استنبول
استنبول (تلفظ: /ˌɪstænˈbʊl/، [۸][۹]ترکی زبان: İstanbul سانچہ:IPA-tr) جسنوں ماضی وچ بازنطیوم تے قسطنطنیہ دے ناں توں وی جانیا جاندا سی ترکیہ دا سب توں ودھ آبادی والا شہر تے ملک دا معاشی، ثقافتی تے تاریخی مرکز اے۔ استنبول یوریشیا دا بین براعظمی شہر وی اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ اسود دے درمیان وچ آبنائے باسفورس دے دونے کنارےآں اُتے واقع اے۔ ایہ آبنائے ایشیا نوں یورپ توں جدا کردی اے۔ اس دا تجارتی تے تاریخی مرکز یورپی جانب اے تے اس دی آبادی دا اک تہائی حصہ آبنائے باسفورس دے ایشیائی کنارے دے مضافاتی علاقےآں وچ رہندا اے۔[۱۰] اس دے میٹروپولیٹن علاقہ وچ تقریباً ڈیڑھ کروڑ دی مجموعی آبادی اے [۳] جس دی بنا اُتے استنبول دا شمار دنیا دے سب توں وڈے شہراں وچ ہُندا اے۔ عالمی طور اُتے ایہ دنیا دا پنجواں سب توں وڈا شہر تے یورپ دا سب توں وڈا شہر اے۔ نیز ایہ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ دا انتظامی مرکز وی اے۔
سرائے بورنو دے مقام اُتے 600 ق م [۱۱] وچ بازنطیوم دے ناں توں آباد ہوݨ والے شہر دے اثر و رسوخ، آبادی تے رقبہ وچ آہستہ آہستہ وادھا ہُندا رہیا تے ایہ تریخ دا سب توں اہم شہر بن گیا۔ 330ء [۱۲] وچ قسطنطنیہ دے ناں توں از سر نو آباد ہوݨ دے بعد یہ شہر تقریباً 16 صدیاں تک متعدد سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جنہاں وچ رومی سلطنت/بازنطینی سلطنت (330ء–1204ء)، لاطینی سلطنت (1204ء–1261ء)، فالیولوجی بازنطین (1261ء–1453ء) تے سلطنت عثمانیہ (1453ء–1922ء) شامل نيں۔ رومی سلطنت تے بازنطینی دور وچ شہر نے مسیحیت دی ترقی وچ اہم کردار ادا کيتا سی پر 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے بعد ایہ مسلماناں دا مرکز تے خلافت عثمانیہ دا دارالخلافہ بن گیا[۱۳] اور قسطنطنیہ دے ناں توں 1923ء تک ایہ سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ اس دے بعد راجگڑھ نوں انقرہ منتقل کرکے اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔
اس شہر نوں بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ اک اہم تزویراندی مقام وی حاصل اے۔ استوں علاوہ ایہ شہر تاریخی شاہراہ ریشم اُتے وی واقع سی۔[۱۴] اس توں بلقان تے مشرق وسطی دے درمیان وچ ریل نیٹ ورک نوں کنٹرول کيتا جاندا سی تے بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد سمندری راستہ سی۔ 1923ء وچ ترک جنگ آزادی دے بعد انقرہ نوں جمہوریہ ترکی دا نواں راجگڑھ بنانے دا فیصلہ ہويا تے نال ہی شہر دا ناں قسطنطنیہ توں بدل کے استنبول رکھیا گیا۔ پر شہر نے جغرافیائی، سیاسی تے ثقافتی معاملات وچ اپنی اہمیت نوں ہن تک برقرار رکھیا اے۔ 1950ء دی دہائی دے بعد توں اس شہر دی آبادی دس گنیاودھ چکی اے کیونجے اناطولیہ توں آنے والے تارکین وطن وڈی تعداد وچ ایتھے آباد ہو چکے نيں تے انہاں دی سکونت دے لئی حدود شہر وچ وادھا وی ہويا اے۔[۱۵][۱۶] ویہويں صدی دے اواخر وچ ایتھے اُتے فنون لطیفہ، موسیقی، فلم تے ثقافتی میلےآں دا انعقاد شروع ہويا تے اج وی ایہ شہر انہاں دی میزبانی کر رہیا اے۔ بنیادی ڈھانچے دی بہتر صورت حال نے شہر وچ آوا جائی دا اک پیچیدہ نیٹ ورک تیار کر دتا اے۔
یورپی سبھیاچار دا صدر مقام نامزد ہوݨ دے پنج سال بعد 2015ء وچ اک کروڑ ویہہ لکھ توں ودھ غیر ملکی زائرین استنبول آئے۔ سیاحاں دے اس رجوع عام دی وجہ توں ایہ شہر دنیا دا پنجواں مقبول ترین سیاحتی مقام بن چکيا اے۔[۱۷] شہر دا سب توں وڈا سیاحتی مقام اس دا تاریخی مرکز اے جو جزوی طور اُتے یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ وچ درج اے۔ نیز اس دا ثقافتی تے تفریحی مرکز ضلع بےاوغلو وچ واقع شہر دی قدرتی بندرگاہ شاخ زريں وی اے۔ استنبول نوں عالمی شہر[۱۸] سمجھے جانے دی وجہ توں ایتھے متعدد ترک کمپنیاں تے میڈیا آؤٹ لیٹس دے مراکز وی قائم نيں تے ملک دی مجموعی خام ملکی پیداوار دا اک چوتھائی توں ودھ حصہ بندا اے۔[۱۹] اس دی ترقی تے تیزرفتار توسیع دی امید وچ استنبول نے گرمائی اولمپک کھیلاں دے لئی ویہہ سالاں وچ پنج بار بولی لگائی اے۔[۲۰]
تسمیہ مقام
[سودھو] تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: بازنطیوم، قسطنطنیہ اور نیا روم
شہر دا پہلا معلوم ناں بازنطیوم اے (سانچہ:Lang-el، Byzántion) جو اسنوں میگارا دے آباد کاراں نے اندازاْ 600 ق م وچ دتا سی۔ [۲۱] خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ ناں ذاتی ناں بیزاس توں ماخوذ اے جو یونانی اساطیر وچ اک کردار اے۔ قدیم یونانی روایت وچ ایہ یونانی نوآبادیات دے رہنما تے اک مشہور بادشاہ دی حیثیت رکھدا اے۔ جدید علما نے ایہ قیاس وی کيتا اے کہ بیزاس دا ناں مقامی تھریسیائی یا الیلیریائی سی تے ايسے وجہ توں میگاریائی آباد کاری دا قیاس کيتا گیا اے۔ [۲۲]
330 عیسوی وچ قسطنطین اعظم دے اسنوں رومی سلطنت دے نويں مشرقی راجگڑھ بنانے دے بعد شہر نوں عام طور اُتے قسطنطنیہ کہیا جانے لگیا جو (Κωνσταντινούπολις) دی لاطینی شکل اے جس دے معنی قسطنطین دا شہر دے نيں۔ [۲۱] اس نے ناں "نووا روما" (Nova Roma) تے اس دے یونانی متبادل ("Νέα Ῥώμη") نیا روم نوں فروغ دینے دی وی کوشش کيتی، لیکن ایہ وڈے پیمانے اُتے استعمال نئيں ہويا۔ [۲۳] جمہوریہ ترکی دے قیام تک مغرب وچ اس شہر دا ناں قسطنطنیہ عام استعمال ہُندا سی، جس نے دوسرے ملکاں نوں استنبول دے استعمال کیتی تاکید کيتی۔ [۲۴][۲۵] (عثمانی ترک زبان: قسطنطينيه) تے استنبول اوہ ناں سن جو عثمانیاں نے اپنے اقتدار دے دوران متبادل طور اُتے استعمال کيتے۔ [۲۶] بھانويں تاریخی اعتبار توں درست اے، لیکن قسطنطنیہ دا استعمال عثمانی دور دے دوران وچ شہر دے ناں دے لئی، 2009ء تک اکثر ترکی وچ اسنوں "سیاسی طور اُتے غلط" سمجھیا جاندا اے۔ [۲۷]
انیہويں صدی تک اس شہر دے لئی دوسرے ناں استعمال ہُندے سن جو غیر ملکیوں یا ترکاں دے زیر استعمال سن ۔ یوروپی مکمل شہر دے لئی قسطنطنیہ دا استعمال کردے سن، لیکن شاخ زريں تے بحیرہ مرمرہ فصیل بند جزیرہ نما نوں ترکاں دی طرح ستانبول (Stamboul) کہندے سن ۔ [۲۷] یونانی لفظ پیرا (Pera) (یونانی بولی توں "پار" دے لئی) شاخ زريں تے باسفورس دے درمیان وچ دے علاقے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی، لیکن ترکاں نےاس دے لئی بےاوغلو استعمال کيتا جو موجودہ استنبول دے ضلعے وچوں اک دا ناں وی اے۔ [۲۸]
نام استنبول (سانچہ:IPA-tr، عام بول چال وچ سانچہ:IPA-tr) قرون وسطی دی یونانی توں ("εἰς τὴν Πόλιν" تلفظ سانچہ:IPA-el) اخذ تصور کيتا جاندا اے جس دا معنی "شہر بنے" نيں۔ [۲۹] تے اس طرح قسطنطنیہ دا ذکر مقامی یونانیاں نے کيتا۔ ایہ اس گل دی عکاسی کردا اے آس پاس ایہ واحد شہر سی۔ سلطنت عثمانیہ وچ قسطنطنیہ دی اہمیت اس گل توں وی ظاہر ہُندی اے کہ اسنوں 'دیر سعادت' معنی 'خوشحالی دا دروازہ' کہیا جاندا تھا
عثمانی دنیا وچ قسطنطنیہ دی اہمیت وی عثمانی وچ اس دے عثمانی ناں 'ڈیر سعادت' دے معنی وچ 'خوشحالی دا دروازہ' توں ظاہر ہُندی اے۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ توں براہ راست تیار ہويا، جس وچ پہلا تے تیسرا نصاب گر گیا۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ توں براہ راست اخذ کيتا گیا اے جس وچ حروف نوں کم کر دتا گیا اے۔ [۲۱] اک ترک لوک روایت دے اعتبار ناں "اسلام بول" معنی "اسلام کافی ودھ" [۳۰] توں بنا اے کیونجے اس شہر نوں اسلامی عثمانی سلطنت دا راجگڑھ دے طور اُتے اسنوں "اسلامبول" ("بہت ودھ اسلام") یا "اسلامبول" ("اسلام لبھنا") کہیا جاندا سی۔ فتح دے فورا بعد اس دی پہلی بار استعمال کيتا گیا تے کچھ معاصر مصنفاں نے اسنوں خود سلطان محمد فاتح دی ایجاد قرار دتا اے۔ [۳۱] ستارہويں صدی دے کچھ عثمانی ذرائع جداں اولیا چلبی نے اسنوں اودوں دا عام ترک ناں قرار دیندے ہوئے بیان کردے نيں ستارہويں صدی تے اٹھارہويں صدی دے شروع وچ ایہ رسمی طور اُتے استعمال وچ سی۔ سکےآں اُتے "اسلامبول" دا پہلا استعمال 1703ء (1115ھ) وچ سلطان احمد ثالث دے دور وچ ہويا۔ [۳۲] جدید ترکی وچ اسنوں (İstanbul) نقطے والی "İ" توں لکھیا جاندا اے۔ [۳۳] ترکی بولی وچ شہر دے رہائشی نوں "استنبولو" (İstanbullu) تے جمع "استنبولولار" (İstanbullular) کہندے نيں۔ [۳۴]
تریخ
[سودھو]اکیہويں صدی دے آغاز وچ آثار قدیمہ دے ماہرین نے کئی تھانواں توں نويں سنگی دور دی اشیا دریافت کيتياں جو اس گل دی طرف اشارہ اے کہ استنبول دا تاریخی جزیرہ نما چھ ہزار صدی ق م دے دور وچ وی آباد سی۔ [۳۵] یہ ابتدائی آبادی نیڑے مشرق توں یورپ تک نويں سنگی دور دے پھیلاؤ وچ اہم سی جو پانی دی ودھدی ہوئی سطح دی وجہ توں ڈُب جانے توں پہلے تقریباً اک ہزار سال تک جاری رہیا۔ [۳۶][۳۷][۳۸][۳۹] ایشیائی طرف پہلی انسانی آبادکاری فقیر تپہ ٹیلے پتہ تانبے دے دور دی اے تے اس توں مݪݨ والے نوادرات 5500 توں 3500 ق م دے دور دے نيں۔ [۴۰] یوروپی طرف جزیرہ نما وچ سرائے بورنو دے نیڑے پہلی صدی ق م دے شروع وچ اک تھریسی بستی آباد سی جدید مصنفاں نے اسنوں تھریسی علاقائی ناں لیگوس توں جوڑا اے، [۴۱] جس دا ذکر پلینیوس نے بازنطیوم دے پہلے ناں دے طور اُتے کيتا اے۔ [۴۲]
اصل شہر دی تریخ 600 ق مسے شروع ہُندی اے، [۴۳][۴۴] جدوں میگارا دے یونانی باشندےآں نے باسفورس دے یورپی جانب بازنطیوم قائم کيتا۔ آباد کاراں نے ابتدائی تھریسی بستیاں دے مقام اُتے شاخ زريں توں ملحق اک ایکروپولس تعمیر کيتا جس توں شہر دی جدید معیشت نوں تقویت ملی۔ [۴۵][۴۶] پنجويں صدی ق م دے آغاز اُتے ایہ شہر اک مختصر عرصہ دے لئی فارس دے زیر نگيں آیا لیکن یونانیاں نے جلد ہی فارس۔ یونانی جنگاں دے دوران وچ اس اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا۔ [۴۷] 355 ق م وچ آزادی حاصل کرنے توں پہلے بازنطیوم دوسری ایتھنین لیگ دے حصے دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ [۴۸] رومیاں توں طویل عرصے توں اتحادی ہوݨ دے بعد بازنطیوم رسمی طور اُتے 73 عیسوی وچ رومی سلطنت دا اک حصہ بن گیا۔ [۴۹] رومی شہنشاہ سیپٹیمیوس سیورس دے خلاف طالع آزما پیسینیوس نیجر دا نال دینے اُتے شہر نوں بھاری قیمت ادا کرنا پئی، 195ء دے آخر وچ ہتھیار سُٹن تک محاصرے دے دو سالاں دے شہر نوں بالکل تباہ کر دتا۔ [۵۰] پنج سال بعد توں سیپٹیمیوس سیورس نے بازنطیوم دی تعمیر نو کرنا شروع دی تے شہر وچ دوبارہ خوشحالی آئی۔ [۵۱]
تریخ توں پہلے
[سودھو]انسان گھٹ توں گھٹ دے نويں سنگی دور توں استنبول دے طور اُتے جانے جانے والے علاقے وچ رہائش پزیر سن ۔ 6700 ق م دی ابتدائی مشہور آبادی دے آثار تاریخی جزیرہ نما قسطنطنیہ دے یورپی حصے وچ 2008ء وچ ینی قاپی سب وے اسٹیشن تے مرمرائی سرنگ دے تعمیراتی کم دے دوران وچ دریافت ہوئے۔ [۵۲][۵۳][۵۴] اناطولیہ دی طرف پہلی انسانی آبادی فقیر تپہ ٹیلا اُتے 5500 توں 3500 ق م دی تانبے دے دور دی اے۔ [۵۵] قریبی قاضی کوئے وچ فونیقی دور دی اک بندرگاہ آبادی دے آثار ہی ملے نيں۔
قسطنطنیہ دا عروج و زوال تے بازنطینی سلطنت
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قسطنطنیہ
قسطنطین اعظم مؤثر طور اُتے ستمبر 324ء وچ پوری رومی سلطنت دا شہنشاہ بنیا۔ [۵۶] دو ماہ بعد اس نے بازنطیوم نوں اک نويں مسیحی شہر مِں تبدیل کرنے دا اک منصوبے مرتب کيتا۔ سلطنت دا مشرقی راجگڑھ ہوݨ دے ناطے اس شہر دا ناں نیا روم (Nova Roma) رکھیا گیا، لیکن بوہتے لوک اسنوں قسطنطنیہ کہندے سن جو ناں ویہويں صدی تک برقرار رہیا۔ [۵۷] 11 مئی 330ء نوں قسطنطنیہ رومی سلطنت دا راجگڑھ ہوݨ دا اعلان کيتا گیا، جو بعد وچ 17 جنوری 395ء نوں تھیودوسیوس اول دی موت اُتے اس دے دونے بیٹےآں دے وچکار مستقل طور اُتے تقسیم ہو گئی تے ایہ شہر مشرقی رومی سلطنت (بازنطینی سلطنت) دا راجگڑھ بن گیا۔ [۵۸]
قسطنطنیہ دا قیام قسطنطین اعظم دے سب توں پائیدار کارنامےآں وچوں اک سی، اس نے رومی طاقت دے مرکز نوں مشرق دی طرف منتقل کيتا جس توں ایہ شہر یونانی سبھیاچار تے مسیحیت دا مرکز بن گیا۔ [۵۸][۵۹] ایاصوفیہ سمیت پورے شہر وچ متعدد گرجا گھر تعمیر کيتے گئے۔ ایاصوفیہ جو جسٹین اول دے دور وچ تعمیر ہويا، اک ہزار سال تک دنیا دا سب توں وڈا گرجا گھر رہیا۔ [۶۰] قسطنطین نے قسطنطنیہ دے گھڑ دوڑ دے میدان دی اک وڈی تزئین و آرائش تے توسیع دا کم وی کيتا جس وچ دسیاں ہزاراں شائقین دی گنجائش سی گھڑ دوڑ دے میدان شہری زندگی دا مرکز بن گیا تے پنجويں تے چھیويں صدی وچ نیکا فسادات سمیت بدامنی دا مرکز بنیا۔ [۶۱][۶۲] قسطنطنیہ دے محل وقوع نے اس دے وجود نوں یقینی بنایا تے کئی صدیاں تک اس دی دیواراں تے سمندری حدود نے یورپ نوں مشرقی تے مسلم حملہ آوراں دی پیش قدمی توں بچایا۔ [۵۹] قرون وسطی دے بیشتر دور دے دوران وچ جو بازنطینی عہد دا آخری حصہ سی شہر براعظم یورپ دا سب توں وڈا تے دولت مند شہر سی تے کئی اوقات وچ ایہ دنیا دا وی سب توں وڈا شہر سی۔ [۶۳][۶۴] 1025ء وچ باسل دوم دے دور حکومت دے خاتمے دے بعد قسطنطنیہ دی تنزلی دا دور شروع ہويا۔ 1204ء وچ چوتھی صلیبی جنگ اپنے مقصد توں ہٹا دتی گئی، تے صلیبیاں نے اس شہر نوں لُٹیا کھسوٹا۔ [۶۵] انہاں نے راسخ الاعتقاد بازنطینی سلطنت دی جگہ لاطینی سلطنت قائم کيتی۔ [۶۶] ایاصوفیہ نوں 1204ء وچ کیتھولک چرچ وچ تبدیل کر دتا گیا۔ 1261ء وچ بازنطینی سلطنت بحال ہو گئی پر اوہ کافی کمزور ہو چکی سی [۶۷] قسطنطنیہ دے گرجا گھر، دفاع تے بنیادی خدمات ناکارہ ہو گئياں [۶۸] اور اٹھويں صدی دے دوران وچ اس دی آبادی نصف ملین توں کم ہو کے اک لکھ ہو گئی۔ [lower-alpha ۳] پر 1261ء دی بحالی دے بعد اس شہر دی کچھ خدمات بحال ہو گئياں۔
آندرونیکوس دوم دی وضع کردہ متعدد معاشی تے فوجی حکمت عملیاں، جداں فوج دی تعداد وچ کمی نے سلطنت نوں کمزور کيتا تے اسنوں حملے دے خطرے توں دوچار کيتا۔ [۶۹] چودہويں صدی دے وسط وچ عثمانی ترکاں نے آہستہ آہستہ چھوٹے قصبےآں تے شہراں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا تے قسطنطنیہ دی رسد دے رستےآں نوں منقطع کرنے دی حکمت عملی دا آغاز کيتا۔ [۷۰] 29 مئی 1453ء نوں اٹھ ہفتےآں دے محاصرے دے بعد (جس دے دوران وچ آخری رومی شہنشاہ قسطنطین یازدہم ماریا گیا)، سلطان محمد فاتح نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ کر ليا تے اسنوں سلطنت عثمانیہ دا نواں راجگڑھ قرار دتا۔ شہر وچ داخلے دے کئی گھنٹےآں بعد سلطان ایاصوفیہ وچ گیا تے اک امام نوں طلب کيتا جس نے شہادت دے بعد اسنوں مسجد وچ تبدیل کرنے دا اعلان کيتا کیونجے شہر نے امن توں ہتھیار سُٹن توں انکار کيتا سی۔ [۷۱] سلطان محمد فاتح نے اپنے لئی نواں لقب "قیصرِ روم" اختیار جو رومی لقب قیصر دے برابر قرار دتا گیا، تے عثمانی ریاست نوں عثمانی سلطنت وچ تبدیل کر دتا گیا۔ [۷۲]
سلطنت عثمانیہ تے ترک جمہوریہ دا دور
[سودھو]قسطنطنیہ دی فتح دے فوراً بعد سلطان محمد فاتح نے شہر دی بحالی دا کم شروع کيتا۔ [lower-alpha ۴] اس نے محاصرے دے دوران وچ شہر توں فرار ہوݨ والے واپس آنے دا کہیا تے اناطولیہ دے ہور علاقےآں توں مسلماناں، یہودیاں تے مسیحیاں نوں ایتھے اُتے آباد کيتا۔ اس نے حکم دتا کہ ستمبر تک پنج ہزار گھراناں نوں قسطنطنیہ وچ منتقل کيتا جائے۔ [۷۴] پوری اسلامی سلطنت توں جنگی قیدیاں تے ملک بدر لوکاں جنہاں نوں سورگون (ترکی زبان: Sürgün; سانچہ:Lang-gr) کہیا جاندا سی، نوں شہر بھیج دتا گیا۔ [۷۵] بوہت سارے لوک شہر توں دوبارہ فرار ہو گئے تے کئی بار طاعون دی وبا پھیلی اس لئی 1459ء وچ سلطان نے جلاوطن یونانیاں نوں شہر وچ واپس آنے دی اجازت دے دتی۔ [۷۶] اس نے پورے یورپ توں لوکاں نوں راجگڑھ وچ مدعو کيتا جس توں اک کثیر ثقافتی معاشرہ تشکیل پایا جو عثمانی دور دے بیشتر حصےآں وچ قائم رہیا۔ [۷۷]
قسطنطنیہ وچ باقی صدی تک طاعون دی وبا برقرار رہی، کیونجے ایہ 1520ء دے توں بعد کچھ سالاں تک رہی، تے فیر ایہ 1529ء تے 1533ء دے درمیان وچ فیر توں آئی، تے فیر 1549ء تے 1552ء دے درمیان وچ رہی تے اس دے بعد کچھ سال دا وقفہ ریا تے فیر توں 1567ء توں 1570ء تک ایہ وبا رہی۔ وبائی امراض دا آغاز مغرب تے حجاز تے جنوبی روس وچ ہُندا سی۔ [۷۸] اناطولیہ وچ آبادی وچ اضافے دی وجہ توں قسطنطنیہ نوں اپنے نقصانات دی تلافی وچ مدد ملی تے اس دی آبادی 1800ء تک 500،000 دے نیڑے برقرار رہی۔ محمد فاتح نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے دی بحالی اُتے وی کم کيتا جس وچ پانی دا پورا نظام والنس آبراہ وی شامل اے۔ اس دے علاوہ گرینڈ بازارکی تعمیر شروع کی، تے سلطان دی سرکاری رہائش گاہ توپ قاپی محل تعمیر کيتا۔ [۷۹] ادرنہ توں قسطنطنیہ وچ راجگڑھ دی منتقلی دے بعد نويں ریاست نوں رومی سلطنت دا جانشین تے تسلسل قرار دتا گیا۔ [۸۰]
