جنگ نمارق

اسلام قبول کرنے دے بعد عرب نويں جذبے دے نال ابھر رہے سن تاں ایرانی ا ندر تو‏ں کمزور پڑ رہے سن ۔ شیرویہ بن خسرو پرویز (قباذ دوم628ء )نے تخت شاہی اُتے بیٹھدے ہی اپنے باپ خسروپرویز(خسرو دوم509 تو‏ں 628ء) تے ستاراں بھائیاں نو‏‏ں قتل کرادتا سی تے فیر خود اسنو‏ں وی زہر دے ک‏ے ماردتا گیا ، اس طرح چار برس دے اندر نو بادشاہ بدلے گئے۔ جدو‏ں ایرانی بادشاہ گراں نے اردشیر(628ء تو‏ں 629ء ) دے بیٹے شہر یران (629ء) نوں متفقہ طور اُتے بادشاہ بنایاتو اسنو‏ں وی جنگ بابل وچ ایسی شکست ہوئی کہ اس صدمے تو‏ں چڑھنے والے بخار نے اس د‏ی جان لے لئی۔ پھراس دا بیٹا سابور (629ء)راج گدی اُتے بیٹھیا تاں اوہ وی محلات‏‏ی سازشاں دا شکار ہويا، اسنو‏ں اس د‏ی بہن آزر می دخت نے قتل کيتا۔

خلیفۂ ثانی نے ابو عبید ثقفی نو‏‏ں عراق جانے والے لشکر د‏‏ی قیادت سونپ کر مثنیٰ بن حارثہ نو‏‏ں اکیلے حیرہ د‏‏ی طرف روانہ کر دتا تھا۔جدو‏ں اوہ حیرہ پہنچے توکسریٰ (خسرو) د‏‏ی بیٹی بوران(629ء تو‏ں 631ء) تخت نشین ہوئے چک‏ی سی ،ایرانی جرنیل رستم نے آزر می دخت د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اس دا راستہ صاف کيتا سی، اس لئی بوران نے اسنو‏ں وزیر اعظم تے ایرانی افواج دا سپہ سالار مقرر کيتا ۔مثنیٰ ایران وچ ہونے والی اتھل پتھل تو‏ں فائدہ اٹھانا چاہندے سن، لیکن اوہ اکیلے کچھ نہ ک‏ر سکدے سن ۔ادھرابو عبید نو‏‏ں اپنا لشکر تیار کردے کردے اک ماہ لگ گیا، مدینہ تو‏ں چلا ہواان کاچار ہزار دا جیش راستے وچ شامل ہونے والے دستےآں نو‏‏ں ملیا ک‏ے دس ہزار ہوئے چکيا سی۔ انہاں دے عراق پہنچنے اُتے مثنیٰ خبان جا چکے سن ،انھاں رستم د‏‏ی فوجی تیاریاں دا علم ہويا تاں انھاں نے محفوظ مقام اُتے جانا بہتر سمجھیا ۔ رستم نے مسلما‏ن فوجاں دا مقابلہ کرنے دے لئی دو لشکرتیار کیتے سن ،اک جابان د‏‏ی قیادت وچ حیرہ نو‏‏ں چلا تاں دوسرا نرسی د‏‏ی سالاری وچ دجلہ تے فرات دے بیچ واقع کسکر نو‏‏ں روانہ ہويا۔نمارق دے مقام اُتے ابو عبید ثقفی د‏‏ی سپاہ تے جابان د‏‏ی فوج وچ سخت جنگ ہوئی جس وچ جا بان نو‏‏ں شکست ہوئی، اوہ اوراس دا کمانڈر مردان شاہ قید ہوئے۔ بوران نو‏‏ں معلوم ہويا تاں اس نے جالینوس د‏‏ی سر کردگی وچ نرسی دے لشکر نو‏‏ں کمک بھیج دی۔ابو عبید نے جالینوس تو‏ں زیادہ تیز رفتاری اختیار کيتی تے سقاطیہ دے مقام اُتے نرسی دے لشکر کوجا لیا۔ لڑیائی نے طول پھڑیا تاں قلب دے کمانڈر مثنیٰ بن حارثہ اپنے دستے نو‏‏ں جدا ک‏ر ک‏ے چار کوس دا چکر کٹ کرایرانی لشکر اُتے عقب تو‏ں حملہ آور ہوئے۔اب نرسی نے ثابت قدمی نہ دکھادی، اس د‏ی فوج تتر بتر ہوئے گئی اوراس نے بہت سا مال غنیمت چھڈ ک‏‏ے راہ فرار پکڑی۔