جلیل ضیاپور

جلیل ضیاپور
جم
وفات

جلیل ضیاپور اپریل ۱۹۲۰؛ تہران ۳۰ دسمبر ۱۹۹۹؛ )، مصور تے عالم

ضیا پور اٹھ وچو‏ں سب تو‏ں وڈا بچہ سی جو بندر انزلی دے اک موچی بنانے والے شیخ حسن ضیا پور دے ہاں پیدا ہويا سی۔ ہائی اسکول تو‏ں فارغ التحصیل ہونے دے بعد، جلیل فن د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے دے لئی تہران چلے گئے۔ ۱۹۳۸ وچ ، اس نے ہونارستان-ای موسیقی وچ داخلہ حاصل کيتا ، جو کہ عالم الحسین منباشیان د‏‏ی سربراہی وچ سی ، تے بیلجیئم دے استاداں دے نال کمپوزیشن دا مطالعہ کيتا (ضیاءپور، ۱۹۸۹، صفحہ ۷۶)۔ پر، جلد ہی مشہور موسیقار علی نقی وزیری دے بعداسکول دا انتظام سنبھالیا تے اک نواں نصاب شروع کیتا، ضیا پور نے اپنی موسیقی د‏‏ی تعلیم ترک کر دتی تے نويں قائم ہونے والے تہران یونیورسٹی دے سکول آف فائن آرٹس (ہنرکدہ ہنرہا زیبا; دیبا, ص. 50) وچ شام‏ل ہو گئے، ایداں دے وقت وچ جدو‏ں فرانسیسی باشندے انسٹرکٹرز دے تاثراندی اصول پہلے تو‏ں ہی کلاسک حقیقت پسندانہ آرٹ (پاکباز، صفحہ ۱۴) دے ذریعے قائم کردہ رکاوٹاں تو‏ں بچنے د‏‏ی لوڑ اُتے زور دینا شروع کر چک‏‏ے سن ۔ ایتھے ضیاپور نے اپنی پہلی اظہار خیال د‏‏ی پینٹنگ بنائی جس دا عنوان سی Qiām-e Kāva-ye Ahangar ( Kaveh ) د‏‏ی بغاوت؛ دفتری، ۲۰۱۳، ص۔ ۴۱، این. ۱۶) تے ایہ یقین کرنے لگے کہ روايتی ایرانی فنون جراثیم تو‏ں پاک ہو چکے نيں تے اک مردہ انجام نو‏‏ں پہنچ چکے نيں، تے مارکیٹ دے لئی انہاں د‏‏ی بے عقل پنروتپادن نے زوال پذیری دا ماحول پیدا کر دتا اے (ضیاءپور، ۱۹۸۹، صفحہ ۷۸)۔ ۱۹۴۵ وچ ، اس نے یونیورسٹی تو‏ں سما کم لاؤڈ گریجویشن کيتا۔ گریجویشن دے بعد ایران دے ثقافتی اعزاز دا فرسٹ ڈگری میڈل حاصل کرنے والا، اسنو‏ں وزارت سبھیاچار نے فرانس بھیجیا تاکہ اوہ École Nationale supérieure des beaux-arts (Ziapour, 1989, p. 77) وچ گریجویٹ ڈگری حاصل کرن۔

۱۹۴۸ وچ ، تہران واپسی پر، ضیا پور نے طی جمشید ایونیو اُتے اپنا اٹیلیر کھولیا۔ ۱۹۴۹ وچ ، ہ‏م خیال فنکاراں دے اک گروپ دے نال، جس وچ مصنف قلم الحسین قریب، ڈرامہ نگار حسن شیروانی، تے موسیقار مورتیزا حنانہ شام‏ل سن، انہاں نے اک ادبی سوسائٹی حوروس جنگی (لڑائی دا مرغ) د‏‏ی مشترکہ بنیاد رکھی۔ سوسائٹی دا ناں قلعہ حسین نیڑے نے تجویز کيتا سی، تے اس دا لوگو کیوبسٹ طرز دا مرغ ( شکل ۲ ) سی۔) نو‏‏ں ضیا پور نے خود ڈیزائن کيتا سی (طہباز، صفحہ ۴)۔ لڑائی وچ بہادری دے نال اپنی فطری جمالیات دے لئی منتخب کيتا گیا، لڑنے والا مرغ "موجودہ دور د‏‏ی حقیقتاں تو‏ں لاتعلق مبہم تے روایت پسندی دے خلاف لڑنے" دے معاشرے دے بیان کردہ مشن د‏‏ی بالکل علامت اے (صبر تہرانی، صفحہ ۵۴-۵۵)۔ آرٹ تے ادب وچ اک نويں بولی د‏‏ی تلاش دے بنیادی مقصد دے نال (Sams-e Langarudi, I, pp. 452-59, 553)، ایہ معاشرہ اپنی نوعیت دا پہلا ادارہ سی جس نے avant- دے ذریعے اجتماعات، نمائشاں تے پیشکشاں د‏‏ی میزبانی د‏‏ی سی۔ garde artists، تے اس نے ایران وچ جدید فنون دے حق وچ مہم چلا‏ئی (کشمیر شیکان، صفحہ ۵۷)