عثمانیاں نے جلد ہی اس شہر نوں مسیحیت دے گڑھ توں بدل کے اسلامی سبھیاچار دی علامت بنا دتا۔ معماری دی شہکار شاہی مسیتاں دی تعمیر دے لئی مذہبی تنظیماں قائم کيتیاں گئیاں، اکثر مسیتاں اسکولاں، اسپتالاں تے عوامی حماموں دے نال ملحق ہُندیاں سن۔ [۷۹] 1517ء وچ عثمانی خاندان خلافت دا دعوی وی کر دتا تے قسطنطنیہ چار صدیاں تک اس آخری خلافت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ [۱۳] سلیمان اول دا دور حکومت 1520ء توں لے کے 1566ء تک رہیا تے خاص طور اُتے اس دور وچ معمار سنان پاشا شہر وچ متعدد عمارتاں تعمیر دی جو فن تعمیر تے اس دی عظیم فنکارانہ صلاحیتاں دا منہ بولدا ثبوت نيں۔ جدوں کہ عثمانی فناں برائےاور اسلامی خطاطی نوں وی بہت فروغ ملا۔ [۸۱] اٹھارہويں صدی دے آخر تک قسطنطنیہ دی آبادی 570،000 نفوس اُتے مشتمل سی [۸۲]
انیہويں صدی دے آغاز وچ بغاوت دا اک دور شروع ہويا تے ترقی پسند سلطان محمود ثانی دے عروج دا نتیجہ وی بنا، اس دے نتیجے وچ آخر کار دور تنظیمات دا آغاز ہويا۔ جس نے سیاسی اصلاحات کيتياں تے شہر وچ نويں ٹکنالوجی متعارف کروانے دی اجازت دتی۔ [۸۳] اس دور وچ شاخ زريں اُتے پل تعمیر کيتے گئے، [۸۴] اور 1880ء دی دہائی وچ قسطنطنیہ باقی یورپی ریلوے نیٹ ورک توں منسلک ہو گیا۔ [۸۵] جدید سہولیات جداں پانی دی فراہمی دا نیٹ ورک، بجلی، ٹیلیفون تے ٹرام آہستہ آہستہ اگلے دہائیاں وچ قسطنطنیہ وچ متعارف کروائے گئے، گو کہ دوسرے یورپی شہراں دی نسبتاً تاخیر توں ہوئے۔ [۸۶] پر جدید کاری دیاں کوششاں سلطنت عثمانیہ دے زوال نوں ختم کرنے دے لئی کافی نئيں سی۔
سلطان عبدالحمید ثانی 1908ء نوں نوجوان ترک انقلاب نے معزول کر دتا۔ مجلس عمومی (عثمانی پارلیمان) جو 14 فروری 1878ء توں بند سی 30 سال بعد 23 جولائی 1908ء نوں دوبارہ کھول دتی گئی جس نے آئینی آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ اور عثمانی پارلیمنٹ (⎘ جنرل اسمبلی)، جو 14 فروری 1878 توں بند سی 30 سال بعد 23 جولائی 1908 نوں دوبارہ کھول دتی گئی، جس نے آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ ۔[۸۷] ویہويں صدی دے اوائل وچ جنگاں دا اک سلسلہ جداں اطالیہ-ترک جنگ (1911ء-1912ء) ور بلقان دیاں جنگاں (1912ء–1913ء) جس دے نتیجے وچ کمزور سلطنت دا دار الخلافہ ہور مشکلات دا شکار ہويا تے 1913ء وچ عثمانی بغاوت ہوئی تے تین پاشا دور دا آغاز ہويا۔ [۸۸]
سلطنت عثمانیہ نے مرکزی طاقتاں دی طرف توں پہلی جنگ عظیم (1914ء–1918ء) وچ شمولیت اختیار کيتی تے بالآخر اسنوں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ 24 اپریل 1915ء نوں آرمینیائی لوکاں دی جلاوطنی انہاں اہم واقعات وچ شامل سی جس پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ آرمینی نسل کشی دا آغاز دا کیہ سی۔ [۸۹] جنگ تے اس دے نتیجے وچ ہوݨ والے واقعات دے نتیجے وچ شہر دی مسیحی آبادی 1914ء توں 1927ء دے درمیان وچ 450،000 توں کم ہو کے 240،000 ہوگئی۔ [۹۰] 30 اکتوبر 1918ء نوں معاہدۂ مدروس اُتے دستخط ہوئے تے اتحادیاں نے 13 نومبر 1918ء نوں قسطنطنیہ اُتے قبضہ کر ليا۔ عثمانی پارلیمنٹ (مجلس عمومی) 11 اپریل 1920ء نوں اتحادیاں دے ذریعہ تحلیل ہو گئی تے عثمانی وفد دی سربراہی وچ داماد فرید پاشا نوں 10 اگست 1920ء نوں معاہدہ سیورے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔
ترک جنگ آزادی (1919ء–1922ء) دے بعد انقرہ وچ ترکی قومی اسمبلی نے 1 نومبر 1922ء نوں سلطنت عثمانیہ نوں ختم کردتا تے آخری عثمانی سلطان سلطان محمد وحید الدین نوں ترکی دے لئی نا مناسب شخص قرار دے کے ملک بدر کر دتا۔ 17 نومبر 1922ء نوں برطانوی بحریہ دے جنگی جہاز ملایا اُتے سوار ہو کے اوہ جلاوطنی وچ چلا گیا تے 16 مئی 1926ء نوں سان ریمو، اطالیہ وچ انتقال کر گیا۔ 24 جولائی 1923ء نوں معاہدہ لوازن اُتے دستخط ہوئے تے قسطنطنیہ دا قبضہ 4 اکتوبر 1923ء نوں شہر توں اتحادیاں دی آخری افواج دی روانگی دے نال ہی ختم ہوگیا۔ [۹۱] انقرہ حکومت دی ترک افواج 6 اکتوبر 1923ء نوں اک تقریب دے نال شہر وچ داخل ہوئی جس دی کمان شکرو نایلی گوکبرک دے رہے سن ۔ اس دن نوں یوم آزادی استنبول (ترکی: İstanbul'un Kurtuluşu) دے ناں توں چيتا کيتا جاندا اے تے اس دی سالگرہ اُتے سال منائی جاندی اے۔ [۹۱] 29 اکتوبر 1923ء نوں ترکی قومی اسمبلی نے ترک جمہوریہ دے قیام دا اعلان کيتا تے انقرہ نوں اس دا راجگڑھ قرار دتا۔ مصطفٰی کمال اتاترک جمہوریہ دے پہلے صدر بنے۔ [۹۲]
انقرہ نوں 1923ء وچ ترک جمہوریہ دے لئی راجگڑھ دے طور اُتے منتخب کيتا گیا توں کہ سیکولر جمہوریہ نوں عثمانی تریخ توں دور رکھیا جائے۔ [۹۳] مؤرخ فلپ مانسل دے مطابق:
- 1925 وچ شاہی خاندان دی رخصتی دے بعد یورپ دا سب توں وڈا بین الاقوامی شہر ہوݨ دے باوجود قسطنطنیہ اک سب توں ودھ قوم پرست بن گیا۔۔۔۔ ویانا دے برعکس قسطنطنیہ نے ماضی توں منہ موڑ لیا۔ ایتھے تک کہ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا سی۔ قسطنطنیہ نوں عثمانی تے بین الاقوامی تنظیماں دی وجہ توں خارج کردتا گیا سی۔ 1926ء توں استنبول صرف پوسٹ آفس وچ قابل قبول سی تے ایہ بوہتے ترک دکھائی دیندا سی تے بیشتر ترک نے اسنوں استعمال کردے سن ۔ [۹۴]
1940ء دی دہائی دے اواخر تے 1950ء دی دہائی دے اوائل وچ استنبول وچ وڈی ساختی تبدیلیاں آئیاں چونکہ پورے شہر وچ بعض اوقات تاریخی عمارتاں نوں گرا کر نويں عوامی چوکاں، بولیورڈز تے رستےآں دی تعمیر کيتی گئی سی۔[۹۵] 1970ء دی دہائی وچ استنبول دی آبادی وچ تیزی توں وادھا ہونا شروع ہويا، جدوں اناطولیہ دے لوک شہر وچ ہجرت کر کے آئے جو ایتھے اُتے بہت ساری نويں فیکٹریاں وچ ملازمت لبھ رہے سن جو وسیع و عریض شہر دے مضافات وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ شہر دی آبادی وچ اس اچانک تے تیز وادھا نے مکانات دی وڈی منگ بہت ودھ وادھا کر دتا تے بوہت سارے مضافاتی دیہات تے جنگلات استنبول دے میٹروپولیٹن علاقے وچ شامل ہوگئے۔ [۹۶] <div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
جغرافیہ
[سودھو]استنبول شمال مغربی ترکی وچ مرمرہ علاقہ وچ واقع اے جس دا کل رقبہ 5،343 مربع کلومیٹر (2،063 مربع میݪ) اے۔ [lower-alpha ۲] بحیرہ مرمرہ نوں بحیرہ اسود توں جوڑنے والی آبنائے باسفورس اس شہر نوں دو حصےآں وچ تقسیم کردی اے جس وچ تاریخی تے معاشی مرکز اُتے مشتمل یورپی حصہ تھریس، تے اک ایشیائی حصہ اناطولیہ شامل نيں۔ اس شہر نوں ہور شاخ زريں وی تقسیم کردا اے، جو جزیرہ نما دے نال منسلک اک قدرتی بندرگاہ جتھے سابقہ بازنطیوم تے قسطنطنیہ دی نیہہ رکھی گئی سی بحیرہ مرمرہ، باسفورس تے شاخ زريں دا سنگم موجودہ استنبول دے مرکز وچ ہزاراں سالاں توں افواج نوں اس اُتے حملہ کرنے توں رکدا رہیا تے ہن ایہ شہر دے مناظر دی اک نمایاں خصوصیت اے۔ [۵۹]
روم دے ماڈل دے طرز اُتے ایہ تاریخی جزیرہ نما ست پہاڑیاں دی خصوصیات والا کہیا جاندا اے جس وچ ہر اک اُتے اک شاہی مسجد موجود اے۔ انہاں پہاڑیاں دے مشرقی ترین حصے سرائے بورنو اُتے توپ قاپی محل واقع اے۔ [۱۰۱] شاخ زريں دی مخالف سمت وچ اک ہور مخروطی پہاڑی اے جتھے جدید بےاوغلو ضلع واقع اے۔ مقامی جغرافیہ دی مناسبت توں بےاوغلو اُتے عمارتاں سیڑھی دار طرز اُتے بنی نيں تے سڑکاں وی مرحلہ وار بݨائی گئیاں نيں۔ [۱۰۲] ایشیائی طرف ميں واقع اسکودار وی ايسے طرح دی پہاڑی خصوصیات رکھدا اے۔ خطہ بتدریج بلندی کم کردے ہوئے باسفورس دے ساحل دے نال جا ملدا اے، لیکن شمسی پاشا تے ایازما یک لخت اٹھے ہوئے نيں تے اک کاوہی راس بناتے نيں۔ استنبول دا سب توں اُچا نقطہ چاملیجا پہاڑی اے، جس دی اونچائی 288 میٹر (945 فٹ) اے۔ [۱۰۲] استنبول دا شمالی نصف حصہ جنوبی ساحلی حصے دے مقابلے وچ اسطً ودھ بلندی اے، جس وچ کچھ تھانواں 200 میٹر (660 فٹ) تک بلند نيں، تے اس دی ڈھلوانی چٹٹاناں چٹانی کھاڑی دی مشابہت رکھدی نيں، خاص طور اُتے باسفورس دے شمالی سرے دے آس پاس جتھے ایہ بحیرہ اسود توں ملدی اے۔
استنبول شمالی اناطولیائی دراڑ دے نیڑے واقع اے جو افریقی تے یوریشائی ساختمانی تختیاں دے درمیان وچ حدود دے نیڑے اے۔ ایہ رخنہ زون جو شمالی اناطولیہ توں بحیرہ مرمرہ تک جاندا اے شہر دی تریخ دے متعدد مہلک زلزلےآں دا ذمہ دار رہیا اے۔ انہاں زلزلےآں وچ سب توں تباہ کن 1509ء دا زلزلہ سی جس دی وجہ توں سونامی آیا جس نے شہر دی دیواراں توڑ داں تے 10،000 توں ودھ افراد نوں ہلاک کر دتا۔ حالے حال ہی وچ 1999ء وچ قریبی شہر ازمیت دے نیڑے واقع مرکز زلزلہ توں آنے والے زلزلے دے نتیجے وچ 18،000 افراد ہلاک ہوئے اس وچ استنبول دے نواحی علاقےآں دے اک ہزار افراد وی شامل نيں۔ استنبول دے لوکاں نوں ایہ تشویش وی لاحق اے کہ مستقبل نیڑے وچ شہر وچ اس توں وی ودھ تباہ کن زلزلے ثابت سکدے نيں۔ کیونجے حال ہی وچ استنبول دی تیزی توں ودھدی آبادی نوں ایڈجسٹ کرنے دے لئی تعمیر کيتے گئے ہزاراں ڈھانچے درست معیار اُتے تعمیر نئيں ہو سکے نيں۔ [۱۰۳] ماہرین زلزلیات کہندے نيں کہ استنبول نوں 2030ء دے نیڑے اک 7.6 شدت یا اس توں ودھ دے زلزلے دے خطرے دا امکان 60 فیصد توں ودھ اے۔ [۱۰۴][۱۰۵]
آب و ہوا
[سودھو]کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول دی آب و ہوا بحیرہ روم دی آب و ہوا دتی سرحد اُتے اے، اک مرطوب آب و ہوا تے سمندری آب و ہوا، اک عبوری موسمی زون وچ اس دے مقام دی وجہ توں اے۔ چونکہ گرمی دے مہینےآں وچ بارش 20 توں 65 ملی میٹر (1 توں 3 انچ) تک ہُندی اے، اس لئی مقام دے لحاظ توں اس شہر نوں صرف بحیرہ روم یا مرطوب آب و ہوا دے درجہ وچ نئيں رکھیا جا سکدا اے۔ [۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸] اس دی جسامت دی وجہ توں متنوع ٹپوگرافی، سمندری مقام تے سب توں اہم گل ایہ اے کہ شمال تے جنوب وچ دو وکھ وکھ پانیاں دے ساحل دا خطہ ہوݨ دی وجہ توں استنبول خرد آب و ہوا دی نمائندگی کردا اے۔ شہر دے شمالی نصف حصے دے نال نال باسفورس دے ساحل، سمندری تے مرطوب نیم استوائی موسم دی خصوصیات دا اظہار اے، کیونجے بحیرہ اسود تے پودےآں دی نسبتا ودھ ارتکاز توں نمی دا تناسب ودھ اے۔ بحیرہ مرمرہ اُتے جنوب دی طرف شہر دے آبادی والے علاقےآں وچ آب و ہوا گرم، خشک تے نمی توں کم متاثر اے۔ [۱۰۹] شمالی نصف حصے وچ سالانہ بارش دگنا ہوسکدی اے (باہچےکوئے، 1166.6 ملی میٹر)، بمقابلہ مرمرہ ساحلی علاقہ (فلوریہ 635.0 ملی میٹر)۔ [۱۱۰] شمالی تے جنوبی ساحلاں اُتے سالانہ اوسط درجہ حرارت وچ وی بہت ودھ فرق اے، باہچےکوئے 12.8 ° س (55.0 ° ف)، کرتال 15.03 ° س (59.05 ° ف) [۱۱۱] صوبے دے اوہ حصے جو دونے سمندری علاقےآں توں دور نيں براعظم دے اثر و رسوخ دی نمائش کردے نيں، جتھے رات تے دن تے موسم گرما تے سیاݪ وچ درجہ حرارت دا ودھ فرق ہُندا اے۔ سردیاں دے موسم وچ صوبے دے کچھ حصے رات دے وقت اوسطا نقطۂ انجماد یا اس توں وی تھلے رہندے نيں۔
استنبول دی مستقل طور اُتے ودھ نمی جو صبح 80 فیصد تک پہنچ جاندی اے۔ [۱۱۲] اس دی وجہ توں دھند بہت عام اے، حالانکہ شہر دے شمالی علاقےآں تے شہر دے مرکز وچ کم اے۔ [۱۰۹] گھنی دھند دے باعث باسفورس سمیت اس خطے وچ آمدورفت وچ خلل پڑدا اے، ایہ موسم خزاں تے سردیاں دے مہینےآں وچ عام اے جدوں نمی دوپہر تک ودھ رہندی اے۔ [۱۱۳][۱۱۴][۱۱۵] گرمی دے مہینےآں وچ مرطوب آب و ہوا تے دھند دی لہر دوپہر تک ختم ہوجاندی اے، لیکن درجہ حرارت معمولی حد تک ودھ جاندا اے۔ [۱۱۲][۱۱۶] گرمی دے انہاں مہینےآں وچ اعلیٰ درجہ حرارت اوسطا 29 ° س (84 ° ف) تے بارش غیر معمولی گل اے۔ جون تے اگست دے درمیان وچ بارش والے دن صرف پندرہ تک ہُندے نيں۔ [۱۱۷] گرمیاں دے مہینےآں وچ گرج چمک سب توں ودھ ہُندی اے۔ [۱۱۸]
استنبول وچ بحیرہ روم طاس دے آس پاس دے بیشتر دوسرے شہراں دی نسبت سردیاں دا موسم ودھ سرد اے، کم درجہ حرارت اوسطا 1–4 ° س (34–39 ° ف) تک رہندا اے۔ [۱۱۷] بحیرہ اسود توں جھیل دا اثر برف عام اے، بھانويں اس دی پیشن گوئی کرنا مشکل اے، لیکن اس دے علاوہ شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ خلل تے دھند دی وجہ توں وی درہم برہم ہوسکدی اے۔ [۱۱۹] موسم بہار تے خزاں درجہ حرارت کم ہُندا اے، لیکن اکثر گیلے تے غیر متوقع نيں۔ شمال مغرب توں چݪݨ والی سرد ہواواں تے جنوب توں گرم مرغولاں توں — بعض اوقات اک ہی دن وچ ، درجہ حرارت وچ اتار چڑھاؤ دا سبب بندا اے۔ [۱۱۶][۱۲۰] مجموعی طور اُتے استنبول دی سالانہ اوسطا 130 دن بارش دے دناں دی اوسط دے نال اے، جو سالانہ 810 ملی میٹر (31.9 انچ) تک ہُندی اے۔ [۱۱۷][۱۲۱] مرمرہ ساحل اُتے واقع شہر دے وسط وچ ہن تک دا سب توں ودھ تے کم درجہ حرارت 40.5 ° س (105 ° ف) اور۔116.1 ° س (3 ° ف) درج اے۔ اک دن وچ ریکارڈ دی جانے والی سب توں ودھ بارش 227 ملی میٹر (8.9 انچ) تے سب توں ودھ برفباری دا 80 سینٹی میٹر اے (31 انچ) اے۔ [۱۲۲][۱۲۳]
آب ہوا معلومات برائے استنبول(سارییر)، 1929–2017 | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
بلند ترین °س (°ف) | 22.0 (71.6) |
24.7 (76.5) |
29.3 (84.7) |
33.6 (92.5) |
— | 40.2 (104.4) |
41.5 (106.7) |
40.5 (104.9) |
39.5 (103.1) |
34.2 (93.6) |
27.8 (82) |
25.5 (77.9) |
41.5 (106.7) |
اوسط بلند °س (°ف) | 8.4 (47.1) |
9.0 (48.2) |
10.9 (51.6) |
15.4 (59.7) |
— | 24.6 (76.3) |
26.6 (79.9) |
26.8 (80.2) |
23.7 (74.7) |
19.1 (66.4) |
14.8 (58.6) |
10.8 (51.4) |
17.5 (63.5) |
یومیہ اوسط °س (°ف) | 6.0 (42.8) |
6.1 (43) |
7.7 (45.9) |
12.0 (53.6) |
— | 21.4 (70.5) |
23.8 (74.8) |
23.8 (74.8) |
20.1 (68.2) |
15.7 (60.3) |
11.7 (53.1) |
8.3 (46.9) |
14.4 (57.9) |
اوسط کم °س (°ف) | 3.1 (37.6) |
3.1 (37.6) |
4.2 (39.6) |
7.6 (45.7) |
— | 16.5 (61.7) |
19.4 (66.9) |
20.1 (68.2) |
16.8 (62.2) |
12.9 (55.2) |
8.9 (48) |
5.5 (41.9) |
10.8 (51.4) |
ریکارڈ کم °س (°ف) | −13.9 (7) |
−16.1 (3) |
−11.1 (12) |
−2.0 (28.4) |
— | 7.1 (44.8) |
10.5 (50.9) |
10.2 (50.4) |
6.0 (42.8) |
0.6 (33.1) |
−7.2 (19) |
−11.5 (11.3) |
−16.1 (3) |
اوسط عمل ترسیب مم (انچ) | 106.0 (4.173) |
77.7 (3.059) |
71.4 (2.811) |
45.9 (1.807) |
— | 36.0 (1.417) |
33.3 (1.311) |
39.9 (1.571) |
61.7 (2.429) |
88.0 (3.465) |
100.9 (3.972) |
122.2 (4.811) |
817.4 (32.181) |
اوسط عمل ترسیب ایام (≥ 0.1 mm) | 17.3 | 15.2 | 13.8 | 10.3 | — | 6.2 | 4.3 | 5.0 | 7.6 | 11.2 | 13.0 | 17.1 | 129.0 |
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات | 89.9 | 101.7 | 142.6 | 195.0 | — | 318.0 | 356.5 | 328.6 | 246.0 | 176.7 | 120.0 | 83.7 | — |
اوسط روزانہ دھوپ ساعات | 2.9 | 3.6 | 4.6 | 6.5 | 8.8 | 10.6 | 11.5 | 10.6 | 8.2 | 5.7 | 4.0 | 2.7 | 6.64 |
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیاتی خدمت[۱۲۴] and Weather Atlas[۱۲۵] |
آب ہوا معلومات برائے استنبول (کیریچبورنو، سارییر)، 1949–1999 | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
اوسط بلند °س (°ف) | 8.3 (46.9) |
8.7 (47.7) |
10.3 (50.5) |
15.2 (59.4) |
— | 24.2 (75.6) |
26.0 (78.8) |
26.1 (79) |
23.3 (73.9) |
19.0 (66.2) |
14.8 (58.6) |
10.9 (51.6) |
— |
یومیہ اوسط °س (°ف) | 5.5 (41.9) |
5.5 (41.9) |
6.7 (44.1) |
10.9 (51.6) |
— | 20.1 (68.2) |
22.4 (72.3) |
22.6 (72.7) |
19.5 (67.1) |
15.5 (59.9) |
11.6 (52.9) |
8.1 (46.6) |
— |
اوسط کم °س (°ف) | 3.0 (37.4) |
2.9 (37.2) |
4.0 (39.2) |
7.5 (45.5) |
— | 16.2 (61.2) |
19.1 (66.4) |
19.7 (67.5) |
16.6 (61.9) |
12.8 (55) |
8.9 (48) |
5.6 (42.1) |
— |
اوسط عمل ترسیب مم (انچ) | 103.6 (4.079) |
70.5 (2.776) |
71.0 (2.795) |
47.2 (1.858) |
— | 36.8 (1.449) |
35.6 (1.402) |
38.6 (1.52) |
51.9 (2.043) |
81.3 (3.201) |
100.8 (3.969) |
122.0 (4.803) |
— |
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm) | 3.6 | 4.9 | 2.8 | 0.0 | — | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.3 | 1.5 | — |
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیاتی خدمت[۱۲۶] (1949–1999) |
آب ہوا معلومات برائے استنبول (باہچےکوئے، سارییر)، 1949–1999 | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
اوسط بلند °س (°ف) | 8.0 (46.4) |
8.6 (47.5) |
10.5 (50.9) |
15.9 (60.6) |
— | 24.7 (76.5) |
26.3 (79.3) |
26.6 (79.9) |
23.7 (74.7) |
19.2 (66.6) |
14.7 (58.5) |
10.4 (50.7) |
— |
یومیہ اوسط °س (°ف) | 4.6 (40.3) |
4.7 (40.5) |
6.0 (42.8) |
10.5 (50.9) |
— | 19.3 (66.7) |
21.5 (70.7) |
21.6 (70.9) |
18.2 (64.8) |
14.1 (57.4) |
12.2 (54) |
6.8 (44.2) |
— |
اوسط کم °س (°ف) | 1.7 (35.1) |
1.6 (34.9) |
2.8 (37) |
6.4 (43.5) |
— | 14.5 (58.1) |
17.0 (62.6) |
17.6 (63.7) |
14.2 (57.6) |
10.8 (51.4) |
6.9 (44.4) |
3.9 (39) |
— |
اوسط عمل ترسیب مم (انچ) | 152.1 (5.988) |
100.1 (3.941) |
105.2 (4.142) |
57.2 (2.252) |
— | 40.5 (1.594) |
37.4 (1.472) |
54.1 (2.13) |
67.3 (2.65) |
