جامع مسجد بورصہ
| ||||
---|---|---|---|---|
مقامی ناں | (ترکی وچ: Bursa Ulu Camii)، (عثمانی ترک وچ: بروسه اولو جامع) | |||
حصہ | مسیت ، سیاحتی مقام | |||
بنیاد | ۱۳۹۶ | |||
بناݨ والا | بایزید ۱ | |||
خاتمہ | ۱۳۹۹ | |||
انتظامی تقسیم | ||||
ملک | ترکی [۱] | |||
وقوع تھاں | برصہ | |||
معمار | حاجی عوض پاشا | |||
طرز تعمیر | عثمانی طرز تعمیر | |||
تقسیم اعلیٰ | برصہ | |||
متناسقات | 40°11′02″N 29°03′43″E / 40.183888888889°N 29.061944444444°E | |||
وقوع متناسقات | ||||
مزید معلومات | ||||
باضابطہ ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ | |||
جیو رمز | 749388[۲] | |||
|
||||
ترمیم |
جامع مسجد بورصہ جامع مسجد اولو | |
---|---|
بنیادی معلومات | |
مقام | بورصہ، ترکی |
متناسقات | 40°11′02″N 29°03′43″E / 40.183841°N 29.061960°E |
مذہبی انتساب | اسلام |
ملک | ترکی |
ویب سائیٹ | BursaUluCamii.com |
تعمیراتی تفصیلات | |
معمار | علی نجار |
نوعیتِ تعمیر | مسجد |
طرز تعمیر | معماری، سلجوق |
سنگ بنیاد | 1396 |
سن تکمیل | 1399 |
تفصیلات | |
گنبد | 20 |
مینار | 2 |
اولو مسجد (ترکی:Ulu Cami، اولو جامع) یعنی عظیم مسجد ترکی دے شہر بروصہ وچ واقع اک مسجد اے جسنوں عثمانی طرز تعمیر دا اولین شاہکار سمجھیا جاندا اے۔ ایہ مسجد سلطان بایزید اول دے حکم اُتے علی نجار نے 1396ء توں 1399ء دے درمیان قائم کيتی۔ مستطیل شکل وچ بنی اس مسجد اُتے 20 گنبد نيں جنہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ سلطان بایزید نے جنگ نکوپولس وچ فتح دی صورت وچ 20 مسیتاں تعمیر کرنے دا عہد کيتا سی تے بعد وچ انہاں 20 مسیتاں دی جگہ بروصہ وچ (جو اودوں عثمانی سلطنت دا راجگڑھ سی) 20 گنبداں والی ایہ مسجد تعمیر کيتی گئی۔ اس دے دو مینار وی نيں۔ اولو جامع مسجد اپنی تعمیر دے وقت اسلامی دنیا دی پنج اہم ترین مسیتاں وچوں اک سی[۳] اسنوں عثمانی فن تعمیر دا آغاز سمجھیا جاندا اے۔[۴] اس مسجد وچ خانہ کعبہ دے دروازے دا احاطہ اے جو مصر وچ مملوکاں نے 1516ء وچ تیار کيتا سی تے مصر تے حجاز دی عثمانی فتح دے بعد اسنوں 1517ء وچ مسلم خلیفہ سلطان سلیم اول نوں دتا گیا سی تے اسنوں برسا دی پہلی مسجد وچ لگایا گیا سی۔ [۵]مسجد دے اندر معروف خطاطاں دے 192 شاندار فن پارے رکھے گئے جو فن خطاطی دے عظيم نمونےآں وچ شمار ہُندے نيں۔
ناں
[سودھو]'''الوتاغ'''یا "'کوہ اولو"'، برسا وچ اک بہت وڈا پہاڑ اے، جو برسا دے لوکاں دے لئی فخر دا باعث اے، تے اس دے ناں رکھنے والے بوہت سارے ناں نيں، [۶]جنہاں وچ ترکی وچ ايسے ناں دی متعدد مسیتاں شامل نيں: "اولو مسجد"، برسا وچ "اولوتاگ یونیورسٹی"، تے ترک خانداناں دے نام۔ غیر ملکی ذرائع "اولو سیم" کو برسا دی جامع مسجد کہندے نيں ، لیکن ترکی وچ ایہ ناں نامعلوم اے۔ [۷] ترکی وچ ايسے ناں توں دوسرے صوبےآں وچ وی بہت ساریاں مسیتاں تعمیر دی گئیاں نيں: "اولو مسجد"، مثال دے طور پر، صوبےآں تے شہراں وچ واقع مسیتاں: اڈانا، افیونکاراہیسر، اکساری، آمسیا، انقرہ، الیگزینڈریٹا، انطالیہ، کونیا، کوتیہ، ایدین، بالاکسیر، بیٹ مین، بیبرٹ، بیبرٹ، بیڈلس تے بردور۔، کانگری ، دیارباقر ، کورم ، ایڈرن ، خربوٹ ، ارزورم ، ازمیر ، یوزکٹ ، اوساک ، ایسکیشیر ، مولا ، ندا ، سیواس ، سرناک ، تے بہت ساریاں ہور مسیتاں تے مسیتاں ، خبرے کوہ الوتاغ دے حوالے توں نئيں ، بلکہ "شہر دی سب توں وڈی مسجد" دے معنی نيں۔
تعمیر
[سودھو]سلطان بایزید اول نے جنگ قسوح وچ اپنے والد سلطان مراد اول دی شہادت دے بعد 1389 عیسوی وچ اقتدار سنبھالیا ، لہذا انہاں دے کماں وچ 1391–1395 عیسوی دے درمیان برسا وچ اک وڈی مسجد ، بیزید اول مسجد دی تعمیر وی شامل سی، جسنوں "یلدرم بایزید مسجد" یا "یلدرم مسجد" وی کہیا جاندا اے۔
مسجد بایزید اول اُتے کم مکمل ہوݨ دے اک سال بعد ، 1396 عیسوی وچ نکوپولس دی جنگ شروع ہوئی ، تے سلطان بایزید اول نے وعدہ کيتا کہ جے اوہ جنگ جیتنا چاہندا اے تاں اوہ مال غنیمت دے ویہہ جمع کنندگان تعمیر کرے گا ، تے ایہی اوہ سی ، ہنگری - بلغاریہ - ویلش - فرانسیسی - برگنڈ - جرمن اتحاد دی فوجاں تے وکھ وکھ افواج (وینس دی بحری مدد توں) نوں عثمانی فوجاں نے شکست یہ ہنگری دی دوسری سلطنت دا اختتام سی۔ [۸][۹]
فتح دے بعد ، سلطان بایزید اول تے اس دے ساتھیاں نے جلدی توں فیصلہ کيتا کہ ایہ مسیتاں کتھے تعمیر دی جاواں گی۔ لیکن کچھ عرصے بعد انہاں نوں ویہہ مسیتاں دی تعمیر وچ دشواری دا احساس ہويا تاں انہاں نے اپنے آس پاس دے علماء بشمول انہاں دے داماد، داماد تے مشیر شیخ "امیر سلطان" توں کہیا کہ اوہ انہاں دے لئی کوئی حل تلاش کرن،[۱۰][۱۱] تے انہاں نے پایا کہ انہاں نے اپنی نذر وچ "بیس گنبد" کہیا سی تے مسجد نوں لفظی طور اُتے نئيں کہیا سی، ایہ سمجھدے ہوئے کہ گنبد دا مطلب مسجد اے، لہذا انہاں نے سوچیا کہ جے اوہ ویہہ گنبداں والی مسجد تعمیر کردے تاں اوہ اپنی منت پوری کردے۔ [۱۲]اس طرح مسجد الولا (برسا گرینڈ مسجد) ویہہ وڈے متصل گنبداں اُتے مشتمل مستطیل دی شکل وچ تعمیر کيتی گئی، جنہاں وچوں ہر گنبد دے تھلے نماز دے لئی اک وڈا علاقہ اے، تے مستطیل گنبداں دے میٹرکس دی شکل وچ اے: قبلہ دی طرف پنج گنبد، تے انہاں دے پِچھے چار قطاراں نيں، تے ہر گنبد دے تھلے اودوں دی اک مسجد دا رقبہ اے ۔