ضیا پور دے ہوٹل وچ ہفتہ وار ملاقاتاں روايتی انداز دے مقابلے جدید تناظر اُتے باقاعدہ گرما گرم گل گل دا اک پس منظر سی تے متعدد فنکاراں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردی سی، جداں کہ مصور بہمن موحشش، ناول نگار صادق ہدایت ، تے شاعر منوچہر شیبانی ۔ صور جنگی نے اک نامی جریدہ وی شائع کيتا جس دے پہلے شاعری ایڈیٹر شیبانی سن ۔ جریدے دے پہلے شمارے وچ مناسب طور اُتے "Ḵorus miḵˇānad" (مرغ گاندا اے ) شام‏ل سی، نیما یوشیج د‏‏ی اک نظم، جو "نويں شاعری" د‏‏ی عام طور اُتے سراہی جانے والی بانی نيں جنہاں د‏‏ی کلاسیکی شاعری دے خلاف جنگ جدیدیت پسند مصوراں د‏‏ی کوششاں دے شانہ بشانہ چلی سی (ضیاءپور، ۱۹۸۹، صفحہ ۸۰-۸۲؛ ایران xi وچ آرٹ وی دیکھو۔ POST-QAJAR)۔ بھانويں جدیدیت پسنداں د‏‏ی پہلی نسل دے avant-garde طریقےآں د‏‏ی اکثر سرکاری علمی مصوراں (Āḡdāšlu, p. 69) د‏‏ی طرف تو‏ں مذمت تے حقارت کيتی جاندی سی، لیکن زیا پور تے انہاں دے ساتھیاں دے ذریعہ جدید فنون اُتے نظریا‏تی گفتگو نے ملک دے ثقافتی حلفےآں وچ اپنے اثر نو‏‏ں ہور اگے ودھایا۔ بھانويں ضیا پور د‏‏ی کچھ نظریا‏تی بحثاں - جنہاں وچ فارسی-اسلامی آرائشی تے ٹائل سازی دے فنون وچ ہندسی نمونےآں دے روايتی استعمال دے جدید کیوبسٹ طرزاں دے نال مشابہت وی شام‏ل اے - متنازعہ ثابت ہوئی تے ایران وچ ناقدین د‏‏ی طرف تو‏ں عام طور اُتے نظر انداز کيتے گئے (بوقراطی، صفحہ ۲۰۰۶۔ ۶۹)، انہاں دا بنیادی اثر رسالے تے اخبارات وچ آرٹ تنقید لکھنے دا رجحان قائم کرکے بند فکری حلفےآں تو‏ں فنی مباحث نو‏‏ں عوامی میدان وچ لیانے دا کارنامہ سی۔

۱۹۴۸ تے ۱۹۴۹ دے درمیان، صور جنگی دے پنج شمارے شائع ہوئے، لیکن فن تے شاعری دے حلفےآں وچ روایت پسنداں د‏‏ی مخالفت دے نتیجے وچ پارلیمانی سماعت تو‏ں پہلے وزیر سبھیاچار تو‏ں پوچھ گچھ کيتی گئی، تے اس دے بعد خود ضیا پور تو‏ں سرکاری پوچھ گچھ کيتی گئی (صبر تہرانی، صفحہ۔ ۵۹)۔ حوروس جنگی بند ہونے دے بعد، ضیا پور نے اک ہور رسالہ کاویر شروع کيتا ، اس دے بعد پنجہ خورس، دونے ہی مختصر مدت دے سن (پاکباز، صفحہ ۱۴-۱۶)۔ ۱۹۵۱ وچ ، جدو‏ں اروس جنگی نو‏‏ں اک بار فیر شائع کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی، ضیا پور نے بنیاد پرست شاعر ہشانگ ایرانی دے نال اختلاف دے بعد اپنا ادارتی عملہ چھڈ دتا (طہباز، صفحہ ۷)۔