118.2 (4.654) |
135.1 (5.319) |
175.4 (6.906) |
— |
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm) | 4.6 | 5.2 | 3.9 | 0.1 | — | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 3.0 | — |
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیاتی خدمت[۱۲۷] (1949–1999) |
استنبول دے آب و ہوا دے اعداد و شمار | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | Jan | Feb | Mar | Apr | مئی | Jun | Jul | Aug | Sep | Oct | Nov | Dec | Year |
اوسط سمندری درجہ حرارت °س (°ف) | 8.4 (47.1) |
7.7 (45.9) |
8.3 (46.9) |
10.2 (50.4) |
15.5 (59.9) |
21.3 (70.3) |
24.6 (76.3) |
24.9 (76.8) |
22.8 (73.0) |
18.4 (65.1) |
13.8 (56.8) |
10.5 (50.9) |
15.5 (60.0) |
مطلب روزانہ دی روشنی دے اوقات | 10.0 | 11.0 | 12.0 | 13.0 | 14.0 | 15.0 | 15.0 | 14.0 | 12.0 | 11.0 | 10.0 | 9.0 | 12.2 |
ماخذ: Weather Atlas [۱۲۵] |
موسمیاتی تبدیلی
[سودھو]ترکی وچ عالمی حرارت گرمی دی لہر، [۱۲۸] خشک سالی، [۱۲۹] طوفان، [۱۳۰] تے سیلاب [۱۳۱][۱۳۲] دا سبب بن سکدا اے۔ سطح سمندر وچ اضافے توں شہر دے ڈھانچے نوں متاثر ہوݨ دی پیش گوئی کيتی گئی اے، مثال دے طور اُتے قاضی کوئے میٹرو اسٹیشن نوں سیلاب دا خطرہ اے۔ [۱۳۳] سبز خالی جگہاں اُتے زیرسکیپنگ دا مشورہ دتا گیا اے، [۱۳۴] تے استنبول دا اک آب و ہوا وچ تبدیلی دا ایکشن پلان وی اے۔ [۱۳۵]
شہر دا نظارہ
[سودھو] تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے تاریخی علاقے اور استنبول دے شہری مراکز دی فہرست
ضلع فاتح جس دا ناں سلطان محمد فاتح دے ناں اُتے رکھیا گیا سی 1453ء وچ عثمانی فتح کردہ علاقے توں مطابقت رکھدا سی قسطنطنیہ (اج راجگڑھ ضلع اے تے اسنوں استنبول دا تاریخی جزیرہ نما کہیا جاندا اے ) دا پورا شہر شاخ زريں دے جنوبی کنارے اُتے قرون وسطی دے جینوا دے قلعہ دے شمالی ساحل تک سی۔
شہر دے شمال دی طرف توسیع دے لئی برج غلطہ نوں چھڈ کے غلطہ وچ جینوائی قلعے وڈے پیمانے اُتے انیہويں صدی وچ مسمار دے دتے گئے سن ۔ [۱۳۶]
موجودہ دور وچ غلطہ (قرہ کوئے) ضلع بےاوغلو وچ موجود اے جو استنبول دا تجارتی تے تفریحی مرکز اے تے اس وچ استقلال ایونیو تے تقسیم چوک وی شامل نيں۔ [۱۳۷]
آبنائے باسفورس دے کنارے ضلع بیشکتاش وچ دولماباغچہ محل عثمانیہ دور وچ حکومت دی نشست سی باب عالی جو عثمانی حکومت دے لئی اک مجازی لفظ بن گیا سی اصل وچ توپ قاپی محل دے سب توں بیرونی صحن وچ شاہی دروازہ (باب ہمایوں) دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ لیکن اٹھارہويں صدی دے بعد ایہ توپ قاپی محل دے نیڑے قرہ اوغلو حصے وچ صدر اعظم (وزیر اعظم) کمپاؤنڈ دے دروازہ تسلیم کيتا جاندا سی، جتھے صدر اعظم تے ہور وزیراں دے دفاتر سن، تے جتھے غیر ملکی سفارت کاراں دا استقبال کيتا جاندا سی۔ اورتاکوئے دا سابقہ پنڈ بیشکتاش دے اندر اے تے آبنائے باسفورس اُتے باسفورس پل دے نردیک واقع اورتاکوئے مسجد ايسے دے ناں اُتے اے باسفورس دے دونے یورپی تے ایشیائی کنارےآں اُتے قطار در قطار کھڑی پرتعیش عمارتاں تے تاریخی حویلیاں عثمانی اشرافیہ نے گرمیاں دے گھراں دے طور اُتے تعمیر کيتياں سی۔ [۱۳۸] اس شہر دی اندرونی رنگ روڈ توں باہر استنبول دے اہم کاروباری ضلعے لیوینٹ تے ماسلک نيں۔ [۱۳۹]
عثمانی دور وچ اسکودار تے قاضی کوئے شہری علاقے دے دائرہ کار توں باہر سن جتھے سمندر دے کنارے حویلیاں، باغات تے حفاظتی چوکیاں موجود سی۔ لیکن ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ایشیائی طرف نوں وڈی شرح اُتے شہری ترقی دا سامنا سی۔ قدیم رہائشی علاقےآں دے مقابلے وچ شہر دے اس حصے دی دیر توں ترقی تے بہتر انفراسٹرکچر تے صاف شہری منصوبہ بندی حاصل ہوئی۔ [۱۰] باسفورس دے بیشتر ایشیائی حصے یورپی استنبول وچ اقتصادی تے تجارتی مراکز دے مضافاتی علاقے نيں، جتھے انہاں دے روزگار دا صرف اک چوتھائی حصہ لیکن شہر دی آبادی دا اک تہائی حصہ اے۔ [۱۰] ویہويں صدی وچ استنبول دی نمایاں نمو دے نتیجے وچ شہر دا اک اہم حصہ گیچیکوندو (لفظی معنی "راتوں رات بنیا ہویا") اُتے مشتمل اے، غیر قانونی طور اُتے تعمیر شدہ عمارتاں دا حوالہ دیندا اے۔ [۱۴۰] موجودہ دور وچ کچھ گیچیکوندو علاقےآں نوں آہستہ آہستہ مسمار کيتا جارہیا اے تے اس دی جگہ جدید وڈے رہائشی منصوبے تعمیر کيتے جا رہے نيں۔ [۱۴۱] ہور ایہ کہ وڈے پیمانے اُتے نويں تے شہری تجدید منصوبے ہو رہے نيں، [۱۴۲] جداں کہ تارلاباشی وچ منصوبہ [۱۴۳] اس طرح دے منصوبےآں وچوں اک اے۔ جدوں کہ سولوکولے وچ منصوبے نوں تنقید دا سامنا کرنا پيا اے۔ [۱۴۴] شہر دے تیسرے ہوائی اڈے استنبول ہوائی اڈے دے منصوبے دے نال ترکی حکومت شہر دے یورپی طرف مغرب تے شمال دی طرف وسعت دے متمنی منصوبے بنا رہی اے۔ شہر دے نويں حصےآں وچ چار وکھ وکھ بستیاں شامل ہوݨ گیاں جنہاں وچ مخصوص شہری کم تے 1.5 ملین افراد دی رہائش ہوئے گی۔ [۱۴۵]
استنبول وچ کوئی بنیادی شہری پارک نئيں، لیکن اس وچ متعدد سبز علاقے موجود نيں۔ گل خانہ پارک تے یلدز پارک اصل وچ استنبول دے دو محلات توپ قاپی محل تے یلدز محل دے میدان وچ شامل سن لیکن انہاں نوں جمہوریہ ترکی دے ابتدائی عشراں وچ عوامی پارکاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ [۱۴۶] اک ہور پارک فتحی پاشا کوروسو اناطولیہ وچ باسفورس پل توں متصل اک پہاڑی اُتے واقع اے جو یورپی طرف یلدز محل دے بالمقابل اے۔ یورپی طرف تے فاتح سلطان محمد پل دے نیڑے امیرگان پارک اے جو بازنطینی دور دے دوران وچ کیپرادیس (سائپرس جنگل) دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ سولہويں صدی وچ عثمانی دور وچ اسنوں پہلی بار نشانجی فریدون احمد بے نوں عطا کيتا گیا، جدوں کہ بعد وچ ستارہويں صدی وچ سلطان مراد رابع نے اسنوں صفوی امیر گونے خان نوں عطا کيتا تے تب توں اس دا ناں امیرگان اے۔ 47 ہیکٹر (120 ایکڑ) دا اک پارک انیہويں صدی وچ خديويت مصر دے خدیو اسماعیل پاشا دی ملکیت سی۔ امیرگان پارک اپنے پودےآں دی تنوع دے لئی جانیا جاندا اے تے ایتھے 2005ء توں سالانہ گل لالہ دا میلہ وی لگایا جاندا اے۔ [۱۴۷] جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی حکومت دا ایہ فیصلہ کہ تقسیم گیزی پارک دی جگہ عثمانی دور دی تقسیم فوجی بیرکس دی نقل تیار کرنے دے منصوبے نے (جو 1921ء وچ گیزی پارک دی تعمیر دے لئی منہدم ہوݨ توں پہلے، 1921ء وچ تقمیم اسٹیڈیم وچ تبدیل ہوگیا سی) 2013ء وچ ملک گیر مظاہرےآں دا اک سلسلہ شروع کيتا جس وچ وکھ وکھ امور دا احاطہ کيتا گیا سی۔ استنبول دے شہریاں دے لئی موسم گرما دے دوران مقبول بلغراد جنگل اے، جو شہر دے شمالی کنارے اُتے 5،500 ہیکٹر (14،000 ایکڑ) اُتے پھیلا ہويا اے۔ جنگل اصل وچ اس شہر نوں پانی فراہم کردا سی۔ بازنطینی تے عثمانی دور دے دوران وچ استعمال ہوݨ والے ذخائر دی باقیات ایتھے موجود نيں۔ [۱۴۸][۱۴۹]
<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
مضافات شہر تے (دفاتر تے خوردہ ضلعے)
[سودھو]شہر دے مضافات وچ جدید شاپنگ مالز، گھنے رہائشی تے ہوٹلاں دے برج تے تفریحی، تعلیمی تے ہور سہولیات تاریخی مرکز دے باہر پائی جاسکدیاں نيں۔ [۱۵۰]
- مرکزی کاروباری ضلع
- بارباروس بولیورڈ
- بیوکدیر ایونیو
- بیشکتاش ضلع وچ :
- بالمومجو
- گائرے تپہ
- اتیلار بشمول بوغازچی یونیورسٹی
- شیشلی ضلع وچ :
- فولیا
- استان تپہ بشمول زنجیرلی کویو تے زورلو سینٹر
- لیوینٹ ضلع وچ :
- میٹرو سٹی
- اوزدیلیک پارک
- کانیون
- استنبول سفیر
- سارییر ضلع وچ :
- ماسلک بشمول استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی
- وادی استنبول
- بیشکتاش ضلع وچ :
- استنبول اتاترک ہوائی اڈا
- ایشیائی طرف:
فن تعمیر
[سودھو]استنبول بنیادی طور اُتے اپنے بازنطینی تے عثمانی فن تعمیر دے لئی جانیا جاندا اے لیکن اس دی عمارتاں وکھ وکھ اقوام تے سلطنتاں دی عکاسی کردیاں نيں جنہاں نے اس شہر اُتے حکمرانی کيتی اے۔ جینوائی تے رومی فن تعمیر دیاں مثالاں استنبول وچ اپنے عثمانی اسيں منصباں دے نال دکھائی دیندی نيں۔ کلاسیکی یونانی دور دی کوئی تعمیر باقی نئيں بچی، لیکن رومی فن تعمیر ودھ پائیدار ثابت ہويا اے۔ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دے میدان وچ تھیودوسیوس اول دا بنایا گیا ستون سلطان احمد چوک توں ہن وی نظر آندا اے تے چوتھی صدی دے آخر وچ تعمیر دی جانے والی والنس آبراہ دا اک حصہ ضلع فاتح دے مغربی کنارے اُتے نسبتا برقرار کھڑا اے۔ [۱۵۳] قسطنطین دا ستون جو رومی شہنشاہ قسطنطین اعظم دے حکم اُتے 330ء وچ تعمیر کيتا گیا اک رومی يادگار ستون اے۔ ایہ بازنطیوم دے رومی سلطنت دے نويں راجگڑھ دے طور اُتے (قسطنطین اعظم نے اس دا ناں بدل کے نووا روما (نیا روم) دے اعلان دی يادگار اے۔ ایہ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دا میدان دے نیڑے ہی واقع اے۔ [۱۵۳]
ابتدائی بازنطینی تعمیرات وچ گنبداں تے محراباں والے کلاسیکی رومی ماڈل دی پیروی کیم لیکن انہاں عناصر اُتے بہتری آئی، جداں کہ ایا صوفیہ اصغر وچ فرق صاف ظاہر اے۔ استنبول دا سب توں قدیم بچ جانے والا بازنطینی گرجا گھر، کھنڈراں وچ بنایا گیا استودیوس دی خانقاہ اے جو 454ء وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ 1261ء وچ قسطنطنیہ اُتے دابارہ قبضہ کرنے دے بعد، بازنطینیاں نے موجودہ دو اہم ترین گرجا گھراں خورا گرجا گھر تے پاماکاریستوس گرجا گھر دی توسیع کيتی۔ بازنطینی فن تعمیر دی سب توں عمارت تے استنبول دے سب توں نمایاں ڈھانچاں وچوں اک آیا صوفیہ اے۔ اس دے مرکزی گنبد دا قطر 31 میٹر (102 فٹ) دا اے۔ [۱۵۴] آیا صوفیہ صدیاں تک دنیا دے سب توں وڈے گرجا گھر دی حیثیت توں برقرار ریا تے بعد وچ اسنوں اک مسجد وچ تبدیل کردتا گیا، پر ہن ایہ اک عجائب گھر اے۔ [۶۰]
استنبول وچ عثمانی فن تعمیر دی سب توں قدیم بچ جانے والی مثالاں وچ انادولو حصاری تے قلعہ روملی حصار شامل نيں جنہاں نے شہر دے محاصرے دے دوران وچ عثمانیاں دی مدد کيتی۔ [۱۵۵] اگلی چار صدیاں دے دوران وچ عثمانیاں نے استنبول وچ عثمانی فن تعمیر دے کئی انمٹ نقوش چھڈے، وڈی مسیتاں تے دیدہ زیب محلات بنائے۔ سب توں وڈا محل توپ قاپی فن تعمیر دی اک متنوع مثال اے، حرم دے اندر باروکی توں لے کے اس دے جدید کلاسیکل طرز تعمیر دا اندرون مکتب۔ [۱۵۶] شاہی مسیتاں وچ فاتح مسجد، بایزید دوم مسجد، یاوز سلیم مسجد، جامع سلیمانیہ، سلطان احمد مسجد (نیلی مسجد) تے ینی مسجد شامل نيں۔ ایہ سب سولہويں صدی تے ستارہويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے عروج دے دور وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ اگلی صدیاں وچ تے خاص طور اُتے دور تنظیمات دی اصلاحات دے بعد عثمانی فن تعمیر نوں یورپی طرز دے ذریعہ سرانجام دتا گیا۔ [۱۵۷] اس دی اک مثال شاہی نورعثمانیہ مسجد اے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے علاقےآں وچ جدید کلاسیکل طرز دے عظیم الشان یورپی سفارت خاناں تے عمارتاں دی قطاراں بھری ہوئی سی اس دی اک عمدہ مثال دولماباغچہ محل اے۔ [۱۵۸]
انتظامیہ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے ضلعے دی فہرست
2004ء دے بعد توں استنبول دی بلدیاتی حدود اس دے صوبے دی حدود دے موافق نيں۔ [۱۵۹]
یہ شہر جو استنبول صوبہ دا راجگڑھ سمجھیا جاندا اے، دا انتظام استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ (ایم ایم آئی) دے زیر انتظام اے، جو شہر-صوبے دے 39 ضلعے دا انتظام کردا اے۔ [lower-alpha ۲]
- جزائر پرنس
- ارناوتکوئے
- عطا شہر
- اوجیلار
- باغجیلار
- باغچہ لیولر
- باقر کوئے
- باشاک شہر
- بیرم پاشا
- بیشکتاش
- بیکوز
- بیلیک دوزو
- بےاوغلو
- بویوک چکمہجے
- چاتالجا
- چکمہ کوئے
- اسنلر
- اسنیورت
- ضلع ایوب
- ضلع فاتح
- غازی عثمان پاشا
- گونگورن
- قاضی کوئے
- کاغذ خانہ
- کارتال
- کوچک چکمہجے
- مال تپہ
- پندیک
- سنجاق تپہ
- سارییر
- سیلیوری
- سلطان بے لی
- سلطان غازی
- شیلے
- شیشلی
- توزلا
- عمرانیہ
- اسکودار
- زیتین بورنو
موجودہ شہر دا ڈھانچہ انیہويں صدی وچ تنظیمات دی اصلاحی دور نال ملدا اے جس توں پہلے قاضی تے امام صدر اعظم دی قیادت وچ شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔ فرانسیسی شہراں دے نمونے اُتے اس مذہبی نظام دی جگہ اک میئر تے شہر دے نمائندےآں اُتے مشتمل (ملت) اک شہر گیر کونسل شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔
آبادیات
[سودھو]
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مآخذ: Jan Lahmeyer 2004Archived 2018-01-31 at the وے بیک مشین، Chandler 1987، Morris 2010، Turan 2010 جمہوریہ توں پہلے دے اعداد وشمار[lower-alpha ۳] |
اپنی پوری تریخ وچ استنبول دنیا دے سب توں وڈے شہراں وچ شامل رہیا اے۔ 500 عیسوی تک قسطنطنیہ وچ 400،000 توں 500،000 افراد آباد سن ۔ اپنے پیشرو دنیا دے سب توں وڈے شہر روم توں وی ودھ کے۔ [۱۶۱]
قسطنطنیہ دوسرے ہم عصر وڈے تاریخی شہراں مثلاً بغداد، چانگ آن، کائفینگ تے مرو دے مقابلے وچ بارہويں صدی تک اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ اس دے بعد ایہ کدی وی دنیا دا سب توں وڈا شہر نئيں رہیا، لیکن 1500ء توں 1750ء تک جدوں اسنوں لندن نے پِچھے چھڈ دتا، ایہ یورپ دا سب توں وڈا شہر رہیا۔ [۱۶۲]
ترک شماریاتی ادارے دے اندازے دے مطابق 2014ء دے آخر وچ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ دی آبادی 14،377،019 سی جو ملک دی کل آبادی دا 19 فیصد اے۔ [۳] تب میٹروپولیٹن بلدیہ دے تقریباً 97–98٪ رہائشی شہر دی حدود وچ سن، 2007ء وچ 89٪ تک، [۱۶۳] اور 1980ء وچ ایہ صرف 61٪ رہ گئے۔ [۱۶۴] 64.9% رہائشی یورپی طرف تے 35.1% ایشیائی طرف رہندے نيں۔ [۱۶۵] یہ شہر دنیا دا پنجواں سب توں وڈے اصل شہر اے، ایہ شہری علاقے دے طور اُتے چوویہويں مقام اُتے آندا اے تے اور میٹرو ایریا دے طور اُتے ایہ اٹھارہويں مقام اُتے اے کیونجے شہر دی حدود تقریباً برابر نيں۔ اج ایہ یورپ دے سب توں وڈی شہری جمعیت وچ ماسکو دے نال شامل اے۔ [lower-alpha ۵] انجمن اقتصادی تعاون و ترقی دے بطابق یہ3.45 فیصد شہر دی سالانہ آبادی وچ وادھا توں دنیا وچ اٹھترويں مقام اُتے اے۔ اعلیٰ آبادی وچ اضافے دے باعث ایہ ملک بھر وچ شہریت دے رجحان دا آئینہ دار اے، کیونجے دوسرے تے تیسرے تیزی توں ترقی کرنے والی او ای سی ڈی میٹروپولیٹن وچ ازمیر تے انقرہ شامل نيں۔ [۱۹]
ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے دے دوران وچ استنبول نے خاص طور اُتے آبادی وچ تیز رفتار ترقی سامنا کیتا، تے اس دی آبادی 1950ء توں 2000ء دے درمیان وچ اس دی آبادی دس گنیاودھ گئی اے۔ [۱۵] آبادی وچ ایہ وادھا جزوی طور اُتے شہر دی حدود وچ توسیع توں ہويا، خاص طور اُتے 1980ء تے 1985ء دے درمیان وچ جدوں استنبول دی آبادی تقریباً دگنی ہو گئی۔ [۹۸] غیر معمولی نمو دے باوجود مشرقی ترکی توں آنے والے تارکین وطن نوں روزگار دے حصول تے رہائشی حالات وچ ہور بہتری آئی۔ ست شمالی تے مشرقی صوبےآں توں آنے والے استنبول دے رہائشیاں دی تعداد انہاں دے پورے متعلقہ صوبےآں دی آبادی توں ودھ اے، صوبہ سیواس تے صوبہ کاستامونو ہر اک توں استنبول وچ نصف ملین توں ودھ باشندے موجود نيں۔ [۱۶] استنبول دی غیر ملکی آبادی نسبتاً بوہت گھٹ اے، 2007ء وچ یہ42،228 رہائشیاں اُتے مشتمل سی [۱۶۸] شہر دے صرف 28 فیصد رہائشی اصل استنبول دے نيں۔ [۱۶۹] انتہائی گنجان آباد علاقےآں وچ یورپی طرف شمال مغرب، مغرب تے شہر دا مرکز اے۔ ایشیائی طرف سب توں ودھ گنجان آباد ضلع اسکودار اے۔ [۱۶]
مذہبی تے نسلی گروہ
[سودھو]استنبول اپنی پوری تریخ وچ اک کثیر ثقافتی شہر رہیا اے لیکن سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد توں ایہ ہور یکجا ہو گیا اے۔
اسلام
[سودھو]ترکی تے استنبول وچ لوکاں دی اکثریت مسلمان اے تے خاص طور اُتے اہل سنت نيں۔ بیشتر سنی ترک حنفی مکتب فکر دی پیروی کردے نيں جدوں کہ کرد سنی شافعی مکتب دی پیروی کردے نيں۔ سب توں وڈا غیر سنی مسلم گروہ علوی شیعہ نيں جو ترکی دی آبادی دا 10–20 فیصد نيں۔ [۱۷۰] ملک دے تمام علوی شیعہ وچوں اک تہائی استنبول وچ رہندے نيں۔ [۱۶۹] جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد صوفیانہ تحریکاں جداں تصوف وی سرکاری طور اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی لیکن اوہ ہن وی متعدد پیروکاراں اُتے فخر کردے نيں۔ [۱۷۱] 1950ء دی دہائی توں استنبول اک مہاجر شہر اے۔ استنبول دی آبادی 1 ملین توں ودھ کے 10 ملین رہائشیاں تک پہنچ گئی اے۔ تقریباً 200،000 نويں تارکین وطن جنہاں وچوں بوہتے ترکی دے دیہاتاں توں ہُندے نيں ہر سال ایتھے آندے نيں۔
مسیتاں
[سودھو]گرجا گھر مسیتاں
[سودھو]فتح قسطنطنیہ دے بعد بوہت سارے گرجا گھراں نوں مسیتاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ تھلے لکھے ایسی مسیتاں دی اک لسٹ اے۔