سنہ 802ہجری بمطابق سنہ 1399ء/1400ء وچ مسجد دی تعمیر دے بعد سلطان بایزید اول نے اپنے داماد تے داماد شیخ "امیر سلطان" نوں مسجد دیکھݨ تے اس اُتے اپنی رائے دا اظہار کرنے دے لئی بلايا تے اوہ انہاں توں تعریفی کلمات دا انتظار کر رہے سن، تے مسجد اس دور دے معیار دے مطابق اک عظیم عمارت سی شیخ امیر سلطان نے سلطان بایزید اول نوں سخت لفظاں کہنے وچ کوئی ہچکچاہٹ محسوس نئيں کيتی جس اُتے انہاں نے جواب دتا: "اگر آپ تعمیر کرن تاں مسجد دے ہر کونے وچ آپ دے لئی اک بار اے، اس لئی اس وچ کوئی کمی باقی نئيں اے۔ جدوں سلطان نے اس توں پُچھیا کہ "خدا دے گھر دے آلا دُوآلا شراب خانہ کِداں بنایا جا سکدا اے !" اس عالم نے اسنوں اپنا رہنما قرار دیندے ہوئے جواب دتا: "خدا دا گھر ایہ جسم اے، جسنوں اللہ تعالیٰ نے پیدا کيتا اے۔ کیہ تسيں اپنے آپ اُتے شرمندہ نہ ہاں کہ آپ نے اسنوں بار وچ تبدیل کر دتا، تے اس عمارت دے کنارےآں اُتے بار لگانے وچ شرم محسوس کرن!" یہ اوہ وقت اے جدوں سلطان بایزید اول نے بعض معاملات وچ نرمی اختیار کيتی۔[۱۳]
مسجد نوں اج وی معاصر معیار دے مطابق وڈا سمجھیا جاندا اے ، جس دا رقبہ تقریبا 5000،2 مربع میٹر جب پوری دنیا دی آبادی تقریبا 350 ملین افراد سی[۱۴][۱۵][۱۶] اولو مسجد چیپل دے سائز دے لحاظ توں ترکی دی سب توں وڈی مسجد اے ، بھانويں سلطان احمد مسجد ، مثال دے طور اُتے ، یا مسجد سلیمان اعظم دا رقبہ اپنے صحن دے نال اولو مسجد دے رقبے توں وڈا اے ، لیکن چیپل دے رقبے دے لحاظ توں ایہ سب توں وڈی اے۔ [۱۷]نماز دا صحن تقریبا 3800 مربع میٹر اے جس دی لمبائی 2 میٹر تے چوڑائی 56 میٹر اے۔[۱۸][۱۹] مسجد دے بغل وچ اوہ اسکول اے جتھے سلطان بایزید اول نوں دفن کيتا گیا سی۔ [۲۰] اولو مسجد اسلامی دنیا دی پنج اہم ترین مسیتاں وچوں اک سی یعنی: مکہ وچ مسجد الحرام، مدینہ منورہ وچ مسجد نبوی، یروشلم وچ مسجد اقصیٰ، دمشق وچ اموی مسجد تے فیر برسا وچ اولو مسجد۔[۲۱]
افتتاح
[سودھو]اولو جامع دی تعمیر مکمل ہوݨ دے بعد سلطان بایزید اول جمعے دے روز وزراء تے علماء دے نال انہاں دے پاس آئے، فیر عظیم عالم تے انہاں دے داماد امیر سلطان دی طرف متوجہ ہوئے تے انہاں نوں خطبہ دینے دی ذمہ داری سونپی۔ [۲۲] لیکن امیر سلطان منبر دے پاس کھڑے ہوئے تے اس عالم سمونجی بابا نوں تلاش کرنے دے لئی چاراں طرف دیکھیا [۲۳]جو انہاں دی تقدیر تے علم توں واقف سن ، لیکن لوک انہاں توں ناواقف سن کیونجے انہاں نے جان بجھ کر خود نوں عاجز کيتا تے اپنے آپ نوں چھپا لیا تے یقین کيتا کہ اوہ روٹی ویچݨ والے اک سادہ آدمی (سمون [۲۴]کے سوا کچھ نئيں اے ، تے فیر اس نے اس دی طرف اشارہ کردے ہوئے کہیا: "اس مسجد وچ اس خطبہ دینے توں ودھ مستحق کوئی نئيں اے۔ [۲۵]
سمونجی بابا مجبور ہوکے منبر اُتے چڑھ گئے تے اللہ تعالیٰ دی حمد و ثنا کی، فیر سورۂ فاتحہ پڑھی تے ست اطراف توں اس دے معانی بیان کرنا شروع کيتے، تے ایہ اک حیرت انگیز تعبیر سی جس نے حاضرین دے دل جِت لئی۔ [۲۶]عالم دین ملا شمس الدین فناری قاضی برسا اوتھے موجود سن تے انہاں نے ایہ خطبہ سنا، انہاں نے بعد وچ اپنے دوستاں توں کہیا: "اساں اس شخص نوں دیکھیا اے تے سائنس تے تفسیر وچ سفر کيتا اے، الفاتحہ دی پہلی تفسیر سب نوں سمجھ وچ آندی اے، تے دوسری تفسیر نوں کچھ لوک سمجھدے نيں، تے تیسری تفسیر صرف چند تے خصوصیات دی سمجھ وچ آندی اے، جدوں کہ چوتھی پنجويں، چھیويں تے ستويں تفسیر ساڈے ادراک دی استطاعت توں باہر سی۔ [۲۷]مسجد کھلنے دے بعد سمونجی بابا دوسرے شہر چلے گئے جتھے لوک ڈر دی وجہ توں انہاں نوں نئيں جاݨدے سن ۔ [۲۸]
مسجد دی تریخ
[سودھو]اولو مسجد عثمانی سلطان بایزید اول دے حکم اُتے جنگ نکوپولس توں فتح یاب واپسی دے بعد تعمیر کيتی گئی سی مسجد دی تعمیر دی تریخ دے بارے وچ کوئی تحریر موجود نئيں اے ، لیکن منبر دروازے دے اُتے لکھی گئی تریخ (802 ہجری (1399 عیسوی) نوں مسجد دی تعمیر دی تریخ سمجھیا جاندا اے۔ [۲۹]
اس دی تعمیر دے وقت ، مسجد لوکاں وچ بہت عزت تے احترام دی حامل سی، تے اس دی جگہ وچ علماء دے لئی اک بہت وڈا اعزاز سی۔ بعد دی صدیاں وچ ، مسجد دے اندر عربی خطاطی وچ پینٹنگز پینٹ کيتیاں گئیاں ، جس نے اسنوں کمیونٹی وچ اک خاص شہرت تے اس وچ خصوصی دلچسپی پیدا کيتی۔ [۳۰][۳۱]
مسجد نوں نذر آتش کرنے دی کوشش
[سودھو]- مسجد دی تعمیر دے فورا بعد ، سلطان بایزید اول انقرہ جنگ وچ پھڑیا گیا سی ، جسنوں اوہ تامرلین ہار گیا سی ، جس نے عثمانیاں دے وڈے تجارتی شہر تے راجگڑھ ، راجگڑھ برسا تے اناطولیہ دے علاقےآں وچ تعینات اس دی افواج نوں جلا دتا تے لُٹ لیا تے لُٹ مار جاری رکھی۔ تمرلین نے برسا دی فتح دے دوران اولو جامہ نوں اگ توں جلا دتا تے بیرونی حصےآں وچ توڑ پھوڑ کيتی۔ عثمانی دور دے خاتمے دے بعد 43 سال بعد تک مسجد دی مرمت یا دوبارہ تعمیر نئيں کيتی گئی سی[۳۲]
- سلطان بایزید اول دی موت دے بعد دے عرصے دے دوران ، کرمیاں نے ماں برسا دا محاصرہ کيتا تے مسجد دے بیرونی حصے اُتے لکڑی جلیا کے مسجد نوں جلانے دی کوشش کيتی۔[۳۳]
- انہاں مسلسل آگاں دا نتیجہ مسجد دے بیرونی حصے دی تباہی سی، لہذا مسجد دی بیرونی دیوار اُتے اگ دے اثرات دے نتیجے وچ ملبے نوں موٹے پلاسٹر (جپسم) دی اک پرت توں ڈھانپ دتا گیا سی ، تے ایہ احاطہ ویہويں صدی دے پنجاہ ويں عشرے وچ مسجد دی بحالی تک جاری رہیا۔
