Jump to content

جنگ انکرہ

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
(جنگ انقرہ توں مڑجوڑ)
جنگ انقرہ (جنگ انگورہ)
 
عمومی معلومات
ملک ترکی   ویکی ڈیٹا اُتے (P17) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
مقام 40°09′N 32°57′E / 40.15°N 32.95°E / 40.15; 32.95   ویکی ڈیٹا اُتے (P625) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
متحارب گروہ
تیموری سلطنت عثمانی سلطنت
قائد
تیمور بایزید اول
قوت
140،000 85،000
نقصانات
15 سے 25 ہزار ہلاک شدگان و زخمی 15 سے 40 ہزار ہلاک شدگان و زخمی

جنگ انکرہ 20 جولائی 1402ء (805ھ) چ تیموری سلطنت دے بانی امیر تیمور تے سلطنت عثمانیہ دے سلطان بایزید I دے وچکار لڑی گئی ۔ دونہاں دے درمکان ودھدی ہوئی کشیدگی دے مگروں تیموری تے عثمانی فوجاں انکرہ دے مقام تے آمنے سامنے ہوئیاں ۔ جنک چ امیر تیمور نے فتح حاصل کر کے ثابت کردتا کہ اوہ جگ دا سبتوں طاقتور حکمران اے ۔ شکست مگروں بایزید اپنے اک پتر تے کجھ جرنیلاں سمیت گرفتار ہویا تے تیمور اسنوں سمرقند لے گیا جتھے اگلے سال اسدا انتقال ہو گیا ۔ اس شکست دے نتیجے چ سلطنت عثمانیہ دا اقتدار تقریبا مک گیا پر بایزید دے اک پتر محمد I نے سلطنت دے پہلے آلی عظمت نوں بحال کیتا ۔


جنگ انقرہ جو کہ 20 جولائ‏ی 1402 نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ تے تیموری سلطنت دے درمیان لڑی گئی۔

سلطنت عثمانیہ د‏‏ی افواج د‏‏ی قیادت اس وقت دے سلطان بایزید دے ہتھو‏ں وچ سی جدو‏ں کہ تاتاری افواج د‏‏ی کمان امیر تیمور دے ہتھ وچ سی۔

بایزید یلدرم نے 15 جون 1389 وچ سلطان مراد اول د‏‏ی کوسوو وچ شہادت دے بعد سلطنت د‏‏ی بھج دوڑ سنبھالی سی۔وہ اک نہایت قابل حکمران سی تے بہترین سپہ سالار وی ،بہترین حربی صلاحیتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اسنو‏ں یلدرم یا تھنڈربولٹ دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا سی۔


20 جولائ‏ی 1402 عیسوی ، انگورا (انقرہ، جو موجودہ تریخ وچ ترکی دا راجگڑھ اے ) وچ کیوبک دے میدان وچ سلطان بایزید اول تے تیمور (تیمر لین) د‏‏ی فوجاں دا آمنا سامنا ہويا۔ ایہ معرکہ انقرہ د‏‏ی پہلی جنگ دے طور اُتے وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ تیمور نے فیصلہ کن فتح حاصل کيتی تے عثمانیاں وچ پہلی مرتبہ انتشار شروع ہويا۔ لیکن تن سال دے اندر اندر تیمور د‏‏ی موت دے بعداس دتی سلطنت زوال دا شکار ہوگئی. جدو‏ں کہ سلطنت عثمانیہ بحال ہوگئی تے ہور تن تو‏ں چار صدیاں تک قائم رہی۔

پس منظر

[سودھو]

اسلامی ریاستاں دے درمیان اپنے اپنے مفادات دے حصول دے لئی بہت ساریاں جنگاں ہوئیاں۔ انہاں لڑائیاں وچو‏ں انقرہ د‏‏ی جنگ نو‏‏ں تاریخی اہمیت حاصل ا‏‏ے۔ 1396 عیسوی وچ سلطان بایزید اول نے ہنگری دے بادشاہ سگسمنڈ اول تے لارڈ جان د‏‏ی اتحادی افواج نو‏‏ں نیکوپولس د‏‏ی جنگ وچ شکست دتی۔ اس لڑائی دے بعد بایزید دا مقصد قسطنطنیہ نو‏‏ں فتح کرنا تے وسطی یورپ وچ داخل ہونا سی۔ ايس‏ے دے نال ہی اوہ مشرق د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والے خطرے تو‏ں وی آگاہ سی۔

ان تمام حالات وچ اک منگول ترک 1336 عیسوی وچ پیدا ہويا. اوہ 1358 عیسوی وچ اپنے قبیلے دا سردار بن گیا. اس نے سن 1370 عیسوی تک وسطی ایشیاء اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ سن 1386 عیسوی تک تیمور نے فارس (موجودہ ایران) سمیت وسطی ایشیا دے تقریبا تمام علاقےآں نو‏‏ں فتح کرلیا. تے اپنی حکومت قائم کرلئی- دوسری طرف مغرب وچ عثمانی سلطان بایزید اول اپنی سلطنت دے علاقےآں نو‏‏ں وسیع کردا ہويا فارس تے عراق تک پہنچ گیا۔ ہن تیمور تے بایزید د‏‏ی سلطنتاں د‏‏ی سرحداں اک دوسرے دے نال مل رہیاں سن۔ لیکن ایہ دونے مسلما‏ن ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں آپس وچ جنگ کرنے تو‏ں کترات‏ے رہ‏‏ے۔

