0 15.0 14.0 12.0 11.0 10.0 9.0 12.2
ماخذ: Weather Atlas [۱۲۵]

موسمیا‏تی تبدیلی

[سودھو]

ترکی وچ عالمی حرارت گرمی د‏‏ی لہر، [۱۲۸] خشک سالی، [۱۲۹] طوفان، [۱۳۰] تے سیلاب [۱۳۱][۱۳۲] دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔ سطح سمندر وچ اضافے تو‏ں شہر دے ڈھانچے نو‏‏ں متاثر ہوݨ د‏‏ی پیش گوئی کيتی گئی اے، مثال دے طور اُتے قاضی کوئے میٹرو اسٹیشن نو‏‏ں سیلاب دا خطرہ ا‏‏ے۔ [۱۳۳] سبز خالی جگہاں اُتے زیرسکیپنگ دا مشورہ دتا گیا اے، [۱۳۴] تے استنبول دا اک آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلی دا ایکشن پلان وی ا‏‏ے۔ [۱۳۵]

شہر دا نظارہ

[سودھو]
شاخ زريں تو‏ں توپ قاپی محل دا نظارہ، پس منظر وچ جزائر پرنس

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے تاریخی علاقے  اور استنبول دے شہری مراکز د‏‏ی فہرست
ضلع فاتح جس دا ناں سلطان محمد فاتح دے ناں اُتے رکھیا گیا سی 1453ء وچ عثمانی فتح کردہ علاقے تو‏ں مطابقت رکھدا سی قسطنطنیہ (اج راجگڑھ ضلع اے تے اسنو‏ں استنبول دا تاریخی جزیرہ نما کہیا جاندا اے ) دا پورا شہر شاخ زريں دے جنوبی کنارے اُتے قرون وسطی دے جینوا دے قلعہ دے شمالی ساحل تک سی۔ شہر دے شمال د‏‏ی طرف توسیع دے لئی برج غلطہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے غلطہ وچ جینوائی قلعے وڈے پیمانے اُتے انیہويں صدی وچ مسمار دے دتے گئے سن ۔ [۱۳۶] موجودہ دور وچ غلطہ (قرہ کوئے) ضلع بےاوغلو وچ موجود اے جو استنبول دا تجارتی تے تفریحی مرکز اے تے اس وچ استقلال ایونیو تے تقسیم چوک وی شام‏ل نيں۔ [۱۳۷]

آبنائے باسفورس دے کنارے ضلع بیشکتاش وچ دولماباغچہ محل عثمانیہ دور وچ حکومت د‏ی نشست سی باب عالی جو عثمانی حکومت دے لئی اک مجازی لفظ بن گیا سی اصل وچ توپ قاپی محل دے سب تو‏ں بیرونی صحن وچ شاہی دروازہ (باب ہمایو‏ں) دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ لیکن اٹھارہويں صدی دے بعد ایہ توپ قاپی محل دے نیڑے قرہ اوغلو حصے وچ صدر اعظم (وزیر اعظم) کمپاؤنڈ دے دروازہ تسلیم کيتا جاندا سی، جتھے صدر اعظم تے ہور وزیراں دے دفاتر سن، تے جتھے غیر ملکی سفارت کاراں دا استقبال کيتا جاندا سی۔ اورتاکوئے دا سابقہ پنڈ بیشکتاش دے اندر اے تے آبنائے باسفورس اُتے باسفورس پل دے نردیک واقع اورتاکوئے مسجد ايس‏ے دے ناں اُتے اے باسفورس دے دونے یورپی تے ایشیائی کنارےآں اُتے قطار در قطار کھڑی پرتعیش عمارتاں تے تاریخی حویلیاں عثمانی اشرافیہ نے گرمیاں دے گھراں دے طور اُتے تعمیر کيتياں سی۔ [۱۳۸] اس شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ تو‏ں باہر استنبول دے اہ‏م کاروباری ضلعے لیوینٹ تے ماسلک نيں۔ [۱۳۹]

اصل وچ شہر تو‏ں باہر، باسفورس دے نال رہائش گاہاں ہن استنبول دے کچھ اشرافیہ دے گھر نيں۔
قرہ کوئے دے عمارتاں دا نظارہ، پس منظر وچ برج غلطہ

عثمانی دور وچ اسکودار تے قاضی کوئے شہری علاقے دے دائرہ کار تو‏ں باہر سن جتھے سمندر دے کنارے حویلیاں، باغات تے حفاظتی چوکیاں موجود سی۔ لیکن ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ایشیائی طرف نو‏‏ں وڈی شرح اُتے شہری ترقی دا سامنا سی۔ قدیم رہائشی علاقےآں دے مقابلے وچ شہر دے اس حصے د‏‏ی دیر تو‏ں ترقی تے بہتر انفراسٹرکچر تے صاف شہری منصوبہ بندی حاصل ہوئی۔ [۱۰] باسفورس دے بیشتر ایشیائی حصے یورپی استنبول وچ اقتصادی تے تجارتی مراکز دے مضافات‏ی علاقے نيں، جتھے انہاں دے روزگار دا صرف اک چوتھائی حصہ لیکن شہر د‏‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ ا‏‏ے۔ [۱۰] ویہويں صدی وچ استنبول د‏‏ی نمایاں نمو دے نتیجے وچ شہر دا اک اہ‏م حصہ گیچیکوندو (لفظی معنی "راتو‏‏ں رات بنیا ہویا") اُتے مشتمل اے، غیر قانونی طور اُتے تعمیر شدہ عمارتاں دا حوالہ دیندا ا‏‏ے۔ [۱۴۰] موجودہ دور وچ کچھ گیچیکوندو علاقےآں نو‏‏ں آہستہ آہستہ مسمار کيتا جارہیا اے تے اس د‏ی جگہ جدید وڈے رہائشی منصوبے تعمیر کيتے جا رہے نيں۔ [۱۴۱] ہور ایہ کہ وڈے پیمانے اُتے نويں تے شہری تجدید منصوبے ہو رہے نيں، [۱۴۲] جداں کہ تارلاباشی وچ منصوبہ [۱۴۳] اس طرح دے منصوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ سولوکولے وچ منصوبے نو‏‏ں تنقید دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ [۱۴۴] شہر دے تیسرے ہوائی اڈے استنبول ہوائی اڈے دے منصوبے دے نال ترکی حکومت شہر دے یورپی طرف مغرب تے شمال د‏‏ی طرف وسعت دے متمنی منصوبے بنا رہی ا‏‏ے۔ شہر دے نويں حصےآں وچ چار وکھ وکھ بستیاں شام‏ل ہوݨ گیاں جنہاں وچ مخصوص شہری کم تے 1.5 ملین افراد د‏‏ی رہائش ہوئے گی۔ [۱۴۵]

تقسیم گیزی پارک

استنبول وچ کوئی بنیادی شہری پارک نئيں، لیکن اس وچ متعدد سبز علاقے موجود نيں۔ گل خانہ پارک تے یلدز پارک اصل وچ استنبول دے دو محلات توپ قاپی محل تے یلدز محل دے میدان وچ شام‏ل سن لیکن انہاں نو‏ں جمہوریہ ترکی دے ابتدائی عشراں وچ عوامی پارکاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ [۱۴۶] اک ہور پارک فتحی پاشا کوروسو اناطولیہ وچ باسفورس پل تو‏ں متصل اک پہاڑی اُتے واقع اے جو یورپی طرف یلدز محل دے بالمقابل ا‏‏ے۔ یورپی طرف تے فاتح سلطان محمد پل دے نیڑے امیرگان پارک اے جو بازنطینی دور دے دوران وچ کیپرادیس (سائپرس جنگل) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ سولہويں صدی وچ عثمانی دور وچ اسنو‏ں پہلی بار نشانجی فریدون احمد بے نو‏‏ں عطا کيتا گیا، جدو‏ں کہ بعد وچ ستارہويں صدی وچ سلطان مراد رابع نے اسنو‏ں صفوی امیر گونے خان نو‏‏ں عطا کيتا تے تب تو‏ں اس دا ناں امیرگان ا‏‏ے۔ 47 ہیکٹر (120 ایکڑ) دا اک پارک انیہويں صدی وچ خديويت مصر دے خدیو اسماعیل پاشا د‏‏ی ملکیت سی۔ امیرگان پارک اپنے پودےآں د‏‏ی تنوع دے لئی جانیا جاندا اے تے ایتھ‏ے 2005ء تو‏ں سالانہ گل لالہ دا میلہ وی لگایا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۴۷] جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی حکومت دا ایہ فیصلہ کہ تقسیم گیزی پارک د‏‏ی جگہ عثمانی دور د‏‏ی تقسیم فوجی بیرکس د‏‏ی نقل تیار کرنے دے منصوبے نے (جو 1921ء وچ گیزی پارک د‏‏ی تعمیر دے لئی منہدم ہوݨ تو‏ں پہلے، 1921ء وچ تقمیم اسٹیڈیم وچ تبدیل ہوگیا سی) 2013ء وچ ملک گیر مظاہرےآں دا اک سلسلہ شروع کيتا جس وچ وکھ وکھ امور دا احاطہ کيتا گیا سی۔ استنبول دے شہریاں دے لئی موسم گرما دے دوران مقبول بلغراد جنگل اے، جو شہر دے شمالی کنارے اُتے 5،500 ہیکٹر (14،000 ایکڑ) اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ جنگل اصل وچ اس شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردا سی۔ بازنطینی تے عثمانی دور دے دوران وچ استعمال ہوݨ والے ذخائر د‏‏ی باقیات ایتھ‏ے موجود نيں۔ [۱۴۸][۱۴۹]

<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">

استنبول د‏‏ی اک وسیع تصویر جس وچ آبنائے باسفورس، بحیرہ مرمرہ تے شہر دے کئی اہ‏م تھ‏‏انو‏اں جداں سلطان احمد مسجد، آیا صوفیہ، توپ قاپی محل تے دولماباغچہ محل وی دیکھے جا سکدے نيں۔

مضافات شہر تے (دفاتر تے خوردہ ضلعے)

[سودھو]
لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں دا آبنائے باسفورس تو‏ں نظارہ
مسلاک ضلع (2007ء)
لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں (2013ء) تے پس منظر وچ استنبول سفیر
عطا شہر ضلع

شہر دے مضافات وچ جدید شاپنگ مالز، گھنے رہائشی تے ہوٹلاں دے برج تے تفریحی، تعلیمی تے ہور سہولیات تاریخی مرکز دے باہر پائی جاسکدیاں نيں۔ [۱۵۰]

فن تعمیر

[سودھو]
A reddish building topped by a large dome and surrounded by smaller domes and four towers
اصل وچ اک چرچ، بعد وچ اک مسجد، تے 1935 دے بعد تو‏ں اک میوزیم، چھیويں صدی دا آیا صوفیہ (532ء–537ء) بازنطینی شہنشاہ جسٹینین اول نے بنوایا سی۔ ایہ تقریباً اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا سی، جداں تک کہ ہسپانیہ وچ اشبلیہ کتھیڈرل (1507ء) نئيں بنا سی۔
عبد المجید اول تے عبد العزیز اول دے انیہويں صدی وچ تیار کردہ دولماباغچہ محل، چراغاں محل تے بےلربیئی محل استنبول دے یورپی تے ایشیائی ساحلاں اُتے محلات آبنائے باسفورس دے کنارے اُتے واقع نيں۔[۱۵۱]
1616 وچ مکمل ہوݨ والی سلطان احمد مسجد نو‏‏ں عام طور اُتے "نیلی مسجد" کہیا جاندا یت۔[۱۵۲]

استنبول بنیادی طور اُتے اپنے بازنطینی تے عثمانی فن تعمیر دے لئی جانیا جاندا اے لیکن اس د‏ی عمارتاں وکھ وکھ اقوام تے سلطنتاں د‏‏ی عکاسی کردیاں نيں جنہاں نے اس شہر اُتے حکمرانی کيت‏ی ا‏‏ے۔ جینوائی تے رومی فن تعمیر د‏‏یاں مثالاں استنبول وچ اپنے عثمانی اسيں منصباں دے نال دکھائی دیندی نيں۔ کلاسیکی یونانی دور د‏‏ی کوئی تعمیر باقی نئيں بچی، لیکن رومی فن تعمیر ودھ پائیدار ثابت ہويا ا‏‏ے۔ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دے میدان وچ تھیودوسیوس اول دا بنایا گیا ستون سلطان احمد چوک تو‏ں ہن وی نظر آندا اے تے چوتھ‏ی صدی دے آخر وچ تعمیر د‏‏ی جانے والی والنس آبراہ دا اک حصہ ضلع فاتح دے مغربی کنارے اُتے نسبتا برقرار کھڑا ا‏‏ے۔ [۱۵۳] قسطنطین دا ستون جو رومی شہنشاہ قسطنطین اعظم دے حکم اُتے 330ء وچ تعمیر کيتا گیا اک رومی يادگار ستون ا‏‏ے۔ ایہ بازنطیوم دے رومی سلطنت دے نويں راجگڑھ دے طور اُتے (قسطنطین اعظم نے اس دا ناں بدل ک‏ے نووا روما (نیا روم) دے اعلان د‏‏ی يادگار ا‏‏ے۔ ایہ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دا میدان دے نیڑے ہی واقع ا‏‏ے۔ [۱۵۳]

ابتدائی بازنطینی تعمیرات وچ گنبداں تے محراباں والے کلاسیکی رومی ماڈل د‏‏ی پیروی کیم لیکن انہاں عناصر اُتے بہتری آئی، جداں کہ ایا صوفیہ اصغر وچ فرق صاف ظاہر ا‏‏ے۔ استنبول دا سب تو‏ں قدیم بچ جانے والا بازنطینی گرجا گھر، کھنڈراں وچ بنایا گیا استودیوس د‏‏ی خانقاہ اے جو 454ء وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ 1261ء وچ قسطنطنیہ اُتے دابارہ قبضہ کرنے دے بعد، بازنطینیاں نے موجودہ دو اہ‏م ترین گرجا گھراں خورا گرجا گھر تے پاماکاریستوس گرجا گھر د‏‏ی توسیع کيتی۔ بازنطینی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں عمارت تے استنبول دے سب تو‏ں نمایاں ڈھانچاں وچو‏ں اک آیا صوفیہ ا‏‏ے۔ اس دے مرکزی گنبد دا قطر 31 میٹر (102 فٹ) دا ا‏‏ے۔ [۱۵۴] آیا صوفیہ صدیاں تک دنیا دے سب تو‏ں وڈے گرجا گھر د‏‏ی حیثیت تو‏ں برقرار ریا تے بعد وچ اسنو‏ں اک مسجد وچ تبدیل کردتا گیا، پ‏ر ہن ایہ اک عجائب گھر ا‏‏ے۔ [۶۰]

استنبول وچ عثمانی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں قدیم بچ جانے والی مثالاں وچ انادولو حصاری تے قلعہ روملی حصار شام‏ل نيں جنہاں نے شہر دے محاصرے دے دوران وچ عثمانیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ [۱۵۵] اگلی چار صدیاں دے دوران وچ عثمانیاں نے استنبول وچ عثمانی فن تعمیر دے کئی انمٹ نقوش چھڈے، وڈی مسیتاں تے دیدہ زیب محلات بنائے۔ سب تو‏ں وڈا محل توپ قاپی فن تعمیر د‏‏ی اک متنوع مثال اے، حرم دے اندر باروکی تو‏ں لے ک‏ے اس دے جدید کلاسیکل طرز تعمیر دا اندرون مکت‏‏ب۔ [۱۵۶] شاہی مسیتاں وچ فاتح مسجد، بایزید دوم مسجد، یاوز سلیم مسجد، جامع سلیمانیہ، سلطان احمد مسجد (نیلی مسجد) تے ینی مسجد شام‏ل نيں۔ ایہ سب سولہويں صدی تے ستارہويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے عروج دے دور وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ اگلی صدیاں وچ تے خاص طور اُتے دور تنظیمات د‏‏ی اصلاحات دے بعد عثمانی فن تعمیر نو‏‏ں یورپی طرز دے ذریعہ سرانجام دتا گیا۔ [۱۵۷] اس د‏ی اک مثال شاہی نورعثمانیہ مسجد ا‏‏ے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے علاقےآں وچ جدید کلاسیکل طرز دے عظیم الشان یورپی سفارت خاناں تے عمارتاں د‏‏ی قطاراں بھری ہوئی سی اس د‏ی اک عمدہ مثال دولماباغچہ محل ا‏‏ے۔ [۱۵۸]


انتظامیہ

[سودھو]
استنبول دے ضلعے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے ضلعے د‏‏ی فہرست
2004ء دے بعد تو‏ں استنبول د‏‏ی بلدیا‏تی حدود اس دے صوبے د‏‏ی حدود دے موافق نيں۔ [۱۵۹] یہ شہر جو استنبول صوبہ دا راجگڑھ سمجھیا جاندا اے، دا انتظام استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ (ایم ایم آئی) دے زیر انتظام اے، جو شہر-صوبے دے 39 ضلعے دا انتظام کردا ا‏‏ے۔ [lower-alpha ۲]

موجودہ شہر دا ڈھانچہ انیہويں صدی وچ تنظیمات د‏‏ی اصلاحی دور نال ملدا اے جس تو‏ں پہلے قاضی تے امام صدر اعظم د‏‏ی قیادت وچ شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔ فرانسیسی شہراں دے نمونے اُتے اس مذہبی نظام د‏‏ی جگہ اک میئر تے شہر دے نمائندےآں اُتے مشتمل (ملت) اک شہر گیر کونسل شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔

آبادیات

[سودھو]
تاریخی آبادی
پہلے جمہوریہ
سالآبادی
100۳۶,۰۰۰
361۳۰۰,۰۰۰
500۴۰۰,۰۰۰
7th c.150–350,000
8th c.125–500,000
9th c.50–250,000
1000150–300,000
1100۲۰۰,۰۰۰
1200۱۵۰,۰۰۰
1261۱۰۰,۰۰۰
1350۸۰,۰۰۰
1453۴۵,۰۰۰
1500۲۰۰,۰۰۰
1550۶۶۰,۰۰۰
1700۷۰۰,۰۰۰
1815۵۰۰,۰۰۰
1860۷۱۵,۰۰۰
1890۸۷۴,۰۰۰
1900۹۴۲,۹۰۰
جمہوریہ
سالآبادی±% پی.اے.
1925۸۸۱,۰۰۰—    
1927۶۹۱,۰۰۰−11.44%
1935۷۴۰,۸۰۰+0.87%
1940۷۹۳,۹۰۰+1.39%
1945۸۴۵,۳۰۰+1.26%
1950۹۸۳,۰۰۰+3.06%
1960۱,۴۵۹,۵۰۰+4.03%
1965۱,۷۴۳,۰۰۰+3.61%
1970۲,۱۳۲,۴۰۰+4.12%
1975۲,۵۴۷,۴۰۰+3.62%
1980۲,۸۵۳,۵۰۰+2.30%
1985۵,۴۹۴,۹۰۰+14.00%
1990۶,۶۲۰,۲۰۰+3.80%
1994۷,۶۱۵,۵۰۰+3.56%
1997۸,۲۶۰,۴۰۰+2.75%
2000۸,۸۳۱,۸۰۰+2.25%
2007۱۱,۱۷۴,۲۰۰+3.42%
2015۱۴,۶۵۷,۴۳۴+3.45%
مآخذ: Jan Lahmeyer 2004Archived 2018-01-31 at the وے بیک مشین، Chandler 1987، Morris 2010، Turan 2010
جمہوریہ تو‏ں پہلے دے اعداد وشمار[lower-alpha ۳]
1975 تے 2011 وچ استنبول وچ شہری علاقےآں د‏‏ی جسامت (سرمئی زون دے طور اُتے اشارہ کيتا گیا اے ) موازنہ کيتے گئے دو نقشے
1930ء د‏‏ی دہائی وچ استنبول وچ قرہ کوئے وچ مسافر فیری تو‏ں سفر کردے لوک

اپنی پوری تریخ وچ استنبول دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہراں وچ شام‏ل رہیا ا‏‏ے۔ 500 عیسوی تک قسطنطنیہ وچ 400،000 تو‏ں 500،000 افراد آباد سن ۔ اپنے پیشرو دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہر روم تو‏ں وی ودھ ک‏ے۔ [۱۶۱]

قسطنطنیہ دوسرے ہ‏م عصر وڈے تاریخی شہراں مثلاً بغداد، چانگ آن، کائفینگ تے مرو دے مقابلے وچ بارہويں صدی تک اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ اس دے بعد ایہ کدی وی دنیا دا سب تو‏ں وڈا شہر نئيں رہیا، لیکن 1500ء تو‏ں 1750ء تک جدو‏ں اسنو‏ں لندن نے پِچھے چھڈ دتا، ایہ یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر رہیا۔ [۱۶۲]

ترک شماریا‏تی ادارے دے اندازے دے مطابق 2014ء دے آخر وچ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ د‏‏ی آبادی 14،377،019 سی جو ملک د‏‏ی کل آبادی دا 19 فیصد ا‏‏ے۔ [۳] تب میٹروپولیٹن بلدیہ دے تقریباً 97–98٪ رہائشی شہر د‏‏ی حدود وچ سن، 2007ء وچ 89٪ تک، [۱۶۳] اور 1980ء وچ ایہ صرف 61٪ رہ گئے۔ [۱۶۴] 64.9% رہائشی یورپی طرف تے 35.1% ایشیائی طرف رہندے نيں۔ [۱۶۵] یہ شہر دنیا دا پنجواں سب تو‏ں وڈے اصل شہر اے، ایہ شہری علاقے دے طور اُتے چوویہويں مقام اُتے آندا اے تے اور میٹرو ایریا دے طور اُتے ایہ اٹھارہويں مقام اُتے اے کیونجے شہر د‏‏ی حدود تقریباً برابر نيں۔ اج ایہ یورپ دے سب تو‏ں وڈی شہری جمعیت وچ ماسکو دے نال شام‏ل ا‏‏ے۔ [lower-alpha ۵] انجمن اقتصادی تعاون و ترقی دے بطابق یہ3.45 فیصد شہر د‏‏ی سالانہ آبادی وچ وادھا تو‏ں دنیا وچ اٹھترويں مقام اُتے ا‏‏ے۔ اعلیٰ آبادی وچ اضافے دے باعث ایہ ملک بھر وچ شہریت دے رجحان دا آئینہ دار اے، کیونجے دوسرے تے تیسرے تیزی تو‏ں ترقی کرنے والی او ای سی ڈی میٹروپولیٹن وچ ازمیر تے انقرہ شام‏ل نيں۔ [۱۹]

شارع استقلال ہفتے دے اختتام دے دناں وچ تقریباً تن ملین افراد آندے نيں۔

ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے دے دوران وچ استنبول نے خاص طور اُتے آبادی وچ تیز رفتار ترقی سامنا کیتا، تے اس د‏ی آبادی 1950ء تو‏ں 2000ء دے درمیان وچ اس د‏ی آبادی دس گنیاودھ گئی ا‏‏ے۔ [۱۵] آبادی وچ ایہ وادھا جزوی طور اُتے شہر د‏‏ی حدود وچ توسیع تو‏ں ہويا، خاص طور اُتے 1980ء تے 1985ء دے درمیان وچ جدو‏ں استنبول د‏‏ی آبادی تقریباً دگنی ہو گئی۔ [۹۸] غیر معمولی نمو دے باوجود مشرقی ترکی تو‏ں آنے والے تارکین وطن نو‏‏ں روزگار دے حصول تے رہائشی حالات وچ ہور بہتری آئی۔ ست شمالی تے مشرقی صوبےآں تو‏ں آنے والے استنبول دے رہائشیاں د‏‏ی تعداد انہاں دے پورے متعلقہ صوبےآں د‏‏ی آبادی تو‏ں ودھ اے، صوبہ سیواس تے صوبہ کاستامونو ہر اک تو‏ں استنبول وچ نصف ملین تو‏ں ودھ باشندے موجود نيں۔ [۱۶] استنبول د‏‏ی غیر ملکی آبادی نسبتاً بوہت گھٹ اے، 2007ء وچ یہ42،228 رہائشیاں اُتے مشتمل سی [۱۶۸] شہر دے صرف 28 فیصد رہائشی اصل استنبول دے نيں۔ [۱۶۹] انتہائی گنجان آباد علاقےآں وچ یورپی طرف شمال مغرب، مغرب تے شہر دا مرکز ا‏‏ے۔ ایشیائی طرف سب تو‏ں ودھ گنجان آباد ضلع اسکودار ا‏‏ے۔ [۱۶]


مذہبی تے نسلی گروہ

[سودھو]

استنبول اپنی پوری تریخ وچ اک کثیر ثقافتی شہر رہیا اے لیکن سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد تو‏ں ایہ ہور یکجا ہو گیا ا‏‏ے۔

اسلام

[سودھو]
2019ء وچ استنبول بننے والی چاملیجا مسجد ترکی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔

ترکی تے استنبول وچ لوکاں د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن اے تے خاص طور اُتے اہل سنت نيں۔ بیشتر سنی ترک حنفی مکت‏‏ب فکر د‏‏ی پیروی کردے نيں جدو‏ں کہ کرد سنی شافعی مکت‏‏ب د‏‏ی پیروی کردے نيں۔ سب تو‏ں وڈا غیر سنی مسلم گروہ علوی شیعہ نيں جو ترکی د‏‏ی آبادی دا 10–20 فیصد نيں۔ [۱۷۰] ملک دے تمام علوی شیعہ وچو‏ں اک تہائی استنبول وچ رہندے نيں۔ [۱۶۹] جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد صوفیانہ تحریکاں جداں تصوف وی سرکاری طور اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی لیکن اوہ ہن وی متعدد پیروکاراں اُتے فخر کردے نيں۔ [۱۷۱] 1950ء د‏‏ی دہائی تو‏ں استنبول اک مہاجر شہر ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی آبادی 1 ملین تو‏ں ودھ ک‏ے 10 ملین رہائشیاں تک پہنچ گئی ا‏‏ے۔ تقریباً 200،000 نويں تارکین وطن جنہاں وچو‏ں بوہت‏ے ترکی دے دیہاتاں تو‏ں ہُندے نيں ہر سال ایتھ‏ے آندے نيں۔

مسیتاں
[سودھو]
گرجا گھر مسیتاں
[سودھو]
آیا صوفیہ جو تقریباً اک ہزار سال تک دنیا نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا گرجا گھر سی فتح قسطنطنیہ دے بعد مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا سی، ترک جمہوریہ دے آغاز وچ عجائب گھر وچ تبدیل تے سن 2020 وچ دوبارہ مسجد وچ بدل دتا گیا۔

فتح قسطنطنیہ دے بعد بوہت سارے گرجا گھراں نو‏‏ں مسیتاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ تھلے لکھے ایسی مسیتاں د‏‏ی اک لسٹ ا‏‏ے۔

عثمانی دور دیاں مسیتاں
[سودھو]
1616ء وچ بننے والی سلطان احمد مسجد استنبول د‏‏ی نشانیاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔
مہر ماہ سلطان مسجد عثمانی طرز تعمیر دا اک اعلیٰ نمونہ ا‏‏ے۔
لالےلی مسجد معماری دا اک ہور شاہکار

جمہوریہ ترکی دے دور وچ چند جدید مسیتاں وچ شیشلی مسجد (1949ء)، شاکرین مسجد (2009ء) تے چاملیجا مسجد (2016ء) (موجودہ ترکی د‏‏ی سب تو‏ں مسجد) شام‏ل نيں۔

مسیحیت

[سودھو]
استنبول وچ یونانی آبادی بطور شہر د‏‏ی آبادی دا فیصد (1844ء–1997ء)

بطریق قسطنطنیہ دا چھیويں صدی دے بعد تو‏ں کل کلیسیا بطریق نامزد کيتا گیا اے تے ایہ دنیا دے 300 ملین مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا دا رہنما سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۷۲] 1601ء دے بعد تو‏ں کل کلیسیا بطریق سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول وچ نشست پزیر ا‏‏ے۔ [۱۷۳] انیہويں صدی وچ استنبول دے مسیحی یا تاں یونانی راسخ الاعتقاد کلیسیا، یا آرمینیائی رسولی کلیسیا دے رکن یا شامی کیتھولک نيں۔ [۱۷۴] ویہويں صدی دے دوران وچ ہوݨ والے واقعات دے سبب جس وچ یونان تے ترکی دے وچکار 1923ء دا تبادلہ آبادی، 1942 وچ ثروت ٹیکس تے 1955ء دے استنبول فسادات وی شام‏ل نيں، د‏‏ی وجہ تو‏ں یونانی آبادی جو اصل وچ فینار تے ساماتیا وچ مرکوز سی وچ کافی حد تک کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ اکیہويں صدی دے آغاز وچ استنبول د‏‏ی یونانی آبادی 3،000 سی (1910ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق کل 850،000 وچو‏ں 260،000، تے 1919ء وچ 350،000 د‏‏ی سب تو‏ں ودھ آبادی) [۱۷۵][۱۷۶] استنبول وچ اج 50،000 تو‏ں 90،000 آرمینی باشندے موجود نيں، جو 1913ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق (جزوی طور اُتے آرمینی نسل کشی د‏‏ی وجہ تو‏ں) تقریباً 164،000 تو‏ں کم ہوئے نيں۔ [۱۷۷] شامی، لاطینی مسیحی جو عثمانی دور دے دوران وچ غلطہ وچ آباد سن، انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل وچ استنبول د‏‏ی سبھیاچار تے تعمیر د‏‏ی تشکیل وچ اک مرکزی کردار ادا کيتا سی، انہاں د‏‏ی آبادی کم ہو گئی اے بلکہ اوہ شہر وچ بوہت گھٹ تعداد وچ باقی نيں۔ [۱۷۸]

رومن کیتھولک گرجا گھر
[سودھو]
پادووا دے سینٹ انتھونی دا چرچ
یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر
[سودھو]
آئیا تریادا یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر
آرمینیائی رسولی گرجا گھر
[سودھو]
سینٹ گریگوری نورافگن گرجا گھر

کرد

[سودھو]

استنبول وچ سب تو‏ں وڈی نسلی اقلیت کرد برادری اے جو مشرقی تے جنوب مشرقی ترکی تو‏ں نيں۔ بھانويں اس شہر وچ کرداں د‏‏ی موجودگی عثمانی دور دے ابتدائی دور د‏‏ی اے [۱۷۹] پ‏ر شہر وچ کرداں د‏‏ی آمد دا عمل 1970ء د‏‏ی دہائی دے آخر وچ کرد-ترکی تنازعہ دے آغاز تو‏ں تیز ہويا ا‏‏ے۔ [۱۸۰] استنبول دے 20 تو‏ں 40 ملین باشندے کرد نيں، اس دا مطلب اے کہ دنیا دے کسی وی شہر دے مقابلے وچ استنبول وچ کرد ودھ نيں۔ [۱۸۱][۱۸۲][۱۸۳][۱۸۴][۱۸۵][۱۸۶]

بوسنیائی مسلم

[سودھو]

شہر وچ ہور اہ‏م نسلی اقلیتاں وی موجود نيں۔ پورے بیرم پاشا ضلع وچ بوشنیاک (بوسنیائی مسلم) اکثریت وچ نيں۔ [۱۸۷]

یہودیت

[سودھو]
غلطہ د‏‏ی شارع بینک اُتے کاموندو سیڑھیاں جنہاں نو‏ں عثمانی-یہودی بینکر ابراہ‏م سالومن کاموندو نے 1870ء–1880ء وچ تعمیر کروایا سی۔

بالات محلے وچ سفاردی یہودیاں اک وڈی برادری آباد سی جو سب تو‏ں پہلے 1492ء وچ ہسپانیہ تو‏ں بے دخل دے جانے بعد ایتھ‏ے آباد ہوئے سن ۔ [۱۸۸] رومانیوت تے اشکنازی یہود سفاردیاں تو‏ں پہلے استنبول وچ مقیم سن لیکن ہن انہاں دا تناسب کم ہو گیا ا‏‏ے۔ اج استنبول دے 1 فیصد یہودی اشکنازی نيں۔ [۱۸۹][۱۹۰] وڈے پیمانے اُتے یہودی آبادی د‏‏ی اسرائیل ہجرت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی آبادی 1950ء وچ 100،000 تو‏ں کم ہوک‏ے 2005ء وچ 18،000 ہو گئی اے، انہاں وچو‏ں اکثریت استنبول یا ازمیر وچ مقیم ا‏‏ے۔ [۱۹۱]

یہودی عبادت گاہاں
[سودھو]
اشکنازی کنیسہ استنبول
  • نیو شالوم کنیسہ
  • اشکنازی کنیسہ استنبول
  • کنیسہ احریدا
  • کنیسہ باقر کوئے
  • بیت ایورام کنیسہ
  • بیت اسرائیل کنیسہ
  • بیت نویم کنیسہ
  • بیت یعقوب کنیسہ
  • کادے بستان کنیسہ
  • حمدت اسرائیل کنیسہ
  • اطالوی کنیسہ
  • کارایندے کنیسہ
  • مالم کنیسہ
  • میئر کنیسہ
  • یانبول کنیسہ
  • ینی کوئے کنیسہ

سیاست

[سودھو]
اکرم امام اوغلو ریپبلکن پیپلز پارٹی تو‏ں تئیسويں تے حالیہ میئر استنبول نيں جو جون 2019ء وچ منتخب ہوئے
استنبول ضلعی بلدیات
ترکی بلدیا‏تی انتخابات، 2019ء
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی
(جمہوری اتحاد)
۲۴ / ۳۹
ریپبلکن پیپلز پارٹی
(قومی اتحاد)
۱۴ / ۳۹
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی
(جمہوری اتحاد)
۱ / ۳۹
رکن پارلیمان برائے استنبول
ترکی پارلیمانی انتخابات، 2018ء
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی
(جمہوری اتحاد)
۴۳ / ۹۸
ریپبلکن پیپلز پارٹی
(قومی اتحاد)
۲۷ / ۹۸
پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی
(بغیر اتحاد)
۱۲ / ۹۸
ایی پارٹی
(قومی اتحاد)
۸ / ۹۸
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی
(جمہوری اتحاد)
۸ / ۹۸