- گرینڈ بازار (برسا بازارکی اگ دے بعد ، 45 وچ مسجد دی دوبارہ تزئین و آرائش کيتی گئی ، جس وچ سابق پلاسٹر دا کم (جپسم) ہٹا دتا گیا تے بیرونی دیوار دی مرمت کيتی گئی۔[۳۴][۳۵]
مسجد دی مرمت تے تعمیر نو
[سودھو]مسجد نوں 1421 عیسوی وچ سلطنت دے خاتمے دے بعد دوبارہ عبادت دے لئی کھول دتا گیا سی (سلطان بایزید اول دے بیٹےآں دے درمیان قید وچ موت دے بعد خانہ جنگی)۔
اگ 1493
[سودھو]1493 وچ اگ لگ گئی ، اس دے بعد مسجد دی مرمت کيتی گئی۔ مسجد دی پہلی مرمت تے تعمیر نو 1494 وچ ہوئی سی، تے 1862 تک سالاں وچ مسجد دی 23 مرمت تے تعمیر نو کيتی گئی سی[۳۶]
خانہ کعبہ دے دروازے دا احاطہ 1517ء
[سودھو]1517ء وچ سلطان سلیم اول دے مصر فتح کرنے تے خلافت سلطنت عثمانیہ نوں منتقل ہوݨ دے بعد سلطان نے مسجد اول نوں خانہ کعبہ دے دروازے دا احاطہ تحفے وچ دتا تے اسنوں منبر تے محراب دے کھبے جانب مسجد وچ لٹکا دتا گیا۔[۳۷]
موذن دا کیبن 1549ء
[سودھو]"موذن دا کیبن" 1549 عیسوی وچ شامل کيتا گیا سی ، تے ایہ اودوں اک آڈیو ٹکنالوجی سی جو نماز دے دوران امام دی آواز نوں وسیع و عریض مسجد تک پہنچاندی سی[۳۸]
مبلغ دی کرسی 1815ء
[سودھو]1815ء وچ مسجد وچ "مبلغ دی کرسی" دا وادھا کيتا گیا تے ایہ سنگ مرمر دے پتھر توں بݨائی گئی اے تاکہ کوئی شخص اندر بیٹھ کر خطبہ یا سبق دے سکے، تاکہ شیخ مسجد دے فرش اُتے بیٹھنے والےآں توں بلند ہو تے اس دی آواز مسجد دے کسی دور دراز مقام تک پہنچ جائے۔
سلطان دا کیبن 1840
[سودھو]تاریخی طور اُتے ، "سلطان دا مزار" (ترکی: ہنکر مہفلی) مسجد دے اندر اک چھوٹی سی عمارت اے جو جمعہ ، دو عیداں تے نماز قیام وچ سلطان دی نماز دے لئی وقف اے ، تے رات نوں شام دی نماز دے لئی چراغاں توں روشن ہُندی اے۔ [۳۹]
اولو مسجد سلطان دے لئی کیبن توں محروم رہی، خبرے اس دی تعمیر مکمل ہوݨ دے کچھ ہی عرصے بعد اس دے معمار سلطان بایزید اول دی وفات دی وجہ توں، حالانکہ انہاں دے بیٹے سلطان محمد اول نے گرین مسجد دی دوسری منزل بݨائی سی جسنوں انہاں نے تقریبا ویہہ سال بعد تعمیر کيتا سی، سلطان دے لئی کیبن دے نال اک مسجد تے ایتھے تک کہ ايسے عمارت وچ انہاں دی رہائش تے حکومت دی انتظامیہ دے لئی وی اک خصوصی سیکشن بنایا سی۔[۴۰]
سلطان عبد العزیز اول نے 51ء وچ سکیورٹی وجوہات دی بناء اُتے سلطان دے کیبن نوں مسجد اول وچ شامل کے اندر لکڑی بنا کے محراب دے کھبے جانب مسجد دے جنوب مشرقی کونے وچ لکڑی دے ستون بنائے گئے تے اس دے لئی اک خاص دروازہ بنایا جو سلطان دے استعمال تک محدود سی، لیکن ایہ دروازہ اودوں عام نمازیاں دے لئی کھلا نئيں اے کیونجے مسجد دے پچھلے تن دروازےآں دے برعکس ایہ دروازہ پہلی قطار وچ واقع اے۔ آسان نقل و حرکت نماز دے دوران مسجد وچ داخلے تے باہر نکلنے دی اجازت دیندی اے۔
مملوک خانہ کعبہ دی آخری بحالی دے بعد اس دا دروازہ سلطان دے کیبن دے بغل وچ رکھیا گیا سی۔ سلطان دا کیبن تقریبا سو سال تک ترک جمہوریہ دے اک سابقہ فیصلے دے ذریعہ بند رہنے دے بعد صرف چند سال پہلے زائرین دے لئی کھولیا گیا سی ، جس نے انیہويں صدی وچ خلافت عثمانیہ دا تختہ الٹ دتا سی۔[۴۱]
1855ء دا برسا زلزلہ
[سودھو]28 فروری 1855ء نوں برسا وچ آنے والے زلزلے توں مسجد نوں شدید نقصان پہنچیا[۴۲] جس دی شدت ریکٹر زلزلے دے پیمانے اُتے 7.5 سی[۴۳]اور برسا تے اس دے آس پاس وڈے پیمانے اُتے تباہی ہوئی۔[۴۴] ماں 56 افراد ہلاک ہوئے ، ہزاراں گھر تے کم دی جگہاں تباہ ہوگئياں ، اس مسجد تے گرین مسجد سمیت برسا وچ کچھ تاریخی یادگاراں تے عمارتاں منہدم ہوگئياں ، تے امیر سلطان مسجد ورگی پوری مسیتاں منہدم ہوگئياں۔ بعد وچ اگ شہر وچ پھیل گئی جس توں ہلاکتاں دی تعداد وچ وادھا ہويا۔ اس زلزلے وچ اولو جما دے اٹھارہ گنبد منہدم ہو گئے، سوائے مغربی مینار دے سامنے گنبد تے محراب دے سامنے گنبد کے۔ [۴۵]
زلزلے دے بعد مرمت تے بحالی
[سودھو]زلزلے دے خاتمے دے بعد ، مسجد دی اک وڈی بنیادی مرمت کيتی گئی ، تے اودوں دے مشہور ترین خطاطاں نوں سلطان عبدالمجید اول دے حکم اُتے استنبول توں بھیجیا گیا تاکہ مسجد دے اندر ہتھ توں وڈی وڈی تحریراں کھینچی جاواں۔ مسجد وچ نويں خطاطی وی شامل کيتی گئی تے حسن جمیݪ لپی وچ لکھیا گیا۔ فرانسیسی آرکیٹیکٹ لیون پارویلیئر (فرانسیسی: لیون پارویلی) نے وی مسجد دے اندرونی تے بیرونی حصے نوں نويں سرے توں ڈیزائن کيتا اے۔ اس نے میناراں دی لکڑی دی چھتاں نوں پتھر دی چھتاں توں بدل دتا۔ [۴۶]
اگ 1889ء
[سودھو]1889 دی اگ وچ ، ہر مینار دے اُتے لکڑی دے کون نوں جلا دتا گیا سی تے فیر پتھر توں دوبارہ تعمیر کيتا گیا سی۔[۴۷]
1959 ء دی مرمت تے بحالی
[سودھو]مسجد دی تزئین و آرائش 1959 ء وچ کيتی گئی۔ [۴۸]
مسجد دا ڈیزائن
[سودھو]علی نجار (ترکی: علی نکار) اورہاسی اواد (ترکی: ہاسی اواز) دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ معمار سن جنہاں نے سلطان بایزید اول دے حکم توں اولو جما نوں ڈیزائن تے تعمیر کيتا سی۔ کلکٹر نوں "ماڈیولر بلڈنگ" ("ماڈیولر ڈیزائن") اُتے ڈیزائن کيتا گیا سی ، اک نقطہ نظر جو عمارت نوں چھوٹے ، آزاد یونٹاں وچ تقسیم کردا اے جو متعدد افعال انجام دینے دے لئی دہرایا جاندا اے۔ [۴۹][۵۰]