عثمانی دور دیاں مسیتاں
[سودھو]- التونی زادہ مسجد، 1865ء
- عتیق والدہ مسجد، 1583ء
- بایزید دوم مسجد، 1506ء
- بیبیک مسجد، 1913ء
- مرغولہ مینار والی مسجد، 1550ء
- دفتردار مسجد، 1542ء
- دولماباغچہ مسجد، 1855ء
- امیرگان مسجد، 1781ء
- ایوب سلطان مسجد، 1458ء
- فاتح مسجد، استنبول، 1470ء
- فیروز آغا مسجد، 1491ء
- خادم ابرہیم پاشا مسجد، 1551ء
- مجمع خاصکی سلطان، 1539ء
- اسکندر پاشا مسجد، فاتح، پندرہويں یا سولہويں صدی
- اسکندر پاشا مسجد، کانلیجا، 1560ء
- قرہ احمد پاشا مسجد، 1572ء
- قیلیچ علی پاشا مسجد، 1580ء
- کوچک مجیدیہ مسجد، 1843ء
- لالےلی مسجد، 1783ء
- محمود پاشا مسجد، امین اونو، 1463ء
- مسیح محمد پاشا مسجد، 1585ء
- مہر ماہ سلطان مسجد (ادرنہ کاپی)، 1565ء
- مہر ماہ سلطان مسجد (اسکودار)، 1548ء
- مولا چلبی مسجد، 1584ء
- مراد پاشا مسجد، آق سرائے، 1471ء
- ینی مسجد (استنبول)، 1665ء
- نورعثمانیہ مسجد، 1755ء
- نصرتیہ مسجد، 1826ء
- اورتاکوئے مسجد، 1856ء
- پرتیونیال والدہ سلطان مسجد، 1872ء
- پیری محمد پاشا مسجد، 1530–31ء
- روم محمد پاشا مسجد، 1471ء
- رستم پاشا مسجد، 1563ء
- شہزادہ مسجد، 1548ء
- شمسی پاشا مسجد، 1581ء
- سنان پاشا مسجد (استنبول)، 1555ء
- صوقلو محمد پاشا مسجد، 1572ء
- جامع سلیمانیہ، 1558ء
- سلطان احمد مسجد، 1616ء
- تشویقیہ مسجد، 1794ء
- یاوز سلیم مسجد، 1527/28ء
- ینی والدہ مسجد، 1710ء
- یلدز حمیدیہ مسجد، 1886ء
- ضل محمود پاشا مسجد، 1577ء
- زینب سلطان مسجد، 1769ء
جمہوریہ ترکی دے دور وچ چند جدید مسیتاں وچ شیشلی مسجد (1949ء)، شاکرین مسجد (2009ء) تے چاملیجا مسجد (2016ء) (موجودہ ترکی دی سب توں مسجد) شامل نيں۔
مسیحیت
[سودھو]بطریق قسطنطنیہ دا چھیويں صدی دے بعد توں کل کلیسیا بطریق نامزد کيتا گیا اے تے ایہ دنیا دے 300 ملین مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا دا رہنما سمجھیا جاندا اے۔ [۱۷۲] 1601ء دے بعد توں کل کلیسیا بطریق سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول وچ نشست پزیر اے۔ [۱۷۳] انیہويں صدی وچ استنبول دے مسیحی یا تاں یونانی راسخ الاعتقاد کلیسیا، یا آرمینیائی رسولی کلیسیا دے رکن یا شامی کیتھولک نيں۔ [۱۷۴] ویہويں صدی دے دوران وچ ہوݨ والے واقعات دے سبب جس وچ یونان تے ترکی دے وچکار 1923ء دا تبادلہ آبادی، 1942 وچ ثروت ٹیکس تے 1955ء دے استنبول فسادات وی شامل نيں، دی وجہ توں یونانی آبادی جو اصل وچ فینار تے ساماتیا وچ مرکوز سی وچ کافی حد تک کمی واقع ہوئی اے۔ اکیہويں صدی دے آغاز وچ استنبول دی یونانی آبادی 3،000 سی (1910ء دی مردم شماری دے مطابق کل 850،000 وچوں 260،000، تے 1919ء وچ 350،000 دی سب توں ودھ آبادی) [۱۷۵][۱۷۶] استنبول وچ اج 50،000 توں 90،000 آرمینی باشندے موجود نيں، جو 1913ء دی مردم شماری دے مطابق (جزوی طور اُتے آرمینی نسل کشی دی وجہ توں) تقریباً 164،000 توں کم ہوئے نيں۔ [۱۷۷] شامی، لاطینی مسیحی جو عثمانی دور دے دوران وچ غلطہ وچ آباد سن، انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل وچ استنبول دی سبھیاچار تے تعمیر دی تشکیل وچ اک مرکزی کردار ادا کيتا سی، انہاں دی آبادی کم ہو گئی اے بلکہ اوہ شہر وچ بوہت گھٹ تعداد وچ باقی نيں۔ [۱۷۸]
رومن کیتھولک گرجا گھر
[سودھو]- ایس ایس پیٹر تے پال دا چرچ، استنبول
- روح القدس دا کیتھیڈرل
- سینٹ بینوا دا چرچ، استنبول
- سینٹ میری ڈریپرس دا چرچ، استنبول
- پادووا دے سینٹ انتھونی دا چرچ، استنبول
یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر
[سودھو]- آئیا تریادا یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر، استنبول
- بلاخیرنے دی سینٹ میری دا گرجا گھر، استنبول
- بہار دی سینٹ میری دا گرجا گھر، استنبول
- خانقاہ تجلی عیسی، کینالیادا
- ساماتیا دا سینٹ میناس گرجا گھر
- سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول
- منگولاں دی سینٹ میری دا گرجا گھر
آرمینیائی رسولی گرجا گھر
[سودھو]- تقسیم سرپ ہاروتیون گرجا گھر
- سرپ آسدوادزادزن بطریقی گرجا گھر
- سینٹ گریگوری نورافگن گرجا گھر غلطہ
- کارتال سرپ نشان آرمینیائی راسخ الاعتقاد گرجا گھر
- سینٹ جارج گرجا گھر ساماتیہ
کرد
[سودھو]استنبول وچ سب توں وڈی نسلی اقلیت کرد برادری اے جو مشرقی تے جنوب مشرقی ترکی توں نيں۔ بھانويں اس شہر وچ کرداں دی موجودگی عثمانی دور دے ابتدائی دور دی اے [۱۷۹] پر شہر وچ کرداں دی آمد دا عمل 1970ء دی دہائی دے آخر وچ کرد-ترکی تنازعہ دے آغاز توں تیز ہويا اے۔ [۱۸۰] استنبول دے 20 توں 40 ملین باشندے کرد نيں، اس دا مطلب اے کہ دنیا دے کسی وی شہر دے مقابلے وچ استنبول وچ کرد ودھ نيں۔ [۱۸۱][۱۸۲][۱۸۳][۱۸۴][۱۸۵][۱۸۶]
بوسنیائی مسلم
[سودھو]شہر وچ ہور اہم نسلی اقلیتاں وی موجود نيں۔ پورے بیرم پاشا ضلع وچ بوشنیاک (بوسنیائی مسلم) اکثریت وچ نيں۔ [۱۸۷]
یہودیت
[سودھو]بالات محلے وچ سفاردی یہودیاں اک وڈی برادری آباد سی جو سب توں پہلے 1492ء وچ ہسپانیہ توں بے دخل دے جانے بعد ایتھے آباد ہوئے سن ۔ [۱۸۸] رومانیوت تے اشکنازی یہود سفاردیاں توں پہلے استنبول وچ مقیم سن لیکن ہن انہاں دا تناسب کم ہو گیا اے۔ اج استنبول دے 1 فیصد یہودی اشکنازی نيں۔ [۱۸۹][۱۹۰] وڈے پیمانے اُتے یہودی آبادی دی اسرائیل ہجرت دی وجہ توں انہاں دی آبادی 1950ء وچ 100،000 توں کم ہوکے 2005ء وچ 18،000 ہو گئی اے، انہاں وچوں اکثریت استنبول یا ازمیر وچ مقیم اے۔ [۱۹۱]
یہودی عبادت گاہاں
[سودھو]- نیو شالوم کنیسہ
- اشکنازی کنیسہ استنبول
- کنیسہ احریدا
- کنیسہ باقر کوئے
- بیت ایورام کنیسہ
- بیت اسرائیل کنیسہ
- بیت نویم کنیسہ
- بیت یعقوب کنیسہ
- کادے بستان کنیسہ
- حمدت اسرائیل کنیسہ
- اطالوی کنیسہ
- کارایندے کنیسہ
- مالم کنیسہ
- میئر کنیسہ
- یانبول کنیسہ
- ینی کوئے کنیسہ
سیاست
[سودھو]استنبول ضلعی بلدیات ترکی بلدیاتی انتخابات، 2019ء | |
---|---|
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد) | ۲۴ / ۳۹
|
ریپبلکن پیپلز پارٹی (قومی اتحاد) | ۱۴ / ۳۹
|
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد) | ۱ / ۳۹
|
رکن پارلیمان برائے استنبول ترکی پارلیمانی انتخابات، 2018ء | |
---|---|
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد) | ۴۳ / ۹۸
|
ریپبلکن پیپلز پارٹی (قومی اتحاد) | ۲۷ / ۹۸
|
پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (بغیر اتحاد) | ۱۲ / ۹۸
|
ایی پارٹی (قومی اتحاد) | ۸ / ۹۸
|
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد) | ۸ / ۹۸
|
سیاسی طور اُتے استنبول نوں ترکی وچ اک اہم ترین انتظامی خطے دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے۔ صدر رجب طیب ایردوان سمیت بوہت سارے سیاست داناں دا خیال اے کہ استنبول وچ سیاسی جماعت دی کارکردگی اس دی عام کارکردگی توں ودھ اہم اے۔ اس دی بنیادی وجہ ایہ اے کہ استنبول ترکی دا مالی مرکز اے، اس دے انتخابی حلقے وڈے تے در حقیقت رجب طیب ایردوان خود 1994ء وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ اس دی وجہ ایہ اے کہ ترکی دا مالی مرکز، اس دے وڈے انتخابی حلقے تے اس حقیقت دی وجہ ایہ اے کہ ایردوان خود 1994 وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ 2019ء دے ترکی بلدیاتی انتخابات وچ حصہ لینے دے دوران، اردوان نے کہیا سی کہ 'اگر اسيں استنبول وچ ناکام ہوگئے تاں اسيں ترکی وچ ناکام ہوجاواں گے'۔ [۱۹۲]
تاریخی طور اُتے استنبول نے 1995ء توں عام انتخابات وچ فاتح پارٹی نوں ووٹ دتا اے۔ 2002ء دے بعد توں سجے بازو دی جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (اے دے پی) نے ہر عام انتخابات وچ اکثریت حاصل کيتی اے، 24 جون 2018ء نوں ہوݨ والے حالیہ پارلیمانی انتخابات وچ اسنوں 41.74 فیصد ووٹ حاصل ہوئے نيں۔ اے دے پی دے صدارتی امیدوار رجب طیب ایردوان نوں ايسے دن ہوݨ والے صدارتی انتخابات وچ 50.0 فیصد ووٹ ملے سن ۔ 1994ء وچ ایردوان دے نال آغاز کردے ہوئے، استنبول دے 2019ء تک 25 سالاں توں قدامت پسند میئر رہ چکے نيں۔ استنبول دی دوسری سب توں وڈی سیاسی جماعت مرکز وچ کھبے بازو دی ریپبلکن پیپلز پارٹی (سی ایچ پی) اے جو ملک دی اصل حزب اختلاف جماعت وی اے۔ کھبے بازو دی کرد حمایت یافیہ جمہرری جماعت پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ایچ ڈی پی) اس شہر دی تیسری سب توں وڈی سیاسی قوت اے جس دی اصل وجہ کافی تعداد وچ کرد افراد جو جنوب مشرقی ترکی توں ہجرت کر ایتھے آئے نيں اس دے ووٹر نيں۔
حال ہی وچ استنبول تے ترکی دے بوہت سارے میٹروپولیٹن شہر حکومت تے انہاں دے سجے بازو دے نظریہ توں دور رجحان دی پیروی کر رہے نيں۔ 2013ء تے 2014ء وچ وڈے پیمانے اُتے اے دے پی مخالف طاقتاں نے استنبول وچ حکومت مخالف مظاہرے شروع کيتے جو پورے ملک وچ پھیل گئے۔ ایہ رجحان سب توں پہلے 2014ء دے میئر انتخابات وچ واضح ہويا جتھے مرکز دے کھبے بازو دے حزب اختلاف دے امیدوار نے کامیابی حاصل نہ کرنے دے باوجود 40 فیصد ووٹ حاصل کر لئے۔ استنبول وچ حکومت دی پہلی شکست 2017ء دے آئینی ریفرنڈم وچ ہوئی، جتھے استنبول نے 'نئيں' نوں 51.4٪ توں 48.6٪ تک ووٹ دتا۔ اے دے پی دی حکومت نے 'ہاں' دے ووٹ دی حمایت کيتی سی تے ملک دے پینڈو علاقےآں وچ ودھ حمایت دی وجہ توں ایہ ووٹ قومی سطح اُتے جیت گیا تھا حکومت نوں سب توں وڈی شکست ترکی بلدیاتی انتخابات، 2019ء وچ ہوئی، جتھے میئر دے لئی انہاں دے سابق وزیر اعظم بن علی یلدرم امیدوار سن جنہاں نوں اپوزیشن دے امیدوار اکرم امام اوغلو نے اک انتہائی کم فرق توں شکست دے دتی۔ یلدرم دے 48.61٪ دے مقابلے وچ امام اوغلو نے 48.77٪ ووٹ حاصل کيتے۔ ايسے طرح دے رجحانات تے اپوزیشن نوں انتخابی کامیابیاں انقرہ، ازمیر، انطالیہ، مرسین، ادانا تے ترکی دے ہور میٹروپولیٹن علاقےآں وچ وی ملیاں۔
انتظامی طور اُتے استنبول نوں 39 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، جو ترکی دے کسی وی دوسرے صوبے توں ودھ اے۔ اک صوبے دی حیثیت توں استنبول 98 رکن پارلیمان نوں ترکی قومی اسمبلی وچ گھلدا اے جس وچ کل 600 نشستاں نيں۔ پارلیمانی انتخابات دے مقصد دے لئی استنبول نوں تن انتخابی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، دو یوروپی طرف تے اک ایشیائی طرف توں جس وچ بالترتیب 28 ، 35 تے 35 ارکان پارلیمنٹ دا انتخاب کردے نيں۔
معیشت
[سودھو]<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">
مساوی قوت خرید دے نال استنبول دی خام ملکی پیداوار 301.1 بلین امریکی ڈالر اے جس دا 2011ء وچ دنیا دے شہری علاقےآں وچ درجہ انتیسواں اے۔ [۱۹۳] 1990ء دی دہائی دے وسط توں استنبول دی معیشت او ای سی ڈی دے مطابق میٹرو علاقےآں وچ سب توں تیزی توں ترقی کردی رہی اے۔ [۱۹] استنبول ترکی دی خام ملکی پیداوار دے 27 فیصد دا شراکت دار اے جدوں کہ ملک دی 20 فیصد صنعتی افرادی قوت شہر وچ مقیم اے۔ [۱۹][۱۹۴] اس دی فی کس خام ملکی پیداوار تے پیداواری صلاحیت قومی اوسط توں بالترتیب 70 فیصد تے 50 فیصد ودھ اے، جس دی وجہ اعلیٰ قیمت والی سرگرمیاں اُتے توجہ مرکوز کرنا اے۔ اس دی آبادی تے ترکی دی معیشت وچ نمایاں شراکت دے نال، استنبول ملک دے ٹیکس محصول دا دوتہائی حصہ ادا کردا اے۔ [۱۹] اس وچ استنبول وچ مقیم 37 امریکی ڈالر ارب پتیاں دے ٹیکس وی شامل نيں جو دنیا بھر دے شہراں وچ پنجويں نمبر اُتے اے۔ [۱۹۵]
اندے وڈے شہر دی توقع دے مطابق، استنبول دی متنوع صنعتی معیشت اے اوہ زیتون دے تیل، تمباکو، گاڑیاں تے الیکٹرانکس دی وکھ وکھ اشیا تیار کردا اے۔ [۱۹۴] اعلیٰ ویلیو ایڈڈ کم اُتے توجہ دینے دے باوجود، اس دا کم ویلیو ایڈڈ مینوفیکچرنگ دا شعبہ خاطر خواہ اے جو استنبول دی جی ڈی پی دے صرف 26 فیصد نمائندگی کردا اے لیکن شہر دی کل برآمدات دا پنج چوتھائی حصہ اے۔ [۱۹] 2005ء وچ استنبول وچ قائم کمپنیاں نے 41.4 بلین ڈالر دی برآمدات کيتياں تے مجموعی طور اُتے 69.9 بلین ڈالر دی درآمدات موصول ہوئیاں۔ ایہ اعدادوشمار بالترتیب 57 فیصد تے 60 فیصد دے برابر سن ۔ [۱۹۶]
استنبول ترکی دی واحد اسٹاک ایکسچینج بورسا استنبول دا گھر وی اے جو استنبول اسٹاک ایکسچینج، استنبول گولڈ ایکسچینج تے ترکی دی تبادلہ ایکسچینج نوں ضم کرنے توں وجود وچ آئی۔ [۱۹۷][۱۹۸] سابقہ استنبول اسٹاک ایکسچینج اصل وچ 1866ء وچ عثمانی اسٹاک ایکسچینج دے طور اُتے قائم کيتی گئی سی [۱۹۹]ویہويں صدی دے اوائل دے دوران وچ غلطہ وچ بینک اسٹریٹ سلطنت عثمانیہ دا مالی مرکز سی جتھے عثمانی اسٹاک ایکسچینج واقع سی۔[۲۰۰] بینک اسٹریٹ 1990ء دی دہائی تک استنبول دا اہم مالیاتی ضلع سی پر اس دے بعد بوہتے ترک بینکاں نے اپنا مرکزی دفتر جدید مرکزی کاروباری ضلعے لیوینٹ) تے مسالک وچ منتقل کرنا شروع کر دتے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (اب بورسا استنبول) ضلع ساریئر) وچ اپنی موجودہ عمارت وچ منتقل ہو گئی۔ [۲۰۱] عطا شہر وچ اک نواں مرکزی کاروباری ضلع وی زیر تعمیر اے تے تکمیݪ دے بعد ترکی دے وکھ وکھ بینکاں تے مالیاتی ادارےآں دے صدر دفتر دی میزبانی کرے گا۔ [۲۰۲]
بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد بحری راستے دے طور اُتے آبنائے باسفورس دنیا دی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچوں اک اے۔ ہر سال 200 ملین ٹن توں ودھ تیل آبنائے توں گزردا اے تے باسفورس اُتے ٹریفک نہر سوئز توں تن گنیاودھ اے۔ [۲۰۳] اس دے نتیجے وچ شہر دے یورپی طرف آبنائے دے متوازی استنبول کنال دے ناں توں جانی جانے والی اک نہر تعمیر کرنے دی تجاویز پیش کيتی گئی اے۔ [۲۰۴] استنبول وچ تن وڈی بندرگاہاں نيں جو حیدر پاشا بندرگاہ، امبارلی بندرگاہ تے زیتون بورنو بندرگاہ نيں۔ ہور باسفورس تے بحیرہ مرمرہ دے نال کئی چھوٹی بندرگاہاں تے تیل دے ٹرمینلز موجود نيں۔ [۲۰۵][۲۰۶] حیدر پاشا بندرگاہ باسفورس دے جنوب مشرقی سرے اُتے موجود 2000ء دی دہائی دے اوائل تک استنبول دی سب توں وڈی بندرگاہ سی اس دے بعد امبارلی بندرگاہ شروع ہوݨ دے بعد ایہ کافی مصروف بندرگاہ اے تے حیدر پاشا کم استعمال ہو رہی اے تے اس بندرگاہ نوں بتدریج ختم کرنے دا منصوبہ وی اے۔ [۲۰۷] 2007ء وچ شہری مرکز دے مغربی کنارے اُتے واقع امبارلی دی سالانہ گنجائش 15 لکھ ٹی ای یو سی(حیدرپاشا وچ 354،000 ٹی ای یو دے مقابلے وچ )، جو اسنوں بحیرہ روم دے طاس وچ چوتھا وڈا کارگو ٹرمینل بناندا اے۔ [۲۰۸][۲۰۹] زیتون برونو بندرگاہ نوں موٹر ویز تے اتاترک بین الاقوامی ہوائی اڈے دی قربت دا وی فائدہ اے۔ [۲۱۰] تے شہر دے لئی طویل مدتی منصوبےآں وچ تمام ٹرمینلز تے سڑک تے ریل نیٹ ورک دے وچکار ودھ توں ودھ رابطے دی لوڑ اے۔ [۲۱۱]
استنبول اک مقبول سیاحتی مقام اے۔ 2000ء وچ 2 لکھ 40 ہزار غیر ملکی سیاحاں نے اس شہر دا دورہ کيتا۔ اس نے 2015ء وچ 12.56 ملین غیر ملکی سیاحاں دا خیر مقدم کيتا تے ایہ دنیا دا پنجواں سب توں ودھ دورہ کيتا جانے والا شہر بنیا۔ [۱۷][۲۱۲] استنبول انطالیہ دے بعد ترکی دا دوسرا سب توں وڈا بین الاقوامی گیٹ وے اے جو ملک وچ غیر ملکی سیاحاں دا اک چوتھائی حصہ وصول کرنا اے۔ استنبول دی سیاحتی صنعت یورپی طرف مرکوز اے، شہر دے 90 فیصد ہوٹل ایتھے موجود نيں۔ سرائے بورنو وچ سستے تے اوسط کرائے دے ہوٹل نيں، اعلیٰ درجے دے ہوٹل بنیادی طور اُتے شاخ زريں دے شمال وچ تفریحی تے مالی مراکز وچ نيں۔ استنبول وچ ستر عجائب گھر موجود نيں، جنہاں وچ توپ قاپی محل تے آیا صوفیہ سب توں ودھ ویکھو جانے والے نيں، ایہ عجائب گھر ہر سال 30 ملین ڈالر دی آمدنی دیندے نيں۔ شہر دے ماحولیاتی ماسٹر پلان وچ ایہ وی نوٹ کيتا گیا اے کہ استنبول وچ تاریخی اہمیت دے حامل 17 محل، 64 مسیتاں تے 49 گرجا گھر موجود نيں۔ [۲۱۳]
سبھیاچار
[سودھو]استنبول تاریخی طور اُتے اک ثقافتی مرکز دے طور اُتے جانیا جاندا سی لیکن جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد راجگڑھ دی انقرہ منتقلی توں ثقافتی منظر نامہ دا رخ منتقل ہو گیا۔ [۲۱۵] نويں قومی حکومت نے ایداں دے پروگرام قائم کيتے جنہاں توں ترکاں نوں موسیقی دی روایات دی طرف راغب کيتا گیا، خاص طور اُتے اوہ جو یورپ وچ شروع ہوئے، لیکن موسیقی دے ادارے تے غیر ملکی کلاسیکی فنکاراں دے دورے بنیادی طور اُتے نويں راجگڑھ وچ مرکوز نيں۔ [۲۱۶] ترکی دے بیشتر ثقافتی منظر دی جڑاں استنبول وچ ہی سی تے 1980ء تے 1990ء دی دہائی تک استنبول اک ایداں دے شہر دی حیثیت برقرارنہ رکھ سکیا جس دی ثقافتی اہمیت صرف اس دی ماضی دی عظمت اُتے مبنی اے۔ [۲۱۷]