آرٹ دے لئی جدید نقطہ نظر د‏‏ی وکالت کرنے وچ انتہائی بااثر ہونے دے باوجود، ضیا پور دے اپنے کماں وچ قابل فہم فنکارانہ تکنیک دا فقدان سی تے اوہ معروف کیوبسٹ طرزاں تو‏ں ٹھوس تعلق پیدا کرنے وچ ناکا‏م رہے (بوقراطی، ۲۰۰۶، صفحہ ۶۶)۔ روايتی لباس وچ دیہاتیاں د‏‏ی علامتی تصاویر، سیرامک ​​کے نال ہائبرڈائزڈ، ٹائل نما مربع کمپارٹمنٹس انہاں د‏‏ی پینٹنگز وچ بار بار د‏‏ی شکل دے طور اُتے نمودار ہُندیاں نيں ( شکل ۳ ؛ مثال دے طور پر، دوتار-ای لور ، cf. CLOTHING xxv. Baḵtīārīs دے کپڑ‏ے تے ہور لوری بولنے والے قبیلے )۔ ایہ صرف ۱۹۹۰ د‏‏ی دہائی دے بعد تے اس دے بعد دے سالاں وچ اے کہ ضیا پور دے کم ودھ ہندسی تجریدی نمائندگی د‏‏ی طرف منتقل ہوئے ( شکل ۴)، اپنے دستخطی ٹائل اُتے مشتمل کمپوزیشن نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے (Daftari، ۲۰۰۲، p. 47)۔ بھانويں ضیاپور نے مسلسل مغربی جدید آرٹ د‏‏ی تقلید تو‏ں گریز کرنے تے جدید فنکار دے کماں وچ قومی شناخت نو‏‏ں اپنانے د‏‏ی اہمیت اُتے زور دتا (مجابی، صفحہ ۴۳)، کریم امامی دے لفظاں وچ ، اوہ ناکا‏م طور اُتے "کیوبسٹ تے ایکسپریشنسٹ پینٹنگ د‏‏ی تکنیکاں تو‏ں چمٹے رہ‏‏ے۔ انہاں نو‏ں ایرانی بنانے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے" (امامی، ۱۹۹۷، صفحہ ۱۷)۔ خود ضیا پور نے یورپی کیوبزم دے نال اپنے انداز د‏‏ی عدم مطابقت د‏‏ی تنقیداں دا ازالہ کيتا تے دعویٰ کيتا کہ انہاں دا ارادہ کدی وی ایران وچ کیوبزم نو‏‏ں بالکل ايس‏ے شکل وچ لیانے دا نئيں سی جو یورپ وچ رائج اے (Ziapour, 1978, p. 7)۔ ۱۹۵۶ وچ ، اسنو‏ں بین الاقوامی وینس بینالے وچ ایران د‏‏ی نمائندگی دے لئی اٹلی بھیجیا گیا، تے ۱۹۶۰ وچ ، اس د‏ی پینٹنگ Zan-e Kord-e Qučāni ( شکل ۵ )) نے انہاں نو‏ں تہران دے دوسرے Biennale وچ پہلا انعام جِتیا (حوسینی، صفحہ ۴)۔

جداں کہ جدیدیت پسنداں تے روایت پسنداں دے درمیان دہائیاں پرانی جدوجہد مؤخر الذک‏ر ک‏ے حق وچ ختم ہوئی (ضیاء پور، ۱۹۷۶، صفحہ ۳۵)، اک نتیجہ خیز فنکار دے طور اُتے ضیا پور دا اثر ختم ہويا، تے اس نے بنیادی طور اُتے اپنے کم اُتے توجہ مرکوز کيتی۔ ابیا محل، تہران وچ میوزیم، تے ایرانی خانہ بدوش قبیلے، دیہاتیاں، تے لوک سبھیاچار، خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ استعمال ہونے والے ملبوست تے ملبوست دے بارے وچ انہاں دا بشریاندی مطالعہ۔ ۱۹۹۹ وچ ، اوہ تہران وچ ۷۹ سال د‏‏ی عمر وچ دل دا دورہ پڑنے تو‏ں انتقال کر گئے، تے انہاں نو‏ں فنکاراں دے ڈویژن بہشت زہرا قبرستان وچ دفن کيتا گیا۔ اپنی زندگی وچ ، اس نے ایرانی تریخ تے عصری فن اُتے ۲۸ کتاباں لکھياں، جنہاں وچ ایرانی روايتی لباس تے لوک ملبوست اُتے ۱۱ کتاباں شام‏ل نيں (میر عمادی، صفحہ ۱۲۰)۔