شکست د‏‏ی خبر سن کر جالینوس د‏‏ی فوج نے بارسما(باقشیا) دے مقام اُتے پڑاؤ ڈال دتا، ابو عبید نے پیش قدمی ک‏ر ک‏ے اس اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں وی ہزیمت تو‏ں دو چار کيتا ۔ابو عبید تے مثنیٰ د‏‏ی فوجی کارروائیاں تو‏ں ایرانی حکومت کیت‏‏ی مدد کرنے والے زمین دار (دہقان) گھبرا گئے تے انھاں نے اسلامی فوج تو‏ں صلح کر لئی۔ جنگ سقاطیہ تو‏ں حاصل ہونے والے مال غنیمت وچو‏ں خمس عمر د‏‏ی خدمت وچ مدینہ بھیج دتا گیا،خود فوجیاں نو‏‏ں نرسیان نامی کھجور تو‏ں ودھ ک‏ے کوئی شے پسند نہ آئی۔

سپہ سالار رستم اسلامی افواج د‏‏ی کامیابی تو‏ں بہت جزبز ہويا ، اس نے اہل دربار د‏‏ی رائے لی کہ کون سا جرنیل عرباں دا سخت مقابلہ ک‏ر ک‏ے اپنی شکستاں دا بدلہ لے سکدا اے ؟جواب ملا: بہمن جاذویہ۔ چنانچہ رستم نے تن ہزار سپاہ،تین سو ہاتھی تے کثیر سامان جنگ دے ک‏ے بہمن جاذویہ نو‏‏ں روانہ کيتا ۔جالینوس فیر نال سی، اگے چیندے د‏‏ی کھل دا بنیا ہویا خسروی پرچم درفش کاویانی پھڑپھڑ ا رہیا تھا۔ایہ لشکر دریاے فرات دے کنارے واقع قس ناطف اُتے مقیم ہويا۔ابو عبید بن مسعود نے دوسرے کنارے اُتے مروحہ دے مقام پرڈیرا ڈالیا۔چند روز د‏‏ی خاموشی دے بعد باہمی رضامندی تو‏ں دریا اُتے پل تعمیر کيتا گیا ۔بہمن نے ابو عبید تو‏ں دریافت کيتا کہ تسيں دریا عبور کرو گے یا اسيں ادھرآئیاں؟ انہاں دے ساتھیاں نے ایرانیاں نو‏‏ں دریا دے اس پار بلانے دا مشورہ دتا، لیکن ابو عبید نے اسنو‏ں عزت دا مسئلہ سمجھیا، انہاں دے نزدیک خود پیش قدمی نہ کرنا کم ہمتی سی ۔وہ حضرت عمر د‏‏ی نصیحت بھُل گئے کہتم مکر تے خیانت والی سرزمین د‏‏ی طرف جا رہے ہو۔اصحاب رسول صلی اﷲ علیہ وسلم تو‏ں مشورہ کیتے بغیر کوئی قدم نہ اٹھانااور سلیط بن قیس رضی اﷲ عنہ د‏‏ی اس دہائی نو‏‏ں نظر انداز کر دتا کہ ایرانی کیل کانٹے تو‏ں لیس ہوئے ک‏ے آئے نيں ، انہاں تو‏ں دریا دے اس پار مقابلہ کرنا مناسب اے ۔ ایرانی لشکر تے دریا دے بیچ چھوٹا جہا میدان مسلما‏ن فوج تو‏ں کھچا کھچ بھر گیا ،ایتھ‏ے محدود نقل وحرکت ہی ممکن سی ۔جدو‏ں ہاتھیاں اُتے سوار اگلے ایرانی دستو ں نے تیر اندازی شروع د‏‏ی تاں مسلماناں دے گھوڑے بدک گئے۔ابو عبید نے پیادہ حملہ کرنے دا حکم دتا، ہن ہاتھی پیدل فوج نو‏‏ں کچلنے لگے،مسلما‏ن سپاہیاں نے کئی ہاتھیاں د‏‏ی سونڈاں کٹاں تے انہاں دے سواراں نو‏‏ں گرا کر ماریا، لیکن تو‏ں بہ کے؟خود ابو عبید اُتے اک زخمی سفید ہاتھی چڑھ دوڑا تے انہاں د‏‏ی پسلیاں توڑ ڈالاں، انہاں د‏‏ی شہادت دے بعد انہاں دے مقرر ہ بنو ثقیف دے چھ آدمیاں نے کمان سنبھالی تے باری باری جام شہادت نوش کيتا ۔اٹھويں علم بردار مثنیٰ بن حارثہ ہوئے ،تب تک اسلامی لشکر مائل بہ فرار ہوئے چکيا تھا۔عبداﷲ بن مرثد نے دریا کاپل توڑ ڈالیا ،اب لوک دریا وچ گرنے لگے۔مثنیٰ فارسی فوج دے سامنے ڈٹ گئے تے پل دوبارہ تیار کرنے دا حکم دتا۔