انیہويں صدی دے آخر تک استنبول اک علاقائی فنکارانہ مرکز دے طور اُتے اپنے آپ نوں قائم رکھا، ترکی، یورپی تے مشرق وسطی دے فنکار شہر دی طرف آرہے سن ۔ انقرہ نوں ترکی دا ثقافتی دل بنانے دی کوششاں دے باوجود استنبول 1970ء دی دہائی تک ملک دا بنیادی مرکز فن سی۔ [۲۱۸] جب 1980ء دی دہائی دے دوران وچ استنبول وچ اضافی یونیورسٹیاں تے آرٹ جریدے دی نیہہ رکھی گئی سی تاں پہلے توں انقرہ وچ مقیم فنکار ایتھے منتقل ہونا شروع ہو گئے۔ [۲۱۹] بے واغلو شہر دے فنکارانہ مرکز وچ تبدیل ہوچکيا اے، نوجوان فنکار تے بُڈھے ترک فنکار جو پہلے بیرون ملک مقیم سن قدم جماندے نظر آندے نيں۔ استنبول وچ جدید عجائب گھر جنہاں وچ پیرا عجائب گھر، ثاقب سابانجی عجائب گھر تے استنبول ماڈرن شامل نيں 2000ء دی دہائی وچ نمائش گاہاں تے نیلام گھراں وچ جدید وادھا سی جو شہر دی کثیر ثقافتی قدر نوں ودھانے دا موجب بنے۔ [۲۲۰] ان عجائب گھراں نوں حالے تک تاریخی جزیرہ نما دے پرانے عجائب گھراں دی مقبولیت حاصل نئيں ہوئی اے، اس وچ استنبول آثاریات عجائب گھر تے ترکی تے اسلامی فنون عجائب گھر وی شامل نيں جو ترکی وچ جدید عجائب گھراں دے عہد دا آغاز سی۔ [۲۱۳][۲۱۴]
استنبول فیسٹیول دا قیام ثقافتی بازگشت دے نال مربوط ہونا سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے پوری دنیا توں وکھ وکھ قسم دے فن دی نمائش شروع کيتی۔ اسی مشعل بردار فیسٹیول توں 1980ء دی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول آیا۔ اس دی توجہ ہن صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز اے، استنبول فیسٹیول نوں 1994ء توں استنبول بین الاقوامی میوزک فیسٹیول دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ [۲۲۱] اصل استنبول فیسٹیول توں نکلے جانے والے ہور تہواراں وچ سب توں نمایاں استنبول بائینیئل اے جو 1987ء دے بعد توں ہر دو سال بعد منعقد ہُندا اے۔ اس دا ابتدائی مقصد ترکی دے بصری فن دی نمائش کرنا سی، اس دے بعد ایہ بین الاقوامی فنکاراں دے لئی کھلا تے وینس بینیال تے ساؤ پالو آرٹ بینیئل دے نال نال ایلیٹ بائناالس وچ شامل ہوݨ دا اعزاز حاصل کيتا۔ [۲۲۲]
عجائب گھر
[سودھو]استنبول صدیاں دے دنیا دی عظیم ترین سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جس دی ایہ سبھیاچار دا اک وڈا مرکز وی اے۔ شہر وچ تھاں تھاں تاریخی عمارتاں نيں جنہاں وچ کئی ہن عجائب گھراں وچ تبدیل ہو جکی نيں۔ اس دے علاوہ وی ایتھے متعدد عجائب گھر موجود نيں جنہاں وچ اہم عجائب گھر دی لسٹ تھلے لکھے اے۔
- آشیان عجائب گھر
- اندا ترک عجائب گھر، شیشلی
- احمد حمدی تانپینار ادبی عجائب گھر کتب خانہ
- استنبول آثاریات عجائب گھر
- استنبول بحریہ عجائب گھر
- استنبول حیوانیات عجائب گھر
- استنبول ریاستی فن تے مجسمہ عجائب گھر
- استنبول ریلوے عجائب گھر
- استنبول ڈاک عجائب گھر
- استنبول کھلونا عجائب گھر
- استنبول ہوابازی عجائب گھر
- استنبول یو ایف او میوزیم
- اشبانک عجائب گھر
- انادولو حصاری
- اورحان کمال ادبی عجائب گھر
- آیا صوفیہ
- بےلربیئی محل
- ترکی دا یہودی عجائب گھر
- توپ قاپی محل
- حسین رحمی گورپینار عجائب گھر
- دولماباغچہ محل
- رحمی ایم کوچ عجائب گھر
- رستم پاشا مدرسہ
- ریزان خاص عجائب گھر
- عصمت انونو منزل عجائب گھر
- غلطہ سرائے عجائب گھر
- قلعہ روملی حصار
- کاندیلی زلزلہ عجائب گھر
فلم تے مقبول سبھیاچار
[سودھو]ترکی وچ پہلی فلم دی نمائش یلدز محل وچ 1896ء وچ ہوئی پیرس وچ اس ٹیکنالوجی دے عوامی آغاز دے اک سال بعد۔ [۲۲۳] بےاوغلو وچ سینما گھر تے تھیٹر تیزی پھیلنا شروع ہو گئے، سینما گھراں دی وڈی تعداد سڑک دے کنارے مرکوز سی جسنوں ہن شارع استقلال کہیا جاندا اے۔ [۲۲۴] استنبول ترکی دی جدید فلم انڈسٹری دا دل بن گیا، حالانکہ 1950 دی دہائی تک ترک فلماں مستقل طور اُتے تیار نئيں کيتی گئياں۔ [۲۲۵] تب توں استنبول ترکی ڈرامےآں تے مزاح نگاراں دی فلم بنانے دا سب توں مقبول مقام رہیا اے۔ [۲۲۶]
صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ترک فلمی صنعت وچ تیزی آگئی، تے اوزاک (2002) تے میرے والد تے میرے بیٹے (2005) دونے دی عکسبندی استنبول وچ کيتی گئی۔ ملکی فلماں وچ بین الاقوامی سطح اُتے کافی کامیابی نظر آندی اے۔ [۲۲۷] استنبول تے اس دی دلکش عمارتاں نے متعدد غیر ملکی فلماں دے پس منظر دے طور اُتے وی کم کيتا اے۔ چند مشہور بین الاقوامی فلماں وچ فرام رشیا ود لوو، دا ورلڈ از ناٹ اینف، ٹیکن 2، عثمانی لیفٹیننٹ، مشن استنبول تے توپ قابی شامل نيں۔ استنبول وچ فلمائی گئی ہور فلماں وچ جوانی فیر نئيں آنی 2، دل دھڑکنے دو، اک سی ٹائیگر، بیبی، ریس 2، ہجرت تے وار شامل نيں۔
اس ثقافتی بازگشت دے نال مربوط استنبول فیسٹیول دا قیام سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے دنیا بھر توں وکھ وکھ فنون دی نمائش شروع کيتی۔ ايسے فلیگ شپ فیسٹیول توں سن 1980 دی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول شہر وچ منعقد ہونا شروع ہويا۔ اپنی پوری توجہ صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز ہوݨ دی وجہ توں استنبول فیسٹیول نوں 1994ء توں استنبول انٹرنیشنل میوزک فیسٹیول دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ [۲۲۸]
خریداری تے تفریح
[سودھو]تاریخی توں جدید تک استنبول وچ متعدد خریداری مراکز نيں۔ وڈا بازار 1461ء دے بعد توں چل رہیا اے ایہ دنیا دے قدیم ترین تے چھدے بازاراں وچوں اک اے۔ [۲۲۹][۲۳۰] محمود پاشا بازار اک کھلا ہويا بازار اے جو وڈا بازار تے مصری بازار دے وچکار پھیلا ہويا اے جو 1660ء توں استنبول دی مسالا دی وڈی منڈی اے۔ 1987ء وچ جدوں گیلریا اتاکوئے دا افتتاح ہويا تاں ترکی وچ جدید شاپنگ مالز دے زمانے دا آغاز ہويا۔ [۲۳۱] اس دے بعد توں تاریخی جزیرہ نما دے باہر وڈے شاپنگ سینٹرز بن گئے نيں۔
استنبول اپنے تاریخی سمندری غذا والے ریستوراناں دے لئی جانیا جاندا اے۔ شہر دے بوہت سارے مشہور تے اعلیٰ سمندری غذا والے ریستوراں باسفورسکے کنارے واقع نيں خاص طور اُتے اورتاکوئے، بیبک، ارناوتکوئے، ینی کوئے، بےلربئی تے چنگال کوئے وچ ۔ بحیرہ مرمرہ دے ساحل دے نال قوم قاپی پیدل چݪݨ والا زون اے جس وچ پنجاہ دے نیڑے مچھلی والے ریستوراں نيں۔ [۲۳۲] جزائر پرنس شہر دے مرکز توں 15 کلومیٹر (9 میݪ)، سمندری غذا والے ریستوراں دے لئی وی مشہور نيں۔ ان ریستوراںاں، موسم گرما دی تاریخی حویلیاں تے کار توں پاک سڑکاں دی وجہ توں جزائر پرنس استنبول تے غیر ملکی سیاحاں دے درمیان وچ چھٹیاں دا اک مقبول مقام اے۔ [۲۳۳]
استنبول عثمانی کھانےآں دی جدید ترین تے وسیع پیمانے اُتے پکے پکوان دے لئی وی مشہور اے۔ 1960ء دی دہائی وچ شروع ہوݨ والے جنوب مشرقی تے مشرقی ترکی توں آنے والے تارکین وطن دی آمد دے بعد صدی دے آخر تک اس شہر دے کھانے دا نظارہ یکسر تبدیل ہوچکيا اے۔ مشرق وسطی دے کھانا جداں کباب کھانے دے منظر وچ اک اہم جگہ لینے وچ کامیاب ہوئے نيں۔ غیر ملکی کھانےآں والے ریستوراں بنیادی طور بےاوغلو، بیشکتاش، شیشلی تے قاضی کوئے ضلعے وچ مرتکز نيں۔
استنبول فعال رات دی زندگی تے تاریخی ٹیورنز دے لئی وی مشہور اے جو صدیاں توں شہر دی اک خصوصیت اے۔ شارع استقلال اُتے چیچک پاسجی ہن شراب خاناں پب تے ریستوراںاں دا گھر اے۔ [۲۳۴] استقلال ایوینیو جو اصل وچ اپنے طعام خاناں دے لئی جانیا جاندا اے، خریداری دی طرف ودھ گیا اے، لیکن نیڑے دی نیویزادے اسٹریٹ ہن شراب خاناں تے پباں توں بھری اے۔ [۲۳۵][۲۳۶] استقلال ایونیو دے آس پاس دے کچھ دوسرے محلےآں نوں بےاوغلو دی رات دی زندگی دے لئی نويں سرے توں تشکیل دتا گیا اے، ہن تجارتی گلیاں وچ پب، کیفے تے ریستوراں موجود نيں جنہاں وچ لائیو موسیقی اک خاص خصوصیت اے۔ [۲۳۷] استنبول دی رات دی زندگی دے ہور فوکل پوائنٹ وچ نشان تاشی، اورتاکوئے، بیبک، تے قاضی کوئے شامل نيں۔ [۲۳۸]
کھیل
[سودھو]استنبول وچ ترکی دے سب توں قدیم اسپورٹس کلباں دا گھر اے۔ "بیشکتاش جے کے" جو 1903ء وچ قائم ہويا انہاں کھیلاں دے کلباں وچ سب توں قدیم سمجھیا جاندا اے۔ غلطہ سرائے اپورٹس کلب تے فنارباہچے اپورٹس کلب بین الاقوامی مقابلےآں وچ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کيتا اے تے بالترتیب 22 تے 19 مرتبہ سوپر لیگ ٹائٹل اپنے ناں کيتا اے۔ [۲۳۹][۲۴۰][۲۴۱] استنبول وچ باسکٹ بال دی ست ٹیماں نيں جو ترک باسکٹ بال سپر لیگ وچ کھیلنی نيں۔ [۲۴۲]
سنان ایردم ڈوم یورپ دے سب توں وڈے انڈور کھیلاں دے میداناں وچوں اک اے۔ اس نے 2010ء فیبا ورلڈ چیمپینشپ دے فائنل دی میزبانی، 2012ء آئی اے اے ایف ورلڈ انڈور چیمپین شپ، اس دے نال نال 2011ء–12ء یورو لیگ تے 2016ء–17ء یورو لیگ فائنل فور دی وی میزبانی کيتی۔ [۲۴۳] اولکر اسپورٹس ارینا جو فنارباہچے باسکٹ بال ٹیم دا ہوم کورٹ اے 2012ء وچ کھلا۔ تعمیراتی عروج دے باوجود گرمائی اولمپکس دے لئی شہر نے پنج بولیاں داں جس وچ 2000ء گرمائی اولمپکس، 2008ء گرمائی اولمپکس، 2012ء گرمائی اولمپکس، 2020ء گرمائی اولمپکس تے اس دے علاوہ یوئیفا یورو 2016ء شامل نيں پر ایہ کامیاب نہ ہو سکن۔ [۲۴۴]
2005ء تے 2011ء دے درمیان وچ استنبول پارک ریسنگ سرکٹ نے سالانہ فارمولا ون ترک گراں پری دی میزبانی کيتی۔ [۲۴۵] 1952ء وچ قائم ہوݨ والا استنبول کشتی رانی کلب ہر سال استنبول دے آس پاس دی آبی گزرگاہاں اُتے ریس تے دوسرے کشتی رانی دے پروگرام منعقد کردا اے۔ [۲۴۶][۲۴۷] ترکی دے ساحل سمندر ریسنگ کلب وچ وڈی کشتیاں وی شامل نيں جداں کہ سالانہ نیول فورس ٹرافی۔ [۲۴۸]
اتاترک اولمپک اسٹیڈیم استنبول دے مغربی مضافات وچ ترکی دا سب توں وڈا اسٹیڈیم اے۔ اس دا ناں جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے اے۔ اس دی تعمیر 1999ء وچ شروع ہوئی تے 2002ء وچ مکمل ہوئی۔ ایہ 2008ء دے اولمپک کھیلاں دے لئی ترکی دی ناکام بولی دے لئی تعمیر کيتا گیا سی جو بالآخر بیجنگ نوں دتا گیا سی۔ اس اُتے تقریباً 140 ملین امریکی ڈالر لاگت آئی۔ [۲۴۹]
ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے یورپی حصے دے ضلع سارییر وچ اک ایسوسی ایشن فٹ بال اسٹیڈیم اے۔ [۲۵۰] کل نشستی اسٹیڈیم وچ 52،223 میزبانی کرنے دی گنجائش اے۔ [۲۵۱] ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم ترکی دا پہلا اسٹیڈیم سی جو یوئیفا یورپی چیمپئن شپ دی میزبانی دے لئی یوئیفا یورو 2016ء دے معیار اُتے پقرا اترا۔ [۲۵۲]
شکرو سراج اوغلو اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے ضلع قاضی کوئے وچ اک کثیر المقاصد اسٹیڈیم اے۔ اس اسٹیڈیم دا افتتاح سن 1908ء وچ ہويا تے 1929ء توں 1932ء، 1965ء توں 1982ء، تے 1999ء توں 2006ء دے درمیان وچ اس دی تزئین و آرائش کيتی گئی۔ اسٹیڈیم دا انتخاب 2009ء دے یوئیفا کپ فائنل دی میزبانی دے لئی کيتا گیا سی۔ [۲۵۳][۲۵۴][۲۵۵]
ووڈافون پارک استنبول، ترکی دے ضلع بیشکتاش وچ اک کل نشستی کثیر المقاصد اسٹیڈیم اے۔ [۲۵۶][۲۵۷] ایہ "بیشکتاش جے کے" سب توں قدیم کلب دا گھر اے۔ اس وچ تقریباْ 41،188 شائقین دی گنجائش اے۔ اسٹیڈیم نے یوئفا سپر کپ 2019ء دی میزبانی دی سی
میڈیا
[سودھو]بوہتے سرکاری سطح اُتے چݪݨ والے ریڈیو تے ٹیلی ویژن اسٹیشن انقرہ وچ قائم نيں، لیکن استنبول ترک میڈیا دا بنیادی مرکز اے۔ سابقہ راجگڑھ وچ اس صنعت دی جڑاں ایتھے موجود نيں۔ باب عالی اسٹریٹ تیزی توں شاخ زريں ترکی بھر وچ پرنٹ میڈیا دا مرکز بن گیا۔ [۲۵۸] استنبول وچ ہن کئی طرح دے رسالے موجود نيں۔ بوہتے ملک گیر اخبارات بیک وقت انقرہ، ازمیر تے استنبول توں شائع ہُندے نيں۔ [۲۵۹] حریت، صباح، پوستا تے سوزجو ملک دے اعلیٰ چار اخبارات نيں، سب دا صدر دفتر استنبول وچ اے، جس وچ ہر اک وچ 275،000 توں ودھ ہفتہ وار فروخت ہُندے نيں۔ [۲۶۰] استنبول وچ آرمینیائی زبان وچ وی اخبارات شائع ہُندے نيں۔ حریت 1948ء وچ قائم ہوݨ والا اک ترکی اخبار اے۔ جنوری 2018ء وچ ترکی وچ اس دی گردش کسی وی اخبار توں ودھ سی جس کہ 3193،000 دے نیڑے سی [۲۶۱]
ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن ترکی وچ "عوامی نشریات "کا ذکر کرنے اُتے جو اولین تے واحد ادارہ ذہن وچ آندا اے اوہ ٹی آر ٹی اے جس دا قیام یکم مئی 1964 وچ عمل وچ آیا۔ 5 مئی 1927 نوں اپنی نشریات دا آغاز کرنے والا ریڈیو دا ادارہ وی ايسے تریخ توں ٹی آر ٹی دے نال منسلک ہو گیا۔ بٹن دبانے یا فیر چینل گھمانے اُتے سانوں اک نويں دنیا وچ لے جانے والے ریڈیو دے نال 1960 دی دہائی دے آخر وچ اک نواں سجݨ اس دے نال شامل ہويا یعنی ٹیلی ویژن۔ ترکی وچ ٹیلی ویژن پہلی دفعہ 31 جنوری 1968 وچ ٹی آر ٹی دے وسیلے توں متعارف ہويا۔ 81 سالہ ریڈیو تے 40 سالہ ٹیلی ویژن نشریات دے نال ٹی آر ٹی جمہوریت دی تریخ دا حافظہ بننے دے نال نال مہارت، تعمیر تے ذمہ داری دے نقۡطہ نظر توں اک بااعتماد اخوت تے اتحاد دا نشان بن گیا۔ اپنے کارکناں دے عزم تے فداکاری دی وجہ توں ٹی آر ٹی نے ترک قوم دے دلاں مین کدی نہ ختم ہوݨ والا مقام حاصل کيتا اے۔ ترکی دے نشرو اشاعت دی درس گاہ بننے دے نال نال سب توں ودھ قابل اعتماد ادارے دی حیثیت توں اج دے دور تک پہنچنے والے ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبہ نشریات ٰ٘ن کامیاب ترین پروگراماں نوں وی پروان چڑھایا۔ اس صورتِ حال وچ قدرتی طور اُتے اک توں ودھ کے اک خوبصورت تے رنگین پروگرام ترکی ٹیلی ویژن دی رونق بنیا۔ ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبے وچ صرف اک نشریاتی ادارے ہوݨ اُتے اے انحصار نئيں کيتا بلکہ اک گہری بنیاداں دے حامل تعلیمی ادارے دا کردار وی ادا کيتا اے۔ اور ایہ زیر بحث کردار صرف نشریات توں وابستہ عملے دی ہی تعلیم و تربیت دے حوالے توں نئيں بلکہ فراہم کردہ خبراں تے معلومات دے ذریعے اپنے ناظرین دی تعلیم و تربیت دے نقطہ نظر توں وی اک ناقابلِ فراموش اہمیت دا حامل اے۔ اس طرح دے با معنی تے اہم مشن دے حامل ٹی آر ٹی نے غیر جانبدار، قابلِ اعتماد خبر فراہم کرنے دے نقطہ نظر تے عوامی نشریات دے اصول نوں پیشِ نظر رکھدے ہوئے انمول معیار دے پروگراماں دے ذریعے دنیا دے گنے چنے نشریاتی ادارےآں وچ جگہ حاصل کر لئی اے۔ اس کامیابی دا سبب بننے والی سرگرمیاں نوں انہاں عنوانات دے تحت پیش کيتا جا سکدا اے۔
تعلیم
[سودھو]استنبول یونیورسٹی ترکی دی اک مشہور و معروف یونیورسٹی اے جو استنبول وچ واقع اے۔ اس دا مرکزی کیمپس ضلع فاتح وچ بایزید چوک توں ملحق اے۔ 1453ء وچ قائم ایہ شہر دا سب توں قدیم دا تعلیمی ادارہ اے۔ ابتدا وچ ایہ اک اسلامی مدرسہ سی۔ انیہويں صدی وچ جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد اسنوں سیکولر کر دتا گیا تے قانون، طب تے سائنس دے شعبے قائم کيتے گئے۔ [۲۶۲] استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی استنبول، ترکی وچ واقع اک بین الاقوامی تکنیکی یونیورسٹی اے۔ ایہ دنیا دی تیسری قدیم ترین ٹیکنیکل یونیورسٹی اے جو انجینئری علوم دے لئی مختص اے۔ [۲۶۳][۲۶۴][۲۶۵] یہ دونے عوامی یونیورسٹیاں شہر دی اٹھ یونیورسٹیاں وچوں دو نيں۔ [۲۶۶] ہور ممتاز یونیورسٹیاں وچ معمار سنان فائن آرٹس یونیورسٹی فنون لطیفہ دی اعلیٰ تعلیم دے لئی ترکی دی اک ریاستی یونیورسٹی اے۔ یہ ترکی دے شہر دے ضلع بےاوغلو وچ واقع اے۔ [۲۶۷] یہ جامعہ سلطنت عثمانیہ دے مایہ ناز معمار معمار سنان پاشا دے ناں اُتے اے۔ ایہ 1970ء دے عشرے تک ترکی دا بنیادی ادارہ فن سی۔ [۲۱۸] مرمرہ یونیورسٹی استنبول، ترکی دے ضلع فاتح وچ اک عوامی جامعہ اے۔ ایہ 124 برساں توں ترکی وچ اعلیٰ تعلیم دے بہترین ادارےآں وچوں اک اے۔ موجودہ صدر ترکی رجب طیب ایردوان نے ايسے جامعہ توں معاشیات تے انتظامی علوم دی فیکلٹی توں گریجویشن دی ڈگری لی اے۔ [۲۶۸][۲۶۹][۲۷۰][۲۷۱][lower-alpha ۶]
استنبول وچ قائم بہترین یونیورسٹیاں حکومت دے زیر انتطام نيں پر اس شہر وچ متعدد ممتاز نجی ادارے وی نيں۔ استنبول وچ پہلی جدید نجی یونیورسٹی، جو ریاستہائے متحدہ توں باہر اس دا سب توں قدیم امریکی اسکول اے رابرٹ کالج سی جس دے بانی اک امریکی سماجی کارکن کرسٹوفر رابرٹ سن ۔ 1971ء وچ ایہ بوغازچی یونیورسٹی بن گیا۔ جدوں کہ اس دا باقی حصہ اج وی رابرٹ کالج دے ناں توں کم کر رہیا اے۔ [۲۷۲][۲۷۳] 1982ء دے آئین توں پہلے نجی یونیورسٹیاں نوں ترکی وچ باضابطہ طور اُتے کالعدم قرار دتا گیا سی۔ لیکن 1970ء تک استنبول وچ پہلے ہی پندرہ نجی "ہائی اسکول" موجود سن، جو مؤثر طریقے توں یونیورسٹیاں سی۔ 1982ء دے بعد استنبول وچ قائم پہلی نجی یونیورسٹی کوچ یونیورسٹی سی جس دا قیام 1992ء وچ عمل وچ آیا تے اگلی دہائی دے ميں اک درجن یونیورسٹیاں بنیاں۔ [۲۷۲] اج شہر وچ گھٹ توں گھٹ 30 نجی یونیورسٹیاں نيں۔ [۲۷۴][۲۷۵][۲۷۶]
عوامی خدمات
[سودھو]فراہمی آب
[سودھو]استنبول وچ پانی دی فراہمی دا پہلا نظام شہر دی ابتدائی تریخ نال ملدا اے جدوں شہر نوں آبراہاں توں پانی فراہم کیہ جاندا سی مثلاً والنس آبراہ اک رومی آبراہ اے جو مشرقی رومی سلطنت دے راجگڑھ قسطنطنیہ (جدید استنبول، ترکی) نوں پانی فراہم کرنے والا سب توں وڈا نظام سی۔ اسنوں چوتھی صدی عیسوی دے آخر وچ رومی شہنشاہ والنس نے مکمل کيتا۔ اس دا انتظام بازنطینیاں تے بعد وچ عثمانیاں نے کيتا تے اسنوں استعمال کيتا گیا۔ ہن ایہ شہر دے سب توں اہم تھانواں وچوں اک اے۔ ان آبراہاں توں پانی شہر دے متعدد تالاباں وچ جمع کر دتا جاندا سی۔ [۲۷۷] سلیمان اول دے حکم اُتے کرک چشمہ (Kırkçeşme) پانی دی فراہمی دے نیٹ ورک تعمیر کيتا گیا۔ 1563ء تک ایہ نیٹ ورک 158 تھانواں نوں ہر روز 4،200 مکعب میٹر (150،000 مکعب فٹ) پانی فراہم کردا سی۔ [۲۷۷] بعد دے برساں وچ عوامی طلب دے ودھنے اُتے وکھ وکھ چشمےآں توں پانی نوں عوامی سبیلاں جداں سبیل احمد ثالث سپلائی لائناں دے ذریعہ شہر نوں پانی فراہم کردے سن ۔ [۲۷۸] اج استنبول وچ اک کلورینیٹڈ تے فلٹر پانی دی فراہمی تے نکاسی دا نظام نوں استنبول واٹر اینڈ سیوریج انتظامیہ دے زیر انتطام اے۔ [۲۷۹]