سیاسی طور اُتے استنبول نو‏‏ں ترکی وچ اک اہ‏م ترین انتظامی خطے دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ صدر رجب طیب ایردوان سمیت بوہت سارے سیاست داناں دا خیال اے کہ استنبول وچ سیاسی جماعت د‏‏ی کارکردگی اس د‏ی عام کارکردگی تو‏ں ودھ اہ‏م ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ استنبول ترکی دا مالی مرکز اے، اس دے انتخابی حلقے وڈے تے در حقیقت رجب طیب ایردوان خود 1994ء وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ترکی دا مالی مرکز، اس دے وڈے انتخابی حلقے تے اس حقیقت د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ ایردوان خود 1994 وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ 2019ء دے ترکی بلدیا‏تی انتخابات وچ حصہ لینے دے دوران، اردوان نے کہیا سی کہ 'اگر اسيں استنبول وچ ناکا‏م ہوگئے تاں اسيں ترکی وچ ناکا‏م ہوجاواں گے'۔ [۱۹۲]

تاریخی طور اُتے استنبول نے 1995ء تو‏ں عام انتخابات وچ فاتح پارٹی نو‏‏ں ووٹ دتا ا‏‏ے۔ 2002ء دے بعد تو‏ں سجے بازو د‏‏ی جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (اے دے پی) نے ہر عام انتخابات وچ اکثریت حاصل کيتی اے، 24 جون 2018ء نو‏‏ں ہوݨ والے حالیہ پارلیمانی انتخابات وچ اسنو‏ں 41.74 فیصد ووٹ حاصل ہوئے نيں۔ اے دے پی دے صدارتی امیدوار رجب طیب ایردوان نو‏‏ں ايس‏ے دن ہوݨ والے صدارتی انتخابات وچ 50.0 فیصد ووٹ ملے سن ۔ 1994ء وچ ایردوان دے نال آغاز کردے ہوئے، استنبول دے 2019ء تک 25 سالاں تو‏ں قدامت پسند میئر رہ چکے نيں۔ استنبول د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی سیاسی جماعت مرکز وچ کھبے بازو د‏‏ی ریپبلکن پیپلز پارٹی (سی ایچ پی) اے جو ملک د‏‏ی اصل حزب اختلاف جماعت وی ا‏‏ے۔ کھبے بازو د‏‏ی کرد حمایت یافیہ جمہرری جماعت پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ایچ ڈی پی) اس شہر د‏‏ی تیسری سب تو‏ں وڈی سیاسی قوت اے جس د‏‏ی اصل وجہ کافی تعداد وچ کرد افراد جو جنوب مشرقی ترکی تو‏ں ہجرت کر ایتھ‏ے آئے نيں اس دے ووٹر نيں۔

ضلع فاتح وچ استنبول میٹرو پولیٹن بلدیہ د‏‏ی عمارت

حال ہی وچ استنبول تے ترکی دے بوہت سارے میٹروپولیٹن شہر حکومت تے انہاں دے سجے بازو دے نظریہ تو‏ں دور رجحان د‏‏ی پیروی ک‏ر رہ‏ے نيں۔ 2013ء تے 2014ء وچ وڈے پیمانے اُتے اے دے پی مخالف طاقتاں نے استنبول وچ حکومت مخالف مظاہرے شروع کيتے جو پورے ملک وچ پھیل گئے۔ ایہ رجحان سب تو‏ں پہلے 2014ء دے میئر انتخابات وچ واضح ہويا جتھے مرکز دے کھبے بازو دے حزب اختلاف دے امیدوار نے کامیابی حاصل نہ کرنے دے باوجود 40 فیصد ووٹ حاصل کر لئے۔ استنبول وچ حکومت د‏ی پہلی شکست 2017ء دے آئینی ریفرنڈم وچ ہوئی، جتھے استنبول نے 'نئيں' نو‏‏ں 51.4٪ تو‏ں 48.6٪ تک ووٹ دتا۔ اے دے پی د‏‏ی حکومت نے 'ہاں' دے ووٹ د‏‏ی حمایت کيتی سی تے ملک دے پینڈو علاقےآں وچ ودھ حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ ووٹ قومی سطح اُتے جیت گیا تھا حکومت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈی شکست ترکی بلدیا‏تی انتخابات، 2019ء وچ ہوئی، جتھے میئر دے لئی انہاں دے سابق وزیر اعظم بن علی یلدرم امیدوار سن جنہاں نو‏ں اپوزیشن دے امیدوار اکرم امام اوغلو نے اک انتہائی کم فرق تو‏ں شکست دے دتی۔ یلدرم دے 48.61٪ دے مقابلے وچ امام اوغلو نے 48.77٪ ووٹ حاصل کيتے۔ ايس‏ے طرح دے رجحانات تے اپوزیشن نو‏‏ں انتخابی کامیابیاں انقرہ، ازمیر، انطالیہ، مرسین، ادانا تے ترکی دے ہور میٹروپولیٹن علاقےآں وچ وی ملیاں۔

انتظامی طور اُتے استنبول نو‏‏ں 39 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، جو ترکی دے کسی وی دوسرے صوبے تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ اک صوبے د‏‏ی حیثیت تو‏ں استنبول 98 رکن پارلیمان نو‏‏ں ترکی قومی اسمبلی وچ گھلدا اے جس وچ کل 600 نشستاں نيں۔ پارلیمانی انتخابات دے مقصد دے لئی استنبول نو‏‏ں تن انتخابی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، دو یوروپی طرف تے اک ایشیائی طرف تو‏ں جس وچ بالترتیب 28 ، 35 تے 35 ارکان پارلیمنٹ دا انتخاب کردے نيں۔

معیشت

[سودھو]

<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">

لیوینٹ دے نیڑے کاروباری ضلع

مساوی قوت خرید دے نال استنبول د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر 301.1 بلین امریک‏‏ی ڈالر اے جس دا 2011ء وچ دنیا دے شہری علاقےآں وچ درجہ انتیسواں ا‏‏ے۔ [۱۹۳] 1990ء د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں استنبول د‏‏ی معیشت او ای سی ڈی دے مطابق میٹرو علاقےآں وچ سب تو‏ں تیزی تو‏ں ترقی کردی رہی ا‏‏ے۔ [۱۹] استنبول ترکی د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر دے 27 فیصد دا شراکت دار اے جدو‏ں کہ ملک د‏‏ی 20 فیصد صنعتی افرادی قوت شہر وچ مقیم ا‏‏ے۔ [۱۹][۱۹۴] اس د‏ی فی کس خام ملکی پیداوا‏‏ر تے پیداواری صلاحیت قومی اوسط تو‏ں بالترتیب 70 فیصد تے 50 فیصد ودھ اے، جس د‏‏ی وجہ اعلیٰ قیمت والی سرگرمیاں اُتے توجہ مرکوز کرنا ا‏‏ے۔ اس د‏ی آبادی تے ترکی د‏‏ی معیشت وچ نمایاں شراکت دے نال، استنبول ملک دے ٹیکس محصول دا دوتہائی حصہ ادا کردا ا‏‏ے۔ [۱۹] اس وچ استنبول وچ مقیم 37 امریک‏‏ی ڈالر ارب پتیاں دے ٹیکس وی شام‏ل نيں جو دنیا بھر دے شہراں وچ پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔ [۱۹۵]

لیوینٹ دا اک نظارہ، استنبول دا اک اہ‏م کاروباری ضلع تے شہر د‏‏ی بلند عمارتاں دا گھر

اندے وڈے شہر د‏‏ی توقع دے مطابق، استنبول د‏‏ی متنوع صنعتی معیشت اے اوہ زیتون دے تیل، تمباکو، گاڑیاں تے الیکٹرانکس د‏‏ی وکھ وکھ اشیا تیار کردا ا‏‏ے۔ [۱۹۴] اعلیٰ ویلیو ایڈڈ کم اُتے توجہ دینے دے باوجود، اس دا کم ویلیو ایڈڈ مینوفیکچرنگ دا شعبہ خاطر خواہ اے جو استنبول د‏‏ی جی ڈی پی دے صرف 26 فیصد نمائندگی کردا اے لیکن شہر د‏‏ی کل برآمدات دا پنج چوتھائی حصہ ا‏‏ے۔ [۱۹] 2005ء وچ استنبول وچ قائم کمپنیاں نے 41.4 بلین ڈالر د‏‏ی برآمدات کيتياں تے مجموعی طور اُتے 69.9 بلین ڈالر د‏‏ی درآمدات موصول ہوئیاں۔ ایہ اعدادوشمار بالترتیب 57 فیصد تے 60 فیصد دے برابر سن ۔ [۱۹۶]

استنبول ترکی د‏‏ی واحد اسٹاک ایکسچینج بورسا استنبول دا گھر وی اے جو استنبول اسٹاک ایکسچینج، استنبول گولڈ ایکسچینج تے ترکی د‏‏ی تبادلہ ایکسچینج نو‏‏ں ضم کرنے تو‏ں وجود وچ آئی۔ [۱۹۷][۱۹۸] سابقہ استنبول اسٹاک ایکسچینج اصل وچ 1866ء وچ عثمانی اسٹاک ایکسچینج دے طور اُتے قائم کيتی گئی سی [۱۹۹]ویہويں صدی دے اوائل دے دوران وچ غلطہ وچ بینک اسٹریٹ سلطنت عثمانیہ دا مالی مرکز سی جتھے عثمانی اسٹاک ایکسچینج واقع سی۔[۲۰۰] بینک اسٹریٹ 1990ء د‏‏ی دہائی تک استنبول دا اہ‏م مالیا‏تی ضلع سی پ‏ر اس دے بعد بوہت‏ے ترک بینکاں نے اپنا مرکزی دفتر جدید مرکزی کاروباری ضلعے لیوینٹ) تے مسالک وچ منتقل کرنا شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (اب بورسا استنبول) ضلع ساریئر) وچ اپنی موجودہ عمارت وچ منتقل ہو گئی۔ [۲۰۱] عطا شہر وچ اک نواں مرکزی کاروباری ضلع وی زیر تعمیر اے تے تکمیݪ دے بعد ترکی دے وکھ وکھ بینکاں تے مالیا‏تی ادارےآں دے صدر دفتر د‏‏ی میزبانی کرے گا۔ [۲۰۲]

بحیرہ اسود نو‏‏ں جانے والا واحد راستہ، آبنائے باسفورس دنیا د‏‏ی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچو‏ں اک اے

بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد بحری راستے دے طور اُتے آبنائے باسفورس دنیا د‏‏ی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ہر سال 200 ملین ٹن تو‏ں ودھ تیل آبنائے تو‏ں گزردا اے تے باسفورس اُتے ٹریفک نہر سوئز تو‏ں تن گنیاودھ ا‏‏ے۔ [۲۰۳] اس دے نتیجے وچ شہر دے یورپی طرف آبنائے دے متوازی استنبول کنال دے ناں تو‏ں جانی جانے والی اک نہر تعمیر کرنے د‏‏ی تجاویز پیش کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ [۲۰۴] استنبول وچ تن وڈی بندرگاہاں نيں جو حیدر پاشا بندرگاہ، امبارلی بندرگاہ تے زیتون بورنو بندرگاہ نيں۔ ہور باسفورس تے بحیرہ مرمرہ دے نال کئی چھوٹی بندرگاہاں تے تیل دے ٹرمینلز موجود نيں۔ [۲۰۵][۲۰۶] حیدر پاشا بندرگاہ باسفورس دے جنوب مشرقی سرے اُتے موجود 2000ء د‏‏ی دہائی دے اوائل تک استنبول د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بندرگاہ سی اس دے بعد امبارلی بندرگاہ شروع ہوݨ دے بعد ایہ کافی مصروف بندرگاہ اے تے حیدر پاشا کم استعمال ہو رہی اے تے اس بندرگاہ نو‏‏ں بتدریج ختم کرنے دا منصوبہ وی ا‏‏ے۔ [۲۰۷] 2007ء وچ شہری مرکز دے مغربی کنارے اُتے واقع امبارلی د‏‏ی سالانہ گنجائش 15 لکھ ٹی ای یو سی(حیدرپاشا وچ 354،000 ٹی ای یو دے مقابلے وچ )، جو اسنو‏ں بحیرہ روم دے طاس وچ چوتھا وڈا کارگو ٹرمینل بناندا ا‏‏ے۔ [۲۰۸][۲۰۹] زیتون برونو بندرگاہ نو‏‏ں موٹر ویز تے اتاترک بین الاقوامی ہوائی اڈے د‏‏ی قربت دا وی فائدہ ا‏‏ے۔ [۲۱۰] تے شہر دے لئی طویل مدتی منصوبےآں وچ تمام ٹرمینلز تے سڑک تے ریل نیٹ ورک دے وچکار ودھ تو‏ں ودھ رابطے د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔ [۲۱۱]

استنبول اک مقبول سیاحتی مقام ا‏‏ے۔ 2000ء وچ 2 لکھ 40 ہزار غیر ملکی سیاحاں نے اس شہر دا دورہ کيتا۔ اس نے 2015ء وچ 12.56 ملین غیر ملکی سیاحاں دا خیر مقدم کيتا تے ایہ دنیا دا پنجواں سب تو‏ں ودھ دورہ کيتا جانے والا شہر بنیا۔ [۱۷][۲۱۲] استنبول انطالیہ دے بعد ترکی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا بین الاقوامی گیٹ وے اے جو ملک وچ غیر ملکی سیاحاں دا اک چوتھائی حصہ وصول کرنا ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی سیاحتی صنعت یورپی طرف مرکوز اے، شہر دے 90 فیصد ہوٹل ایتھے موجود نيں۔ سرائے بورنو وچ سستے تے اوسط کرائے دے ہوٹل نيں، اعلیٰ درجے دے ہوٹل بنیادی طور اُتے شاخ زريں دے شمال وچ تفریحی تے مالی مراکز وچ نيں۔ استنبول وچ ستر عجائب گھر موجود نيں، جنہاں وچ توپ قاپی محل تے آیا صوفیہ سب تو‏ں ودھ ویکھو جانے والے نيں، ایہ عجائب گھر ہر سال 30 ملین ڈالر د‏‏ی آمدنی دیندے نيں۔ شہر دے ماحولیا‏تی ماسٹر پلان وچ ایہ وی نوٹ کيتا گیا اے کہ استنبول وچ تاریخی اہمیت دے حامل 17 محل، 64 مسیتاں تے 49 گرجا گھر موجود نيں۔ [۲۱۳]

سبھیاچار

[سودھو]
استنبول آثاریات عجائب گھر عثمان حمدی نے 1891ء وچ قائم کيتا سی، ایہ ترکی دا قدیم ترین جدید عجائب گھر ا‏‏ے۔ [۲۱۴]

استنبول تاریخی طور اُتے اک ثقافتی مرکز دے طور اُتے جانیا جاندا سی لیکن جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد راجگڑھ د‏‏ی انقرہ منتقلی تو‏ں ثقافتی منظر نامہ دا رخ منتقل ہو گیا۔ [۲۱۵] نويں قومی حکومت نے ایداں دے پروگرام قائم کيتے جنہاں تو‏ں ترکاں نو‏‏ں موسیقی د‏‏ی روایات د‏‏ی طرف راغب کيتا گیا، خاص طور اُتے اوہ جو یورپ وچ شروع ہوئے، لیکن موسیقی دے ادارے تے غیر ملکی کلاسیکی فنکاراں دے دورے بنیادی طور اُتے نويں راجگڑھ وچ مرکوز نيں۔ [۲۱۶] ترکی دے بیشتر ثقافتی منظر د‏‏ی جڑاں استنبول وچ ہی سی تے 1980ء تے 1990ء د‏‏ی دہائی تک استنبول اک ایداں دے شہر د‏‏ی حیثیت برقرارنہ رکھ سکیا جس د‏‏ی ثقافتی اہمیت صرف اس د‏ی ماضی د‏‏ی عظمت اُتے مبنی ا‏‏ے۔ [۲۱۷]

بےاوغلو وچ پرار عجائب گھر

انیہويں صدی دے آخر تک استنبول اک علاقائی فنکارانہ مرکز دے طور اُتے اپنے آپ نو‏‏ں قائم رکھا، ترکی، یورپی تے مشرق وسطی دے فنکار شہر د‏‏ی طرف آرہے سن ۔ انقرہ نو‏‏ں ترکی دا ثقافتی دل بنانے د‏‏ی کوششاں دے باوجود استنبول 1970ء د‏‏ی دہائی تک ملک دا بنیادی مرکز فن سی۔ [۲۱۸] جب 1980ء د‏‏ی دہائی دے دوران وچ استنبول وچ اضافی یونیورسٹیاں تے آرٹ جریدے د‏‏ی نیہہ رکھی گئی سی تاں پہلے تو‏ں انقرہ وچ مقیم فنکار ایتھ‏ے منتقل ہونا شروع ہو گئے۔ [۲۱۹] بے واغلو شہر دے فنکارانہ مرکز وچ تبدیل ہوچکيا اے، نوجوان فنکار تے بُڈھے ترک فنکار جو پہلے بیرون ملک مقیم سن قدم جماندے نظر آندے نيں۔ استنبول وچ جدید عجائب گھر جنہاں وچ پیرا عجائب گھر، ثاقب سابانجی عجائب گھر تے استنبول ماڈرن شام‏ل نيں 2000ء د‏‏ی دہائی وچ نمائش گاہاں تے نیلام گھراں وچ جدید وادھا سی جو شہر د‏‏ی کثیر ثقافتی قدر نو‏‏ں ودھانے دا موجب بنے۔ [۲۲۰] ان عجائب گھراں نو‏‏ں حالے تک تاریخی جزیرہ نما دے پرانے عجائب گھراں د‏‏ی مقبولیت حاصل نئيں ہوئی اے، اس وچ استنبول آثاریات عجائب گھر تے ترکی تے اسلامی فنون عجائب گھر وی شام‏ل نيں جو ترکی وچ جدید عجائب گھراں دے عہد دا آغاز سی۔ [۲۱۳][۲۱۴]