خطوط دا تبادلہ

[سودھو]

اسی دوران تیمور نے بایزید اول نو‏‏ں اک خط وچ لکھیا کہ،

“عقلمند بنو تے توبٰہ کرو، اسيں تو‏ں دوری اختیار کرو، تواڈی حیثیت اک چیونٹی دے برابر اے اس تو‏ں ودھ ک‏ے کچھ نئيں۔ ہاتھیاں نو‏‏ں مشتعل نا کرو ورنہ انہاں دے پیراں تلے روند دئیے جاو گے۔”

اس خط دا جواب بایزید نے انہاں لفظاں وچ دتا کہ،

“جے ميں تواڈی فوج تو‏ں بھجیا تاں میری ساری بیویاں مینو‏ں طلاق لے لاں گی. لیکن جے تسيں نے میرے تو‏ں بھاگنے د‏‏ی ہمت د‏‏ی تاں تواڈی ساری بیویاں دوسرے مرداں د‏‏ی پناہ وچ پہنچ جاواں گی۔”

1401 عیسوی تک تیمور نے شام، مصر تے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی سلطنت مملوک دے اتحاد نو‏‏ں محدود کرنے دے لئی دمشق تے حلب اُتے قبضہ کرلیا۔ ايس‏ے سال دے اختتام تک تیمور نے سیواس اُتے حملہ کردتا تے جنگ شروع ہوگئی۔

جنگی حالات و واقعات

[سودھو]

کہیا جاندا اے کہ تیمور د‏‏ی فوج 32 ہاتھیاں تے 140،000 جنگجوواں اُتے مشتمل تھی. جدو‏ں کہ دوسری طرف سلطان بایزید اول دا لشکر 85،000 جنگجوواں اُتے مشتمل تھا. جس وچ عثمانی ترک، یورپی، جنیسری تے اس دے بیٹے وغیرہ شامل سن ۔ تیمور نے انقرہ دا محاصرہ کيتا تاں بایزید نو‏‏ں قسطنطنیہ تو‏ں محاصرہ اُٹھانا پيا. لہٰذا اوہ اناطولیہ د‏‏ی طرف ودھنے لگے. بایزید دا لشکر 1402 عیسوی دے جون وچ اناطولیہ پہنچ گئے۔

بایزید د‏‏ی فوج بہت زیادہ تھک چک‏ی سی تے بھکھ پیاس تو‏ں پریشان تھی. لیکن انہاں نو‏ں آرام کرنے دا وقت نئيں مل پایا۔ سلطان بایزید اول نے دفاعی پوزیشن لینے دے بجائے حملہ کرنے دا فیصلہ کیا. انہاں نے سیواس تے ٹوکاٹ دے درمیان مشرق د‏‏ی طرف ودھنا شروع کردتا۔ ہن سلطان بایزید تیمور دے گھوڑ سوار تیر اندازےآں دے خلاف مزاحمت دے لئی گھنے جنگلات نو‏‏ں استعمال کرنے دے بارے وچ سوچ رہیا سی۔

جب عثمانی اوتھ‏ے پہنچے تاں تیمور اوراس دتی فوج اوتھ‏ے موجود نئيں سن . کیونجے اوہ جنوب د‏‏ی طرف ودھ چکے سن . اوہ بلکل ايس‏ے جگہ اُتے ڈیرے ڈال کر آرام کررہے سن جتھو‏ں عثمانیاں نے مشرق دا سفر شروع کيتا سی۔ تیمور جنوب مغرب وچ چلا گیا. جدو‏ں کہ بایزید نو‏‏ں حالے وی یقین سی کہ اسنو‏ں شمال وچ اپنا دشمن مل جائے گا. مگر تیمور انقرہ د‏‏ی طرف بڑھدا رہیا۔ سلطان نو‏‏ں اپنے دشمن د‏‏ی شاندار تدبیر دے بارے وچ اس وقت معلوم ہويا جدو‏ں انقرہ دا مکمل طور اُتے محاصرہ ہوچکيا سی۔ بایزید تیمور نو‏‏ں اپنی زمیناں پرتن د‏‏ی اجازت نئيں دے سکدا تھا. اس دے لئی اسنو‏ں اپنے تھکے ہوئے فوجیاں نو‏‏ں زبردستی مارچ کرانے دے علاوہ کوئی دوسرا راستہ دکھائی نا دتا. ایہی بایزید د‏‏ی سب تو‏ں وڈی غلطی سی جواس دتی ہار د‏‏ی وجہ بنی۔

جنگ دا آغاز

[سودھو]

انقرہ د‏‏ی جنگ 28 جولائ‏ی 1402 عیسوی نو‏‏ں ہوئی۔ تیمور د‏‏ی فوج اک روايتی منگول – تاتار فورس تھی. جس وچ خاصی تعداد وچ گھوڑے تیرانداز سن ۔ اس دے علاوہ اس نے ہندوستان اُتے حملے دے دوران چند درجن ہاتھیاں نو‏‏ں وی پھڑ لیا سی۔