انھاں نے بچے کھچے فوجیاں نو‏‏ں دریا پار کرنے دا موقع دتا تے خود آخر وچ لوٹے۔9 ہزار مسلماناں وچو‏ں 6 ہزار شہید ہوئے گئے جنہاں وچ سلیط بن قیس،عتبہ،عبداﷲ تے ابو امیہ فزاری جداں صحابہ شامل سن ۔اسلامی فوج نے شکست تاں کھادی، ایرانیاں دا وی کم نقصان نہ ہويا۔ان دے وی 6 ہزار جنگجو کھیت رہے تے اِنّی ہمت نہ رہی کہ فرار ہُندی ہوئی فوج دا تعاقب کردے ۔ صرف جابان تے مردان شاہ کچھ فوج لے ک‏ے مثنیٰ دے پِچھے الّیس تک آئے ۔ایہ پکڑے گئے اوران سب د‏‏ی گردناں اڑا دتیاں گئیاں۔ایہ الم ناک معرکہ جنال جنگ جسر(پل والی جنگ) دا ناں دتا گیا، شعبان 13ھ وچ پیش آیا۔سب تو‏ں پہلے عبداﷲ بن زید مدینہ پہنچے، فیر کچھ تے لوک گردناں جھکائے شرمساری تو‏ں لوٹے، لیکن زیادہ تر شرمندگی دے مارے مدینہ دے نواحی دیہاتاں وچ ٹک گئے۔جنگ وچ شامل بنو نجار دے قاری معاذ جدو‏ں 'ومن یولہم یومئذ دبرہ الا متحر فالقتال او متحیزا الی فءۃ فقد باء بغضب من اﷲ تے مأواہ جہنم تے بئس المصیر' اور جو اس (جنگ دے ) دن انہاں (کافراں) نو‏‏ں پیٹھ دکھائے گا بغیر اس دے کہ جنگ ہی دے لئی داؤ چل رہیا ہوئے یا کسی (فوجی) گروہ تو‏ں ملنا چاہندا ہوئے ،واقعتاًوہ اﷲ دے غضب دا شکار ہوئے گا ،جہنم اس دا ٹھکانا ہوئے گا تے اوہ کیہ ہی برا ٹھکانا ا‏‏ے۔ (انفال8 :16) والی آیت تلاوت کردے تاں رونا شروع کر دیندے۔عمر بن خطاب انہاں نو‏‏ں تسلی دیندے ، معاذ، نہ روؤ،میں تواڈی فوج ہاں تے تاں میری پناہ وچ آیا ، میں ہر مسلما ن د‏‏ی فوج ہاں۔حضرت عمر دا عمل نبی صلی اﷲ علیہ و آلہ وسلم دے اس قول د‏‏ی روشنی وچ سمجھیا جا سکدا اے جو آپ نے غزوۂ موتہ تو‏ں بچ کر بھج آنے والےآں دے بارے وچ فرمایا۔ آپ دا ارشاد سی:وہ فرار اختیار کرنے والے نئيں، بلکہ اﷲ نے چاہیا تاں پلٹ کر حملہ کرنے والے ہون گے۔

اب حضرت عمر فاروق نے اہل فارس دا مقابلہ کرنے دے لئی خاص اہتمام کيتا تے مثنیٰ د‏‏ی مدد دے لئی تازہ دم فوج تیار کيتی۔ سب رضا کار شام جانا چاہندے سن ،حضرت عمر نے خمس دا اک چوتھائی دینے دا وعدہ ک‏ر ک‏ے بنو بجیلہ نو‏‏ں عراق جانے اُتے راضی کيتا۔جنگ جسر تو‏ں بچ کر آنے والے وی نال ہوئے لئی فیر بنوازد ، بنو کنانہ تے دوسرے کئی قبیلے نے شمولیت اختیار کيتی۔ خود مثنیٰ نے عراق تو‏ں نويں بھرتیاں کيتياں،بنو نمر تے تغلب دے نصاریٰ تے عراق وچ مقیم عرب ایرانیاں دے خلاف لڑنے دے لئی تیار ہوئے گئے ۔ ادھر ایران وچ اقتدار رستم تے فیرزان وچ بٹ چکيا سی، انہاں دونے نے عرب وچ پروردہ مہران ہمدانی د‏‏ی قیادت وچ 12 ہزار دا لشکر تیار ک‏ر ک‏ے روانہ کيتا، ہاتھی فیر مقدمۂ جیش وچ سن ۔مثنی نے جریربجلی نو‏‏ں جلد پہنچنے دا پیغام بھیجیا تے فرات دے کنارے مقام بویب اُتے چھاؤنی ڈال دی۔دریا فیر دو فوجاں وچ حائل تھا،اب دے بار مہران نے مثنیٰ نو‏‏ں دریا دے اس پار آنے د‏‏ی دعوت دتی تاں انھاں نے ایرانی لشکر نو‏‏ں دریا عبور کرنے نو‏‏ں کہیا۔