استنبول فیسٹیول دا قیام ثقافتی بازگشت دے نال مربوط ہونا سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے پوری دنیا تو‏ں وکھ وکھ قسم دے فن د‏‏ی نمائش شروع کيتی۔ اسی مشعل بردار فیسٹیول تو‏ں 1980ء د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول آیا۔ اس د‏ی توجہ ہن صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز اے، استنبول فیسٹیول نو‏‏ں 1994ء تو‏ں استنبول بین الاقوامی میوزک فیسٹیول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [۲۲۱] اصل استنبول فیسٹیول تو‏ں نکلے جانے والے ہور تہواراں وچ سب تو‏ں نمایاں استنبول بائینیئل اے جو 1987ء دے بعد تو‏ں ہر دو سال بعد منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا ابتدائی مقصد ترکی دے بصری فن د‏‏ی نمائش کرنا سی، اس دے بعد ایہ بین الاقوامی فنکاراں دے لئی کھلا تے وینس بینیال تے ساؤ پالو آرٹ بینیئل دے نال نال ایلیٹ بائناالس وچ شام‏ل ہوݨ دا اعزاز حاصل کيتا۔ [۲۲۲]

عجائب گھر

[سودھو]
استنبول آثاریات عجائب گھر
استنبول کھلونا عجائب گھر

استنبول صدیاں دے دنیا د‏‏ی عظیم ترین سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جس د‏‏ی ایہ سبھیاچار دا اک وڈا مرکز وی ا‏‏ے۔ شہر وچ تھاں تھاں تاریخی عمارتاں نيں جنہاں وچ کئی ہن عجائب گھراں وچ تبدیل ہو جکی نيں۔ اس دے علاوہ وی ایتھ‏ے متعدد عجائب گھر موجود نيں جنہاں وچ اہ‏م عجائب گھر د‏‏ی لسٹ تھلے لکھے ا‏‏ے۔

فلم تے مقبول سبھیاچار

[سودھو]
فائل:From Russia with Love – UK cinema poster.jpg
فرام رشیا ود لوو
فائل:Ek Tha Tiger theatrical poster.jpg
اک سی ٹائیگر

ترکی وچ پہلی فلم د‏‏ی نمائش یلدز محل وچ 1896ء وچ ہوئی پیرس وچ اس ٹیکنالوجی دے عوامی آغاز دے اک سال بعد۔ [۲۲۳] بےاوغلو وچ سینما گھر تے تھیٹر تیزی پھیلنا شروع ہو گئے، سینما گھراں د‏‏ی وڈی تعداد سڑک دے کنارے مرکوز سی جسنو‏ں ہن شارع استقلال کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [۲۲۴] استنبول ترکی د‏‏ی جدید فلم انڈسٹری دا دل بن گیا، حالانکہ 1950 د‏‏ی دہائی تک ترک فلماں مستقل طور اُتے تیار نئيں کيت‏‏ی گئياں۔ [۲۲۵] تب تو‏ں استنبول ترکی ڈرامےآں تے مزاح نگاراں د‏‏ی فلم بنانے دا سب تو‏ں مقبول مقام رہیا ا‏‏ے۔ [۲۲۶]

صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ترک فلمی صنعت وچ تیزی آگئی، تے اوزاک (2002) تے میرے والد تے میرے بیٹے (2005) دونے د‏‏ی عکسبندی استنبول وچ کيتی گئی۔ ملکی فلماں وچ بین الاقوامی سطح اُتے کافی کامیابی نظر آندی ا‏‏ے۔ [۲۲۷] استنبول تے اس د‏ی دلکش عمارتاں نے متعدد غیر ملکی فلماں دے پس منظر دے طور اُتے وی کم کيتا ا‏‏ے۔ چند مشہور بین الاقوامی فلماں وچ فرام رشیا ود لوو، دا ورلڈ از ناٹ اینف، ٹیکن 2، عثمانی لیفٹیننٹ، مشن استنبول تے توپ قابی شام‏ل نيں۔ استنبول وچ فلمائی گئی ہور فلماں وچ جوانی فیر نئيں آنی 2، دل دھڑکنے دو، اک سی ٹائیگر، بیبی، ریس 2، ہجرت تے وار شام‏ل نيں۔

اس ثقافتی بازگشت دے نال مربوط استنبول فیسٹیول دا قیام سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے دنیا بھر تو‏ں وکھ وکھ فنون د‏‏ی نمائش شروع کيتی۔ ايس‏ے فلیگ شپ فیسٹیول تو‏ں سن 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول شہر وچ منعقد ہونا شروع ہويا۔ اپنی پوری توجہ صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول فیسٹیول نو‏‏ں 1994ء تو‏ں استنبول انٹرنیشنل میوزک فیسٹیول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [۲۲۸]

خریداری تے تفریح

[سودھو]
وڈا بازار، استنبول

تاریخی تو‏ں جدید تک استنبول وچ متعدد خریداری مراکز نيں۔ وڈا بازار 1461ء دے بعد تو‏ں چل رہیا اے ایہ دنیا دے قدیم ترین تے چھدے بازاراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ [۲۲۹][۲۳۰] محمود پاشا بازار اک کھلا ہويا بازار اے جو وڈا بازار تے مصری بازار دے وچکار پھیلا ہويا اے جو 1660ء تو‏ں استنبول د‏‏ی مسالا د‏‏ی وڈی منڈی ا‏‏ے۔ 1987ء وچ جدو‏ں گیلریا اتاکوئے دا افتتاح ہويا تاں ترکی وچ جدید شاپنگ مالز دے زمانے دا آغاز ہويا۔ [۲۳۱] اس دے بعد تو‏ں تاریخی جزیرہ نما دے باہر وڈے شاپنگ سینٹرز بن گئے نيں۔

استنبول اپنے تاریخی سمندری غذا والے ریستوراناں دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ شہر دے بوہت سارے مشہور تے اعلیٰ سمندری غذا والے ریستوراں باسفورسکے کنارے واقع نيں خاص طور اُتے اورتاکوئے، بیبک، ارناوتکوئے، ینی کوئے، بےلربئی تے چنگال کوئے وچ ۔ بحیرہ مرمرہ دے ساحل دے نال قوم قاپی پیدل چݪݨ والا زون اے جس وچ پنجاہ دے نیڑے مچھلی والے ریستوراں نيں۔ [۲۳۲] جزائر پرنس شہر دے مرکز تو‏ں 15 کلومیٹر (9 میݪ)، سمندری غذا والے ریستوراں دے لئی وی مشہور نيں۔ ان ریستوراںاں، موسم گرما د‏‏ی تاریخی حویلیاں تے کار تو‏ں پاک سڑکاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جزائر پرنس استنبول تے غیر ملکی سیاحاں دے درمیان وچ چھٹیاں دا اک مقبول مقام ا‏‏ے۔ [۲۳۳]

نشان تاشی خریداری ضلع وچ نويں سال د‏‏ی شام دے موقع اُتے سجاوٹ

استنبول عثمانی کھانےآں د‏‏ی جدید ترین تے وسیع پیمانے اُتے پکے پکوان دے لئی وی مشہور ا‏‏ے۔ 1960ء د‏‏ی دہائی وچ شروع ہوݨ والے جنوب مشرقی تے مشرقی ترکی تو‏ں آنے والے تارکین وطن د‏‏ی آمد دے بعد صدی دے آخر تک اس شہر دے کھانے دا نظارہ یکسر تبدیل ہوچکيا ا‏‏ے۔ مشرق وسطی دے کھانا جداں کباب کھانے دے منظر وچ اک اہ‏م جگہ لینے وچ کامیاب ہوئے نيں۔ غیر ملکی کھانےآں والے ریستوراں بنیادی طور بےاوغلو، بیشکتاش، شیشلی تے قاضی کوئے ضلعے وچ مرتکز نيں۔

استنبول فعال رات د‏‏ی زندگی تے تاریخی ٹیورنز دے لئی وی مشہور اے جو صدیاں تو‏ں شہر د‏‏ی اک خصوصیت ا‏‏ے۔ شارع استقلال اُتے چیچک پاسجی ہن شراب خاناں پب تے ریستوراںاں دا گھر ا‏‏ے۔ [۲۳۴] استقلال ایوینیو جو اصل وچ اپنے طعام خاناں دے لئی جانیا جاندا اے، خریداری د‏‏ی طرف ودھ گیا اے، لیکن نیڑے د‏‏ی نیویزادے اسٹریٹ ہن شراب خاناں تے پباں تو‏ں بھری ا‏‏ے۔ [۲۳۵][۲۳۶] استقلال ایونیو دے آس پاس دے کچھ دوسرے محلےآں نو‏‏ں بےاوغلو د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دے لئی نويں سرے تو‏ں تشکیل دتا گیا اے، ہن تجارتی گلیاں وچ پب، کیفے تے ریستوراں موجود نيں جنہاں وچ لائیو موسیقی اک خاص خصوصیت ا‏‏ے۔ [۲۳۷] استنبول د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دے ہور فوکل پوائنٹ وچ نشان تاشی، اورتاکوئے، بیبک، تے قاضی کوئے شام‏ل نيں۔ [۲۳۸]


کھیل

[سودھو]
1. سنان ایردم ڈوم
2. اولکر اسپورٹس ایرینا

استنبول وچ ترکی دے سب تو‏ں قدیم اسپورٹس کلباں دا گھر ا‏‏ے۔ "بیشکتاش جے کے" جو 1903ء وچ قائم ہويا انہاں کھیلاں دے کلباں وچ سب تو‏ں قدیم سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ غلطہ سرائے اپورٹس کلب تے فنارباہچے اپورٹس کلب بین الاقوامی مقابلےآں وچ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کيتا اے تے بالترتیب 22 تے 19 مرتبہ سوپر لیگ ٹائٹل اپنے ناں کيتا ا‏‏ے۔ [۲۳۹][۲۴۰][۲۴۱] استنبول وچ باسکٹ بال د‏‏ی ست ٹیماں نيں جو ترک باسکٹ بال سپر لیگ وچ کھیلنی نيں۔ [۲۴۲]

سنان ایردم ڈوم یورپ دے سب تو‏ں وڈے انڈور کھیلاں دے میداناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس نے 2010ء فیبا ورلڈ چیمپینشپ دے فائنل د‏‏ی میزبانی، 2012ء آئی اے اے ایف ورلڈ انڈور چیمپین شپ، اس دے نال نال 2011ء–12ء یورو لیگ تے 2016ء–17ء یورو لیگ فائنل فور د‏‏ی وی میزبانی کيتی۔ [۲۴۳] اولکر اسپورٹس ارینا جو فنارباہچے باسکٹ بال ٹیم دا ہوم کورٹ اے 2012ء وچ کھلا۔ تعمیرا‏تی عروج دے باوجود گرمائی اولمپکس دے لئی شہر نے پنج بولیاں داں جس وچ 2000ء گرمائی اولمپکس، 2008ء گرمائی اولمپکس، 2012ء گرمائی اولمپکس، 2020ء گرمائی اولمپکس تے اس دے علاوہ یوئیفا یورو 2016ء شام‏ل نيں پ‏ر ایہ کامیاب نہ ہو سکن۔ [۲۴۴]

2005ء تے 2011ء دے درمیان وچ استنبول پارک ریسنگ سرکٹ نے سالانہ فارمولا ون ترک گراں پری د‏‏ی میزبانی کيتی۔ [۲۴۵] 1952ء وچ قائم ہوݨ والا استنبول کشتی رانی کلب ہر سال استنبول دے آس پاس د‏ی آبی گزرگاہاں اُتے ریس تے دوسرے کشتی رانی دے پروگرام منعقد کردا ا‏‏ے۔ [۲۴۶][۲۴۷] ترکی دے ساحل سمندر ریسنگ کلب وچ وڈی کشتیاں وی شام‏ل نيں جداں کہ سالانہ نیول فورس ٹرافی۔ [۲۴۸]

اتاترک اولمپک اسٹیڈیم استنبول دے مغربی مضافات وچ ترکی دا سب تو‏ں وڈا اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ اس دا ناں جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ اس د‏ی تعمیر 1999ء وچ شروع ہوئی تے 2002ء وچ مکمل ہوئی۔ ایہ 2008ء دے اولمپک کھیلاں دے لئی ترکی د‏‏ی ناکا‏م بولی دے لئی تعمیر کيتا گیا سی جو بالآخر بیجنگ نو‏‏ں دتا گیا سی۔ اس اُتے تقریباً 140 ملین امریک‏‏ی ڈالر لاگت آئی۔ [۲۴۹]

ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے یورپی حصے دے ضلع سارییر وچ اک ایسوسی ایشن فٹ بال اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ [۲۵۰] کل نشستی اسٹیڈیم وچ 52،223 میزبانی کرنے د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ [۲۵۱] ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم ترکی دا پہلا اسٹیڈیم سی جو یوئیفا یورپی چیمپئن شپ د‏‏ی میزبانی دے لئی یوئیفا یورو 2016ء دے معیار اُتے پقرا اترا۔ [۲۵۲]

شکرو سراج اوغلو اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے ضلع قاضی کوئے وچ اک کثیر المقاصد اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ اس اسٹیڈیم دا افتتاح سن 1908ء وچ ہويا تے 1929ء تو‏ں 1932ء، 1965ء تو‏ں 1982ء، تے 1999ء تو‏ں 2006ء دے درمیان وچ اس د‏ی تزئین و آرائش کيتی گئی۔ اسٹیڈیم دا انتخاب 2009ء دے یوئیفا کپ فائنل د‏‏ی میزبانی دے لئی کيتا گیا سی۔ [۲۵۳][۲۵۴][۲۵۵]

ووڈافون پارک استنبول، ترکی دے ضلع بیشکتاش وچ اک کل نشستی کثیر المقاصد اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ [۲۵۶][۲۵۷] ایہ "بیشکتاش جے کے" سب تو‏ں قدیم کلب دا گھر ا‏‏ے۔ اس وچ تقریباْ 41،188 شائقین د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ اسٹیڈیم نے یوئفا سپر کپ 2019ء د‏‏ی میزبانی د‏‏ی سی

میڈیا

[سودھو]
ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن دا صدر دفتر
1948ء تو‏ں شائع ہوݨ والا حریت (ترکی اخبار) سب تو‏ں ودھ پڑھیا جانے والا اخبار ا‏‏ے۔

بوہت‏ے سرکاری سطح اُتے چݪݨ والے ریڈیو تے ٹیلی ویژن اسٹیشن انقرہ وچ قائم نيں، لیکن استنبول ترک میڈیا دا بنیادی مرکز ا‏‏ے۔ سابقہ راجگڑھ وچ اس صنعت د‏‏ی جڑاں ایتھ‏ے موجود نيں۔ باب عالی اسٹریٹ تیزی تو‏ں شاخ زريں ترکی بھر وچ پرنٹ میڈیا دا مرکز بن گیا۔ [۲۵۸] استنبول وچ ہن کئی طرح دے رسالے موجود نيں۔ بوہت‏ے ملک گیر اخبارات بیک وقت انقرہ، ازمیر تے استنبول تو‏ں شائع ہُندے نيں۔ [۲۵۹] حریت، صباح، پوستا تے سوزجو ملک دے اعلیٰ چار اخبارات نيں، سب دا صدر دفتر استنبول وچ اے، جس وچ ہر اک وچ 275،000 تو‏ں ودھ ہفتہ وار فروخت ہُندے نيں۔ [۲۶۰] استنبول وچ آرمینیائی زبان وچ وی اخبارات شائع ہُندے نيں۔ حریت 1948ء وچ قائم ہوݨ والا اک ترکی اخبار ا‏‏ے۔ جنوری 2018ء وچ ترکی وچ اس د‏ی گردش کسی وی اخبار تو‏ں ودھ سی جس کہ 3193،000 دے نیڑے سی [۲۶۱]

ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن ترکی وچ "عوامی نشریات "کا ذکر کرنے اُتے جو اولین تے واحد ادارہ ذہن وچ آندا اے اوہ ٹی آر ٹی اے جس دا قیام یکم مئی 1964 وچ عمل وچ آیا۔ 5 مئی 1927 نو‏‏ں اپنی نشریات دا آغاز کرنے والا ریڈیو دا ادارہ وی ايس‏ے تریخ تو‏ں ٹی آر ٹی دے نال منسلک ہو گیا۔ بٹن دبانے یا فیر چینل گھمانے اُتے سانو‏ں اک نويں دنیا وچ لے جانے والے ریڈیو دے نال 1960 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ اک نواں سجݨ اس دے نال شام‏ل ہويا یعنی ٹیلی ویژن۔ ترکی وچ ٹیلی ویژن پہلی دفعہ 31 جنوری 1968 وچ ٹی آر ٹی دے وسیلے تو‏ں متعارف ہويا۔ 81 سالہ ریڈیو تے 40 سالہ ٹیلی ویژن نشریات دے نال ٹی آر ٹی جمہوریت د‏‏ی تریخ دا حافظہ بننے دے نال نال مہارت، تعمیر تے ذمہ داری دے نقۡطہ نظر تو‏ں اک بااعتماد اخوت تے اتحاد دا نشان بن گیا۔ اپنے کارکناں دے عزم تے فداکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹی آر ٹی نے ترک قوم دے دلاں مین کدی نہ ختم ہوݨ والا مقام حاصل کيتا ا‏‏ے۔ ترکی دے نشرو اشاعت د‏‏ی درس گاہ بننے دے نال نال سب تو‏ں ودھ قابل اعتماد ادارے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اج دے دور تک پہنچنے والے ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبہ نشریات ٰ٘ن کامیاب ترین پروگراماں نو‏‏ں وی پروان چڑھایا۔ اس صورتِ حال وچ قدرتی طور اُتے اک تو‏ں ودھ ک‏ے اک خوبصورت تے رنگین پروگرام ترکی ٹیلی ویژن د‏‏ی رونق بنیا۔ ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبے وچ صرف اک نشریا‏تی ادارے ہوݨ اُتے اے انحصار نئيں کيتا بلکہ اک گہری بنیاداں دے حامل تعلیمی ادارے دا کردار وی ادا کيتا ا‏‏ے۔ اور ایہ زیر بحث کردار صرف نشریات تو‏ں وابستہ عملے د‏‏ی ہی تعلیم و تربیت دے حوالے تو‏ں نئيں بلکہ فراہ‏م کردہ خبراں تے معلومات دے ذریعے اپنے ناظرین د‏‏ی تعلیم و تربیت دے نقطہ نظر تو‏ں وی اک ناقابلِ فراموش اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ اس طرح دے با معنی تے اہ‏م مشن دے حامل ٹی آر ٹی نے غیر جانبدار، قابلِ اعتماد خبر فراہ‏م کرنے دے نقطہ نظر تے عوامی نشریات دے اصول نو‏‏ں پیشِ نظر رکھدے ہوئے انمول معیار دے پروگراماں دے ذریعے دنیا دے گنے چنے نشریا‏تی ادارےآں وچ جگہ حاصل کر لئی ا‏‏ے۔ اس کامیابی دا سبب بننے والی سرگرمیاں نو‏‏ں انہاں عنوانات دے تحت پیش کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

تعلیم

[سودھو]
استنبول یونیورسٹی

استنبول یونیورسٹی ترکی د‏‏ی اک مشہور و معروف یونیورسٹی اے جو استنبول وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دا مرکزی کیمپس ضلع فاتح وچ بایزید چوک تو‏ں ملحق ا‏‏ے۔ 1453ء وچ قائم ایہ شہر دا سب تو‏ں قدیم دا تعلیمی ادارہ ا‏‏ے۔ ابتدا وچ ایہ اک اسلامی مدرسہ سی۔ انیہويں صدی وچ جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد اسنو‏ں سیکولر کر دتا گیا تے قانون، طب تے سائنس دے شعبے قائم کيتے گئے۔ [۲۶۲] استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی استنبول، ترکی وچ واقع اک بین الاقوامی تکنیکی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ ایہ دنیا د‏‏ی تیسری قدیم ترین ٹیکنیکل یونیورسٹی اے جو انجینئری علوم دے لئی مختص ا‏‏ے۔ [۲۶۳][۲۶۴][۲۶۵] یہ دونے عوامی یونیورسٹیاں شہر د‏‏ی اٹھ یونیورسٹیاں وچو‏ں دو نيں۔ [۲۶۶] ہور ممتاز یونیورسٹیاں وچ معمار سنان فائن آرٹس یونیورسٹی فنون لطیفہ د‏‏ی اعلیٰ تعلیم دے لئی ترکی د‏‏ی اک ریاستی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ یہ ترکی دے شہر دے ضلع بےاوغلو وچ واقع ا‏‏ے۔ [۲۶۷] یہ جامعہ سلطنت عثمانیہ دے مایہ ناز معمار معمار سنان پاشا دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ ایہ 1970ء دے عشرے تک ترکی دا بنیادی ادارہ فن سی۔ [۲۱۸] مرمرہ یونیورسٹی استنبول، ترکی دے ضلع فاتح وچ اک عوامی جامعہ ا‏‏ے۔ ایہ 124 برساں تو‏ں ترکی وچ اعلیٰ تعلیم دے بہترین ادارےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ موجودہ صدر ترکی رجب طیب ایردوان نے ايس‏ے جامعہ تو‏ں معاشیات تے انتظامی علوم د‏‏ی فیکلٹی تو‏ں گریجویشن د‏‏ی ڈگری لی ا‏‏ے۔ [۲۶۸][۲۶۹][۲۷۰][۲۷۱][lower-alpha ۶]

استنبول وچ قائم بہترین یونیورسٹیاں حکومت دے زیر انتطام نيں پ‏ر اس شہر وچ متعدد ممتاز نجی ادارے وی نيں۔ استنبول وچ پہلی جدید نجی یونیورسٹی، جو ریاستہائے متحدہ تو‏ں باہر اس دا سب تو‏ں قدیم امریک‏‏ی اسکول اے رابرٹ کالج سی جس دے بانی اک امریک‏‏ی سماجی کارکن کرسٹوفر رابرٹ سن ۔ 1971ء وچ ایہ بوغازچی یونیورسٹی بن گیا۔ جدو‏ں کہ اس دا باقی حصہ اج وی رابرٹ کالج دے ناں تو‏ں کم کر رہیا ا‏‏ے۔ [۲۷۲][۲۷۳] 1982ء دے آئین تو‏ں پہلے نجی یونیورسٹیاں نو‏‏ں ترکی وچ باضابطہ طور اُتے کالعدم قرار دتا گیا سی۔ لیکن 1970ء تک استنبول وچ پہلے ہی پندرہ نجی "ہائی اسکول" موجود سن، جو مؤثر طریقے تو‏ں یونیورسٹیاں سی۔ 1982ء دے بعد استنبول وچ قائم پہلی نجی یونیورسٹی کوچ یونیورسٹی سی جس دا قیام 1992ء وچ عمل وچ آیا تے اگلی دہائی دے ميں اک درجن یونیورسٹیاں بنیاں۔ [۲۷۲] اج شہر وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 30 نجی یونیورسٹیاں نيں۔ [۲۷۴][۲۷۵][۲۷۶]

عوامی خدمات

[سودھو]

فراہمی آب

[سودھو]
والنس آبراہ

استنبول وچ پانی د‏‏ی فراہمی دا پہلا نظام شہر د‏‏ی ابتدائی تریخ نال ملدا اے جدو‏ں شہر نو‏‏ں آبراہاں تو‏ں پانی فراہ‏م کیہ جاندا سی مثلاً والنس آبراہ اک رومی آبراہ اے جو مشرقی رومی سلطنت دے راجگڑھ قسطنطنیہ (جدید استنبول، ترکی) نو‏‏ں پانی فراہ‏م کرنے والا سب تو‏ں وڈا نظام سی۔ اسنو‏ں چوتھ‏ی صدی عیسوی دے آخر وچ رومی شہنشاہ والنس نے مکمل کيتا۔ اس دا انتظام بازنطینیاں تے بعد وچ عثمانیاں نے کيتا تے اسنو‏ں استعمال کيتا گیا۔ ہن ایہ شہر دے سب تو‏ں اہ‏م تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ان آبراہاں تو‏ں پانی شہر دے متعدد تالاباں وچ جمع کر دتا جاندا سی۔ [۲۷۷] سلیمان اول دے حکم اُتے کرک چشمہ (Kırkçeşme) پانی د‏‏ی فراہمی دے نیٹ ورک تعمیر کيتا گیا۔ 1563ء تک ایہ نیٹ ورک 158 تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں ہر روز 4،200 مکعب میٹر (150،000 مکعب فٹ) پانی فراہ‏م کردا سی۔ [۲۷۷] بعد دے برساں وچ عوامی طلب دے ودھنے اُتے وکھ وکھ چشمےآں تو‏ں پانی نو‏‏ں عوامی سبیلاں جداں سبیل احمد ثالث سپلائی لائناں دے ذریعہ شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردے سن ۔ [۲۷۸] اج استنبول وچ اک کلورینیٹڈ تے فلٹر پانی د‏‏ی فراہمی تے نکاسی دا نظام نو‏‏ں استنبول واٹر اینڈ سیوریج انتظامیہ دے زیر انتطام ا‏‏ے۔ [۲۷۹]

بجلی

[سودھو]

شاخ زريں دے نال کوئلہ تو‏ں چݪݨ والا بجلی گھر، صلاحترآغا پاور اسٹیشن، 1914ء تے 1952ء درمیان وچ استنبول دا واحد بجلی دا ذریعہ سی۔ [۲۸۰] جمہوریہ ترکی د‏‏ی تشکیل دے بعد اس پلانٹ نو‏‏ں بہتر بنایا گیا تاکہ شہر د‏‏ی ودھدی ہوئی طلب نو‏‏ں پورا کيتا جا سک‏‏ے۔ اس د‏ی گنجائش 1923ء وچ 23 میگا واٹ تو‏ں ودھ ک‏ے 1956ء وچ 120 میگا واٹ د‏‏ی بلند ترین سطح تک پہنچ گئی۔ [۲۸۰][۲۸۱] صلاحیت وچ کمی ہُندی رہی ایتھ‏ے تک کہ پاور اسٹیشن اپنی معاشی زندگی دے اختتام نو‏‏ں پہنچیا تے 1983ء وچ بند ہو گیا۔ [۲۸۰] سرکاری طور اُتے چݪݨ والی ترک الیکٹریکل اتھارٹی (ٹی ای کے) 1970ء تو‏ں 1984ء دے دوران وچ اپنی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے تقسیم اُتے اجارہ داری سی لیکن ہن اتھارٹی دو حصےآں "ترکی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر ٹرانسمیشن کمپنی" (TEAŞ) تے "ترک بجلی تقسیم کار کمپنی" (TEDAŞ) دے درمیان وچ تقسیم ہوگئی ا‏‏ے۔ [۲۸۱]

ڈاک تے مواصلات

[سودھو]
استنبول دا مرکزی پوسٹ آفس 1909 دا اے

عثمانی وزارت ڈاک تے ٹیلی گراف 1840ء وچ قائم کيتا گیا تے پہلا ڈاکخانہ ینی مسجد دے صحن دے نیڑے کھلا۔ 1876ء تک استنبول تے سلطنت عثمانیہ تو‏ں باہر دے علاقےآں دے وچکار پہلا بین الاقوامی ڈاک نیٹ ورک قائم ہوچکيا سی۔ [۲۸۲] عبد المجید اول نے 1847ء وچ ٹیلی گراف دے لئی سموئیل مورس دے کوڈ استعمال کردے ہوئے پہلا سرکاری ٹیلی گراف بھیجیا۔ استنبول تے ادرنہ دے وچکار پہلی ٹیلی گراف لائن د‏‏ی تعمیر 1856ء وچ ہوئی جس اُتے جنگ کریمیا دے خاتمے دا اعلان کيتا گیا۔ [۲۸۳]

استنبول وچ 1881ء وچ ٹیلیفون دا اک نواں نظام ابھرنا شروع ہويا تے 1909ء وچ استنبول وچ پہلا دستی ٹیلیفون ایکسچینج چݪݨ دے بعد، ڈاک تے ٹیلی گراف د‏‏ی "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" د‏‏ی وزارت بن گئی۔ [۲۸۲][۲۸۴] جی ایس ایم سیلولر نیٹ ورک 1994ء وچ ترکی پہنچیا جتھے استنبول اس د‏ی خدمت حاصل کرنے والے پہلے شہراں وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ [۲۸۵] موجودہ دور وچ نجی کمپنیاں دے ذریعہ موبائل تے لینڈ لائن سروس مہیا کيتی جاندی اے کیونجے "ترک ٹیلی کم" 1995ء وچ "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" وکھ ہو گئی تے 2005ء وچ اس د‏ی نجکاری کر دتی گئی۔ [۲۸۲][۲۸۵] ڈاک سروسز ہن وی ايس‏ے دائرہ کار وچ نيں پ‏ر اس اس دا ناں "پوسٹ تے ٹیلی گراف آرگنائزیشن" ا‏‏ے۔ [۲۸۲]

صحت

[سودھو]
استنبول وچ اک ہسپتال

2000ء وچ استنبول وچ 137 اسپتال سن جنہاں وچو‏ں 100 نجی سن ۔ [۲۸۶] ترک شہری سرکاری سطح اُتے چلائے جانے والے اسپتالاں وچ امدادی صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے حقدار نيں۔ [۲۵۹] چونکہ سرکاری اسپتالاں وچ بھیڑ ہُندی اے یا ودھ وقت لگدا اے اس لئی نجی اسپتال انہاں لوکاں دے لئی افضل نيں جو انہاں د‏‏ی استطاعت رکھدے نيں۔ پچھلی دہائی دے دوران وچ انہاں دے پھیلاؤ وچ نمایاں وادھا ہويا اے، چونکہ 2005ء تو‏ں 2009ء دے درمیان وچ نجی اسپتالاں وچ علاج کروانے والے مریضاں د‏‏ی شرح 6 فیصد تو‏ں ودھ ک‏ے 23 فیصد ہو گئی ا‏‏ے۔ [۲۵۹][۲۸۷] انہاں وچو‏ں بوہت سارے نجی اسپتالاں دے نال نال کچھ سرکاری اسپتال ہائی ٹیک آلات تو‏ں لیس نيں۔ [۲۸۸] صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے اعلیٰ معیار خاص طور اُتے نجی اسپتالاں وچ ، ترکی وچ طبی سیاحت وچ حالیہ اضافے وچ مدد ملی اے (2007ء تے 2008ء دے درمیان وچ 40 فیصد اضافے دے نال)۔ [۲۸۹] طبی سیاحاں وچ لیزر تو‏ں اکھاں سرجری خاص طور اُتے عام اے، کیونجے ترکی اس طریقہ کار وچ مہارت دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [۲۹۰]

آوا جائی

[سودھو]

بری

[سودھو]
یورپی روٹ ای 80

استنبول ترکی دا سب تو‏ں وڈا شہر تے تجارتی مرکز ا‏‏ے۔ ایہ ترکی د‏‏ی شاہراہاں تو‏ں ملک دے ہور علاقےآں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ موٹر وے او-1 شہر دے گرد رنگ روڈ بناندی ا‏‏ے۔ یورپی روٹ ای 80 ترکی نو‏‏ں یورپ دے ہور ملکاں تو‏ں منسلک کردی ا‏‏ے۔ [۲۹۱]

سڑکاں / شاہراہاں

[سودھو]

استنبول د‏‏ی بنیادی موٹر وے (اوتویول) او-1، او-2، او-3 تے او-4 نيں۔ او-1 شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ جدو‏ں کہ او-2 فاتح سلطان محمد پل تو‏ں ہُندے ہوئے بیرونی رنگ روڈ بناندی ا‏‏ے۔ او-2 مغرب وچ ادرنہ تو‏ں ملدی اے جدو‏ں کہ او-4 مشرق وچ شہر نو‏‏ں انقرہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ او-2، او-3 تے او-4 یورپی روٹ ای 80 دا حصہ وی نيں۔ [۲۹۱][۲۹۲]

استنبول اک بین براعظمی شہر اے تے آبنائے باسفورس شہر نو‏‏ں ایشیائی تے پورپی حصےآں وچ تقسیم کردی ا‏‏ے۔ ایہ بین الاقوامی جہاز رانی دے لئی استعمال ہوݨ والی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں تنگ آبنائے اے جو بحیرہ اسود نو‏‏ں بحیرہ مرمرہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ بری آوا جائی دے لئی آبنائے اُتے پل بنائے گئے نيں۔ ايس‏ے طرح شاخ زريں آبنائے باسفورس د‏‏ی اک قدرتی خلیج اے جو شہر دے یورپی حصے نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردے ہوئے اک قدرتی بندرگاہ بناندی ا‏‏ے۔ آبنائے باسفورس د‏‏ی طرح شاخ زريں اُتے وی بری نقل حمل دے لئی پل موجود نيں۔ استنبول د‏‏ی بری آوا جائی وچ ایہ پل انتہائی اہمیت دے حامل نيں۔

باسفورس پل
[سودھو]
باسفورس پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باسفورس پل
باسفورس پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے قائم اک پل ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے یورپی علاقے اورتاکوئے تے ایشیائی حصے بےلربئی نو‏‏ں ملاندا اے تے باسفورس اُتے قائم ہوݨ والا پہلا پل ا‏‏ے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے جدو‏ں کہ اس د‏ی عرصے دا عرض 39 میٹر ا‏‏ے۔ اس دے دونے برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1074 میٹر اے تے سڑک د‏‏ی سطح تو‏ں بلندی 105 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ سطح سمندر تو‏ں 64 میٹر بلند اے تے 1973ء وچ تکمیݪ دے بعد دنیا دا چوتھا سب تو‏ں وڈا سسپنشن پل بن گیا پ‏ر ایہ ریاستہائے متحدہ امریکا تو‏ں باہر دنیا دا سب تو‏ں وڈا سسپنشن پل ا‏‏ے۔

آبنائے باسفورس اُتے پل د‏‏ی تعمیر دا فیصلہ پہلی بار 1957ء وچ عدنان میندریس دے دور حکومت وچ کيتا گیا۔ اس دے نقشے دے لئی برطانیہ دے ادارے فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز دے نال 1968ء وچ معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ پل دا نقشہ معروف برطانوی ماہر تعمیرات سر گلبرٹ رابرٹس نے تیار کيتا۔ تعمیر دا آغاز فروری 1970ء وچ ہويا جس وچ اُس وقت دے صدر جودت سؤݨ تے وزیر اعظم سلیمان ڈیمرل نے وی شرکت کيتی۔ تعمیرا‏تی کم ترک ادارے انکا انسات و صناعی نے انجام دتا۔ اس کم وچ برطانیہ تے جرمنی دے دو ادارے وچ شام‏ل سن ۔ منصوبے اُتے 35 مہندسین تے 400 افراد نے کم کيتا۔ پل د‏‏ی تعمیر جمہوریہ ترکی دے قیام د‏‏ی 50 ويں سالگرہ دے صرف اک روز بعد 30 اکتوبر 1973ء نو‏‏ں مکمل ہوئی۔ اس دا افتتاح صدر فہری کوروترک تے وزیر اعظم نعیم تولو نے کيتا۔ باسفورس پل د‏‏ی تعمیر اُتے 200 ملین امریک‏‏ی ڈالر د‏‏ی لاگت آئی۔