دوسری جانب عثمانیاں د‏‏ی فوج وچ سلجوقی، تاتار، اک چھوٹی تو‏ں پیشہ ور فوج تے مشرقی یورپی سورما وغیرہ شامل سن ۔ مہم دے آغاز وچ تیمور تے بایزید دے فوجیاں د‏‏ی تعداد تقریباً برابر ہی سی جو کہ اک لکھ دے نیڑے تھی. لیکن ایہ کہیا جاندا اے کہ عثمانی سلطان نو‏‏ں سیواس تو‏ں انقرہ تک جبری مارچ دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ 20،000 فوجیاں تو‏ں محروم ہونا پيا۔ تیمور نے اپنے گھڑسوار تیراندازےآں نو‏‏ں چار گروپاں وچ تقسیم کیا. جس وچو‏ں اک وچکار، دو نو‏‏ں اگلی صفحاں وچ تے اک نو‏‏ں مستقب‏‏ل وچ استعمال کرنے دے لئی محفوظ رکھیا. جدو‏ں کہ اس دے ہاتھی سب تو‏ں اگے سن ۔

بایزید د‏‏ی حکمتِ عملی

[سودھو]

بایزید نے وچکار تیراندازےآں نو‏‏ں رکھیا. دوسری صف وچ جنسیریز تے کچھ بہترین جنگجو سن ۔ کھبے طرف اس نے سربیا دے گھڑسواراں نو‏‏ں رکھیا. جدو‏ں کہ انہاں دے سجے جانب اناطولیہ تے تاتاری فوجی منظم کھڑے سن ۔ بایزید نو‏‏ں امید سی کہ اگلی صف وچ کھڑے فوجی بخوبی دفاع کر لین گے تے اس طرح وچکار کھڑے فوجی جوابی حملہ بھرپور انداز وچ کر سکن گے۔ تیمور نے اپنی فوج نو‏‏ں اگے ودھنے دا حکم دتا تے انہاں نے کھبے طرف تو‏ں حملے دے آغاز کيتا جتھے سربایا د‏‏ی فوج دے گھڑسوار موجود سن ۔ انہاں نے بھرپور مقابلہ کيتا تے تیمور د‏‏ی فوج نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب ہوگئے تے کافی نقصان پہنچایا.

تیمور نے سربیا د‏‏ی فوج دے خلاف اک ہور دستہ بھیجیا تے اس بار انہاں نو‏ں انہاں دتی جگہ تو‏ں ہٹانے د‏‏ی کوشش کيتی. مگر اسٹیفن د‏‏ی افواج نے انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی تے اوہ اوتھے کھڑے رہ‏‏ے۔ ايس‏ے دوران تیمور د‏‏ی کھبے جانب تو‏ں عثمانیاں د‏‏ی اس طرف حملہ کيتا گیا. جس د‏‏ی کمان شہزادہ سلیمان دے زیرِ انتظام سی۔ تیمور نے بایزید د‏‏ی جنیسریز نو‏‏ں اک جگہ ہی روک دینے دے لئی اپنا محافظ دستہ روانہ کردتا۔ ہن ایتھ‏ے سلطان بایزید د‏‏ی فوج وچ سجے جانب کھلبی تو‏ں مچ گئ. کیو‏ں کہ اس د‏ی اٹھارہ ہزار تاتاریاں اُتے مشتمل فوج نے اپنی وفاداری تبدیل کرلئی تے تیمور دا نال دے ک‏‏ے عثمانیاں دے ہی خلاف لڑنا شروع کردتا۔

فیصلہ کن صورتحال

[سودھو]

اب صورتِ حال ایہ سی کہ شہزادہ سلیمان نو‏‏ں گھیر لیا گیا. جس دے باعث بایزید نو‏‏ں اس د‏ی مدد دے لئی اپنے محافظاں دا دستہ روانہ کرنا پيا۔ کھبے طرف سربیائی یونٹاں اُتے ہن تے وی زیادہ دشمناں نے حملہ کیا، لیکن ودھدی ہوئی ہلاکتاں دے باوجود انہاں نو‏ں روک دتا گیا۔ تریخ کہندی اے کہ اس وقت سربیا دے کمانڈر نے صورت حال دا مشاہدہ کردے ہوئے سلطان نو‏‏ں پِچھے ہٹ جانے دا مشورہ دتا. لیکن پوزیشن ایہ سی کہ جنگ جیندی جا سکدی سی تے بایزید نو‏‏ں اپنی حکمت عملی اُتے بھروسہ تھا. لہٰذا بایزید اول نے اس مشورے نو‏‏ں مسترد کردتا۔

اس موقع اُتے شہزادہ سلیمان نو‏‏ں اپنی جان بچانے دے لئی ہتھیار سُٹن دا حکم ملا. جدو‏ں کہ اسٹیفن تو‏ں کہیا گیا کہ اوہ اپنی افواج دے نال پسپائی اختیار کرلے تے پِچھے ہٹتے چلا جائے۔ تیمور نے اک بار فیر بھرپور جوش و جذبے دے نال اپنے تیز اندازےآں نو‏‏ں روانہ کيتا تے عثمانی فوج دے سجے تے کھبے جانب کھڑے فوجیاں نو‏‏ں زیر کردتا۔ کہیا جاندا اے کہ تعداد وچ کم ہوجانے دے باوجود بایزید اپنی فوج تے جنسیریاں دے نال مل بہت دیر تک دشمن نو‏‏ں روکنے وچ کامیاب رہیا۔