بجلی
[سودھو]شاخ زريں دے نال کوئلہ توں چݪݨ والا بجلی گھر، صلاحترآغا پاور اسٹیشن، 1914ء تے 1952ء درمیان وچ استنبول دا واحد بجلی دا ذریعہ سی۔ [۲۸۰] جمہوریہ ترکی دی تشکیل دے بعد اس پلانٹ نوں بہتر بنایا گیا تاکہ شہر دی ودھدی ہوئی طلب نوں پورا کيتا جا سکے۔ اس دی گنجائش 1923ء وچ 23 میگا واٹ توں ودھ کے 1956ء وچ 120 میگا واٹ دی بلند ترین سطح تک پہنچ گئی۔ [۲۸۰][۲۸۱] صلاحیت وچ کمی ہُندی رہی ایتھے تک کہ پاور اسٹیشن اپنی معاشی زندگی دے اختتام نوں پہنچیا تے 1983ء وچ بند ہو گیا۔ [۲۸۰] سرکاری طور اُتے چݪݨ والی ترک الیکٹریکل اتھارٹی (ٹی ای کے) 1970ء توں 1984ء دے دوران وچ اپنی بجلی دی پیداوار تے تقسیم اُتے اجارہ داری سی لیکن ہن اتھارٹی دو حصےآں "ترکی بجلی دی پیداوار ٹرانسمیشن کمپنی" (TEAŞ) تے "ترک بجلی تقسیم کار کمپنی" (TEDAŞ) دے درمیان وچ تقسیم ہوگئی اے۔ [۲۸۱]
ڈاک تے مواصلات
[سودھو]عثمانی وزارت ڈاک تے ٹیلی گراف 1840ء وچ قائم کيتا گیا تے پہلا ڈاکخانہ ینی مسجد دے صحن دے نیڑے کھلا۔ 1876ء تک استنبول تے سلطنت عثمانیہ توں باہر دے علاقےآں دے وچکار پہلا بین الاقوامی ڈاک نیٹ ورک قائم ہوچکيا سی۔ [۲۸۲] عبد المجید اول نے 1847ء وچ ٹیلی گراف دے لئی سموئیل مورس دے کوڈ استعمال کردے ہوئے پہلا سرکاری ٹیلی گراف بھیجیا۔ استنبول تے ادرنہ دے وچکار پہلی ٹیلی گراف لائن دی تعمیر 1856ء وچ ہوئی جس اُتے جنگ کریمیا دے خاتمے دا اعلان کيتا گیا۔ [۲۸۳]
استنبول وچ 1881ء وچ ٹیلیفون دا اک نواں نظام ابھرنا شروع ہويا تے 1909ء وچ استنبول وچ پہلا دستی ٹیلیفون ایکسچینج چݪݨ دے بعد، ڈاک تے ٹیلی گراف دی "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" دی وزارت بن گئی۔ [۲۸۲][۲۸۴] جی ایس ایم سیلولر نیٹ ورک 1994ء وچ ترکی پہنچیا جتھے استنبول اس دی خدمت حاصل کرنے والے پہلے شہراں وچ شامل اے۔ [۲۸۵] موجودہ دور وچ نجی کمپنیاں دے ذریعہ موبائل تے لینڈ لائن سروس مہیا کيتی جاندی اے کیونجے "ترک ٹیلی کم" 1995ء وچ "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" وکھ ہو گئی تے 2005ء وچ اس دی نجکاری کر دتی گئی۔ [۲۸۲][۲۸۵] ڈاک سروسز ہن وی ايسے دائرہ کار وچ نيں پر اس اس دا ناں "پوسٹ تے ٹیلی گراف آرگنائزیشن" اے۔ [۲۸۲]
صحت
[سودھو]2000ء وچ استنبول وچ 137 اسپتال سن جنہاں وچوں 100 نجی سن ۔ [۲۸۶] ترک شہری سرکاری سطح اُتے چلائے جانے والے اسپتالاں وچ امدادی صحت دی دیکھ بھال دے حقدار نيں۔ [۲۵۹] چونکہ سرکاری اسپتالاں وچ بھیڑ ہُندی اے یا ودھ وقت لگدا اے اس لئی نجی اسپتال انہاں لوکاں دے لئی افضل نيں جو انہاں دی استطاعت رکھدے نيں۔ پچھلی دہائی دے دوران وچ انہاں دے پھیلاؤ وچ نمایاں وادھا ہويا اے، چونکہ 2005ء توں 2009ء دے درمیان وچ نجی اسپتالاں وچ علاج کروانے والے مریضاں دی شرح 6 فیصد توں ودھ کے 23 فیصد ہو گئی اے۔ [۲۵۹][۲۸۷] انہاں وچوں بوہت سارے نجی اسپتالاں دے نال نال کچھ سرکاری اسپتال ہائی ٹیک آلات توں لیس نيں۔ [۲۸۸] صحت دی دیکھ بھال دے اعلیٰ معیار خاص طور اُتے نجی اسپتالاں وچ ، ترکی وچ طبی سیاحت وچ حالیہ اضافے وچ مدد ملی اے (2007ء تے 2008ء دے درمیان وچ 40 فیصد اضافے دے نال)۔ [۲۸۹] طبی سیاحاں وچ لیزر توں اکھاں سرجری خاص طور اُتے عام اے، کیونجے ترکی اس طریقہ کار وچ مہارت دے لئی جانیا جاندا اے۔ [۲۹۰]
آوا جائی
[سودھو]بری
[سودھو]استنبول ترکی دا سب توں وڈا شہر تے تجارتی مرکز اے۔ ایہ ترکی دی شاہراہاں توں ملک دے ہور علاقےآں توں منسلک اے۔ موٹر وے او-1 شہر دے گرد رنگ روڈ بناندی اے۔ یورپی روٹ ای 80 ترکی نوں یورپ دے ہور ملکاں توں منسلک کردی اے۔ [۲۹۱]
سڑکاں / شاہراہاں
[سودھو]استنبول دی بنیادی موٹر وے (اوتویول) او-1، او-2، او-3 تے او-4 نيں۔ او-1 شہر دی اندرونی رنگ روڈ جدوں کہ او-2 فاتح سلطان محمد پل توں ہُندے ہوئے بیرونی رنگ روڈ بناندی اے۔ او-2 مغرب وچ ادرنہ توں ملدی اے جدوں کہ او-4 مشرق وچ شہر نوں انقرہ توں ملاندی اے۔ او-2، او-3 تے او-4 یورپی روٹ ای 80 دا حصہ وی نيں۔ [۲۹۱][۲۹۲]
پل
[سودھو]استنبول اک بین براعظمی شہر اے تے آبنائے باسفورس شہر نوں ایشیائی تے پورپی حصےآں وچ تقسیم کردی اے۔ ایہ بین الاقوامی جہاز رانی دے لئی استعمال ہوݨ والی دنیا دی سب توں تنگ آبنائے اے جو بحیرہ اسود نوں بحیرہ مرمرہ توں ملاندی اے۔ بری آوا جائی دے لئی آبنائے اُتے پل بنائے گئے نيں۔ ايسے طرح شاخ زريں آبنائے باسفورس دی اک قدرتی خلیج اے جو شہر دے یورپی حصے نوں دو حصےآں وچ تقسیم کردے ہوئے اک قدرتی بندرگاہ بناندی اے۔ آبنائے باسفورس دی طرح شاخ زريں اُتے وی بری نقل حمل دے لئی پل موجود نيں۔ استنبول دی بری آوا جائی وچ ایہ پل انتہائی اہمیت دے حامل نيں۔
باسفورس پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باسفورس پل
باسفورس پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے قائم اک پل اے۔ ایہ شہر دے یورپی علاقے اورتاکوئے تے ایشیائی حصے بےلربئی نوں ملاندا اے تے باسفورس اُتے قائم ہوݨ والا پہلا پل اے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے جدوں کہ اس دی عرصے دا عرض 39 میٹر اے۔ اس دے دونے برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1074 میٹر اے تے سڑک دی سطح توں بلندی 105 میٹر اے۔ ایہ سطح سمندر توں 64 میٹر بلند اے تے 1973ء وچ تکمیݪ دے بعد دنیا دا چوتھا سب توں وڈا سسپنشن پل بن گیا پر ایہ ریاستہائے متحدہ امریکا توں باہر دنیا دا سب توں وڈا سسپنشن پل اے۔
آبنائے باسفورس اُتے پل دی تعمیر دا فیصلہ پہلی بار 1957ء وچ عدنان میندریس دے دور حکومت وچ کيتا گیا۔ اس دے نقشے دے لئی برطانیہ دے ادارے فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز دے نال 1968ء وچ معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ پل دا نقشہ معروف برطانوی ماہر تعمیرات سر گلبرٹ رابرٹس نے تیار کيتا۔ تعمیر دا آغاز فروری 1970ء وچ ہويا جس وچ اُس وقت دے صدر جودت سؤݨ تے وزیر اعظم سلیمان ڈیمرل نے وی شرکت کيتی۔ تعمیراتی کم ترک ادارے انکا انسات و صناعی نے انجام دتا۔ اس کم وچ برطانیہ تے جرمنی دے دو ادارے وچ شامل سن ۔ منصوبے اُتے 35 مہندسین تے 400 افراد نے کم کيتا۔ پل دی تعمیر جمہوریہ ترکی دے قیام دی 50 ويں سالگرہ دے صرف اک روز بعد 30 اکتوبر 1973ء نوں مکمل ہوئی۔ اس دا افتتاح صدر فہری کوروترک تے وزیر اعظم نعیم تولو نے کيتا۔ باسفورس پل دی تعمیر اُتے 200 ملین امریکی ڈالر دی لاگت آئی۔
فاتح سلطان محمد پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: فاتح سلطان محمد پل
فاتح سلطان محمد پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے واقع اک پل اے۔ ایہ پل پندرہويں صدی دے عثمانی سلطان محمد ثانی المعروف محمد فاتح توں موسوم اے جنہاں نے 1453ء وچ استنبول فتح کيتا سی۔
یہ پل استنبول دے یورپی علاقے حصارشتو تے ایشیائی علاقے کاواجک دے درمیان وچ واقع اے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے تے اس دے عرشے دا عرض 39 میٹر اے۔ برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1090 میٹر اے تے سڑک دی سطح توں اس دی بلندی 105 میٹر اے۔ ایہ پل سطح سمندر توں 64 میٹر بلند اے۔ فاتح پل نوں 1988ء وچ اپنی تکمیݪ دے بعد دنیا دے چھیويں طویل ترین سسپنشن پل دا اعزاز ملا۔
تین جاپانی، اک اطالوی تے اک ترک ادارے دے مشترکہ بین الاقوامی منصوبے توں اس پل دی تعمیرات دا کم انجام دتا۔ اس دا نقشہ فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز نے بنایا۔ پل 3 جولائی 1988ء نوں مکمل ہويا تے اس دا افتتاح اودوں دے ترک وزیر اعظم ترغت اوزال نے کيتا جو اپنی گڈی دے ذریعے اس پل نوں پار کرنے والے پہلے شخص وی سن ۔ پل اُتے 130 ملین امریکی ڈالر دی لآگت آئی۔
یاووز سلطان سلیم پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یاووز سلطان سلیم پل
یاووز سلطان سلیم پل آبنائے باسفورس اُتے ریل تے گڈیاں دی آوا جائی دے لئی استنبول، ترکی وچ اک پل اے جو پہلے توں موجود دو پلاں دے شمال وچ واقع اے۔ ابتدا وچ اس دا ناں تیسرا باسفورس پل سی، پہلا پل باسفورس پل تے دوسرا فاتح سلطان محمد پل سی پر بعد وچ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا۔ ایہ آبنائے باسفورس دے بحیرہ اسود وچ داخلے دے نیڑے اے۔ یورپی طرف ایہ سارییر وچ غریبچے تے ایشیائی طرف ميں ایہ بیکوز وچ پویرازکوئے دے مقام اُتے اے۔ [۲۹۳]
یوریشیا سرنگ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یوریشیا سرنگ
یوریشیا سرنگ استنبول، ترکی وچ اک زمین دوز سرنگ اے جو آبنائے باسفورس دے تھلے بݨائی گئی اے۔ سرنگ دا باضابطہ افتتاح 20 دسمبر 2016ء نوں ہويا [۲۹۴][۲۹۵][۲۹۶]
اور 22 دسمبر 2016ء نوں اسنوں ٹریفک دے لئی کھولیا گیا۔
5.4 کلومیٹر (3.4 ملی میٹر) دو منزلہ سرنگ استنبول دے یورپی حصے قوم قاپی نوں ایشیائی حصے قاضی کوئے توں جوڑدی اے [۲۹۷]
کل راستہ 14.6 کلومیٹر (9.1 میݪ) اے جس وچ سرنگ تک جانے والی سڑکاں وی شامل نيں۔ [۲۹۸]
یہ سمندری فرش دے تھلے باسفورس نوں 106 میٹر دی ودھ توں ودھ گہرائی وچ پار کردا اے۔ [۲۹۹][۳۰۰][۳۰۱]
دونے براعظماں دے وچکار سفر وچ 5 منٹ لگدے نيں۔ [۲۹۶][۲۹۸][۳۰۰][۳۰۲]
غلطہ پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: غلطہ پل
غلطہ پل شاخ زريں، استنبول، ترکی وچ واقع اک پُل اے۔ جو زمانۂ قدیم توں وکھ وکھ صورتاں وچ اس کھاڑی اُتے وکھ وکھ صورتاں وچ موجود رہیا اے تے اج جو پل اس مقام اُتے قائم اے اوہ پنجواں پل اے۔ غلطہ پل خصوصاً انیہويں صدی دے اواخر توں ترک ادب، تھیٹر، شاعری تے ناولاں دا حصہ بندا رہیا اے۔ شاخ زريں اُتے قائم قدیم ترین پل دے شواہد چھیويں صدی عیسوی وچ ملدے نيں جدوں جسٹینین اعظم نے شہر دے مغربی کنارے اُتے تھیوڈیسیائی دیواراں دے نیڑے اک پل تعمیر کيتا سی۔ 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے موقع اُتے ترکاں نے کشتیاں توں اک متحرک پل قائم کيتا تاکہ افواج نوں شاخ زريں دے دوسرے کنارے اُتے پہنچایا جا سکے۔
سلطان بایزید ثانی دے عہد وچ 1502ء وچ موجودہ مقام اُتے اک پل دی تعمیر دا منصوبہ بنایا گیا تے اس امر دے لئی معروف اطالوی مصور لیونارڈو ڈا ونچی نے 240 میٹر طویل تے 24 میٹر عریض پل دا نقشہ پیش کيتا۔ جو تعمیر دی صورت وچ اپنے وقت دا دنیا دا سب توں طویل پل ہُندا۔ تے اک اطالوی مصور مائیکل اینجلو نوں وی پل دی تعمیر دے لئی نقشہ بنانے دے لئی مدعو کيتا گیا سی لیکن انہاں نے ایہ پیشکش ٹھکرادتی تے اس طرح انیہويں صدی تک شاخ زريں اُتے پل دی تعمیر دا خیال شرمندہ تعبیر نہ ہو سکا۔
اتاترک پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اتاترک پل
اتاترک پل جسنوں آنکاپانی پل وی کہیا جاندا اے استنبول، ترکی وچ شاخ زريں اُتے اک ہائی وے پل اے۔ ایہ جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے اے۔
شاخ زريں میٹرو پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاخ زريں میٹرو پل
شاخ زريں میٹرو پل استنبول، ترکی وچ استنبول میٹرو دی ایم2 لائن دے لئی شاخ زريں اُتے اک پل اے۔ ایہ استنبول دے یورپی حصے وچ ضلعے بےاوغلو تے فاتح نوں آپس وچ ملاندا اے۔ ایہ غلطہ پل تے اتاترک پل دے درمیان وچ اتاترک پل توں تقریباْ 200 میٹر (660 فٹ) مشرق وچ واقع اے۔ [۳۰۰][۳۰۳][۳۰۴]
یہ شاخ زريں اُتے چوتھا پل اے۔ [۳۰۴][۳۰۵]
اس دا افتتاح 15 فروری 2014ء نوں ہويا۔ [۲۹۸]
خلیج پل
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلیج پل
خلیج پل شاخ زريں (ترکی زبان: Haliç خلیج) اُتے استنبول، ترکی وچ ہائی وے پل اے۔ ایہ جنوب مغرب وچ ایوان سرائے نوں شمال مغرب وچ ہاسکوئے توں ملاندا اے۔ ایہ 1971ء تے 1974ء دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا۔
پل دی لمبائی 995 میٹر (3،264 فٹ)، چوڑائی 32 میٹر (105 فٹ)اور سطح سمندر توں بلندی 22 میٹر (72 فٹ) اے۔
بحری
[سودھو]استنبول وچ بحری دے کيتے دو بندرگاہاں موجود نيں۔ حیدر پاشا بندرگاہ اک عمومی کارگو بندرگاہ اے جو حیدر پاشا، استنبول، ترکی وچ واقع اے جدوں کہ دوسری استنبول بندرگاہ استنبول، ترکی دے ضلع بےاوغلو دے محلے قرہ کوئے وچ واقع یک مسافر بندرگاہ اے۔
فیری بوٹ
[سودھو]فیری بوٹس دی 15 لائناں استنبول وچ خدمت فراہم کر رہیاں نيں جو آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ دی 27 بندرگاہاں اُتے خدمات فراہم کردیاں نيں۔
بحری بس
[سودھو]16 اپریل 1987ء نوں بلدیہ استنبول نے تیزرفتار سمندری آوا جائی دی فراہمی دے لئی اک کمپنی قائم کيتی۔ پہلی دس بحری بساں ناروے توں خریدتیاں گئیاں جس توں استنبول دی سمندری آوا جائی نوں جدید بنا دتا گیا۔ اج کمپنی آئی ڈی او دے 29 ٹرمینلز وچ 28 بحری بساں دا بیڑا خدمات انجام دے رہیا اے، جس وچ چھ تیز کار فیری وی شامل نيں۔
فضائی
[سودھو]استنبول ساری دنیا دے سیاحاں دے لئی اک مقبول مقام اے تے بوہتے سیاح فضائی راستے توں استنبول آندے نيں۔ اس دے علاوہ سامان تے تجارت دے لئی وی فضائی راستہ مقبول اے خاص طور اُتے جدوں وقتی طور اُتے شہر ریل دے نظام توں منسلک نئيں۔
استنبول ہوائی اڈا
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہوائی اڈا
استنبول ہوائی اڈا [۳۰۶]
استنبول، ترکی دا بنیادی بین الاقوامی ہوائی اڈا اے۔ ایہ ضلع ارناوتکوئے شہر دے یورپی حصے وچ واقع اے۔ تمام شیڈول تجارتی مسافر پروازاں 6 اپریل، 2019ء نوں استنبول اتاترک ہوائی اڈا توں استنبول ہوائی اڈے اُتے منتقل کردتی گئياں۔ [۳۰۷]
استنبول اتاترک ہوائی اڈا
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول اتاترک ہوائی اڈا
استنبول اتاترک ہوائی اڈا استنبول، ترکی دا اہم بین الاقوامی ہوائی اڈا اے۔ ایہ ترکی دا سب توں وڈا ہوائی اڈا تے ترکش ایئر لائنز دا صدر دفتر وی اے۔
استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا
استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا ترکی دے سب توں وڈے شہر استنبول دے دو بین الاقوامی ہوائی اڈےآں وچوں اک اے۔ ایہ شہر دے وسط توں 32 کلومیٹر (20 میݪ) جنوب مشرق وچ واقع اے۔ صبیحہ گوکچن ترکی دی پہلی سواݨی ہويا باز سی۔ اوہ دنیا دی پہلی سواݨی ہويا باز سی جنہاں نے کسی جنگ وچ حصہ لیا۔ اوہ ترکی دے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے گود لئی گئے اٹھ بچےآں وچوں اک سی۔
استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ
استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ استنبول، ترکی دے ضلع چاتالجا وچ اک نجی ملکیت دا ہوائی اڈا اے۔
استنبول سماندرا فوجی ایئر ویہہ
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس
استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس استنبول، ترکی دے ضلع کارتال وچ اک فوجی ہوائی اڈا اے۔
ریل
[سودھو]سلطنت عثمانیہ دے دور توں ہی ترکی وچ ریل دا اعلیٰ نظام موجود سی۔ بغداد ریلوے برلن نوں اودوں دے سلطنت عثمانیہ دے شہر بغداد توں مربوط کرنے دے لئی 1903ء توں 1940ء دے درمیان وچ تعمیر کيتی گئی۔ اس دے راستے جرمن خلیج فارس وچ اک بندرگاہ قائم کرنا چاہندے سن ۔ ایہ جدید دور دے ملکاں ترکی، شام تے عراق توں لنگھدی سی تے اس دی لمبائی 1،600 کلومیٹر (1000 میݪ) سی حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن استنبول وچ اک ریلوے اسٹیشن اے۔ ایہ بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دا اک اسٹیشن سی۔ حجاز ریلوے دمشق توں مدینہ تک جاندی سی اصل منصوبہ وچ لائن نوں مکہ تک جانا سی لیکن پہلی جنگ عظیم دے شروع ہوݨ دی وجہ توں ایہ مدینہ منورہ توں اگے نہ جا سکی۔ ایہ عثمانی ریلوے نیٹ ورک دا اک حصہ سی جس دا مقصد استنبول توں دمشق دی لائن نوں اگے تک پھیلانا سی۔ منصوبہ دا مقصد سلطنت عثمانیہ توں حجاج کرام نوں سفری سہولت فراہم کرنا سی۔ پر بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دونے ہن غیر فعال نيں۔ [۳۰۸][۳۰۹][۳۱۰] استنبول توں بین الاقوامی ریل سروس دا آغاز 1889ء وچ ہويا جدوں بخارسٹ تے استنبول دے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن وچکار اک ریلوے لائن بچھائی گئی۔ جو بالآخر پیرس توں اورینٹ ایکسپریس دا مشرقی ٹرمنس دے ناں توں مشہور ہويا۔ [۸۵] نويں اسٹیشناں نے دونے حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن تے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن دی جگہ لی اے تے شہر دے غیر مربعط ریلوے نیٹ ورک نوں ملایا اے امید دی جارہی اے مرمرائی منصوبے دی تکمیݪ دے بعد ریلوے خدمات بحال ہوݨ گیاں پر حالے استنبول بین شہر ریل سروس دے بغیر اے۔ [۳۱۱]