اولو جاما وچ ویہہ گنبد نيں جو چار قطاراں وچ ترتیب دتے گئے نيں، ہر صف وچ پنج گنبد نيں، جنہاں دی حمایت 12 کالماں اُتے مشتمل اے۔ 61 گنبداں دی تقسیم دا تصور 5×4 میٹرکس وچ کیہ جاسکدا اے ، تے گنبد مسجد دے وسط دے نیڑے اٹھرہے نيں۔[۵۱]
اک گنبد 4 وڈے مربع کالماں دے اُتے نصب اے تے اس دے تھلے دی جگہ اک آرکیٹیکچرل یونٹ اے ، جو ايسے طول و عرض توں 20 گنیاودھ دہرائی جاندی اے۔ وجہ اے کہ مسجد دے اندر بوہت سارے وڈے ستون نيں جنہاں دی تعداد بارہ اے۔[۵۲]
اک گنبد دے سوا تمام گنبد مسجد نوں وضو دے پانی دے بیسن دے اُتے دن دی روشنی لیاݨ دے لئی تعمیر کيتا گیا سی کہ مسجد دے فن تعمیر دی سلجوق روایت وچ اے ، تے ایہ گنبد شیشے توں تعمیر کيتا گیا سی تاکہ سال دے دوران مسجد دے جدید سامان تے قالیناں نوں دھول ، بارش تے برف توں محفوظ رکھیا جاسکے۔[۵۳]
ڈیزائن دی اہمیت
[سودھو]اولو مسجد برسا وچ ابتدائی عثمانی فن تعمیر دے لئی اک اہم تعمیراتی موڑ دی نمائندگی کردی اے ، جو عیسوی وچ قسطنطنیہ دی فتح توں پہلے تک عثمانیاں دا راجگڑھ رہیا ، تے بعد وچ فتح قسطنطنیہ دے بعد استنبول وچ عثمانی مسیتاں وچ نمودار ہويا۔[۵۴] بھانويں اس مسجد وچ روايتی سلجوق فن تعمیر دے کچھ عناصر شامل سن ،[۵۵]مسجد دی ترتیب پہلی بار برسا وچ ابتدائی عثمانی مسیتاں دے روايتی انداز توں ہٹ کر مستطیل شکل وچ آئی سی، جس دی منصوبہ بندی "الٹا ٹی" دی شکل وچ کيتی گئی سی، اک طرز برسا پیٹرن" یا "پراں والی ترتیب" دے ناں توں جانیا جاندا کہ برسا وچ ہور چار سلطاناں دیاں مسیتاں دی طرح ، جو اس قدیم انداز وچ تعمیر دی گئیاں نيں:[۵۶][۵۷]
- اورخان غازی مسجد اولو جامع توں متصل اے۔
- خداندکر مسجد ، عثمانی سلطان مراد اول نے 1365–1385 عیسوی دے درمیان تعمیر دی سی
- "سبز مسجد" سلطان محمد اول نے پہلی مسجد دے بعد تعمیر کيتی۔
- شہادتاں جمع کرنے والے
- ہن تک موجود ہور برسا مسیتاں دے علاوہ ، جو "برسا پیٹرن" (الٹا ٹی) اُتے تعمیر کی گئیاں نيں۔ [۵۸][۵۹][۶۰]
اولو جماعت دا منصوبہ ویہہ مسیتاں دی تعمیر دے عہد نوں پورا کرنے دے لئی مستطیل وچ آیا ، جدوں کہ اس توں پہلے تے بعد دیاں مسیتاں دے منصوبے "برسا پیٹرن" (الٹا ٹی) دی ترتیب اُتے رہے۔ مثال دے طور اُتے سلطان بایزید اول نے یلدرم مسجد نوں "برسا پیٹرن" اُتے تعمیر کیتا، فیر اولو نے اک مستطیل مسجد تعمیر کی، فیر انہاں دے بیٹے سلطان محمد اول آئے تے "برسا پیٹرن" اُتے "سبز مسجد" وی تعمیر کی، نہ کہ اولو مسجد دی طرح مستطیل۔ جدوں سنان دا فن تعمیر استنبول وچ تعمیر کردہ مسیتاں توں متاثر ہويا تاں اوہ اولو مسجد توں متاثر ہويا ، تے اس طرح عثمانی مسیتاں دا فن تعمیر تیار ہويا۔[۶۰]
عثمانی مسجد دے فن تعمیر دا آغاز
[سودھو]برسا وچ پرانی مسیتاں دے فن تعمیر دا آغاز ابتدائی طور اُتے اک مربع کمرے دی شکل وچ تعمیر کيتا گیا سی جو مسجد دی چار دیواری اُتے مبنی اک وڈے گنبد توں گھرا ہويا سی تے اس وچ پوری مسجد شامل اے تے پورا نماز دا کمرہ چار مربع دیواراں توں گھرا ہويا اے تے اس دی چھت اوہ گنبد اے۔ یہ گنبد دار مربع آرکیٹائپ پروٹو ٹائپ بن گیا ، جو وقت دے نال بعد وچ تن آرکیٹیکچرل ماڈلز وچ تبدیل ہويا:[۶۱]
- "ون یونٹ" مسجد: اک مربع جس دی دیواراں اُتے اک گنبد اے، تے پورا نماز ہال اس گنبد دے تھلے اے۔
- "ملٹی یونٹس" مسجد: "گنبد دار مربع" یونٹ نوں کئی بار دہرایا جاندا اے تاکہ اک وڈی مسجد بݨائی جا جداں کہ اولو مسجد، جس وچ کئی اکائیاں نيں، جنہاں وچوں ہر اک دے اُتے اک گنبد اے جو یونٹ دے چار ستوناں اُتے قائم اے، چاہے اوہ دیوار ہو یا کالم۔[۶۲]
- ایوان دے نال مسجد: ایہ سلجوق فن تعمیر توں ماخوذ اے، تے ایوان اک ہال اے جو صرف تن دیواراں توں ڈھکا ہويا اے تے چوتھا حصہ کھلی ہوا دے لئے مکمل طور اُتے کھلا اے، تے مسجد دے اندر بوہت سارے ایوان کھلے نيں تے مسجد دی لابی نوں دیکھدے نيں، جسنوں "برسا پیٹرن" یا "الٹا ٹی" دی ترتیب دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ [۶۳]
برسا پیٹرن
[سودھو]برسا ٹائپ یا "ریورس ٹی" ترتیب دی آرکیٹیکچرل ترتیب برسا وچ مسیتاں دے ابتدائی عثمانی فن تعمیر دی نمائندگی کردی اے ، جس وچ مسجد دے دروازے توں داخل ہوݨ دے بعد اک مرکزی لابی ہُندی اے (لابی نماز دے پچھلے ہال دی نمائندگی کرنے والا اک وڈا کمرہ اے - سون سیامت یری)۔[۶۴]لابی وچ کئی دوسرے کمرے یا دو کمرے تقسیم کيتے گئے نيں، جنہاں وچوں اک محراب دے نال مرکزی نماز دا کمرہ اے، تاکہ ایہ لابی مسجد دے دروازے تک کھل جائے، تے ہور نماز دے کمرے دروازے دے نیڑے لابی دے سجے تے کھبے طرف تقسیمکیندے جاݨ، تے فیر محراب دے نال مرکزی نماز ہال منفرد اے تے اس دے سجے یا کھبے کسی دوسرے کمرے توں متصل نئيں اے۔ مسجد دے پچھلے حصے وچ ، اس توں متصل کئی نماز دے کمرے نيں جو دروازےآں دے بغیر دالان دے لئی کھلے نيں۔ مسجد وچ مہماناں دے لئی اضافی چھوٹے کمرے یا سواݨیاں دی نماز دے لئی مخصوص کمرے ہوسکدے نيں۔ [۶۵] "برسا طرز" (الٹا ٹی) وچ تعمیر دی جانے والی مسیتاں دیاں مثالاں وچ بایزید اول مسجد، جو اولو مسجد توں پہلے تعمیر کيتی گئی سی تے اس دے بعد تعمیر کيتی گئی سبز مسجد شامل نيں۔
اولو عمر منصوبہ