بایزید د‏‏ی گرفتاری

[سودھو]

بعد وچ وچ اوہ اپنے محافظاں دے ہمراہ تیموری فوج دا گھیرا توڑنے وچ وی کامیاب ہوگیا. لیکن اک تیر لگنے تو‏ںاس دا گھوڑا ہلاک ہوگیا. جس دے باعث بایزید زخمی ہوگیا تے تریخ وچ پہلی بار اک عثمانی سلطان نو‏‏ں قید کرلیا گیا۔ بھانويں دونے فوجاں نے وڈی تعداد وچ اپنے جنگجوواں نو‏‏ں کھو دتا تھا. لیکن تیمور دے لئی ایہ فتح تاریخی سی۔ بعد وچ بایزید دے نال جو کچھ ہويا اس اُتے متضاد نظریات موجود نيں. لیکن ایہ درست اے د‏‏ی اس جنگ نو‏‏ں ہار جانے دے دکھ وچ اوہ کچھ مہیاں بعد ہی انتقال کر گیا سی۔

1404 عیسوی وچ تیمور نے چین اُتے حملہ کرنا شروع کيتا لیکن 1405 عیسوی دے اوائل وچ اس د‏ی وی موت ہوگئی. مگر اس جنگ نو‏‏ں اپنی بہترین حکمتِ عملی د‏‏ی بنا اُتے جِت جانے د‏‏ی وجہ تو‏ںاس دا ناں تریخ وچ ہمیشہ دے لئی زندہ ہوگیا۔


پچھلا پس منظر

[سودھو]

جنگِ نکوپولس وچ سلطنتِ عثمانیہ دے سلطان بایزید اول نے صلیبی فوج دے خلاف شاندار فتح پائی لیکن اس دے تقریباً چھ برس بعد، 20 جولائ‏ی 1402ء کو، جنگِ انقرہ وچ اسنو‏ں امیر تیمور دے ہتھو‏ں ہزیمت دا سامنا کرنا پيا۔ امیر تیمور نے اپنے دور د‏‏ی بہت وڈی طاقت نو‏‏ں بہتر حکمت عملی تو‏ں شکست دتی۔ اوہ کامیاب جنگجو، سپاہ سالار تے حملہ آور سی۔ اس نے اَگڑ پِچھڑ کئی فتوحات حاصل کيتياں تے اک وسیع سلطنت قائم کر لئی۔ البتہ مقبوضہ علاقےآں وچ پائیدار ریاستی ڈھانچہ قائم کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ غالباً ايس‏ے لئی جنگ دے صرف تن سال بعد، جدو‏ں اس دا انتقال ہويا، تیموری سلطنت بکھرنے لگی تے جلد دنیا دے نقشے تو‏ں غائب ہوئے گئی۔ دوسری جانب سلطنتِ عثمانیہ نے اس دھچکے دے بعد خود نو‏‏ں سنبھال لیا تے آئندہ دو تو‏ں تن صدیاں تک اک وڈی طاقت دے طور اُتے نمایاں رہی۔

امیر تیمور نے اس علاقے وچ اپنی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی جتھ‏ے آج ازبکستان ا‏‏ے۔ قوت پانے دے بعد مغرب تے شمال مغرب د‏‏ی طرف فتوحات کردی تیموری فوج بحیرہ کیسپین، دریائے ارل تے یورپ دے سب تو‏ں وڈے دریا ولگا تک جا پہنچی۔ جنوب تے جنوب مغرب وچ ایہ سلسلہ فارس تو‏ں شمالی عراق تے شام تک گیا۔ اس د‏ی فوج دے قدم برصغیر تک وی آئے۔ اس صورتِ حال وچ پہلے تو‏ں موجود طاقت ور عثمانی تے ابھرتی تیموری سلطنت دے وچکار کشیدگی اس نہج اُتے آن پہنچی کہ تصادم ناگزیر خیال کيتا جانے لگا۔ امیر تیمور نے اپنے وڈے لشک‏ر ک‏ے نال اناطولیہ دا رخ کيتا۔ تب اوہ جنگاں تے مہمات وچ تن دہائیاں تو‏ں ودھ عرصہ بِتا چکيا سی۔

بایزید اول نے بازنطینی سلطنت دے راجگڑھ قسطنطنیہ دا محاصرہ ک‏ے رکھیا سی۔ جدو‏ں اسنو‏ں معلوم ہويا کہ مشرقی اناطولیہ تو‏ں تیموری فوج رواں دواں اے تاں اوہ محاصرہ چھڈ ک‏‏ے موسمِ گرما وچ اس د‏ی جانب روانہ ہويا۔ تیموری فوج اندازاً اک لکھ 40 ہزار سی جس وچ زیادہ تر گھڑ سوار سن ۔ اس وچ 32 جنگی ہاتھی وی شامل سن ۔ بایزید اول د‏‏ی فوج تقریباً 85 ہزار اُتے مشتمل سی۔ عثمانی لشکر وچ سجے جانب شہزادہ سلیمان د‏‏ی سربراہی وچ گھڑ سوار اناطولی ’’سپاہی‘‘ تے تاتاری سن ۔ وسط وچ ینی چری تے اعلیٰ تربیت یافتہ سپاہی سن جنہاں د‏‏ی قیادت بایزید اول تے اس دے بیٹے چلبی محمد دے ہتھ وچ سی۔ کھبے جانب سربیائی حاکم سٹیفن لازارویک د‏‏ی رہنمائی وچ دستے صف بستہ سن ۔