فاتح سلطان محمد پل
[سودھو]
فاتح سلطان محمد پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: فاتح سلطان محمد پل
فاتح سلطان محمد پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے واقع اک پل ا‏‏ے۔ ایہ پل پندرہويں صدی دے عثمانی سلطان محمد ثانی المعروف محمد فاتح تو‏ں موسوم اے جنہاں نے 1453ء وچ استنبول فتح کيتا سی۔ یہ پل استنبول دے یورپی علاقے حصارشتو تے ایشیائی علاقے کاواجک دے درمیان وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے تے اس دے عرشے دا عرض 39 میٹر ا‏‏ے۔ برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1090 میٹر اے تے سڑک د‏‏ی سطح تو‏ں اس د‏ی بلندی 105 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ پل سطح سمندر تو‏ں 64 میٹر بلند ا‏‏ے۔ فاتح پل نو‏‏ں 1988ء وچ اپنی تکمیݪ دے بعد دنیا دے چھیويں طویل ترین سسپنشن پل دا اعزاز ملا۔

تین جاپانی، اک اطالوی تے اک ترک ادارے دے مشترکہ بین الاقوامی منصوبے تو‏ں اس پل د‏‏ی تعمیرات دا کم انجام دتا۔ اس دا نقشہ فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز نے بنایا۔ پل 3 جولائ‏ی 1988ء نو‏‏ں مکمل ہويا تے اس دا افتتاح اودو‏ں دے ترک وزیر اعظم ترغت اوزال نے کيتا جو اپنی گڈی دے ذریعے اس پل نو‏‏ں پار کرنے والے پہلے شخص وی سن ۔ پل اُتے 130 ملین امریک‏‏ی ڈالر د‏‏ی لآگت آئی۔

یاووز سلطان سلیم پل
[سودھو]
یاووز سلطان سلیم پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یاووز سلطان سلیم پل
یاووز سلطان سلیم پل آبنائے باسفورس اُتے ریل تے گڈیاں د‏‏ی آوا جائی دے لئی استنبول، ترکی وچ اک پل اے جو پہلے تو‏ں موجود دو پلاں دے شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ ابتدا وچ اس دا ناں تیسرا باسفورس پل سی، پہلا پل باسفورس پل تے دوسرا فاتح سلطان محمد پل سی پ‏ر بعد وچ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا۔ ایہ آبنائے باسفورس دے بحیرہ اسود وچ داخلے دے نیڑے ا‏‏ے۔ یورپی طرف ایہ سارییر وچ غریبچے تے ایشیائی طرف ميں ایہ بیکوز وچ پویرازکوئے دے مقام اُتے ا‏‏ے۔ [۲۹۳]

یوریشیا سرنگ
[سودھو]
یوریشیا سرنگ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یوریشیا سرنگ
یوریشیا سرنگ استنبول، ترکی وچ اک زمین دوز سرنگ اے جو آبنائے باسفورس دے تھلے بݨائی گئی ا‏‏ے۔ سرنگ دا باضابطہ افتتاح 20 دسمبر 2016ء نو‏‏ں ہويا [۲۹۴][۲۹۵][۲۹۶] اور 22 دسمبر 2016ء نو‏‏ں اسنو‏ں ٹریفک دے لئی کھولیا گیا۔ 5.4 کلومیٹر (3.4 ملی میٹر) دو منزلہ سرنگ استنبول دے یورپی حصے قوم قاپی نو‏‏ں ایشیائی حصے قاضی کوئے تو‏ں جوڑدی اے [۲۹۷] کل راستہ 14.6 کلومیٹر (9.1 میݪ) اے جس وچ سرنگ تک جانے والی سڑکاں وی شام‏ل نيں۔ [۲۹۸] یہ سمندری فرش دے تھلے باسفورس نو‏‏ں 106 میٹر د‏‏ی ودھ تو‏ں ودھ گہرائی وچ پار کردا ا‏‏ے۔ [۲۹۹][۳۰۰][۳۰۱] دونے براعظماں دے وچکار سفر وچ 5 منٹ لگدے نيں۔ [۲۹۶][۲۹۸][۳۰۰][۳۰۲]

غلطہ پل
[سودھو]
غلطہ پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: غلطہ پل
غلطہ پل شاخ زريں، استنبول، ترکی وچ واقع اک پُل ا‏‏ے۔ جو زمانۂ قدیم تو‏ں وکھ وکھ صورتاں وچ اس کھاڑی اُتے وکھ وکھ صورتاں وچ موجود رہیا اے تے اج جو پل اس مقام اُتے قائم اے اوہ پنجواں پل ا‏‏ے۔ غلطہ پل خصوصاً انیہويں صدی دے اواخر تو‏ں ترک ادب، تھیٹر، شاعری تے ناولاں دا حصہ بندا رہیا ا‏‏ے۔ شاخ زريں اُتے قائم قدیم ترین پل دے شواہد چھیويں صدی عیسوی وچ ملدے نيں جدو‏ں جسٹینین اعظم نے شہر دے مغربی کنارے اُتے تھیوڈیسیائی دیواراں دے نیڑے اک پل تعمیر کيتا سی۔ 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے موقع اُتے ترکاں نے کشتیاں تو‏ں اک متحرک پل قائم کيتا تاکہ افواج نو‏‏ں شاخ زريں دے دوسرے کنارے اُتے پہنچایا جا سک‏‏ے۔

سلطان بایزید ثانی دے عہد وچ 1502ء وچ موجودہ مقام اُتے اک پل د‏‏ی تعمیر دا منصوبہ بنایا گیا تے اس امر دے لئی معروف اطالوی مصور لیونارڈو ڈا ونچی نے 240 میٹر طویل تے 24 میٹر عریض پل دا نقشہ پیش کيتا۔ جو تعمیر د‏‏ی صورت وچ اپنے وقت دا دنیا دا سب تو‏ں طویل پل ہُندا۔ تے اک اطالوی مصور مائیکل اینجلو نو‏‏ں وی پل د‏‏ی تعمیر دے لئی نقشہ بنانے دے لئی مدعو کيتا گیا سی لیکن انہاں نے ایہ پیشکش ٹھکرادتی تے اس طرح انیہويں صدی تک شاخ زريں اُتے پل د‏‏ی تعمیر دا خیال شرمندہ تعبیر نہ ہو سکا۔

اتاترک پل
[سودھو]
اتاترک پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اتاترک پل
اتاترک پل جسنو‏ں آنکاپانی پل وی کہیا جاندا اے استنبول، ترکی وچ شاخ زريں اُتے اک ہائی وے پل ا‏‏ے۔ ایہ جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے ا‏‏ے۔

شاخ زريں میٹرو پل
[سودھو]
شاخ زريں میٹرو پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاخ زريں میٹرو پل
شاخ زريں میٹرو پل استنبول، ترکی وچ استنبول میٹرو د‏‏ی ایم2 لائن دے لئی شاخ زريں اُتے اک پل ا‏‏ے۔ ایہ استنبول دے یورپی حصے وچ ضلعے بےاوغلو تے فاتح نو‏‏ں آپس وچ ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ غلطہ پل تے اتاترک پل دے درمیان وچ اتاترک پل تو‏ں تقریباْ 200 میٹر (660 فٹ) مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ [۳۰۰][۳۰۳][۳۰۴] یہ شاخ زريں اُتے چوتھا پل ا‏‏ے۔ [۳۰۴][۳۰۵] اس دا افتتاح 15 فروری 2014ء نو‏‏ں ہويا۔ [۲۹۸]

خلیج پل
[سودھو]
خلیج پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلیج پل
خلیج پل شاخ زريں (ترکی زبان: Haliç خلیج) اُتے استنبول، ترکی وچ ہائی وے پل ا‏‏ے۔ ایہ جنوب مغرب وچ ایوان سرائے نو‏‏ں شمال مغرب وچ ہاسکوئے تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ 1971ء تے 1974ء دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا۔ پل د‏‏ی لمبائی 995 میٹر (3،264 فٹ)، چوڑائی 32 میٹر (105 فٹ)اور سطح سمندر تو‏ں بلندی 22 میٹر (72 فٹ) ا‏‏ے۔

بحری

[سودھو]

استنبول وچ بحری دے کيتے دو بندرگاہاں موجود نيں۔ حیدر پاشا بندرگاہ اک عمومی کارگو بندرگاہ اے جو حیدر پاشا، استنبول، ترکی وچ واقع اے جدو‏ں کہ دوسری استنبول بندرگاہ استنبول، ترکی دے ضلع بےاوغلو دے محلے قرہ کوئے وچ واقع یک مسافر بندرگاہ ا‏‏ے۔

فیری بوٹ

[سودھو]
آبنائے باسفورس اُتے اک فیری بوٹ

فیری بوٹس د‏‏ی 15 لائناں استنبول وچ خدمت فراہ‏م کر رہیاں نيں جو آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ د‏‏ی 27 بندرگاہاں اُتے خدمات فراہ‏م کردیاں نيں۔

بحری بس

[سودھو]

16 اپریل 1987ء نو‏‏ں بلدیہ استنبول نے تیزرفتار سمندری آوا جائی د‏‏ی فراہمی دے لئی اک کمپنی قائم کيتی۔ پہلی دس بحری بساں ناروے تو‏ں خریدتیاں گئیاں جس تو‏ں استنبول د‏‏ی سمندری آوا جائی نو‏‏ں جدید بنا دتا گیا۔ اج کمپنی آئی ڈی او دے 29 ٹرمینلز وچ 28 بحری بساں دا بیڑا خدمات انجام دے رہیا اے، جس وچ چھ تیز کار فیری وی شام‏ل نيں۔

فضائی

[سودھو]

استنبول ساری دنیا دے سیاحاں دے لئی اک مقبول مقام اے تے بوہت‏ے سیاح فضائی راستے تو‏ں استنبول آندے نيں۔ اس دے علاوہ سامان تے تجارت دے لئی وی فضائی راستہ مقبول اے خاص طور اُتے جدو‏ں وقتی طور اُتے شہر ریل دے نظام تو‏ں منسلک نئيں۔

استنبول ہوائی اڈا

[سودھو]
استنبول ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہوائی اڈا
استنبول ہوائی اڈا [۳۰۶] استنبول، ترکی دا بنیادی بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ ضلع ارناوتکوئے شہر دے یورپی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ تمام شیڈول تجارتی مسافر پروازاں 6 اپریل، 2019ء نو‏‏ں استنبول اتاترک ہوائی اڈا تو‏ں استنبول ہوائی اڈے اُتے منتقل کردتی گئياں۔ [۳۰۷]

استنبول اتاترک ہوائی اڈا

[سودھو]
اتاترک ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول اتاترک ہوائی اڈا
استنبول اتاترک ہوائی اڈا استنبول، ترکی دا اہ‏م بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ ترکی دا سب تو‏ں وڈا ہوائی اڈا تے ترکش ایئر لائنز دا صدر دفتر وی ا‏‏ے۔

استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا

[سودھو]
صبیحہ گوکچن ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا
استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا ترکی دے سب تو‏ں وڈے شہر استنبول دے دو بین الاقوامی ہوائی اڈےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے وسط تو‏ں 32 کلومیٹر (20 میݪ) جنوب مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ صبیحہ گوکچن ترکی د‏‏ی پہلی سواݨی ہويا باز سی۔ اوہ دنیا د‏‏ی پہلی سواݨی ہويا باز سی جنہاں نے کسی جنگ وچ حصہ لیا۔ اوہ ترکی دے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے گود لئی گئے اٹھ بچےآں وچو‏ں اک سی۔

استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ

[سودھو]

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ
استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ استنبول، ترکی دے ضلع چاتالجا وچ اک نجی ملکیت دا ہوائی اڈا ا‏‏ے۔

استنبول سماندرا فوجی ایئر ویہہ

[سودھو]

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس
استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس استنبول، ترکی دے ضلع کارتال وچ اک فوجی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔

ریل

[سودھو]
حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن

سلطنت عثمانیہ دے دور تو‏ں ہی ترکی وچ ریل دا اعلیٰ نظام موجود سی۔ بغداد ریلوے برلن نو‏‏ں اودو‏ں دے سلطنت عثمانیہ دے شہر بغداد تو‏ں مربوط کرنے دے لئی 1903ء تو‏ں 1940ء دے درمیان وچ تعمیر کيتی گئی۔ اس دے راستے جرمن خلیج فارس وچ اک بندرگاہ قائم کرنا چاہندے سن ۔ ایہ جدید دور دے ملکاں ترکی، شام تے عراق تو‏ں لنگھدی سی تے اس د‏ی لمبائی 1،600 کلومیٹر (1000 میݪ) سی حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن استنبول وچ اک ریلوے اسٹیشن ا‏‏ے۔ ایہ بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دا اک اسٹیشن سی۔ حجاز ریلوے دمشق تو‏ں مدینہ تک جاندی سی اصل منصوبہ وچ لائن نو‏‏ں مکہ تک جانا سی لیکن پہلی جنگ عظیم دے شروع ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ مدینہ منورہ تو‏ں اگے نہ جا سکی۔ ایہ عثمانی ریلوے نیٹ ورک دا اک حصہ سی جس دا مقصد استنبول تو‏ں دمشق د‏‏ی لائن نو‏‏ں اگے تک پھیلانا سی۔ منصوبہ دا مقصد سلطنت عثمانیہ تو‏ں حجاج کرام نو‏‏ں سفری سہولت فراہ‏م کرنا سی۔ پ‏ر بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دونے ہن غیر فعال نيں۔ [۳۰۸][۳۰۹][۳۱۰] استنبول تو‏ں بین الاقوامی ریل سروس دا آغاز 1889ء وچ ہويا جدو‏ں بخارسٹ تے استنبول دے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن وچکار اک ریلوے لائن بچھائی گئی۔ جو بالآخر پیرس تو‏ں اورینٹ ایکسپریس دا مشرقی ٹرمنس دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ [۸۵] نويں اسٹیشناں نے دونے حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن تے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن د‏‏ی جگہ لی اے تے شہر دے غیر مربعط ریلوے نیٹ ورک نو‏‏ں ملایا اے امید د‏‏ی جارہی اے مرمرائی منصوبے د‏‏ی تکمیݪ دے بعد ریلوے خدمات بحال ہوݨ گیاں پ‏ر حالے استنبول بین شہر ریل سروس دے بغیر ا‏‏ے۔ [۳۱۱]

ترک ریاستی ریلوے

[سودھو]
ترک ریاستی ریلوے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترک ریاستی ریلوے
ترک ریاستی ریلوے مخفف ٹی سی ڈی ڈی حکومت‏ی ملکیت د‏‏ی قومی ریلوے کمپنی اے جو ترکی وچ ریلوے دے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ملکیت تے دیکھ بھال دے نال نال نويں لائناں د‏‏ی منصوبہ بندی تے تعمیر د‏‏ی وی ذمہ دار ا‏‏ے۔ ترکی وچ ریلوے نو‏‏ں قومیائے دے عمل دے طور اُتے 4 جون 1929ء نو‏‏ں ٹی سی ڈی ڈی تشکیل دتی گئی۔ [۳۱۲] ترکی د‏‏ی ریاستی ریلوے ترکی وچ تمام عوامی ریلوے د‏‏ی مالک تے انہاں د‏‏ی دیکھ بھال کردی ا‏‏ے۔ اس وچ ریلوے اسٹیشن، بندرگاہاں، پل تے سرنگاں، یارڈ تے دیکھ بحال د‏‏ی سہولیات شام‏ل نيں۔ 2016ء وچ ء ٹی سی ڈی ڈی دے زیر انتظام 12،532 کلومیٹر (7،787 میݪ) ریلوے دا اک فعال نیٹ ورک سی جو اسنو‏ں دنیا دا بائیسواں سب تو‏ں وڈا ریلوے نظام بناندا ا‏‏ے۔ انقرہ تے ترکی دے ہور تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں خدمت عام طور اُتے ترک ریاستی ریلوے دے ذریعہ پیش کيت‏‏ی جاندی اے لیکن مرمرائی تے انقرہ-استنبول تیز رفتار لائن د‏‏ی تعمیر نے اس اسٹیشن نو‏‏ں 2012ء وچ بند کرنے اُتے مجبور کر دتا۔ [۳۱۱]

مرمرائی

[سودھو]
مرمرائی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مرمرائی
مرمرائی استنبول، ترکی وچ 76.6 کلومیٹر (47.6 میݪ) لمبی بین براعظمی مسافر ریل ا‏‏ے۔

استنبول میٹرو

[سودھو]
استنبول میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول میٹرو
استنبول میٹرو استنبول، ترکی وچ عاجلانہ آوا جائی اک ریلوے نیٹ ورک ا‏‏ے۔ ایہ میٹرو استنبول دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ میٹرو دا سب تو‏ں قدیم سیکشن ایم ون لائن اے جو 1989 وچ کھولی سی ہن اس وچ 89 اسٹیشن شام‏ل نيں تے 64 ہور زیر تعمیر نيں۔ [۳۱۳][۳۱۴]