[سودھو]اورخان غازی مسجد ، جو سلطان اورخان غازی بن عثمان بن ارطغرل نے تعمیر دی سی، 1339 برسا وچ برسا "الٹا ٹی" طرز اُتے تعمیر کيتی گئی سی، جو اک چھوٹے سائز دی اک منزلہ مسجد اے ۔اس دے بعد بایزید اول مسجد آئی ، جسنوں اورخان غازی دے پوتے سلطان بایزید اول نے تعمیر کيتا سی ، تے 1391 عیسوی وچ کم دا آغاز کيتا سی ، تے اسنوں تعمیراتی طور اُتے برسا طرز دے منصوبے "الٹا ٹی" اُتے تعمیر دی جانے والی سب توں پختہ مسجد سمجھیا جاندا اے۔[۶۶]
اس دے بعد 1399ء وچ اولو جاما دی منصوبہ بندی کيتی گئی جو اپنے مستطیل ترتیب وچ منفرد اے، حالانکہ اسنوں سلطان بایزید اول نے وی تعمیر کروایا سی۔ اس دی وجہ ایہ ہو سکدی اے کہ ویہہ گنبد جان بجھ کر ویہہ مسیتاں دے طور اُتے کم کرنے دے لئی تعمیر کيتے گئے سن ، لہذا ایہ منصوبہ ہور برسا مسیتاں دے مقابلے وچ اس منفرد طریقے توں آیا۔جتھے تک سبز مسجد دا تعلق اے جو سلطان بایزید اول دے بیٹے سلطان محمد اول نے 1421عیسوی وچ اولو مسجد دے بعد برسہ وچ تعمیر کروائی سی ایہ انہاں دے والد بایزید اول مسجد دی مسجد توں اس حد تک مماثلت رکھدی اے کہ اس وچ ہم آہنگی پیدا ہو سکدی اے، تے ایہ برسا پیٹرن دی اک ہور مثال اے جس وچ سجاوٹ، سنگ مرمر، ٹائل تے لکڑی دے کماں دی دولت وچ فرق اے۔[۶۷] جتھے تک اولو جام دے مستطیل انداز وچ اس نويں ارتقاء دا تعلق اے، سنگل گنبد والی مسجد دا انداز میٹرکس دی بار دہرایا گیا اے۔ دوسری مسیتاں دے برعکس ، اولو مسجد وچ ریواک مسجد نئيں اے بلکہ صرف اک مستطیل نماز ہال تے تن دروازےآں اُتے مشتمل اے ، جس وچ قبلہ دی دیوار دے علاوہ ہر دیوار وچ اک دروازہ اے۔ سولہويں صدی دے آخر تک پوری سلطنت عثمانیہ وچ اس قسم دیاں مسیتاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ [۶۸] کہیا جاندا اے کہ سب توں مشہور عثمانی معمار سنان آغا (میمار سنان) اولو مسجد دی تعمیر توں استنبول وچ سلیمانی مسجد دے ڈیزائن توں متاثر ہوئے سن ۔ [۶۹]
ویہہ گنبد ویہہ مسیتاں
[سودھو]اولو مسجد اس دور دی 20 مسیتاں دے برابر رقبے اُتے تعمیر کيتی گئی سی اس خیال دی وضاحت دے لئی ، انہاں گنبداں دا موازنہ سلطان بایزید اول دے دادا سلطان اورخان غازی دی مسجد توں کيتا جاسکدا اے ، جو پرانی "برسا طرز" مسجد (جسنوں الٹا ٹی لے آؤٹ وی کہیا جاندا اے ) توں پہلے تعمیر کیا گیا سی ، جو اولو مسجد (مشرق توں 78 میٹر دور اے۔ سلطان اورخان غازی مسجد دو وڈے گنبداں توں گھری ہوئی اے، اک مرکزی نماز ہال دے اُتے تے دوسرا اس دے پِچھے نماز دے احاطے (لابی) دے پِچھے، دونے اولو مسجد دے گنبداں توں چھوٹا تے تھلے اے۔[۷۰] اس دے علاوہ، چودہويں صدی دے آخر وچ ايسے دور وچ غیر سلطاناں دی طرف توں برسا وچ تعمیر دی جانے والی تمام مسیتاں تے ايسے فن تعمیر دے نال، اک گنبد دے تھلے براہ راست اک مربع کمرے دی دیواراں اُتے تعمیر دی گئیاں نيں، جنہاں دا سائز ویہويں صدی دی اولو مسجد دے گنبداں وچوں اک دے برابر یا اس توں چھوٹا اے۔ لفظ "گنبد" دا مطلب خبرے اودوں "مسجد" سی ، کیونجے برسا وچ پہلی مسیتاں اک گنبد توں ڈھکی ہوئی سی ، تے گنبد نے اک مسجد نوں تبدیل کيتا سی۔ درحقیقت بایزید اول نے اپنی نذر پوری کرنے دے لئی 20 گنبد تعمیر نئيں کرائے بلکہ 19 گنبد تعمیر کيتے جنہاں وچ 19 مسیتاں سی تے "اولو مسجد" وچ ویہويں مسجد دی نمائندگی کرنے والا حصہ گنبد دے بغیر سی، کیونجے مسجد دے اندر اس دے تھلے وضو دا پانی سی۔ اس طرح ایہ گل واضح اے کہ برسا وچ فن تعمیر دا رواج ایہ سی کہ گنبد اک مسجد نوں تبدیل کردا اے تے اس طرح سلطان بایزید اول نے اک وڈی مسجد وچ 20 مسیتاں تعمیر کيتياں جنہاں وچوں اک گنبد اس دور دیاں مسیتاں توں وڈا اے۔ ویہہ گنبداں دی تقسیم دا تصور 5×4 میٹرکس وچ کیہ جاسکدا اے ، تے ایہ نوٹ کيتا گیا اے کہ مسجد دے وسط دے نیڑے آندے ہی گنبداں دی قطاراں دی اونچائی وچ وادھا ہُندا اے۔ [۷۱]
مسجد دی تفصیل
[سودھو]اولو مسجد اودوں تک برسا دے پورے شہر وچ سب توں وڈی مسجد اے ، تے ایہ قدیم عثمانی فن تعمیر دی خوبصورتی دی علامت اے ، جس وچ سلجوق فن تعمیر دے بوہت سارے عناصر استعمال ہُندے نيں۔ ایہ مسجد برسا وچ عثمان غازی دے مضافات وچ واقع اے، جو اک تاریخی تے اخلاقی مضافاتی علاقہ اے جو چودہويں تے پندرہويں صدی توں سلطنت عثمانیہ دی پہلی صدیاں دی خوشبو رکھدا اے۔ سلطان غازی ابو الملوک عثمان بن ارطغرل تے انہاں دے بیٹے سلطان اورخان غازی دے مقبرے مسجد دے نیڑے واقع نيں، ہور سلطاناں دے مقبرے، برسا قلعہ تے تجارتی عمارتاں (خانات) جو اج وی استعمال وچ نيں۔[۷۲] مسجد دے تن دروازے نيں جو مشرق، مغرب تے شمال وچ واقع نيں جدوں کہ محراب جنوبی دیوار اُتے واقع اے۔ منبر دے بالکل سامنے موذنین دے لئی لکڑی دا ڈبہ اے تے محراب دے نیڑے مسجد دے بارہ ستون وچوں اک اُتے سنگ مرمر دا اک مبلغ دی کرسی اے۔ محراب دے کھبے جانب سامنے دے کونے وچ ، جنوب مشرقی کونے وچ ، سلطان دا کیبن اے جو لکڑی توں بنایا گیا اے تے اس دے بغل وچ 1516 عیسوی وچ خانہ کعبہ دے دروازے دی دیوار اے۔ مسجد دے پچھلے کونےآں وچ دو مینار نيں۔ کے وسط وچ وضو دے لئی پانی دا اک وڈا بیسن اے ، جس دے اُتے شیشے دا گنبد اے۔ مسجد دا منبر 79 عیسوی وچ لکڑی دے انٹرلاکنگ دے فن توں تعمیر کيتا گیا سی ، تے ایہ ہن وی موجود اے۔ مسجد نے اپنی وسعت دے باوجود اپنے ڈیزائن وچ اندر روشنی تے گرمی دی تقسیم نوں مدنظر رکھیا اے۔[۷۳] کھبے طرف دے پچھلے کونے وچ ، یعنی شمال مشرقی کونے وچ ، سواݨیاں دے لئی وقف اک وڈی جگہ اے تے جوندے رکھنے دے لئی الماریاں دے نال لکڑی دی باڑ توں گھرا ہويا اے .