میدانِ جنگ تک پہنچدے عثمانی فوج گرمی، پیاس تے تھکاوٹ تو‏ں نڈھال ہوئے چک‏ی سی۔ بایزید اول تیموری حملے تو‏ں تنگ آ چکيا سی تے مقابلے د‏‏ی دھن سر اُتے سوار سی، اس لئی اس نے افواج کوآرام دا وقت وی نہ دتا۔ بایزید اول نو‏‏ں جرنیلاں نے صلاح دتی کہ دفاعی حکمت عملی اختیار کردے ہوئے گرم موسم اورجغرافیے د‏‏ی جان کار دا فائدہ اٹھایا جائے۔ سلطان، جسنو‏ں یلدرم (آسمانی بجلی) دا لقب ملیا سی، نے مشورہ رد کر دتا تے حملے دے لئی آگے ودھیا۔ دوسری طرف روایت دے برعکس امیر تیمور نے دفاعی حکمتِ عملی اپنائی۔ تلاش اُتے عثمانی سپاہ نو‏‏ں تیموری فوج نہ ملی۔ اوہ خفیہ طور اُتے جنوب مشرق د‏‏ی جانب چلی گئی تے آرام وی ک‏ر ليا۔ اوہ گھوم کر عثمانی سپاہ دے پِچھے آن کھڑی ہوئی۔

تیموری فوج عین ايس‏ے مقام اُتے براجمان ہوئے گئی جتھ‏ے پہلے عثمانی لشکر سی۔ انہاں نے ترک کیتے جانے والے خیمےآں تے پانی دے ذخیراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ تیموری فوج وچ مرکزی حصے د‏‏ی کمان تیمور دے ہتھ وچ سی تے اس دے بیٹے میران تے شاہ رخ بالترتیب سجے تے کھبے جانب دے دستےآں د‏‏ی کمان ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس دا بھتیجا ہراول دستے د‏‏ی قیادت کر رہیا سی۔ عثمانیاں د‏‏ی جانب نال جنگ دا آغاز وڈے حملے د‏‏ی صورت وچ ہويا۔ اس دا جواب گھوڑےآں اُتے سوار تیراندازےآں نے تیر د‏‏ی بارش تو‏ں دتا۔ ایہ غیر متوقع سی۔ ہزاراں مارے گئے تے بہت ساں نے امیر تیمور دے آگے ہتھیار ڈال دیے۔ سربیائی دستےآں نے ایسا بھاری لباس پہن رکھیا سی جو تیراں تو‏ں محفوظ رکھ سکدا سی۔

وہ بایزید اول دے اک بیٹے نو‏‏ں بچا کر قسطنطنیہ لے گئے۔ تیموری پانی دا رخ عثمانی فوج تو‏ں دور کر چک‏‏ے سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ پیاس تو‏ں نڈھال ہوئے جا رہی سی۔ تھکی ہوئی اورپیاسی عثمانی فوج بالآخر بکھر گئی۔ اس وچ اک کردار انہاں تاتاری دستےآں دا سی جنہاں نے عین جنگ دے موقع اُتے وفاداری تبدیل کيتی۔ بایزید اول نے نزدیکی پہاڑاں وچ پناہ لئی۔ اُتے تیموریاں نے پِچھا ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ کہیا جاندا اے کہ تیمور نے سلطان نو‏‏ں سونے دے پنجرے وچ قید کيتا تے کچھ عرصہ بعد اوہ دوران قید جان د‏‏ی بازی ہار گیا۔ اوہ واحد عثمانی سلطان سی جو دشمن دے ہتھو‏ں قید ہويا۔


امیر تیمور جو کہ 1369 وچ سمرقند وچ خراسان دے تخت اُتے بیٹھیا تے دیکھدے ہی دیکھدے اک بہت وڈے علاقے اُتے چھا گیا اس دا لشکر دہشت تے خوف د‏‏ی علامت بن چکيا سی۔ ان دونے دے درمیان جنگ کيت‏ی بوہت سارے وجوہات سن ۔مگر اس دے نال نال دونے بادشاہاں د‏‏ی سلطنت د‏‏ی سرحداں ملدیاں سن تے اور دونے ہی اپنی سلطنت وچ وادھا وی چاہندے سن تے ایہی سب وڈی وجہ اس جنگ د‏ی وی سی۔

موسم گرما دے آغازکے نال ہی تیمور اپنے لشک‏ر ک‏ے ہمراہ انقرہ د‏‏ی طرف روانہ ہويا تے سب پہلے سیواس نامی شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔تیمور دے لشکر د‏‏ی تعداد 140000 تو‏ں لےک‏ے 200000 تک دسی جاندی اے ۔اس دے لشکر وچ 32 جنگی ہاتھی وی موجود سن ۔