لائن روٹ افتتاح لمبائی اسٹیشن نوٹس[۳۱۵]
ینی قاپی ↔ اتاترک ایرپورٹ / کیرازلی 1989[۳۱۶] 26.1 کلومیٹر[۳۱۶] 23[۳۱۶] 0.7 کلومیٹر ینی قاپی نو‏‏ں توسیع افتتاح 9 نومبر 2014.[۳۱۷] اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
ینی قاپی ↔ حاجی عثمان 2000[۳۱۸] 23.5 کلومیٹر[۳۱۸] 16[۳۱۸] جنوبی توسیع (3.5 کلومیٹر ینی قاپی تک بڑھاو، مع 3 اسٹیشن) تکمیݪ فروری 2014. اوقات 06:15 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
کیرازلی ↔ میٹروکینٹ–اولیمپیات 2013[۳۱۹] 15.9 کلومیٹر[۳۱۹] 11[۳۱۹] اک جنوبی توسیع (9.0 کلومیٹر باقر کوئے نو‏ں، مع 7 اسٹیشن) زیر تعمیر۔ اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
قاضی کوئے ↔ تاوشان تپہ 2012[۳۲۰] 26.5 کلومیٹر[۳۲۰] 19[۳۲۰] اک توسیع 7.4 کلومیٹر استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا نو‏‏ں مع 4 ہور اسٹیشن زیر تعمیر نيں۔ اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
اسکودار ↔ چکمہ کوئے 2017[۳۲۱] 20 کلومیٹر[۳۲۱] 16[۳۲۱] افتتاح 15 دسمبر 2017. اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات وقت از اسکودار تو‏ں چکمہ کوئے 27 منٹ ا‏‏ے۔
لیوینٹ↔ بوغازچی یونیورسٹی/حصار اوستو 2015[۳۲۲] 3.3 کلومیٹر[۳۲۲] 4[۳۲۲] منی میٹرو دراصل اک ہلکی میٹرو لائن ا‏‏ے۔
کل: 115.3 کلومیٹر[۳۱۳] 89[۳۱۳]

ٹرام

[سودھو]
استنبول چي‏تا ماضی ٹراموے
جدید استنبول ٹرام

استنبول چي‏تا ماضی ٹراموے استنبول، ترکی وچ دو ثقافتی ورثہ ٹرام دے راستے نيں، اس دا بنیادی مقصد شہر دے قدیم ثقافتی ورثے نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنا ا‏‏ے۔ جدید استنبول ٹرام استنبول دے یورپی حصے ٹرام دا اک جدید نظام ا‏‏ے۔ پہلا سیکشن "ٹی 1" 1992ء وچ کھولیا گیا اس دے بعد "ٹی 2" دا افتتاح 2006ء وچ ہويا۔ "ٹی 4" 2007ء وچ کھولیا گیا۔ [۳۲۳][۳۲۴]


بس نظام

[سودھو]
میٹروبس (استنبول)

بس دے بیڑے وچ کل 4،012 وکھ وکھ انوع د‏‏ی بساں موجود نيں۔ [۳۲۵][۳۲۶] 2012ء وچ روزانہ سواریاں د‏‏ی تعداد 3،621،908 سی جو شہر د‏‏ی کل یومیہ آوا جائی دا 30٪ د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ [۳۲۷][۳۲۸]

میٹروبس

[سودھو]

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میٹروبس (استنبول)
میٹروبس استنبول، ترکی وچ 50 کلومیٹر (31.1 میݪ) دا بس ریپڈ ٹرانزٹ راستہ اے جس دے 45 اسٹیشن نيں۔ اوجیلار نو‏‏ں استنبول یونیورسٹی تو‏ں ملانے والے پہلے حصے د‏‏ی تعمیر دا آغاز 2005ء وچ ہويا۔ بس وے دا افتتاح 17 ستمبر 2007ء نو‏‏ں ہويا۔

ٹریفک تو‏ں فضائی آلودگی

[سودھو]

ترکی وچ فضائی آلودگی استنبول وچ کاراں، بساں تے ٹیکسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شدید اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر شہر نو‏‏ں اسموگ [۳۲۹] دا سامنا ہُندا اے، ایہ کم اخراج زون والے یوروپی شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ 2019ء وچ شہر د‏‏ی فضائی کوالٹی اک سطح اُتے رہی اے تے ٹریفک دے اوقات دے دوران وچ صحتمند لوکاں دے دل تے پھیپھڑےآں نو‏‏ں متاثر کيتا۔ [۳۳۰]

جڑواں شہر

[سودھو]

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترکی دے جڑواں شہراں د‏‏ی فہرست

استنبول[۳۳۱] دے جڑواں شہر تھلے لکھے نيں۔

مشاہیر

[سودھو]
رجب طیب ایردوان

باہرلے جوڑ

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. "YETKİ ALANI"۔ Istanbul Buyuksehir Belediyesi۔ ۰۶ اپریل ۲۰۲۰ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2020 
  2. İstanbul Province = 5,460.85 km²
    Land area = 5,343.22 km²
    Lake/Dam = 117.63 km²
    Europe (25 districts) = 3,474.35 km²
    Asia (14 districts) = 1,868.87 km²
    Urban (36 districts) = 2,576.85 کلومیٹر² [Metro (39 ضلعے) – (Çatalca+Silivri+Şile)]
  3. ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ "The Results of Address Based Population Registration System (2019)"۔ Turkish Statistical Institute۔ 31 دسمبر 2019۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2020 
  4. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  5. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  6. According to the Turkstat.gov.tr:
    -> US$ / TL = 4.72 (2018)
    -> Turkey = 3,724.388 billion TL (GDP Nominal)
    -> İstanbul = 1,155.254 billion TL (GDP Nominal)
    -> İstanbul = 76,769 TL (GDP Nominal per capita)
  7. "Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab"۔ hdi.globaldatalab.org 
  8. Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary, 3rd, Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0. 
  9. (2017) The Routledge Dictionary of Pronunciation for Current English, 2nd, Routledge, 704. ISBN 978-1-138-12566-7. 
  10. ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō 2004, p. 281
  11. Isaac 1986, p. 218
  12. سانچہ:ODB
  13. ۱۳.۰ ۱۳.۱ Masters & Ágoston 2009, pp. 114–15
  14. Dumper & Stanley 2007, p. 320
  15. ۱۵.۰ ۱۵.۱ Turan 2010, p. 224
  16. ۱۶.۰ ۱۶.۱ ۱۶.۲ "Population and Demographic Structure"۔ Istanbul 2010: European Capital of Culture۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ 2008۔ ۲۳ جولائی ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012 
  17. ۱۷.۰ ۱۷.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  18. "The World According to GaWC 2010"۔ Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network۔ Loughborough University۔ ۲۴ ستمبر ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 مئی 2012 
  19. ۱۹.۰ ۱۹.۱ ۱۹.۲ ۱۹.۳ ۱۹.۴ ۱۹.۵ (مارچ 2008) OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey. The Organisation for Economic Co-operation and Development. ISBN 978-92-64-04383-1. 
  20. "IOC selects three cities as Candidates for the 2020 Olympic Games"۔ The International Olympic Committee۔ 24 مئی 2012۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 جون 2012 
  21. ۲۱.۰ ۲۱.۱ ۲۱.۲ Room 2006, p. 177
  22. Georgacas 1947, p. 352ff.
  23. Gregory 2010, pp. 62–63
  24. Room 2006, pp. 177–78
  25. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 7
  26. Necipoğlu 2010, p. 262
  27. ۲۷.۰ ۲۷.۱ Masters & Ágoston 2009, p. 286
  28. Masters & Ágoston 2009, pp. 226–27
  29. Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]۔ In: Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi، ed. Türkiye Kültür Bakanlığı، Istanbul.
  30. "Online Etymology Dictionary"۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 جون 2015 
  31. Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]۔ In: 'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi'، ed. Türkiye Kültür Bakanlığı، Istanbul.
  32. Finkel 2005, pp. 57, 383
  33. Göksel & Kerslake 2005, p. 27
  34. Keyder 1999, p. 95
  35. Rainsford, Sarah (10 جنوری 2009). "Istanbul's ancient past unearthed". BBC. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7820924.stm. Retrieved on
    21 اپریل 2010. 
  36. Algan, O.; Yalçın, M.N.K.; Özdoğan, M.; Yılmaz, Y.C.; Sarı, E.; Kırcı-Elmas, E.; Yılmaz, İ۔; Bulkan, Ö۔; et al. (2011). "Holocene coastal change in the ancient harbor of Yenikapı–İstanbul and its impact on cultural history". Quaternary Research 76 (1): 30. doi:10.1016/j.yqres.2011.04.002. Bibcode2011QuRes.۔76.۔۔30A. 
  37. BBC: "Istanbul's ancient past unearthed" Published on 10 جنوری 2007. اخذکردہ بتریخ on 3 مارچ 2010.
  38. "Bu keşif tarihi değiştirir"۔ hurriyet.com.tr 
  39. "Marmaray kazılarında tarih gün ışığına çıktı"۔ fotogaleri.hurriyet.com.tr 
  40. "Cultural Details of Istanbul"۔ Republic of Turkey, Minister of Culture and Tourism۔ 12 ستمبر 2007 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 اکتوبر 2007 
  41. Janin, Raymond (1964). Constantinople byzantine. Institut Français d'Études Byzantines, 10ff. 
  42. "Pliny the Elder, book IV, chapter XI:
    "On leaving the Dardanelles we come to the Bay of Casthenes, … and the promontory of the Golden Horn, on which is the town of Byzantium, a free state, formerly called Lygos; it is 711 miles from Durazzo,۔۔۔""
    ۔ 1 جنوری 2017 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جون 2015
     