ترک ریاستی ریلوے
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترک ریاستی ریلوے
ترک ریاستی ریلوے مخفف ٹی سی ڈی ڈی حکومتی ملکیت دی قومی ریلوے کمپنی اے جو ترکی وچ ریلوے دے بنیادی ڈھانچے دی ملکیت تے دیکھ بھال دے نال نال نويں لائناں دی منصوبہ بندی تے تعمیر دی وی ذمہ دار اے۔ ترکی وچ ریلوے نوں قومیائے دے عمل دے طور اُتے 4 جون 1929ء نوں ٹی سی ڈی ڈی تشکیل دتی گئی۔ [۳۱۲]
ترکی دی ریاستی ریلوے ترکی وچ تمام عوامی ریلوے دی مالک تے انہاں دی دیکھ بھال کردی اے۔ اس وچ ریلوے اسٹیشن، بندرگاہاں، پل تے سرنگاں، یارڈ تے دیکھ بحال دی سہولیات شامل نيں۔ 2016ء وچ ء ٹی سی ڈی ڈی دے زیر انتظام 12،532 کلومیٹر (7،787 میݪ) ریلوے دا اک فعال نیٹ ورک سی جو اسنوں دنیا دا بائیسواں سب توں وڈا ریلوے نظام بناندا اے۔ انقرہ تے ترکی دے ہور تھانواں نوں خدمت عام طور اُتے ترک ریاستی ریلوے دے ذریعہ پیش کيتی جاندی اے لیکن مرمرائی تے انقرہ-استنبول تیز رفتار لائن دی تعمیر نے اس اسٹیشن نوں 2012ء وچ بند کرنے اُتے مجبور کر دتا۔ [۳۱۱]
مرمرائی
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مرمرائی
مرمرائی استنبول، ترکی وچ 76.6 کلومیٹر (47.6 میݪ) لمبی بین براعظمی مسافر ریل اے۔
استنبول میٹرو
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول میٹرو
استنبول میٹرو استنبول، ترکی وچ عاجلانہ آوا جائی اک ریلوے نیٹ ورک اے۔ ایہ میٹرو استنبول دے زیر انتظام اے۔
میٹرو دا سب توں قدیم سیکشن ایم ون لائن اے جو 1989 وچ کھولی سی ہن اس وچ 89 اسٹیشن شامل نيں تے 64 ہور زیر تعمیر نيں۔ [۳۱۳][۳۱۴]
لائن | روٹ | افتتاح | لمبائی | اسٹیشن | نوٹس[۳۱۵] |
---|---|---|---|---|---|
ینی قاپی ↔ اتاترک ایرپورٹ / کیرازلی | 1989[۳۱۶] | 26.1 کلومیٹر[۳۱۶] | 23[۳۱۶] | 0.7 کلومیٹر ینی قاپی نوں توسیع افتتاح 9 نومبر 2014.[۳۱۷] اوقات 06:00 صبح توں 00.00 ادھی رات | |
ینی قاپی ↔ حاجی عثمان | 2000[۳۱۸] | 23.5 کلومیٹر[۳۱۸] | 16[۳۱۸] | جنوبی توسیع (3.5 کلومیٹر ینی قاپی تک بڑھاو، مع 3 اسٹیشن) تکمیݪ فروری 2014. اوقات 06:15 صبح توں 00.00 ادھی رات | |
کیرازلی ↔ میٹروکینٹ–اولیمپیات | 2013[۳۱۹] | 15.9 کلومیٹر[۳۱۹] | 11[۳۱۹] | اک جنوبی توسیع (9.0 کلومیٹر باقر کوئے نوں، مع 7 اسٹیشن) زیر تعمیر۔ اوقات 06:00 صبح توں 00.00 ادھی رات | |
قاضی کوئے ↔ تاوشان تپہ | 2012[۳۲۰] | 26.5 کلومیٹر[۳۲۰] | 19[۳۲۰] | اک توسیع 7.4 کلومیٹر استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا نوں مع 4 ہور اسٹیشن زیر تعمیر نيں۔ اوقات 06:00 صبح توں 00.00 ادھی رات | |
اسکودار ↔ چکمہ کوئے | 2017[۳۲۱] | 20 کلومیٹر[۳۲۱] | 16[۳۲۱] | افتتاح 15 دسمبر 2017. اوقات 06:00 صبح توں 00.00 ادھی رات وقت از اسکودار توں چکمہ کوئے 27 منٹ اے۔ | |
لیوینٹ↔ بوغازچی یونیورسٹی/حصار اوستو | 2015[۳۲۲] | 3.3 کلومیٹر[۳۲۲] | 4[۳۲۲] | منی میٹرو دراصل اک ہلکی میٹرو لائن اے۔ | |
کل: | 115.3 کلومیٹر[۳۱۳] | 89[۳۱۳] |
ٹرام
[سودھو]استنبول چيتا ماضی ٹراموے استنبول، ترکی وچ دو ثقافتی ورثہ ٹرام دے راستے نيں، اس دا بنیادی مقصد شہر دے قدیم ثقافتی ورثے نوں اجاگر کرنا اے۔ جدید استنبول ٹرام استنبول دے یورپی حصے ٹرام دا اک جدید نظام اے۔ پہلا سیکشن "ٹی 1" 1992ء وچ کھولیا گیا اس دے بعد "ٹی 2" دا افتتاح 2006ء وچ ہويا۔ "ٹی 4" 2007ء وچ کھولیا گیا۔ [۳۲۳][۳۲۴]
بس نظام
[سودھو]بس دے بیڑے وچ کل 4،012 وکھ وکھ انوع دی بساں موجود نيں۔ [۳۲۵][۳۲۶] 2012ء وچ روزانہ سواریاں دی تعداد 3،621،908 سی جو شہر دی کل یومیہ آوا جائی دا 30٪ دی نمائندگی کردی اے۔ [۳۲۷][۳۲۸]
میٹروبس
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میٹروبس (استنبول)
میٹروبس استنبول، ترکی وچ 50 کلومیٹر (31.1 میݪ) دا بس ریپڈ ٹرانزٹ راستہ اے جس دے 45 اسٹیشن نيں۔ اوجیلار نوں استنبول یونیورسٹی توں ملانے والے پہلے حصے دی تعمیر دا آغاز 2005ء وچ ہويا۔ بس وے دا افتتاح 17 ستمبر 2007ء نوں ہويا۔
ٹریفک توں فضائی آلودگی
[سودھو]ترکی وچ فضائی آلودگی استنبول وچ کاراں، بساں تے ٹیکسیاں دی وجہ توں شدید اے جس دی وجہ توں اکثر شہر نوں اسموگ [۳۲۹] دا سامنا ہُندا اے، ایہ کم اخراج زون والے یوروپی شہراں وچوں اک اے۔ 2019ء وچ شہر دی فضائی کوالٹی اک سطح اُتے رہی اے تے ٹریفک دے اوقات دے دوران وچ صحتمند لوکاں دے دل تے پھیپھڑےآں نوں متاثر کيتا۔ [۳۳۰]
جڑواں شہر
[سودھو] تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترکی دے جڑواں شہراں دی فہرست
استنبول[۳۳۱] دے جڑواں شہر تھلے لکھے نيں۔
- KAZ دا جھنڈا الماندی، قازقستان
- JOR دا جھنڈا عمان، اردن
- THA دا جھنڈا بینکاک، تھائی لینڈ
- ESP دا جھنڈا برشلونہ، ہسپانیہ
- LBN دا جھنڈا بیروت، لبنان
- LBY دا جھنڈا بنغازی، لیبیا
- GER دا جھنڈا برلن، جرمنی
- KOR دا جھنڈا بوسان، جنوبی کوریا
- EGY دا جھنڈا قاہرہ، مصر
- GER دا جھنڈا کولون (علاقہ)، جرمنی
- ROU دا جھنڈا کونستانتسا، رومانیہ
- SYR دا جھنڈا دمشق، شام
- UAE دا جھنڈا دبئی، متحدہ عرب امارات
- ALB دا جھنڈا دراج، البانیہ
- CHN دا جھنڈا گوانگژو، چین
- ریاستہائے متحدہ امریکا دا جھنڈا ہیوسٹن، ریاستہائے متحدہ
- IDN دا جھنڈا جکاردا، انڈونیشیا
- SAU دا جھنڈا جدہ، سعودی عرب
- MYS دا جھنڈا جوھر بھرو، ملائیشیا
- قازان، روس
- SDN دا جھنڈا خرطوم، سوڈان
- PAK دا جھنڈا لاہور، پاکستان
- TKM دا جھنڈا ماری، ترکمانستان
- MEX دا جھنڈا میکسیکو شہر، میکسیکو
- TCD دا جھنڈا نجامینا، چاڈ
- UKR دا جھنڈا اودیسا، یوکرین
- KGZ دا جھنڈا اوش، کرغیزستان
- BUL دا جھنڈا پلوودیف، بلغاریہ
- MAR دا جھنڈا رباط، مراکش
- BRA دا جھنڈا ریو دے جینیرو، برازیل
- سینٹ پیٹرز برگ، روس
- BIH دا جھنڈا سرائیوو، بوسنیا تے ہرزیگووینا
- CHN دا جھنڈا شنگھائی، چین
- JPN دا جھنڈا شیمونوسیکی، یاماگوچی، جاپان
- MKD دا جھنڈا اسکوپیہ، شمالی مقدونیہ
- IRN دا جھنڈا تبریز، ایران
- GEO دا جھنڈا تبلیسی، جارجیا
- TUN دا جھنڈا تونس شہر، تونس
- وینس، اطالیہ
مشاہیر
[سودھو]- عقیلہ سواݨی – سلطنت عثمانیہ دی ملکہ تے عثمان ثانی دی بیوی
- فوزی چکماق - ترک فیلڈ مارشل تے سیاست دان
- کاتب چلبی حاجی خلیفہ - ترک مورخ
- شہزادہ جہانگیر – سلیمان اعظم تے خرم سلطان دا چھوٹا پُتر
- اسماعیل انور پاشا - ترک سیاست دان
- رجب طیب ایردوان - صدر ترکی
- حسین ابن علی - شریف مکہ
- موسیٰ کاظم قرہ بکر - ترک جرنیل تے سیاست دان
- فخری کوروترک - ترک سیاست دان، بحری افسر تے سفارت کار
- محمود ثانی - عثمانی سلطان
- شہزادہ محمد – سلیمان اعظم تے خرم سلطان دا سب توں وڈا پُتر
- میخائیل کارولاریوس - مسیحی عالم تے قسطنطنیہ دے بطریق
- مدحت پاشا - عثمانی سیاست دان تے مصلح
- مراد خامس - عثمانی سلطان
- مصطفٰی رابع - عثمانی سلطان
- عزیز نیسن - ترکی دا مشہور ادیب، شاعر
- رؤف اوربے – عثمانی بحریہ افسر تے سیاست دان
- عثمان ثانی - عثمانی سلطان
- ارطغرل عثمان - عثمانی خلفاء دے آخری جانشین
- اورخان پاموک - ادب دا نوبل انعام
- رابعہ بالا سواݨی - عثمانی سلطان عثمان اول دی بیوی
- شہزادہ بایزید - عثمانی شہزادہ
- سلیم ثانی - عثمانی سلطان
- سلیمان ثانی - عثمانی سلطان
- فاطمہ عالیہ ٹوپوز - ترک ناول نگار، کالم نگار
باہرلے جوڑ
[سودھو]Istanbul دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے: | |
ڈکشنری وکشنری توں | |
مشترکہ زریعے کومنز توں | |
آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں | |
آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں | |
مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں | |
آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں | |
آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں |
- استنبول دی رسمی ویب سائٹArchived 2016-01-09 at the وے بیک مشین
- استنبول بلدیہ دی رسمی ویب سائٹ
- استنبول گورنرشپ دی رسمی ویب سائٹ
- استنبول گورنرشپ دی رسمی ویبسائٹ
- Official website of the Istanbul Governorship
- Istanbul Metropolitan Municipality: Interactive aerial photos from 1946, 1966, 1970, 1982, 2006, 2011 and 2013
حوالے
[سودھو]- ↑ "YETKİ ALANI"۔ Istanbul Buyuksehir Belediyesi۔ ۰۶ اپریل ۲۰۲۰ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2020
- ↑ İstanbul Province = 5,460.85 km²
Land area = 5,343.22 km²
Lake/Dam = 117.63 km²
Europe (25 districts) = 3,474.35 km²
Asia (14 districts) = 1,868.87 km²
Urban (36 districts) = 2,576.85 کلومیٹر² [Metro (39 ضلعے) – (Çatalca+Silivri+Şile)] - ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ "The Results of Address Based Population Registration System (2019)"۔ Turkish Statistical Institute۔ 31 دسمبر 2019۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 فروری 2020
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ According to the Turkstat.gov.tr:
-> US$ / TL = 4.72 (2018)
-> Turkey = 3,724.388 billion TL (GDP Nominal)
-> İstanbul = 1,155.254 billion TL (GDP Nominal)
-> İstanbul = 76,769 TL (GDP Nominal per capita) - ↑ "Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab"۔ hdi.globaldatalab.org
- ↑ Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary, 3rd, Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.
- ↑ (2017) The Routledge Dictionary of Pronunciation for Current English, 2nd, Routledge, 704. ISBN 978-1-138-12566-7.
- ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ ۱۰.۲ WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō 2004, p. 281
- ↑ Isaac 1986, p. 218
- ↑ سانچہ:ODB
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Masters & Ágoston 2009, pp. 114–15
- ↑ Dumper & Stanley 2007, p. 320
- ↑ ۱۵.۰ ۱۵.۱ Turan 2010, p. 224
- ↑ ۱۶.۰ ۱۶.۱ ۱۶.۲ "Population and Demographic Structure"۔ Istanbul 2010: European Capital of Culture۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ 2008۔ ۲۳ جولائی ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012
- ↑ ۱۷.۰ ۱۷.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "The World According to GaWC 2010"۔ Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network۔ Loughborough University۔ ۲۴ ستمبر ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 8 مئی 2012
- ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ ۱۹.۲ ۱۹.۳ ۱۹.۴ ۱۹.۵ (مارچ 2008) OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey. The Organisation for Economic Co-operation and Development. ISBN 978-92-64-04383-1.
- ↑ "IOC selects three cities as Candidates for the 2020 Olympic Games"۔ The International Olympic Committee۔ 24 مئی 2012۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 جون 2012
- ↑ ۲۱.۰ ۲۱.۱ ۲۱.۲ Room 2006, p. 177
- ↑ Georgacas 1947, p. 352ff.
- ↑ Gregory 2010, pp. 62–63
- ↑ Room 2006, pp. 177–78
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 7
- ↑ Necipoğlu 2010, p. 262
- ↑ ۲۷.۰ ۲۷.۱ Masters & Ágoston 2009, p. 286
- ↑ Masters & Ágoston 2009, pp. 226–27
- ↑ Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]۔ In: Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi، ed. Türkiye Kültür Bakanlığı، Istanbul.
- ↑ "Online Etymology Dictionary"۔ اخذ شدہ بتاریخ 26 جون 2015
- ↑ Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]۔ In: 'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi'، ed. Türkiye Kültür Bakanlığı، Istanbul.
- ↑ Finkel 2005, pp. 57, 383
- ↑ Göksel & Kerslake 2005, p. 27
- ↑ Keyder 1999, p. 95
- ↑ Rainsford, Sarah (10 جنوری 2009). "Istanbul's ancient past unearthed". BBC. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7820924.stm. Retrieved on 21 اپریل 2010.
- ↑ Algan, O.; Yalçın, M.N.K.; Özdoğan, M.; Yılmaz, Y.C.; Sarı, E.; Kırcı-Elmas, E.; Yılmaz, İ۔; Bulkan, Ö۔; et al. (2011). "Holocene coastal change in the ancient harbor of Yenikapı–İstanbul and its impact on cultural history". Quaternary Research 76 (1): 30. doi: . Bibcode: 2011QuRes.۔76.۔۔30A.
- ↑ BBC: "Istanbul's ancient past unearthed" Published on 10 جنوری 2007. اخذکردہ بتریخ on 3 مارچ 2010.
- ↑ "Bu keşif tarihi değiştirir"۔ hurriyet.com.tr
- ↑ "Marmaray kazılarında tarih gün ışığına çıktı"۔ fotogaleri.hurriyet.com.tr
- ↑ "Cultural Details of Istanbul"۔ Republic of Turkey, Minister of Culture and Tourism۔ 12 ستمبر 2007 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 اکتوبر 2007
- ↑ Janin, Raymond (1964). Constantinople byzantine. Institut Français d'Études Byzantines, 10ff.
- ↑ "Pliny the Elder, book IV, chapter XI:
"On leaving the Dardanelles we come to the Bay of Casthenes, … and the promontory of the Golden Horn, on which is the town of Byzantium, a free state, formerly called Lygos; it is 711 miles from Durazzo,۔۔۔""۔ 1 جنوری 2017 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جون 2015 - ↑ Bloom & Blair 2009, p. 1
- ↑ Herodotus Histories 4.144, translated in De Sélincourt 2003, p. 288
- ↑ Çelik 1993, p. 11
- ↑ Freely 1996, p. 20
- ↑ De Souza 2003, p. 88
- ↑ Freely 1996, p. 20
- ↑ Freely 1996, p. 22
- ↑ Grant 1996, pp. 8–10
- ↑ Limberis 1994, pp. 11–12
- ↑ BBC: "Istanbul's ancient past unearthed" Published on 10 جنوری 2007. اخذکردہ بتریخ on 3 مارچ 2010.
- ↑ Hürriyet: Bu keşif tarihi değiştirir (2 اکتوبر 2008)
- ↑ Hürriyet: Photos from the Neolithic site, circa 6500 BC
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Barnes 1981, p. 77
- ↑ Barnes 1981, p. 212
- ↑ ۵۸.۰ ۵۸.۱ Barnes 1981, p. 222
- ↑ ۵۹.۰ ۵۹.۱ ۵۹.۲ Gregory 2010, p. 63
- ↑ ۶۰.۰ ۶۰.۱ Klimczuk & Warner 2009, p. 171
- ↑ Mike Dash (2 مارچ 2012)۔ "Blue Versus Green: Rocking the Byzantine Empire"۔ Smithsonian Magazine۔ The Smithsonian Institution۔ ۰۵ اگست ۲۰۱۲ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 جولائی 2012
- ↑ Dahmus 1995, p. 117
- ↑ Cantor 1994, p. 226
- ↑ Morris 2010, pp. 109–18
- ↑ Gregory 2010, pp. 324–29
- ↑ Gregory 2010, pp. 330–33
- ↑ Gregory 2010, p. 340
- ↑ Gregory 2010, pp. 341–42
- ↑ Reinert 2002, pp. 258–60
- ↑ Baynes 1949, p. 47
- ↑ Gregory 2010, pp. 394–99
- ↑ Béhar 1999, p. 38; Bideleux & Jeffries 1998, p. 71۔
- ↑ Edhem, Eldem. "Istanbul." In: Ágoston, Gábor and Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire۔ Infobase Publishing، 21 مئی 2010. ISBN [[Special:BookSources/1438110251، 9781438110257. Start and CITED: p. 286۔ "Originally, the name Istanbul referred only to[…]in the 18th century." and "For the duration of Ottoman rule, western sources continued to refer to the city as Constantinople, reserving the name Stamboul for the walled city." and "Today the use of the name[…]is often deemed politically incorrect[…]by most Turks." // (entry ends, with author named, on p. 290)
- ↑ Inalcik, Halil. "The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City." Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–49. p. 236
- ↑ Müller-Wiener, Wolfgang (1977)۔ Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh (in German)۔ Tübingen: Wasmuth. ISBN [[Special:BookSources/978-3-8030-1022-3۔
- ↑ Müller-Wiener (1977)، p. 28
- ↑ Holt, Lambton & Lewis 1977, pp. 306–07
- ↑ Joseph Patrick Byrne, Encyclopedia of the Black Death، Volume 1, p. 87
- ↑ ۷۹.۰ ۷۹.۱ Holt, Lambton & Lewis 1977, p. 307
- ↑ Tarasov & Milner-Gulland 2004, p. 121; El-Cheikh 2004, p. 22۔
- ↑ Holt, Lambton & Lewis 1977, pp. 735–36
- ↑ ۸۲.۰ ۸۲.۱ (1974) 3000 Years of Urban Growth. London: Academic Press. ISBN 978-0-12-785109-9.