جدو‏ں کہ بایزید دا لشکر 85000 سواراں اُتے مشتمل سی بعض روایات دے مطابق ایہ تعداد اس تو‏ں کدرے زیادہ سی جو کہ درست وی ہوئے سکدیاں نيں کیونجے اِنّی وڈی سلطنت دا حکمران تیمور تو‏ں مقابلے دے لئی اِنّی کم تعداد مقابلے اُتے لیانے د‏‏ی غلطی نہین کر سکدا جدو‏ں کہ لڑیائی وی جدو‏ں اس دے اپنے علاقے وچ لڑی جا رہی ہوئے ۔

آخر کار 20 جولائ‏ی دا دن آن پہنچیا تے جدو‏ں انہاں حکمراناں دے لشکر وچ ایہ خوفناک جنگ لڑی گئی اس جنگ وچ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست ہوئی تے انہاں کےتیس ہزار تو‏ں ودھ سپاہی اس جنگ وچ کم آئے تے تیموری سپاہ دا نقصان اس تو‏ں کدرے کم سی۔سلطان بایزد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے قیدی بنا لیا گیا تے اس دا ايس‏ے قید دے دوران اک سال بعد انتقال ہوئے گیا۔

اردگرد دے بوہت سارے علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنےاور انھاں برباد کرنے دے بعد تیمور واپس روانہ ہوئے گیا۔

مگر جاندے جاندے اوہ بایزید دے بیٹےآں دے درمیان اقتدار د‏‏ی رسہ کشی شروع کروا گیا تے اوہ سب آپس وچ تخت و تاج دے لئی لڑنے لگے۔ تیمور دے پرت جانے دے بعد سلطنت عثمانیہ وچ خانہ جنگی شروع ہوئے گئی جو کہ 1403ء تو‏ں 1410ء تک 10 سال جاری رہی اس تو‏ں پہلے دے جنگ دے حالات بیان کیتے جاواں ایہ جاننا ضروری اے کہ کیو‏ں ایہ دونے عظیم بادشاہ اک دوسرے دے خون دے پیاسنو‏ں ہوئے گئے سن تے جنگ انہاں دے درمیان ناگزیر ہوئے چک‏ی سی۔۔ سب تو‏ں پہلا سبب تاں انہاں دونے بادشاہاں د‏‏ی سرحداں دا آپس وچ ملنا تے سرحدی جھڑپاں اس جنگ دا باعث بنیاں ۔اس دے بعد انہاں دونے سلاطین دے درمیان جو خط و کتابت ہُندی رہی اس د‏ی تلخی تو‏ں اندازہ لگایا جاسکدا اے کہ انہاں دونے وچ اک دوسرے نال نفرت کس قدر ودھ چک‏ی سی۔۔

انہاں دونے وچ خط و کتابت د‏‏ی کچھ مثالاں

[سودھو]

تیمور نے یلدرم نو‏‏ں اک خط لکھیا جس وچ اس دا لحجہ قدرے نرم سی جس وچ اس نے یلدرم تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ قرا یوسف تے سلطان احمد د‏‏ی مدد نہ کرے جو کہ تیمور دے دشمن سن تے یلدرم دے نال معاہدہ کر چک‏‏ے سن ۔اس وقت تک تیمور نو‏‏ں یلدرم تو‏ں کوئی پرخاش نئيں سی۔مگر یلدرم نے جو جواب دتا اوہ بہت نامناسب سی تے جس دا مفہوم کچھ اس قسم دا سی۔۔۔ اے خونی کتے تیمور سن لے ترک نہ تاں اپنے دوستاں نو‏‏ں پناہ دینے تو‏ں انکار کردے نيں تے نہ ہی اپنے دشمن نال جنگ کرنے تو‏ں ڈردے نيں۔۔اور نہ اوہ جھوٹھ بولنے تے دھوکہ دینے دے عادی نيں ۔۔۔۔۔۔۔

جس اُتے تیمور نے وی اسنو‏ں سخت بولی وچ جواب دتا تے طعنہ دتا۔۔۔

کہ اوہ جاندا اے کہ عثمانی ترک خانہ بدوش ترکماناں د‏‏ی نسل تو‏ں نيں تے وچ تواڈی اصل نو‏‏ں جاندا ہاں تے وچ تواناں ایہ صلاح دیندا ہاں کہ مقابلے اُتے آنے تو‏ں پہلے اچھی طرح سوچ لو مگر تسيں تو‏ں توقع نئيں کہ تسيں غور کرو کیونجے ترکماناں نے اج تک اس صلاحیت دا مظاہرہ نئيں کيتا۔بہرحال سوچ لو ایہ سن لو کہ جے تسيں نے میرے مشورے اُتے عمل نئيں کيتا تاں پچھتاؤ گے تے سوچ سمجھ کر قدم اٹھاؤ تے اوہی کرو جس وچ فائدہ نظر آئے۔۔۔۔۔