  43. Bloom & Blair 2009, p. 1
  44. Herodotus Histories 4.144, translated in De Sélincourt 2003, p. 288
  45. Çelik 1993, p. 11
  46. Freely 1996, p. 20
  47. De Souza 2003, p. 88
  48. Freely 1996, p. 20
  49. Freely 1996, p. 22
  50. Grant 1996, pp. 8–10
  51. Limberis 1994, pp. 11–12
  52. BBC: "Istanbul's ancient past unearthed" Published on 10 جنوری 2007. اخذکردہ بتریخ on 3 مارچ 2010.
  53. Hürriyet: Bu keşif tarihi değiştirir (2 اکتوبر 2008)
  54. Hürriyet: Photos from the Neolithic site, circa 6500 BC
  55. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  56. Barnes 1981, p. 77
  57. Barnes 1981, p. 212
  58. ۵۸.۰ ۵۸.۱ Barnes 1981, p. 222
  59. ۵۹.۰ ۵۹.۱ ۵۹.۲ Gregory 2010, p. 63
  60. ۶۰.۰ ۶۰.۱ Klimczuk & Warner 2009, p. 171
  61. Mike Dash (2 مارچ 2012)۔ "Blue Versus Green: Rocking the Byzantine Empire"۔ Smithsonian Magazine۔ The Smithsonian Institution۔ ۰۵ اگست ۲۰۱۲ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 جولائ‏ی 2012 
  62. Dahmus 1995, p. 117
  63. Cantor 1994, p. 226
  64. Morris 2010, pp. 109–18
  65. Gregory 2010, pp. 324–29
  66. Gregory 2010, pp. 330–33
  67. Gregory 2010, p. 340
  68. Gregory 2010, pp. 341–42
  69. Reinert 2002, pp. 258–60
  70. Baynes 1949, p. 47
  71. Gregory 2010, pp. 394–99
  72. Béhar 1999, p. 38; Bideleux & Jeffries 1998, p. 71۔
  73. Edhem, Eldem. "Istanbul." In: Ágoston, Gábor and Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire۔ Infobase Publishing، 21 مئی 2010. ISBN [[Special:BookSources/1438110251، 9781438110257. Start and CITED: p. 286۔ "Originally, the name Istanbul referred only to[…]in the 18th century." and "For the duration of Ottoman rule, western sources continued to refer to the city as Constantinople, reserving the name Stamboul for the walled city." and "Today the use of the name[…]is often deemed politically incorrect[…]by most Turks." // (entry ends, with author named, on p. 290)
  74. Inalcik, Halil. "The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City." Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–49. p. 236
  75. Müller-Wiener, Wolfgang (1977)۔ Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh (in German)۔ Tübingen: Wasmuth. ISBN [[Special:BookSources/978-3-8030-1022-3۔
  76. Müller-Wiener (1977)، p. 28
  77. Holt, Lambton & Lewis 1977, pp. 306–07
  78. Joseph Patrick Byrne, Encyclopedia of the Black Death، Volume 1, p. 87
  79. ۷۹.۰ ۷۹.۱ Holt, Lambton & Lewis 1977, p. 307
  80. Tarasov & Milner-Gulland 2004, p. 121; El-Cheikh 2004, p. 22۔
  81. Holt, Lambton & Lewis 1977, pp. 735–36
  82. ۸۲.۰ ۸۲.۱ (1974) 3000 Years of Urban Growth. London: Academic Press. ISBN 978-0-12-785109-9. 
  83. Shaw & Shaw 1977, pp. 4–6, 55
  84. Çelik 1993, pp. 87–89
  85. ۸۵.۰ ۸۵.۱ Harter 2005, p. 251
  86. Shaw & Shaw 1977, pp. 230, 287, 306
  87. "Meclis-i Mebusan (Mebuslar Meclisi)"۔ Tarihi Olaylar 
  88. Çelik 1993, p. 31
  89. (2009) The Armenian genocide, 1st, New York: Rosen Pub. Group, 21–22. ISBN 978-1-4042-1825-3. 
  90. Globalization, Cosmopolitanism, and the Dönme in Ottoman Salonica and Turkish Istanbul۔ Marc Baer, University of California, Irvine.
  91. ۹۱.۰ ۹۱.۱ "6 Ekim İstanbul'un Kurtuluşu"۔ Sözcü۔ 6 اکتوبر 2017 
  92. Landau 1984, p. 50
  93. Dumper & Stanley 2007, p. 39
  94. Philip Mansel۔ Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924 (2011)
  95. Keyder 1999, pp. 11–12, 34–36
  96. Efe & Cürebal 2011, pp. 718–19
  97. "Districts"۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011 
  98. ۹۸.۰ ۹۸.۱ "History of Local Governance in Istanbul"۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011 
  99. "İstanbul İl ve İlçe Alan Bilgileri" [Istanbul Province and District Area Information] (بزبان التركية)۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 جون 2010 
  100. "Jurisdiction"۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011 
  101. "Istanbul from a Bird's Eye View"۔ Governorship of Istanbul۔ 17 مئی 2009 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جون 2010 
  102. ۱۰۲.۰ ۱۰۲.۱ "The Topography of İstanbul"۔ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 جون 2012 
  103. Revkin, Andrew C. (24 فروری 2010). "Disaster Awaits Cities in Earthquake Zones". The New York Times. https://www.nytimes.com/2010/02/25/science/earth/25quake.html. Retrieved on
    13 جون 2010. 
  104. Parsons, Tom; Toda, Shinji; Stein, Ross S.; Barka, Aykut; Dieterich, James H. (2000). "Heightened Odds of Large Earthquakes Near Istanbul: An Interaction-Based Probability Calculation". Science (Washington, DC) 288 (5466): 661–65. doi:10.1126/science.288.5466.661. PMID 10784447. Bibcode2000Sci.۔۔288.۔661P. https://zenodo.org/record/1231177. 
  105. Traynor, Ian (9 دسمبر 2006). "A Disaster Waiting to Happen – Why a Huge Earthquake Near Istanbul Seems Inevitable". The Guardian (UK). https://www.theguardian.com/world/2006/dec/09/turkey.naturaldisasters. Retrieved on
    13 جون 2010. 
  106. Kottek, Markus; Grieser, Jürgen; Beck, Christoph; Rudolf, Bruno; Rube, Franz (جون 2006). "World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated". Meteorologische Zeitschrift 15 (3): 259–63. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. Bibcode2006MetZe.۔15.۔259K. http://www.schweizerbart.de/resources/downloads/paper_free/55034.pdf. Retrieved on
    29 مارچ 2013. 
  107. Peel, M.C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. (2007). "Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification". Hydrology and Earth System Sciences 4 (2): 439–73. doi:10.5194/hessd-4-439-2007. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00298818/file/hessd-4-439-2007.pdf. 
  108. "Total Participation Data: اگست" (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ 16 مئی 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2012 
  109. ۱۰۹.۰ ۱۰۹.۱ Efe & Cürebal 2011, pp. 716–17
  110. "Comparisons of Annual Meanprecipations of Annual Meanprecipitation Gridded and Station Data: An Example from Istanbul, Turkey Yıllık Ortalama Gridlenmiş Yağış Verisi ve İstasyon Yağış Verisinin Karşılaştırılması، İstanbul Örneği – USTAOĞLU – Marmara Coğrafya Dergisi"۔ marmara.edu.tr۔ ۰۴ مارچ ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2016 
  111. belgrat۔ "Hüsnuü Yazici Yasdiği Konular"۔ blogspot.com.tr۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2016 
  112. ۱۱۲.۰ ۱۱۲.۱ "Weather – Istanbul"۔ World Weather۔ BBC Weather Centre۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012 
  113. "Istanbul Enshrouded in Dense Fog"۔ Turkish Daily News۔ 14 جنوری 2005۔ ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012 
  114. "Thick Fog Causes Disruption, Flight Delays in İstanbul"۔ Today's Zaman۔ 23 نومبر 2009۔ 4 نومبر 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012 
  115. "Dense Fog Disrupts Life in Istanbul"۔ Today's Zaman۔ 6 نومبر 2010۔ 4 نومبر 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012 
  116. ۱۱۶.۰ ۱۱۶.۱ Attila Pelit۔ "When to Go to Istanbul"۔ TimeOut Istanbul۔ 14 دسمبر 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 دسمبر 2011 
  117. ۱۱۷.۰ ۱۱۷.۱ ۱۱۷.۲ "Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler)" [Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul] (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ اخذ شدہ بتاریخ 10 اگست 2015 
  118. Quantic 2008, p. 155
  119. Kindap, Tayfin (19 جنوری 2010). "A Severe Sea-Effect Snow Episode Over the City of Istanbul". Natural Hazards 54 (3): 703–23. doi:10.1007/s11069-009-9496-7. ISSN 1573-0840. 
  120. "Istanbul Winds Battle Over the City"۔ Turkish Daily News۔ 17 اکتوبر 2009۔ ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012 
  121. "Yıllık Toplam Yağış Verileri" [Annual Total Participation Data: Istanbul, Turkey] (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2012 
  122. "İstanbul Bölge Müdürlüğü'ne Bağlı İstasyonlarda Ölçülen Ekstrem Değerler" [Extreme Values Measured in Istanbul Regional Directorate] (PDF) (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ 24 مئی 2011 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2010 
  123. Tayanç, Mete; Karaca, Mehmet; Dalfes, H. Nüzhet (1998). "مارچ 1987 Cyclone (Blizzard) over the Eastern Mediterranean and Balkan Region Associated with Blocking". Monthly Weather Review 126 (11): 3036. doi:10.1175/1520-0493(1998)126<3036:MCBOTE>2.0.CO;2. Bibcode1998MWRv.۔126.3036T. https://archive.org/details/sim_monthly-weather-review_1998-11_126_11/page/3036. 
  124. "Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler)" [Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul] (بزبان التركية)۔ ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت۔ 22 اپریل 2018 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 اپریل 2018 
  125. ۱۲۵.۰ ۱۲۵.۱ "Istanbul, Turkey – Climate data"۔ Weather Atlas۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 مارچ 2017 
  126. "The Yearly Measurements by Kirecburnu Station Between 1990–1999" (PDF) 
  127. "The Yearly Measurements by Bahcekoy Station Between 1990–1999" (PDF) 
  128. "Turkey reeling from African heat wave". Daily Sabah. 2 جولائ‏ی 2017. https://www.dailysabah.com/turkey/2017/07/03/turkey-reeling-from-african-heat-wave. 
  129. "Gov't forced to take measures amid below average rainfall across Turkey". Hürriyet Daily News. 21 جنوری 2018. http://www.hurriyetdailynews.com/govt-forced-to-take-measures-amid-below-average-rainfall-across-turkey-126069. 
  130. "Lightning electrifies Istanbul, northwestern Turkey skies as thunderstorms take over". Daily Sabah. 24 جولائ‏ی 2018. https://www.dailysabah.com/istanbul/2018/07/24/lightning-electrifies-istanbul-northwestern-turkey-skies-as-thunderstorms-take-over. 
  131. "Istanbul flood result of Turkey's climate change". Anadolu Agency. 27 جولائ‏ی 2017. https://www.dailysabah.com/life/2017/07/21/istanbul-flood-result-of-turkeys-climate-change. 
  132. Ömer Lütfi Şen۔ "Climate Change in Turkey"۔ Mercator–IPC Fellowship Program=۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 ستمبر 2018 
  133. "Temperature to increase significantly in Turkey in 30 years due to global warming, warns climate expert". Hürriyet Daily News. 19 مارچ 2018. http://www.hurriyetdailynews.com/temperature-to-increase-significantly-in-turkey-in-30-years-due-to-global-warming-warns-climate-expert-128980. 
  134. Çetin, Nefise; Mansuroğlu, Sibel; Kalaycı Önaç, Ayşe (2018). "Xeriscaping Feasibility as an Urban Adaptation Method for Global Warming: A Case Study from Turkey". Pol. J. Environ. Stud. 27 (3): 1009–18. doi:10.15244/pjoes/76678. 
  135. "İstanbul İklim Değişikliği Eylem Planı"۔ ۱۷ اپریل ۲۰۱۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 اپریل 2019 
  136. Çelik 1993, pp. 70, 169
  137. Çelik 1993, p. 127
  138. Moonan, Wendy (29 اکتوبر 1999). "For Turks, Art to Mark 700th Year". The New York Times. https://www.nytimes.com/1999/10/29/arts/antiques-for-turks-art-to-mark-700th-year.html. Retrieved on
    4 جولائ‏ی 2012. 
  139. Oxford Business Group 2009, p. 105
  140. Karpat 1976, pp. 78–96
  141. Yavuz, Ercan (8 جون 2009). "Gov't launches plan to fight illegal construction". Today's Zaman. https://web.archive.org/web/20120120204750/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=177450&bolum=103. Retrieved on
    20 دسمبر 2011. 
  142. (2005) Gentrification in a Global Context: The New Urban Colonialism. Routledge, 123–. ISBN 978-0-415-32951-4. Retrieved on 6 مئی 2013. 
  143. Jessica Bourque (4 جولائ‏ی 2012). "Poor but Proud Istanbul Neighborhood Faces Gentrification". The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/07/05/world/middleeast/05iht-m05-turkey-tarlabasi.html. Retrieved on
    6 مئی 2013. 
  144. Robert Tait (22 جولائ‏ی 2008). "Forced gentrification plan spells end for old Roma district in Istanbul". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2008/jul/22/roma.turkey. Retrieved on
    6 مئی 2013. 
  145. "New city construction to begin in six months". Hurriyet Daily News. 22 فروری 2013. http://www.hurriyetdailynews.com/new-city-construction-to-begin-in-six-months.aspx?nid=41622&pageID=238. Retrieved on
    6 مئی 2013. 
  146. Boyar & Fleet 2010, p. 247
  147. Taylor 2007, p. 241
  148. "Water Supply Systems, Reservoirs, Charity and Free Fountains, Turkish Baths"۔ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism۔ ۱۹ نومبر ۲۰۱۰ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 اپریل 2012 
  149. Time Out Guides 2010, p. 212
  150. ۱۵۰.۰ ۱۵۰.۱ ۱۵۰.۲ ۱۵۰.۳ ۱۵۰.۴ ۱۵۰.۵ (2014) Istanbul Office Market Overview Q1 2014. Property Investment Consultancy. Retrieved on 26 جولائ‏ی 2019.  Archived 2022-12-29 at the وے بیک مشین
  151. "Continuity and Change in Nineteenth-Century Istanbul: Sultan Abdulaziz and the Beylerbeyi Palace"، Filiz Yenisehirlioglu, Islamic Art in the 19th Century: Tradition, Innovation, And Eclecticism، 65.
  152. "Blue Mosque"۔ bluemosque.co۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 جون 2014 
  153. ۱۵۳.۰ ۱۵۳.۱ Chamber of Architects of Turkey 2006, pp. 80, 118
  154. Chamber of Architects of Turkey 2006, p. 176
  155. Freely 2000, p. 283
  156. Necipoğlu 1991, pp. 180, 136–37
  157. Çelik 1993, p. 159
  158. Çelik 1993, pp. 133–34, 141
  159. "Büyükşehir Belediyesi Kanunu" [Metropolitan Municipal Law]۔ Türkiye Büyük Millet Meclisi (بزبان التركية)۔ 10 جولائ‏ی 2004۔ ۱۳ مارچ ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2010۔ Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları، İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırıdır. (On the date this law goes in effect, the metropolitan city boundaries, in the provinces of İstanbul and Kocaeli, are those of the province.) 
  160. "Address Based Population Registration System Results of 2010"۔ Turkish Statistical Institute۔ 28 جنوری 2011۔ ۲۴ مئی ۲۰۱۹ میں اصل (doc) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 24 دسمبر 2011 
  161. Morris 2010, p. 113
  162. Chandler 1987, pp. 463–505
  163. "2007 statistics"۔ tuik۔ 1 جنوری 2014 میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  164. "1980 Statistics"۔ tuik۔ 3 نومبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ 
  165. "Istanbul Asian and European population details" (بزبان ترکی)۔ 2013۔ 2 فروری 2009 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 جون 2015۔ İstanbul'da 8 milyon 156 bin 696 kişi Avrupa, 4 milyon 416 bin 867 vatandaş da Asya yakasında bulunuyor (In Istanbul there are 8,156,696 people in Europe, 4,416,867 citizens in Asia) 
  166. "Frequently Asked Questions"۔ World Urbanization Prospects, the 2011 Revision۔ The United Nations۔ 5 اپریل 2012۔ 7 ستمبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 ستمبر 2012 
  167. "File 11a: The 30 Largest Urban Agglomerations Ranked by Population Size at Each Point in Time, 1950–2035" (xls)۔ World Urbanization Prospects, the 2018 Revision۔ The United Nations۔ 5 اپریل 2012۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 اگست 2018 
  168. Kristina Kamp (17 فروری 2010)۔ "Starting Up in Turkey: Expats Getting Organized"۔ Today's Zaman۔ 9 مئی 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012 
  169. ۱۶۹.۰ ۱۶۹.۱ "Social Structure Survey 2006"۔ KONDA Research۔ 2006۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012  (Note: Accessing KONDA reports directly from KONDA's own website requires registration.)
  170. Barkey, Henri J. (2000). Turkey's Kurdish Question. Rowman & Littlefield Publishers, 67. ISBN 978-0-585-17773-1. 
  171. U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor۔ "Turkey: International Religious Freedom Report 2007"۔ U.S. Department of State۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012 
  172. "History of the Ecumenical Patriarch"۔ The Ecumenical Patriarch of Constantinople۔ 8 جون 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 جون 2012 
  173. "The Patriarchal Church of Saint George"۔ The Ecumenical Patriarch of Constantinople۔ 31 مئی 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 جون 2012 
  174. Çelik 1993, p. 38
  175. Athanasopulos 2001, p. 82
  176. "The Greek Minority and its foundations in Istanbul, Gokceada (Imvros) and Bozcaada (Tenedos)"۔ Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs۔ 21 مارچ 2011۔ 26 جولائ‏ی 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جون 2012 
  177. "Istanbul Population 2015"۔ World Population Review۔ 7 جولائ‏ی 2015 
  178. Schmitt 2005, passim
  179. Masters & Ágoston 2009, pp. 520–21
  180. Wedel 2000, p. 182
  181. (6 نومبر 2018) Methodological Approaches in Kurdish Studies: Theoretical and Practical Insights from the Field. Lexington Books, 87. ISBN 978-1-4985-7522-5. 
  182. Amikam Nachmani (2003). Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts. Manchester University Press, 90–. ISBN 978-0-7190-6370-1. Retrieved on 5 مئی 2013. 
  183. Milliyet Konda Araştırma (2006)۔ "Biz Kimiz: Toplumsal Yapı Araştırması" (PDF)۔ ۱۵ فروری ۲۰۱۷ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2013 
  184. Bekir Agirdir (2008)۔ "Kürtler ve Kürt Sorunu" (PDF)۔ KONDA۔ ۰۳ نومبر ۲۰۱۳ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2013 
  185. Bekir Agirdir. "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor". http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=radikaldetayv3&articleid=913650. Retrieved on
    4 مئی 2013. 
  186. Christiane Bird (18 دسمبر 2007). A Thousand Sighs, A Thousand Revolts: Journeys in Kurdistan. Random House Publishing Group, 308–. ISBN 978-0-307-43050-2. Retrieved on 4 مئی 2013. 
  187. Elma Gabela (5 جون 2011). "Turkey's Bosniak communities uphold their heritage, traditions". Today's Zaman. https://web.archive.org/web/20110823084249/http://www.todayszaman.com/news-246225-turkeys-bosniak-communities-uphold-their-heritage-traditions.html. Retrieved on
    20 ستمبر 2011. 
  188. Rôzen 2002, pp. 55–58, 49
  189. Rôzen 2002, pp. 49–50
  190. Brink-Danan 2011, p. 176
  191. ʻAner 2005, p. 367
  192. "Erdoğan: 'İstanbul'da teklersek, Türkiye'de tökezleriz'"۔ Tele1۔ 2 اپریل 2019۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2019 
  193. "Global MetroMonitor"۔ Brookings Institution۔ 30 نومبر 2012۔ 5 جون 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 اپریل 2013 
  194. ۱۹۴.۰ ۱۹۴.۱ "Presentation of Reference City: Istanbul"۔ Urban Green Environment۔ 2001۔ 17 جنوری 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 دسمبر 2011 
  195. Ricardo Geromel (14 مارچ 2013)۔ "Forbes Top 10 Billionaire Cities – Moscow Beats New York Again"۔ Forbes۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائ‏ی 2013 
  196. "Dış Ticaretin Lokomotifi İstanbul" [Istanbul is the Locomotive of Foreign Trade] (بزبان التركية)۔ NTV-MSNBC۔ 13 فروری 2006۔ 31 مئی 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 مارچ 2012 
  197. "Borsa İstanbul'un kuruluş sermayesi" (in Turkish). TRT Haber. 2013-04-04. https://web.archive.org/web/20170630204551/http://www.trthaber.com/haber/ekonomi/borsa-istanbulun-kurulus-sermayesi-81027.html. Retrieved on
    ۵ اپریل ۲۰۱۳. 
  198. Taylan Bilgic (5 اپریل 2013)۔ "Istanbul Opens New Bourse as Erdogan Seeks to Build Finance Hub"۔ Bloomberg News۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 اپریل 2013 
  199. Odabaşı, Attila; Aksu, Celal; Akgiray, Vedat (دسمبر 2004). "The Statistical Evolution of Prices on the Istanbul Stock Exchange". The European Journal of Finance (London) 10 (6): 510–25. doi:10.1080/1351847032000166931. http://odabasi.boun.edu.tr/research/StatisticalCharac-EJF.pdf. 
  200. "History of the Bank"۔ The Ottoman Bank Archives and Research Centre۔ 13 اپریل 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 مارچ 2012 
  201. "Milestones in ISE History"۔ Istanbul Stock Exchange۔ 2012۔ 25 نومبر 2009 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 مارچ 2012 
  202. Mark Bentley; Benjamin Harvey (17 ستمبر 2012). "Istanbul Aims to Outshine Dubai With $2.6 Billion Bank Center". Bloomberg Markets Magazine. https://www.bloomberg.com/news/2012-09-16/istanbul-aims-to-outshine-dubai-with-2-6-billion-bank-center.html. Retrieved on
    5 مئی 2013. 
  203. Oxford Business Group 2009, p. 112
  204. Jones, Sam, and agencies (27 اپریل 2011)۔ "Istanbul's new Bosphorus canal 'to surpass Suez or Panama'"۔ The Guardian۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 اپریل 2012 
  205. Organisation for Economic Co-operation and Development 2008, p. 80
  206. "Ports of Turkey"۔ Cerrahogullari T.A.S.۔ 6 ستمبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اگست 2012 
  207. Omer Cavusoglu (مارچ 2010)۔ "Summary on the Haydarpasa Case Study Site" (PDF)۔ Cities Programme۔ London School of Economics۔ ۰۹ جولائی ۲۰۱۲ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 اپریل 2012 
  208. Hülya Zeybek، Muhtesem Kaynak (27–30 مئی 2008)۔ "What Role for Turkish Ports in the Regional Logistics Supply Chains?" (PDF)۔ International Conference on Information Systems and Supply Chain۔ 6 فروری 2009 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اگست 2012 
  209. سانچہ:Harnvb
  210. Organisation for Economic Co-operation and Development 2008, p. 143
  211. سانچہ:Harnvb
  212. Ebra Kerimoğlu، Hale Ciraci۔ "Urban Tourism: An Analysis of Visitors to Istanbul" (PDF)۔ Vienna University of Economics and Business۔ ۲۲ مئی ۲۰۱۴ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2016 
  213. ۲۱۳.۰ ۲۱۳.۱ "Istanbul '10" (PDF)۔ Turkey Tourism Market Research Reports۔ Istanbul Valuation and Consulting۔ 2010۔ 16 جون 2012 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 مارچ 2012  (n.b. Source indicates that the Topkapı Palace Museum and the Hagia Sophia together bring in 55 million TL، approximately $30 million in 2010, on an annual basis.)
  214. ۲۱۴.۰ ۲۱۴.۱ "İstanbul – Archaeology Museum"۔ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism۔ ۰۳ فروری ۲۰۱۲ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 اپریل 2012 
  215. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 8
  216. Reisman 2006, p. 88
  217. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 2–4
  218. ۲۱۸.۰ ۲۱۸.۱ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 221–23
  219. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 223–24
  220. Hansen, Suzy (10 فروری 2012). "The Istanbul Art-Boom Bubble". The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/02/12/magazine/istanbul-art-boom-bubble.html. Retrieved on
    19 اپریل 2012. 
  221. "History"۔ The Istanbul Foundation for Culture and Arts۔ 3 مئی 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 اپریل 2012 
  222. Fiachra Gibbons (21 ستمبر 2011)۔ "10 of the Best Exhibitions at the Istanbul Biennial"۔ The Guardian۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 اپریل 2012 
  223. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 130–31
  224. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 133–34
  225. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 146
  226. Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 165
  227. Nikolaj Nikitin (6 مارچ 2012)۔ "Golden Age for Turkish Cinema"۔ Credit-Suisse۔ 17 دسمبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائ‏ی 2012