سجے پِچھے دے کونے وچ ، یعنی شمال مغربی کونے وچ ، بالترتیب لکڑی دے چار کمرے تقسیم کيتے گئے نيں:
- مبلغین (مبلغین) دا کمرہ (ترکی: ویزلر).
- مسجد اسمبلی دا چیمبر (ترکی: ڈرنیک).
- سیکیورٹی روم (مسجد دے راکھا) (ترکی: گووینلک).
- موذن دا کمرہ (ترکی: میزینلر).
مسجد نوں چاراں طرف توں ڈرائنگ توں سجایا گیا اے، تے عربی خطاطی وچ قرآن مجید دی آیات، احادیث تے حکمت دی عمدہ پینٹنگز نيں۔ [۷۴]
مسجد دی دیواراں
[سودھو]مسجد دی دیواراں بہت موٹی نيں، تقریبا دو میٹر چوڑی موٹائی تک پہنچکی نيں، جداں کہ سیمنٹ تے کنکریٹ دی ایجاد توں پہلے ماضی وچ وڈی وڈی عمارتاں دی طرح، تے قدیم فن تعمیر دے طریقےآں وچ تمام عثمانی مسیتاں دی طرح جدید تعمیرات وچ مضبوط کنکریٹ دے استعمال دے پھیلاؤ توں پہلے بجھ اٹھانے والی دیواراں دا استعمال کيتا جاندا سی۔
دیواراں دی کھلی کھڑکیوں نوں دیکھ کے دیواراں دی موٹائی دیکھی جا سکدی اے تاکہ چند نمازی مسجد دی کھڑکیوں وچ نماز ادا کر سکن۔ عمارت دی نیہہ اُتے دیواراں دی موٹائی ودھدی اے ، تے دیوار دے اُتے دی طرف ودھنے دے نال کم ہوجاندی اے۔ مسجد دی موٹی دیواراں پنج منزلاں اُتے باریک کٹے ہوئے پتھر دے ٹکڑےآں دے نال تعمیر کيتی گئی سی ، تے روح اُتے وڈے بصری اثرات نوں کم کرنے دے لئی ، گنبداں نوں محراباں دی بیلٹس دے نال تعمیر کيتا گیا سی ، تے ہر بیلٹ وچ دو کھڑکیاں سی۔ مسجد دی دیواراں دے بیرونی پہلوآں اُتے گنبداں دی ہر قطار دے متوازی محراباں کھڑی کيتیاں گئیاں ، ہر محراب وچ دو اوپری کھڑکیاں تے مسجد دے فرش دی سطح اُتے دو کھڑکیاں تعمیر کيتیاں گئیاں تاکہ نماز دے چوک وچ روشنی لیائی جاسکے۔[۷۵]
مینار
[سودھو]مسجد دی شمالی دیوار اُتے پچھلے کونےآں وچ دو مینار ۔ مسجد دی تکمیݪ دے بعد بعد وچ دو مینار تعمیر کيتے گئے سن ۔[۷۶] دونے مینار مسجد دی موٹی دیواراں اُتے آرام نئيں کردے بلکہ زمین توں وکھ نيں۔
مینار دی نیہہ चष्टुکونی تے خالص سنگ مرمر توں بنی ہوئی اے ، تے مینار دا باقی حصہ اِٹ توں بنیا ہویا اے۔ میناراں دیاں بنیاداں مقرناں توں سجی ہوئیاں نيں۔ مغربی مینار سلطان بایزید اول نے تعمیر کيتا سی تے اس دی بالکونی باہر سنگ مرمر تے اندر اِٹ توں تعمیر کيتی گئی اے۔ مشرقی مینار بعد وچ انہاں دے بیٹے سلطان محمد اول نے مسجد دی دیوار توں اک میٹر دے فاصلے اُتے تعمیر کيتا جدوں کہ بالکنیاں چوکور دی شکل وچ تعمیر دی گئیاں نيں تے ہر مینار وچ بالکنی اے۔ [۷۷] 1889 وچ اگ بھڑک اٹھی تے میناراں دے سر، جو سیسے توں بنے سن، نوں پتھر توں بنے دو کونےآں توں بدل دتا گیا، تاکہ انہاں دے اُتے برف جمع ہوݨ توں روکیا جا سکے۔
منبر
[سودھو]اولو جاما دا منبر "لکڑی دے انٹرلاک" طریقہ کار (ترکی: کنڈیکیری) وچ ڈیزائن کيتا گیا سی تے آرٹ دا اک قابل قدر کم اے، جسنوں سلجوق نقش نگاری توں عثمانی لکڑی دے مجسمے وچ منتقلی دی سب توں اہم مثالاں وچوں اک سمجھیا جاندا اے۔ منبر اک تعمیراتی شاہکار ماں قرآنی آیات شامل دی گئیاں نيں،[۷۸] جنہاں نوں بعد وچ مسجد دی تعمیر وچ شامل کيتا گیا سی، تے مسجد دی واحد کھڑکی توں داغدار شیشے دے نال گھیرا گیا اے، جدوں کہ باقی کھڑکیاں شفاف سفید شیشے توں پھیلی ہوئیاں نيں جو سورج دی روشنی نوں مسجد دے وکھ وکھ صحن تے سہولیات وچ داخل کرنے دی اجازت دیندی نيں۔ [۷۹]
محمد بن حاجی عبد العزیز نے لکڑی دی انٹرلاک تکنیک (ترکی: کنڈیکیری) دا استعمال کردے ہوئے سخت اخروٹ دی لکڑی توں منبر بنایا۔ منبر نوں ڈیزائن تے تیار کرنے والے استاد (الاوستا) دے بارے وچ دستیاب ذرائع وچ کافی معلومات موجود نئيں نيں ، لیکن اس دا ناں منبر دے سجے طرف تھولوتھ لپی وچ کندہ اے ، تے ایہ ناں وکھ وکھ طریقےآں توں پڑھیا جاندا اے ، تے کچھ اسنوں "انتبلی" یعنی غازی انتیپ شہر توں پڑھدے نيں۔ ہور ذرائع دے مطابق انہاں دا تعلق تبریز دے پنڈ دیوک توں اے۔[۸۰]
منابع توں پتہ چلدا اے کہ غازی انتیپ دے "محمد بن عبدالعزیز ڈوکی" نے اس منبر نوں ڈیزائن کيتا سی ، تے ایہ اوہی اے جس نے بنی سروخان دے راجگڑھ منیسا وچ عظیم مسجد منیسا دے منبر دا ڈیزائن تیار کيتا سی ، جو اناطولیہ دی اک سلطنت دے شہزادے سن جنہاں نے چودہويں صدی وچ روم دے سلجوقاں دی طاقت دے زوال دے بعد حکومت کيتی سی۔ سروخان نے 1300 دے آس پاس سلطنت دی نیہہ رکھی تے 1390 تک قائم رہی ، جدوں بایزید اول دی فوجاں نے اس خطے اُتے قبضہ کر ليا۔ ہو سکدا اے کہ منبر بنانے والا بعد وچ اولو جامہ دا منبر بنانے دے لئی برسا چلا گیا ہوئے۔[۸۱]