- ↑ Shaw & Shaw 1977, pp. 4–6, 55
- ↑ Çelik 1993, pp. 87–89
- ↑ ۸۵.۰ ۸۵.۱ Harter 2005, p. 251
- ↑ Shaw & Shaw 1977, pp. 230, 287, 306
- ↑ "Meclis-i Mebusan (Mebuslar Meclisi)"۔ Tarihi Olaylar
- ↑ Çelik 1993, p. 31
- ↑ (2009) The Armenian genocide, 1st, New York: Rosen Pub. Group, 21–22. ISBN 978-1-4042-1825-3.
- ↑ Globalization, Cosmopolitanism, and the Dönme in Ottoman Salonica and Turkish Istanbul۔ Marc Baer, University of California, Irvine.
- ↑ ۹۱.۰ ۹۱.۱ "6 Ekim İstanbul'un Kurtuluşu"۔ Sözcü۔ 6 اکتوبر 2017
- ↑ Landau 1984, p. 50
- ↑ Dumper & Stanley 2007, p. 39
- ↑ Philip Mansel۔ Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924 (2011)
- ↑ Keyder 1999, pp. 11–12, 34–36
- ↑ Efe & Cürebal 2011, pp. 718–19
- ↑ "Districts"۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011
- ↑ ۹۸.۰ ۹۸.۱ "History of Local Governance in Istanbul"۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011
- ↑ "İstanbul İl ve İlçe Alan Bilgileri" [Istanbul Province and District Area Information] (بزبان التركية)۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 جون 2010
- ↑ "Jurisdiction"۔ Istanbul Metropolitan Municipality۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 دسمبر 2011
- ↑ "Istanbul from a Bird's Eye View"۔ Governorship of Istanbul۔ 17 مئی 2009 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 جون 2010
- ↑ ۱۰۲.۰ ۱۰۲.۱ "The Topography of İstanbul"۔ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 جون 2012
- ↑ Revkin, Andrew C. (24 فروری 2010). "Disaster Awaits Cities in Earthquake Zones". The New York Times. https://www.nytimes.com/2010/02/25/science/earth/25quake.html. Retrieved on 13 جون 2010.
- ↑ Parsons, Tom; Toda, Shinji; Stein, Ross S.; Barka, Aykut; Dieterich, James H. (2000). "Heightened Odds of Large Earthquakes Near Istanbul: An Interaction-Based Probability Calculation". Science (Washington, DC) 288 (5466): 661–65. doi: . PMID 10784447. Bibcode: 2000Sci.۔۔288.۔661P. https://zenodo.org/record/1231177.
- ↑ Traynor, Ian (9 دسمبر 2006). "A Disaster Waiting to Happen – Why a Huge Earthquake Near Istanbul Seems Inevitable". The Guardian (UK). https://www.theguardian.com/world/2006/dec/09/turkey.naturaldisasters. Retrieved on 13 جون 2010.
- ↑ Kottek, Markus; Grieser, Jürgen; Beck, Christoph; Rudolf, Bruno; Rube, Franz (جون 2006). "World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated". Meteorologische Zeitschrift 15 (3): 259–63. doi: . Bibcode: 2006MetZe.۔15.۔259K. http://www.schweizerbart.de/resources/downloads/paper_free/55034.pdf. Retrieved on 29 مارچ 2013.
- ↑ Peel, M.C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. (2007). "Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification". Hydrology and Earth System Sciences 4 (2): 439–73. doi:. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00298818/file/hessd-4-439-2007.pdf.
- ↑ "Total Participation Data: اگست" (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ 16 مئی 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائی 2012
- ↑ ۱۰۹.۰ ۱۰۹.۱ Efe & Cürebal 2011, pp. 716–17
- ↑ "Comparisons of Annual Meanprecipations of Annual Meanprecipitation Gridded and Station Data: An Example from Istanbul, Turkey Yıllık Ortalama Gridlenmiş Yağış Verisi ve İstasyon Yağış Verisinin Karşılaştırılması، İstanbul Örneği – USTAOĞLU – Marmara Coğrafya Dergisi"۔ marmara.edu.tr۔ ۰۴ مارچ ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2016
- ↑ belgrat۔ "Hüsnuü Yazici Yasdiği Konular"۔ blogspot.com.tr۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2016
- ↑ ۱۱۲.۰ ۱۱۲.۱ "Weather – Istanbul"۔ World Weather۔ BBC Weather Centre۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012
- ↑ "Istanbul Enshrouded in Dense Fog"۔ Turkish Daily News۔ 14 جنوری 2005۔ ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012
- ↑ "Thick Fog Causes Disruption, Flight Delays in İstanbul"۔ Today's Zaman۔ 23 نومبر 2009۔ 4 نومبر 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012
- ↑ "Dense Fog Disrupts Life in Istanbul"۔ Today's Zaman۔ 6 نومبر 2010۔ 4 نومبر 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012
- ↑ ۱۱۶.۰ ۱۱۶.۱ Attila Pelit۔ "When to Go to Istanbul"۔ TimeOut Istanbul۔ 14 دسمبر 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 دسمبر 2011
- ↑ ۱۱۷.۰ ۱۱۷.۱ ۱۱۷.۲ "Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler)" [Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul] (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ اخذ شدہ بتاریخ 10 اگست 2015
- ↑ Quantic 2008, p. 155
- ↑ Kindap, Tayfin (19 جنوری 2010). "A Severe Sea-Effect Snow Episode Over the City of Istanbul". Natural Hazards 54 (3): 703–23. doi: . ISSN 1573-0840.
- ↑ "Istanbul Winds Battle Over the City"۔ Turkish Daily News۔ 17 اکتوبر 2009۔ ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 15 اکتوبر 2012
- ↑ "Yıllık Toplam Yağış Verileri" [Annual Total Participation Data: Istanbul, Turkey] (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائی 2012
- ↑ "İstanbul Bölge Müdürlüğü'ne Bağlı İstasyonlarda Ölçülen Ekstrem Değerler" [Extreme Values Measured in Istanbul Regional Directorate] (PDF) (بزبان التركية)۔ Turkish State Meteorological Service۔ 24 مئی 2011 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائی 2010
- ↑ Tayanç, Mete; Karaca, Mehmet; Dalfes, H. Nüzhet (1998). "مارچ 1987 Cyclone (Blizzard) over the Eastern Mediterranean and Balkan Region Associated with Blocking". Monthly Weather Review 126 (11): 3036. doi: . Bibcode: 1998MWRv.۔126.3036T. https://archive.org/details/sim_monthly-weather-review_1998-11_126_11/page/3036.
- ↑ "Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler)" [Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul] (بزبان التركية)۔ ترکی ریاستی موسمیاتی خدمت۔ 22 اپریل 2018 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 اپریل 2018
- ↑ ۱۲۵.۰ ۱۲۵.۱ "Istanbul, Turkey – Climate data"۔ Weather Atlas۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 مارچ 2017
- ↑ "The Yearly Measurements by Kirecburnu Station Between 1990–1999" (PDF)
- ↑ "The Yearly Measurements by Bahcekoy Station Between 1990–1999" (PDF)
- ↑ "Turkey reeling from African heat wave". Daily Sabah. 2 جولائی 2017. https://www.dailysabah.com/turkey/2017/07/03/turkey-reeling-from-african-heat-wave.
- ↑ "Gov't forced to take measures amid below average rainfall across Turkey". Hürriyet Daily News. 21 جنوری 2018. http://www.hurriyetdailynews.com/govt-forced-to-take-measures-amid-below-average-rainfall-across-turkey-126069.
- ↑ "Lightning electrifies Istanbul, northwestern Turkey skies as thunderstorms take over". Daily Sabah. 24 جولائی 2018. https://www.dailysabah.com/istanbul/2018/07/24/lightning-electrifies-istanbul-northwestern-turkey-skies-as-thunderstorms-take-over.
- ↑ "Istanbul flood result of Turkey's climate change". Anadolu Agency. 27 جولائی 2017. https://www.dailysabah.com/life/2017/07/21/istanbul-flood-result-of-turkeys-climate-change.
- ↑ Ömer Lütfi Şen۔ "Climate Change in Turkey"۔ Mercator–IPC Fellowship Program=۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 ستمبر 2018
- ↑ "Temperature to increase significantly in Turkey in 30 years due to global warming, warns climate expert". Hürriyet Daily News. 19 مارچ 2018. http://www.hurriyetdailynews.com/temperature-to-increase-significantly-in-turkey-in-30-years-due-to-global-warming-warns-climate-expert-128980.
- ↑ Çetin, Nefise; Mansuroğlu, Sibel; Kalaycı Önaç, Ayşe (2018). "Xeriscaping Feasibility as an Urban Adaptation Method for Global Warming: A Case Study from Turkey". Pol. J. Environ. Stud. 27 (3): 1009–18. doi: .
- ↑ "İstanbul İklim Değişikliği Eylem Planı"۔ ۱۷ اپریل ۲۰۱۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 22 اپریل 2019
- ↑ Çelik 1993, pp. 70, 169
- ↑ Çelik 1993, p. 127
- ↑ Moonan, Wendy (29 اکتوبر 1999). "For Turks, Art to Mark 700th Year". The New York Times. https://www.nytimes.com/1999/10/29/arts/antiques-for-turks-art-to-mark-700th-year.html. Retrieved on 4 جولائی 2012.
- ↑ Oxford Business Group 2009, p. 105
- ↑ Karpat 1976, pp. 78–96
- ↑ Yavuz, Ercan (8 جون 2009). "Gov't launches plan to fight illegal construction". Today's Zaman. https://web.archive.org/web/20120120204750/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=177450&bolum=103. Retrieved on 20 دسمبر 2011.
- ↑ (2005) Gentrification in a Global Context: The New Urban Colonialism. Routledge, 123–. ISBN 978-0-415-32951-4. Retrieved on 6 مئی 2013.
- ↑ Jessica Bourque (4 جولائی 2012). "Poor but Proud Istanbul Neighborhood Faces Gentrification". The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/07/05/world/middleeast/05iht-m05-turkey-tarlabasi.html. Retrieved on 6 مئی 2013.
- ↑ Robert Tait (22 جولائی 2008). "Forced gentrification plan spells end for old Roma district in Istanbul". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2008/jul/22/roma.turkey. Retrieved on 6 مئی 2013.
- ↑ "New city construction to begin in six months". Hurriyet Daily News. 22 فروری 2013. http://www.hurriyetdailynews.com/new-city-construction-to-begin-in-six-months.aspx?nid=41622&pageID=238. Retrieved on 6 مئی 2013.
- ↑ Boyar & Fleet 2010, p. 247
- ↑ Taylor 2007, p. 241
- ↑ "Water Supply Systems, Reservoirs, Charity and Free Fountains, Turkish Baths"۔ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism۔ ۱۹ نومبر ۲۰۱۰ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 اپریل 2012
- ↑ Time Out Guides 2010, p. 212
- ↑ ۱۵۰.۰ ۱۵۰.۱ ۱۵۰.۲ ۱۵۰.۳ ۱۵۰.۴ ۱۵۰.۵ (2014) Istanbul Office Market Overview Q1 2014. Property Investment Consultancy. Retrieved on 26 جولائی 2019. Archived 2022-12-29 at the وے بیک مشین
- ↑ "Continuity and Change in Nineteenth-Century Istanbul: Sultan Abdulaziz and the Beylerbeyi Palace"، Filiz Yenisehirlioglu, Islamic Art in the 19th Century: Tradition, Innovation, And Eclecticism، 65.
- ↑ "Blue Mosque"۔ bluemosque.co۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 جون 2014
- ↑ ۱۵۳.۰ ۱۵۳.۱ Chamber of Architects of Turkey 2006, pp. 80, 118
- ↑ Chamber of Architects of Turkey 2006, p. 176
- ↑ Freely 2000, p. 283
- ↑ Necipoğlu 1991, pp. 180, 136–37
- ↑ Çelik 1993, p. 159
- ↑ Çelik 1993, pp. 133–34, 141
- ↑ "Büyükşehir Belediyesi Kanunu" [Metropolitan Municipal Law]۔ Türkiye Büyük Millet Meclisi (بزبان التركية)۔ 10 جولائی 2004۔ ۱۳ مارچ ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 نومبر 2010۔
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları، İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırıdır. (On the date this law goes in effect, the metropolitan city boundaries, in the provinces of İstanbul and Kocaeli, are those of the province.)
- ↑ "Address Based Population Registration System Results of 2010"۔ Turkish Statistical Institute۔ 28 جنوری 2011۔ ۲۴ مئی ۲۰۱۹ میں اصل (doc) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 24 دسمبر 2011
- ↑ Morris 2010, p. 113
- ↑ Chandler 1987, pp. 463–505
- ↑ "2007 statistics"۔ tuik۔ 1 جنوری 2014 میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ "1980 Statistics"۔ tuik۔ 3 نومبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ "Istanbul Asian and European population details" (بزبان ترکی)۔ 2013۔ 2 فروری 2009 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 16 جون 2015۔
İstanbul'da 8 milyon 156 bin 696 kişi Avrupa, 4 milyon 416 bin 867 vatandaş da Asya yakasında bulunuyor (In Istanbul there are 8,156,696 people in Europe, 4,416,867 citizens in Asia)
- ↑ "Frequently Asked Questions"۔ World Urbanization Prospects, the 2011 Revision۔ The United Nations۔ 5 اپریل 2012۔ 7 ستمبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 ستمبر 2012
- ↑ "File 11a: The 30 Largest Urban Agglomerations Ranked by Population Size at Each Point in Time, 1950–2035" (xls)۔ World Urbanization Prospects, the 2018 Revision۔ The United Nations۔ 5 اپریل 2012۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 اگست 2018
- ↑ Kristina Kamp (17 فروری 2010)۔ "Starting Up in Turkey: Expats Getting Organized"۔ Today's Zaman۔ 9 مئی 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012
- ↑ ۱۶۹.۰ ۱۶۹.۱ "Social Structure Survey 2006"۔ KONDA Research۔ 2006۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012 (Note: Accessing KONDA reports directly from KONDA's own website requires registration.)
- ↑ Barkey, Henri J. (2000). Turkey's Kurdish Question. Rowman & Littlefield Publishers, 67. ISBN 978-0-585-17773-1.
- ↑ U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor۔ "Turkey: International Religious Freedom Report 2007"۔ U.S. Department of State۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 مارچ 2012
- ↑ "History of the Ecumenical Patriarch"۔ The Ecumenical Patriarch of Constantinople۔ 8 جون 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 جون 2012
- ↑ "The Patriarchal Church of Saint George"۔ The Ecumenical Patriarch of Constantinople۔ 31 مئی 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 20 جون 2012
- ↑ Çelik 1993, p. 38
- ↑ Athanasopulos 2001, p. 82
- ↑ "The Greek Minority and its foundations in Istanbul, Gokceada (Imvros) and Bozcaada (Tenedos)"۔ Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs۔ 21 مارچ 2011۔ 26 جولائی 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 جون 2012
- ↑ "Istanbul Population 2015"۔ World Population Review۔ 7 جولائی 2015
- ↑ Schmitt 2005, passim
- ↑ Masters & Ágoston 2009, pp. 520–21
- ↑ Wedel 2000, p. 182
- ↑ (6 نومبر 2018) Methodological Approaches in Kurdish Studies: Theoretical and Practical Insights from the Field. Lexington Books, 87. ISBN 978-1-4985-7522-5.
- ↑ Amikam Nachmani (2003). Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts. Manchester University Press, 90–. ISBN 978-0-7190-6370-1. Retrieved on 5 مئی 2013.
- ↑ Milliyet Konda Araştırma (2006)۔ "Biz Kimiz: Toplumsal Yapı Araştırması" (PDF)۔ ۱۵ فروری ۲۰۱۷ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2013
- ↑ Bekir Agirdir (2008)۔ "Kürtler ve Kürt Sorunu" (PDF)۔ KONDA۔ ۰۳ نومبر ۲۰۱۳ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2013
- ↑ Bekir Agirdir. "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor". http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=radikaldetayv3&articleid=913650. Retrieved on 4 مئی 2013.
- ↑ Christiane Bird (18 دسمبر 2007). A Thousand Sighs, A Thousand Revolts: Journeys in Kurdistan. Random House Publishing Group, 308–. ISBN 978-0-307-43050-2. Retrieved on 4 مئی 2013.
- ↑ Elma Gabela (5 جون 2011). "Turkey's Bosniak communities uphold their heritage, traditions". Today's Zaman. https://web.archive.org/web/20110823084249/http://www.todayszaman.com/news-246225-turkeys-bosniak-communities-uphold-their-heritage-traditions.html. Retrieved on 20 ستمبر 2011.
- ↑ Rôzen 2002, pp. 55–58, 49
- ↑ Rôzen 2002, pp. 49–50
- ↑ Brink-Danan 2011, p. 176
- ↑ ʻAner 2005, p. 367
- ↑ "Erdoğan: 'İstanbul'da teklersek, Türkiye'de tökezleriz'"۔ Tele1۔ 2 اپریل 2019۔ اخذ شدہ بتاریخ 4 مئی 2019
- ↑ "Global MetroMonitor"۔ Brookings Institution۔ 30 نومبر 2012۔ 5 جون 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 اپریل 2013
- ↑ ۱۹۴.۰ ۱۹۴.۱ "Presentation of Reference City: Istanbul"۔ Urban Green Environment۔ 2001۔ 17 جنوری 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 دسمبر 2011
- ↑ Ricardo Geromel (14 مارچ 2013)۔ "Forbes Top 10 Billionaire Cities – Moscow Beats New York Again"۔ Forbes۔ اخذ شدہ بتاریخ 27 جولائی 2013
- ↑ "Dış Ticaretin Lokomotifi İstanbul" [Istanbul is the Locomotive of Foreign Trade] (بزبان التركية)۔ NTV-MSNBC۔ 13 فروری 2006۔ 31 مئی 2013 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 مارچ 2012
- ↑ "Borsa İstanbul'un kuruluş sermayesi" (in Turkish). TRT Haber. 2013-04-04. https://web.archive.org/web/20170630204551/http://www.trthaber.com/haber/ekonomi/borsa-istanbulun-kurulus-sermayesi-81027.html. Retrieved on ۵ اپریل ۲۰۱۳.
- ↑ Taylan Bilgic (5 اپریل 2013)۔ "Istanbul Opens New Bourse as Erdogan Seeks to Build Finance Hub"۔ Bloomberg News۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 اپریل 2013
- ↑ Odabaşı, Attila; Aksu, Celal; Akgiray, Vedat (دسمبر 2004). "The Statistical Evolution of Prices on the Istanbul Stock Exchange". The European Journal of Finance (London) 10 (6): 510–25. doi:. http://odabasi.boun.edu.tr/research/StatisticalCharac-EJF.pdf.
- ↑ "History of the Bank"۔ The Ottoman Bank Archives and Research Centre۔ 13 اپریل 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 مارچ 2012
- ↑ "Milestones in ISE History"۔ Istanbul Stock Exchange۔ 2012۔ 25 نومبر 2009 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 مارچ 2012
- ↑ Mark Bentley; Benjamin Harvey (17 ستمبر 2012). "Istanbul Aims to Outshine Dubai With $2.6 Billion Bank Center". Bloomberg Markets Magazine. https://www.bloomberg.com/news/2012-09-16/istanbul-aims-to-outshine-dubai-with-2-6-billion-bank-center.html. Retrieved on 5 مئی 2013.
- ↑ Oxford Business Group 2009, p. 112
- ↑ Jones, Sam, and agencies (27 اپریل 2011)۔ "Istanbul's new Bosphorus canal 'to surpass Suez or Panama'"۔ The Guardian۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 اپریل 2012
- ↑ Organisation for Economic Co-operation and Development 2008, p. 80
- ↑ "Ports of Turkey"۔ Cerrahogullari T.A.S.۔ 6 ستمبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اگست 2012
- ↑ Omer Cavusoglu (مارچ 2010)۔ "Summary on the Haydarpasa Case Study Site" (PDF)۔ Cities Programme۔ London School of Economics۔ ۰۹ جولائی ۲۰۱۲ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 اپریل 2012
- ↑ Hülya Zeybek، Muhtesem Kaynak (27–30 مئی 2008)۔ "What Role for Turkish Ports in the Regional Logistics Supply Chains?" (PDF)۔ International Conference on Information Systems and Supply Chain۔ 6 فروری 2009 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 28 اگست 2012
- ↑ سانچہ:Harnvb
- ↑ Organisation for Economic Co-operation and Development 2008, p. 143
- ↑ سانچہ:Harnvb
- ↑ Ebra Kerimoğlu، Hale Ciraci۔ "Urban Tourism: An Analysis of Visitors to Istanbul" (PDF)۔ Vienna University of Economics and Business۔ ۲۲ مئی ۲۰۱۴ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 12 فروری 2016
- ↑ ۲۱۳.۰ ۲۱۳.۱ "Istanbul '10" (PDF)۔ Turkey Tourism Market Research Reports۔ Istanbul Valuation and Consulting۔ 2010۔ 16 جون 2012 میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 29 مارچ 2012 (n.b. Source indicates that the Topkapı Palace Museum and the Hagia Sophia together bring in 55 million TL، approximately $30 million in 2010, on an annual basis.)
- ↑ ۲۱۴.۰ ۲۱۴.۱ "İstanbul – Archaeology Museum"۔ Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism۔ ۰۳ فروری ۲۰۱۲ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 19 اپریل 2012
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 8
- ↑ Reisman 2006, p. 88
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 2–4
- ↑ ۲۱۸.۰ ۲۱۸.۱ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 221–23
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 223–24
- ↑ Hansen, Suzy (10 فروری 2012). "The Istanbul Art-Boom Bubble". The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/02/12/magazine/istanbul-art-boom-bubble.html. Retrieved on 19 اپریل 2012.
- ↑ "History"۔ The Istanbul Foundation for Culture and Arts۔ 3 مئی 2011 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 اپریل 2012
- ↑ Fiachra Gibbons (21 ستمبر 2011)۔ "10 of the Best Exhibitions at the Istanbul Biennial"۔ The Guardian۔ اخذ شدہ بتاریخ 13 اپریل 2012
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 130–31
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, pp. 133–34
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 146
- ↑ Göktürk, Soysal & Türeli 2010, p. 165
- ↑ Nikolaj Nikitin (6 مارچ 2012)۔ "Golden Age for Turkish Cinema"۔ Credit-Suisse۔ 17 دسمبر 2012 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 6 جولائی 2012