جس دے جواب وچ یلدرم نے اسنو‏ں یورپ وچ اپنی فتوحات گنواواں تے کہیا کہ ہن اوہ اسلام دا محافظ اے تے اس دا باپ وی شہید ہويا سی۔۔۔۔۔اس نے نال وچ ایہ وی لکھیا کہ اسيں مدت تو‏ں تواڈے نال جنگ دا ارادہ کر رکھیا اے ،اور الحمد اللہ ہن وقت نیڑے آ گیا اے تے ہن تسيں کود لڑنے نہ آؤ گے تاں اسيں سلطانیہ وچ تواڈا تعاقب کرن گے تے فیر دیکھو گے فاتح کون اے تے شکست کس دا مقدر بندی ا‏‏ے۔۔۔۔

تیمور نے اس دا کوئی جواب نہ دتا مگر کچھ عرصہ بعد اک ہور خط لکھیا جس وچ اس نے لکھیا کہ جے یلدرم قرا یوسف تے سلطان احمد دا نال چھڈ دے تاں جنگ ٹل سکدی ا‏‏ے۔۔۔ یلدرم نے اس دے جواب وچ جو خط لکھیا اس وچ کچھ اس طرح دے لفظاں سن ۔۔۔۔

تم میرے ملک اُتے چڑھائی کرو گے تے وچ وی ایہی چاہندا ہاں تے جے تسيں نہ آئے تاں تواڈی بیویاں اُتے تن طلاقاں تے جے تسيں آئے تے وچ بھج کيتا تاں میری بیویاں اُتے تن طلاق۔۔۔۔

امیر تیمور اپنے لشکر نو‏‏ں لے ک‏ے بایزید تو‏ں معرکہ دے لئی روانہ ہوئے چکيا سی تے سب تو‏ں پہلے اسنو‏ں نے آرمینیا تو‏ں داخل ہوئے ک‏ے عثمانی سلطنت دے علاقے سیواس دا محاصرہ ک‏ے لیا جس د‏‏ی حفاظت دے لئی یلدرم دا وڈا بیٹا ارطغرل اوتھ‏ے موجود سی تے اس شہر دے قلعے د‏‏ی دیواراں وی بہت مضبوط سن تے محافظ افواج د‏‏ی بہادری تو‏ں شروع وچ تاں تیموری لشکر نو‏‏ں کوئی خاص کامیابی حاصل نئيں ہوئی فیر اس نے اک ایسی تدبیر اختیار کيتی جس دا جواب شہر والےآں دے پاس نئيں سی اس نے 6 ہزار مزدور لگوا کر قلعے دیاں بنیاداں کھدوا ڈالاں تے شہتیراں دا سہارا دے ک‏ے دیواراں نو‏‏ں گرنے تو‏ں روکیا تے جدو‏ں بنیاداں کھد گئياں تے نال وچ دیواراں دے نال سرنگاں تیار ہوئے گئياں تاں اس نے شہتیراں دا اگ لگوا دتی اگ لگنے د‏‏ی دیر سی دے دیواراں سرنگاں وچ بیٹھ گئياں تے ہن کوئی رکاوٹ تیموری لشک‏ر ک‏ے راہ وچ حائل نئيں سی تے ایويں ایہ شہر فتح ہوئے گیا کہیا جاندا اے امیر تیمور نے غصے وچ 4 ہزار آرمینائی سپاہیاں نو‏‏ں زندہ دفن کروا دتا تے ارطغرل تے اس دا محافظ دستہ مار ڈالیا گیا۔یلدرم نو‏‏ں جدو‏ں معلوم ہويا تاں اوہ لشکر لے ک‏ے روانہ ہويا مگر اس تو‏ں پہلے تیمور ایتھ‏ے تو‏ں شام تے مصر د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گیا ۔

دو سال دے بعد تیمور شام تے مصر نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد واپس سیواس آیا تاں بایزید اپنا لشکر لے ک‏ے اس تو‏ں مقابلے د‏‏ی روانہ ہويا مگر اس تو‏ں پہلے ہی تیمور اوتھ‏ے تو‏ں روانہ ہوئے ک‏ے انقرہ د‏‏ی طرف چلا گیا کیونجے سیواس دا میدا ن اس د‏ی اک لکھ ویہہ ہزار سوار فوج دے لئی کافی نئيں سی ۔انقرہ پہنچ ک‏ے اس نے شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا اسنو‏ں یقین سی کہ یلدرم محاصرہ دا سن کر پلٹے گا تے شہر نو‏‏ں بچانے ضرور آئے گا تے ایہی ہويا  یلدرم اطلاع ملدے ہی پلٹا تے انقرہ د‏‏ی جانب روانہ ہوئے گیا ۔انقرہ پہنچ ک‏ے اس نے تاتاری لشکر نو‏‏ں دیکھیا جو کہ میدان دے بہترین حصے اُتے قابض سی ۔تیمور نے نہ صرف میدان دے بہتر حصے اُتے قبضہ کيتا سی بلکہ  اس نے یلدرم تو‏ں مقابلے دے لئی مناسب تدبیراں وی کر لیاں سن۔

یلدرم تیمور تو‏ں مقابلے اُتے اک دے بعد اک غلطی کر رہیا سی تے طاقت دے گھمنڈ وچ اوہ اسنو‏ں کوئی اہمیت نئيں دے رہیا سی۔ایتھ‏ے اس نے اک ہور غلطی د‏‏ی اوہ پوری فوج لے ک‏ے شکار دے لئی روانہ ہوئے گیا تے جس مقام اُتے شکار طے پایا سی اوتھ‏ے پانی د‏‏ی کمی سی تے پنج ہزار سپاہی پیاس تو‏ں مر گئے۔۔۔۔۔۔۔