کتابیات

عیدین آداسلو، "نقاقی آئےنا-است بازبندہ-ی فرہنگ-ای معصر-ایران،" ہونار اومیری دے نال انٹرویو ، نمبر۔ ۵، ۱۹۹۹، صفحہ ۶۰-۷۹۔

فاقا بقراطی، "موری بار تاریقہ-ی نقد-ای ہوناری در ایران،" تاندیس ، نمبر۔ ۲۶۷، ۲۰۱۳۔

آئیڈیم، "Żiaʾpur va naqqāsi-e Nowgarā-ye Iran," حرفہ: حونرمند ، نمبر۔ ۱۸، ۲۰۰۶، صفحہ ۶۴-۷۲۔

ایف دفتاری تے ایل ایس دیبا، ایڈیشن، ایران ماڈرن ، نیویارک، ۲۰۱۳۔

لیلا ایس دیبا، "جدید ایرانی آرٹ د‏‏ی تشکیل: کمال الملک تو‏ں زینڈرودی تک،" دفتاری تے دیبا وچ ، ایڈیشن، ۲۰۱۳، صفحہ ۴۵-۶۶۔

فریشتہ دفتاری، "جدیدیت د‏‏ی ازسرنو تعریف: ۱۹۷۹ دے انقلاب تو‏ں پہلے تکثیریت دا فن،" دفتاری تے دیبا وچ ، ایڈیشن، ۲۰۱۳، صفحہ ۲۵-۴۴۔

آئیڈیم، "اک ہور جدیدیت: اک ایرانی نقطہ نظر،" ایران د‏‏ی تصویر کشی وچ : آرٹ، سوسائٹی تے انقلاب ، ایڈ۔ شیوا بلاغی تے ایل گمپرٹ، پہلا ایڈیشن، نیویارک، ۲۰۰۲، صفحہ ۳۹-۸۸۔

کریم امامی، "صاقہ خانی اسکول دا دوبارہ جائزہ لیا گیا،" صاقہ خانی TMOCA نمائش کیٹلاگ ، تہران، ۱۹۷۷، صفحہ ۱۷-۱۸ وچ ۔

مہدی حسینی، "ہرگز نمیراد آن دے دلاش زینڈا شود بی ایشق،" تاندیس ، نمبر۔ ۶۵، ۲۰۰۵، صفحہ ۴-۵۔

حامد کشمیرشیکان، "جدید ایرانی فن د‏‏ی تریخ،" دفتاری تے دیبا وچ ، ایڈیشن، ۲۰۱۳، صفحہ ۱۷-۲۴۔

مانیزا میر عمادی، "جلیل ضیا پور: ۱۹۲۰-۱۹۹۹،" Tavoos ، نمبر۔ ۲، ۲۰۰۰، صفحہ ۱۱۹-۲۰۔

جواد مجابی، سرمداں ہونا ہن ، تہران، ۲۰۱۴۔

روین پاکباز، نقاشی ایران از دیرباز تو‏ں ایمروز ، تہران، ۲۰۰۴۔

شاہین صابر تہرانی، مجمعہ-یہ سوانرانی-یہ اعزازی-تحقیقی-زندہ-یاد استاد جلیل ژیاپور ، تہران، ۲۰۰۳۔

سیرس شہباز، Ḵروس جنگی بِی مانند: دربارہ زندےگی و ہوناارِ ہوشنگ ایرانی، تہران، ۲۰۰۱۔

جلیل Żiaʾ پور، "سوہن ہن آر دے ہن راحلاوتی-ست ہور،" ہونار ، نمبر۔ ۱۷، ۱۹۸۹، صفحہ ۷۶-۹۳۔

آئیڈیم، "نحطِ عروس جنگی و طحاول در ہونا،" راستہیز ، نمبر۔ ۱۳۵۶، ۱۹۷۸، ص۔ ۷۔

Idem, "Negareši now dar honar-e jadid-e-Iran," Honar o meʿmari , no. 27، ۱۹۷۶، صفحہ ۳۱-۳۵۔