سلجوق خاندان دے دور وچ اناطولیہ وچ لکڑی دے انٹرلاک دا فن نمودار ہويا ، تے اسنوں ناخن یا گوند دے استعمال دے بغیر ، لکڑی دے چھوٹے ٹکڑےآں نوں لکڑی دی وڈی جگہاں حاصل کرکے ، مسجد دروازےآں ، طاقاں تے کابینہ دے دروازےآں نوں تعمیراتی عناصر دے طور اُتے بنانے دے لئی استعمال کيتا گیا سی۔ لکڑی دے چھوٹے چھوٹے ٹکڑے تیار کيتے جاندے سن، اک اک کرکے، تے فیر لکڑی دی پٹیاں دے نال مل جاندے سن ۔[۸۲]
لکڑی دے انٹرلاک دا فن تن مراکز وچ شروع ہويا: مصر، حلب تے اناطولیہ وچ ، تے ہر اک وچ متوازی طور اُتے ودھیا. ایہ بارہويں صدی وچ فاطمی تے مملوک ریاستاں دے دوران مصر وچ لاگو کيتا گیا سی ، لیکن سب توں امیر ایپلی کیشنز سلجوق ریاست تے سلطنت عثمانیہ دے دور وچ اناطولیہ وچ نمودار ہوئیاں۔ اس فن وچ ، لکڑی دے اوکٹاگون (اٹھ رخی جیومیٹرک شکلاں)، ایسٹرل، یا رومبک تشکیل دتے جاندے نيں. فیر انہاں نوں پھُلاں، چھوٹے چھوٹے تے ايسے طرح دے سامان توں سجایا جاندا اے۔
سلجوق ڈھانچہ اولو جماعت دے منبر دی تعمیر وچ واضح اے ، یہ اک وڈی مثلث دی شکل وچ اے ، تے منبر وچ دو اطراف دا اک دروازہ اے ، جو منبر دے چودہ قدماں تک کھلدا اے۔ سیکشن دے اُتے دی تحریر تعمیر دی تریخ تے عمارت دے ناں دی نشاندہی کردی اے۔[۸۳]
منبر دے راز
[سودھو]انجینئرنگ دے کچھ راز اں نوں اولو جام دے لکڑی دے منبر دے منبر توں منسوب کيتا گیا سی۔ [۸۴]87 یہ نوٹ کيتا گیا سی کہ منبر دے مشرقی حصے وچ لکڑی دیاں فصلاں دی جیومیٹرک ساخت سورج تے اس دے آلا دُوآلا موجود سیارےآں دی علامت اے جو سورج تے انہاں سیارےآں دے درمیان فاصلےآں دے حقیقی طول و عرض دے متناسب فاصلے اُتے نيں۔ حصہ کہکشاں نظام دی علامت اے۔[۸۵][۸۶]
محراب
[سودھو]محراب مسجد دی جنوبی دیوار دے وسط وچ قبلہ دی طرف واقع اے تے اس دے سجے جانب منبر اے۔ محراب مسجد دے کھبے کونے وچ خانہ کعبہ دے دروازے دا احاطہ لٹکا ہويا سی ، جو 90 عیسوی وچ اس دی سالانہ تبدیلی دے بعد مکہ توں آیا سی ، تے اسنوں مسلم خلیفہ عثمانی سلطان سلیم اول دے پاس لیایا گیا سی ، جس نے اسنوں برسا وچ اولو مسجد وچ لٹکانے دا حکم دتا سی۔[۸۷][۸۸]
عثمانی تھانواں دے سجے تے کھبے طرف دو عظیم موم بتیاں نيں جو پیتل دے پلنتھ اُتے نصب نيں۔ موم بتیاں مسجد نوں روشن کرنے دے لئی رات دی نماز وچ روشن کيتیاں گئیاں ، تے تانبے دے اڈےآں اُتے موم جلانے دے نتیجے وچ پگھلے ہوئے موم نوں جمع کرنے دے لئی گول پلیٹاں سی۔ پہلی مسجد وچ دو موم بتیاں درمیانے سائزکیتیاں نيں ، تے عثمانی مسیتاں وچ وڈی موم بتیاں نيں جو محراب دی ادھی اونچائی تک پہنچ سکدیاں نيں ، تے کچھ مسیتاں وچ انہاں دی لمبائی مسجد دے سائز اُتے منحصر پنج میٹر تک پہنچ سکدی اے۔ [۸۹][۹۰]
جدید دور وچ ، بجلی دے استعمال دے نال، انہاں موم بتیاں نوں مسجد عثمانیہ دی روایات دا حصہ بنایا گیا اے، تے بعض اوقات ہر موم بتی دے اُتے اک لائٹ بلب نصب کيتا جاندا اے تاکہ ایہ اشارہ کيتا جا سکے کہ اسنوں جلایا گیا اے .[۹۱][۹۲]
موذن
[سودھو]ترکی دی تمام مسیتاں وچ موذن دا کیبن موجود اے تے امام نوں دیکھݨ دے لئی منبر دے سامنے اے جتھوں حال ہی وچ لاؤڈ اسپیکر دی ایجاد توں پہلے ہی موذن دی آواز پوری مسجد تک پہنچ گئی سی
کیبن مسجد دے اندر اک اُچی عمارت اے جس وچ موذن نماز دی اذان دینے، نماز قائم کرنے، قرآن مجید دی تلاوت کرنے، نماز پڑھنے تے نماز دے بعد حمد و ثنا کرنے دے لئی بیٹھدے نيں، جس توں اک موذن ہر تکبیر دے بعد نماز وچ امام دی تکبیراں نوں دہراندا اے تاکہ دور قطاراں وچ موجود نمازی امام دے نال نماز سن سکن تے نماز جاری رکھ سکن۔ چھوٹی مسیتاں وچ کیبن نمازیاں دے پِچھے اک چھوٹا جہا کونا ہُندا اے کیونجے حجم ودھنے دے بعد چھوٹی مسجد وچ آواز تک آسان رسائی ہُندی اے۔ موذن دا کیبن (ترکی: معزین محفلین) ء وچ اولو مسجد وچ لکڑی توں تعمیر کيتا گیا سی ، تے ایہ منبر دے سامنے مسجد دے ستون دے گرد لپٹا ہويا اے تاکہ امام نوں نماز وچ یا منبر اُتے دیکھیا جاسکے۔ نمازی کیبن نوں وی تراش سکدے نيں۔[۹۳]وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: جامع مسجد بورصہ |
مورتاں
[سودھو]حوالے
[سودھو]- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في GeoNames ID". http://sws.geonames.org/749388. Retrieved on ۲۱ نومبر ۲۰۲۴.
- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons Attribution 3.0 Unported
- ↑ [۱] SumiyoOkumuro, The Mamluk Kaaba Curtain in the Bursa Grand Mosque (Bursa Ulu Cami’deki Kabe Örtüsü) Archived 08 أغسطس 2017 at the وے بیک مشین
- ↑ al-Mustaqbal al-ʻArabī. Markaz Dirāsāt al-Waḥdah al-ʻArabīyah. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ تاريخ الدولة العلية العثمانية. IslamKotob. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ تاريخ الدولة العلية العثمانية. IslamKotob. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «جامع بورصة الكبير.. 600 عام من نشر العلم والفنون والجمال - تركيا بوست». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ تركيا في عهد رجب طيب أردوغان. Al Manhal. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ معجم المعارك التاريخية. Al Manhal. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «حكاية مسجد بورصة ذو العشرين قبة!». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «Camiler». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ «Al Moqatel - الدولة العثمانية وأحداثها حسب التسلسل التاريخي من عام 656هـ، 1258م إلى عام 816هـ، 1413م». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ «How Many People Have Ever Lived on Earth?». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. آئی ایس بی این ۹۷۸-۰-۱۹-۵۳۰۹۹۱-۱. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. آئی ایس بی این ۹۷۸-۰-۱۹-۵۳۰۹۹۱-۱. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ التَّاريخ السرّي للإمبراطوريَّة العُثمانيَّة: جوانب غير معروفة من حياة سلاطين بني عُثمان. الدار العربيَّة للعُلوم ناشرون. نامعلوم پیرامیٹر دا
|سنة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|صفحة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مكان=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|إصدار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مؤلف1=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الرقم المعياري=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مؤلف2=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ [۲] SumiyoOkumuro, The Mamluk Kaaba Curtain in the Bursa Grand Mosque (Bursa Ulu Cami’deki Kabe Örtüsü) Archived 08 أغسطس 2017 at the وے بیک مشین
- ↑ إنسانيات الإسلام: مبادئ شرعية... وتجارب واقعية. العبيكان للنشر. آئی ایس بی این ۹۷۸۹۹۶۰۴۰۹۴۴۳. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد
- ↑ «أنوار رمضان». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ «نافذة على التاريخ | يلدرم وصمونجي بابا». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «Bursa Tarihi Camiler ve Türbeleri Ulucamii Muradiye Osman Orhan bey Yıldırım Türbesi Orhan Gazi». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ فضل قيام الليل والتهجد. IslamKotob. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ تاريخ الأدب العربي - المجلد الأول - الجزء 4. IslamKotob. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ الأدب التركى العثمانى. ktab INC. آئی ایس بی این ۹۷۸۹۷۷۳۳۹۲۱۷۸. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402–1413. BRILL. آئی ایس بی این ۹۰۰۴۱۵۸۳۶۷. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد
- ↑ Große Moschee auf archnet.org. Archived 22 يناير 2018 at the وے بیک مشین
- ↑ «Great Mosque of Bursa». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|حالة المسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «500 YILLIK KABE-İ ŞERİF ÖRTÜSÜ ULUCAMİ'YE ASILDI». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ "مقصورة المؤذنين"، جامعة أولوداغ، كلية الإلهيات. Archived 03 فبراير 2018 at the وے بیک مشین
- ↑ «HÜNKAR MAHFİLİ». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ أطروحة دكتوراه، جامعة ساجوق، عن المقصورة السلطانية في المسیتاں العثمانيةـ قونيا 2012. Archived 03 فبراير 2018 at the وے بیک مشین سانچہ:وصلة مكسورة
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ Boğaziçi Üniversitesi – Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Archived 06 أبريل 2017 at the وے بیک مشین
- ↑ Bursa Sağlık Müdürlüğü – Bursa ve Sağlık Archived 04 أكتوبر 2013 at the وے بیک مشین
- ↑ T.C. Bursa Valiliği Archived 23 سبتمبر 2015 at the وے بیک مشین
- ↑ T.C. Bursa Valiliği Archived 23 سبتمبر 2015 at the وے بیک مشین
- ↑ Große Moschee auf archnet.org. Archived 22 يناير 2018 at the وے بیک مشین
- ↑ «Bursa Ulu Camii ve Yapılış Hikayesi...». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «Great Mosque of Bursa». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|حالة المسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ مبادئ العمارة الإسلامية وتحولاتها المعاصرة. مركز دراسات الوحدة العربية. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ /OttomanArchitecture.pdf Archived 16 مايو 2017 at the وے بیک مشین سانچہ:وصلة مكسورة
- ↑ حكاية مسجد بورصة ذو العشرين قبة! من موقع فلسطينيو 48. بقلم سلمان أبو عبيد Archived 22 يناير 2018 at the وے بیک مشین
- ↑ «Bursa Ulu Camii Tarihi ve Tarihçesi». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «Ottoman». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ A History of Ottoman Architecture. WIT Press. آئی ایس بی این ۹۷۸-۱-۸۴۵۶۴-۵۰۶-۹. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Strolling Through Istanbul: The Classic Guide to the City. Tauris Parke Paperbacks. آئی ایس بی این ۹۷۸-۰-۸۵۷۷۳-۰۰۵-۳. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «Bursa and Edirne « Art and Architectural History». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ موسوعة التراث المعماري. مؤسسة الشرق،. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ عمارة المسیتاں العثمانية. دار قابس،. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «Ottoman». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ ۶۰.۰ ۶۰.۱ «Multi-functional Mosques». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ A History of Ottoman Architecture. WIT Press. آئی ایس بی این ۹۷۸-۱-۸۴۵۶۴-۵۰۶-۹. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ مبادئ العمارة الإسلامية وتحولاتها المعاصرة. مركز دراسات الوحدة العربية،. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Turkish Architecture. Ankara Üniversitesi Basımevi. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ موسوعة التراث المعماري. مؤسسة الشرق،. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ Dictionary of Islamic Architecture. Routledge. آئی ایس بی این ۹۷۸-۱-۱۳۴-۶۱۳۶۵-۶. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «Orhan Bey Camii, Bursa Alan Başkanlığı – UNESCO DÜNYA DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS LİSTESİ». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ A History of Ottoman Architecture. WIT Press. آئی ایس بی این ۹۷۸-۱-۸۴۵۶۴-۵۰۶-۹. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ سانچہ:Literatur
- ↑ «جامع بورصة الكبير.. 600 عام من نشر العلم والفنون والجمال - تركيا بوست». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ Istanbul City Guide: Best Places Of Istanbul. Halis Kutlu. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «Multi-functional Mosques». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «Multi-functional Mosques». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:Literatur
- ↑ «BURSA». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ «"Bursa Grand Mosque" on Revolvy.com». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ الفنون الإسلامية في العصر العثماني. مكتبة زهراء الشرق،. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «جامع بورصة الكبير.. 600 عام من نشر العلم والفنون والجمال - تركيا بوست». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ Early Ottoman Art: The Legacy of the Emirates. Museum With No Frontiers, MWNF (Museum Ohne Grenzen). آئی ایس بی این ۹۷۸-۳-۹۰۲۷۸۲-۲۱-۲. نامعلوم پیرامیٹر دا
|الأخير4=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول3=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير5=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول8=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول4=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير3=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير8=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير7=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول5=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول7=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير6=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول6=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ یادکرد خالی (کمک)
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ سانچہ:Literatur
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ «Hacı Abdülaziz oğlu Mehmed adlı sanatkarın yapmış olduğu Bursa Ulu Cami minberi.pic.twitter.com/RxrYHGBPxG». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ المسیتاں في الإسلام. دار العلم للملايين،. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ سانچہ:استشهاد بخبر
- ↑ «Mihrab – Picture of The Great Mosque (Ulu Camii), Bursa – TripAdvisor». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ «Suleymaniye Mosque». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ Rick Steves Istanbul. Avalon Publishing. آئی ایس بی این ۹۷۸-۱-۶۳۱۲۱-۳۰۶-۹. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول2=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک) - ↑ «Mihrab and minbar, Grand Mosque, Bursa, Turkey | Manuel Cohen». نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ الوصول=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|موقع=
نظر انداز کردا (کمک); پارامتر|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ Diversity in Design: Perspectives from the Non-Western World. A&C Black. آئی ایس بی این ۹۷۸-۱-۵۶۳۶۷-۷۵۵-۷. نامعلوم پیرامیٹر دا
|مسار أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|لغة=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ أرشيف=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|تاريخ=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|مسار=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأخير=
نظر انداز کردا (کمک); نامعلوم پیرامیٹر دا|الأول=
نظر انداز کردا (کمک)
- Pages with graphs
- Pages with disabled graphs
- صفحههای دارای ارجاع با پارامتر پشتیبانینشده
- یادکردهای وب بدون نشانی اینترنتی
- خطاهای یادکرد: صفحههای با یادکرد خالی
- مضامین جنہاں وچ ترکی بولی دا متن شامل اے
- مضامین جنہاں وچ عثمانی ترک بولی دا متن شامل اے
- صفحات مع خاصیت P1705
- صفحات مع خاصیت P31
- صفحات مع خاصیت P571
- صفحات مع خاصیت P112
- صفحات مع خاصیت P17
- جغرافیائی حوالہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P131
- صفحات مع خاصیت P84
- صفحات مع خاصیت P149
- متناسقات ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- جڑواں شہر ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- صفحات مع خاصیت P856
- صفحات مع خاصیت P1566
- خانہ معلومات مذہبی عمارت مع نامعلوم پیرامیٹر استعمال کرن والے لیکھ
- 1399ء وچ مکمل ہوݨ والیاں مذہبی عمارتاں
- برصہ دیاں مسیتاں
- ترکی دیاں مسیتاں
- جامع مسیتاں
- عثمانی معماری
- گنبد والی مذہبی عمارتاں و ساخات
- چودہويں صدی دیاں مسیتاں
- نقشیاں نال صفحے