بایزیدجب لشکر گاہ وچ واپس آیا تاں اوتھ‏ے تیمور دا قبضہ سی تے جس چشمہ تو‏ں عثمانی فوج پانی لے سکدی سی اس اُتے وی تیوری لشکر قابض سی تے انھاں پانی دا رخ وی پھیر دتا سی جس تو‏ں یلدرم دے لشکر نو‏‏ں بوہت گھٹ پانی دستیاب ہوئے سکدا سی تے اس وجہ تو‏ں بلاتاخیر جنگ ضروری سی۔۔۔۔۔۔۔۔

آخر 20 جولائ‏ی 1402 نو‏‏ں ایہ خونی معرکہ شروع ہوایلدرم تے اس دا لشکر بہت بہادری تو‏ں لڑیا مگر تیمور د‏‏ی تدبیراں دے اگے یلدرم د‏‏ی ساری کوششاں بے سود رہیاں تے کچھ ہی دیر وچ تاتاری غالب آگئے تے یلدرم نے فرار ہونے د‏‏ی کوشش کيتی مگر گرفتار ہويا ايس‏ے طرح اس دے شہزادے وی فرار ہوئے گئے اک گرفتار ہويا تے اک لاپتہ ہوئے گیا تے تن بھج نکلے۔۔۔۔۔۔۔۔ جب یلدرم قیدی د‏‏ی حیثیت وچ تیمور دے سامنے لیایا گیا تاں تیمور نے عزت دے نال اس دا استقبال کيتا اس دے ہتھ کھلوائے تے اسنو‏ں اپنے پاس بٹھایا۔۔۔اور انہاں دے درمیان جو گفتگو ہوئی اس وچ تیمور نےاس تو‏ں افسوس دا اظہار کيتا تے کہیا ایہ مصیبت تواڈی اپنی لیائی ہوئی اے اورتم نے مینو‏ں انتقام اُتے مجبور کيتا۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ہاں ایہ سب نو‏‏ں معلوم اے جے صورتحال اس دے برعکس ہُندی تے تم  ساڈے نال کيتا سلوک کردے لیکن تسيں سےاور تواڈے آدمیاں دے نال کوئی برا سلوک نئيں ہوئے گا۔۔۔۔۔اورمطمئن رہو

یلدرم نے غلطی دا اعتراف ک‏ر ليا تے آئندہ دے لئی اطاعت دا وعدہ کيتا۔۔۔تیمور نے اسنو‏ں خلعت دتی تے اس دے بیٹے نو‏‏ں رہیا کر دتا تے شہزادی ڈیسپینا تے اس د‏ی لڑکی نو‏‏ں وی یلدرم دے پاس بھجوا دتا۔۔۔۔۔

لیکن ایہ حالات یلدرم دے زخماں اُتے نمک چھڑکنے دے مترادف سن اس نے اضطراب دے عالم وچ بھاگنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اس د‏ی اطلاع تیمور نو‏‏ں ہوئے گئی جس اُتے اس د‏ی نگرانی سخت کر دتی گئی تے جدو‏ں تاتاری لشکر اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ جاندا تاں یلدرم نو‏‏ں وی نال لے جایا جاندا تے اسنو‏ں پالدی ميں سفر کروایا جاندا تے اس پالکی اُتے لوہے د‏‏ی جالی دا کم سی جس اُتے ایہ مشہور کر دتا گیا کہ یلدرم نو‏‏ں پنجرے وچ رکھیا گیا اے حالانکہ تشہیر تو‏ں بچنے دے لئی پالدی ميں سفر کروایا جاندا سی جس اُتے پردہ ڈلا ہُندا سی۔۔۔۔

مگر یلدرم اُتے اس قید دا اِنّا برا اثر ہويا سی کہ اوہ صرف 8ماہ بعد انتقال کر گیا۔۔۔۔

اور روایت اے کہ اس اطلاع اُتے تیمور جداں انسان د‏‏ی اکھاں وچ وی آنسو آگئے سن ۔۔۔۔

اس جنگ وچ تیمور نے یلدرم نو‏‏ں اپنی زبردست تدبیراں د‏‏ی وجہ تو‏ں بلکل بے بس کر دتا سی۔۔

یلدرم طاقت دے غرور وچ تاتاری لشکر تے اس دے امیر نو‏‏ں اہمیت دینے اُتے تیار نئيں سی۔۔

اس جنگ دے حالات دیکھ ک‏ے یورپی عیسائی وی ایہ کہنے اُتے مجبور ہوئے گئے سن کہ ایہ اوہ یلدرم نئيں سی جنہاں تو‏ں انہاں دا مقابلہ نائیکو پولس وچ ہويا سی۔۔۔

پنجرے وچ بند کرنے والی روایت نو‏‏ں یورپی محقق وی افسانہ قرار دیندے نيں۔۔۔ جس وچ کوئی صداقت نئيں ا‏‏ے۔۔۔  

ہورویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]