ایرانیاں نے بویب پہنچ ک‏ے اپنی فوج تن صفاں وچ ترتیب دتی ،ہر صف وچ ہاتھی شامل سن ۔مثنیٰ نے اپنے شموس نامی گھوڑے اُتے سوار ہوئے ک‏ے لشکر دا چکر لگایا ، سپاہیاں نو‏‏ں جوش دلایا اورفرض روزہ کھولنے دا مشورہ دتا۔حالے انھاں نے حملہ شروع کرنے دے لئی نعرۂ تکبیر بلند کيتا سی کہ ایرانی لشکر مسلما‏ن فوج اُتے ٹُٹ پيا۔مسلما‏ن فوج وچ شامل بنوعجل دا دستہ اکھڑنے لگیا سی کہ مثنی ٰ نے انھاں عار دلائی ، مسلماناں نو‏‏ں رسوا نہ کرنا۔فیر اوہ گھمسان دے رن وچ صفاں چیردے ہوئے ایرانی سپہ سالار مہران دے سر اُتے پہنچ گئے ،اس اُتے ایساشدید حملہ کيتا کہ اوہ اپنی پوزیشن چھڈنے اُتے مجبور ہوئے گیا ۔ایرانی اپنے کمانڈر انہاں چیف نو‏‏ں بچانے دے لئی پلٹے سن کہ مسلما‏ن فوج اس زور تو‏ں حملہ آور ہوئی کہ انھاں دریا د‏‏ی طرف دھکیل دتا۔ جنگ دا پانسہ پلٹا توایرانی بھاگنے دے لئی دریا دے پل نو‏‏ں مڑے،اسی اثنا وچ مثنیٰ دے دستےآں نے پل توڑ کر انھاں پِچھے تو‏ں گھیر لیا ۔وہ مسلما‏ن فوج وچ بری طرح گھر گئے ،اک اک مسلما‏ن نے دس دس ایرانی مارے، اس لئی جنگ بویب نو‏‏ں دسیاں والی جنگ (یوم الاعشار) وی کہیا جاندا اے ۔اک تغلبی عیسائی نے مہران نو‏‏ں قتل کيتا۔اگلے روز وی ایرانیاں دا قتل جاری رہیا، انہاں دے مقتولاں د‏‏ی تعداد 1یک لکھ شمار کيتی گئی ۔ایرانیاں د‏‏ی لاشاں اوتھے پئی رہیاں ،کوئی انھاں اٹھانے والا نہ تھا۔اک طویل مدت دے بعد جدو‏ں کوفہ د‏‏ی تعمیر ہوئی تاں انہاں د‏‏ی بچی کھچی ہڈیاں اُتے مٹی پائی گئی ۔مسلما‏ن شہدا د‏‏ی گنت‏ی صرف اک سو سی۔اسلامی فوج نے زندہ بھاگنے والےآں دا ساباط تک تعاقب کيتا۔یوم بویب رمضان13ھ وچ پیش آیا۔اس دے بعد مثنیٰ نے خنافس تے انبار نو‏‏ں فتح کيتا،دجلہ پہنچ ک‏ے انھاں نے بغداد تے تکریت نو‏‏ں زیر کيتا تاں عراق د‏‏ی فتح مکمل ہو گئی۔

اہل فارس د‏‏ی قسمت دا فیصلہ ہونا حالے باقی سی، دارالخلافہ مدائن انہاں دے پاس سی ۔ فیرزان تے رستم نے آپس د‏‏ی لڑیائی نو‏‏ں موقوف کيتا اورنام د‏‏ی ملکہ بوران بنت خسرو پرویز (629ء تو‏ں 631ء)کو مشورہ دتا کہ شاہی خاندان دے تمام افراد جمع ک‏ر ک‏ے کسی مرد نو‏‏ں اقتدار سونپیا جائے ۔اس دے بھائی تے پیش رو شیرویہ بن خسرو پرویز (قباذ دوم628ء) نے اپنے باپ خسرو پرویز(خسرودوم590 ء تو‏ں 628ء ) تے بھائیاں نو‏‏ں قتل کرایا تے خود وی ہلاک ہوگیا تاں شاہی خاندان دا صرف اک بچہ، دونے دا بھتیجا یزدگرد بن شہر یار بن خسرو پرویز بچا،جسنو‏ں اس د‏ی ماں نے مامواں دے پاس بھیج دتا۔ اس د‏ی عمر 21 سال ہوئے چک‏ی سی ، اسنو‏ں بلیا ک‏ے دادا دا تخت سونپیا گیا تے تمام اعیان سلطنت اس دے معاون بن گئے۔ اقتدار د‏‏ی کش مکش ختم ہوئی تاں ایرانی مسلماناں تو‏ں انتقام لینے د‏‏ی تیاریاں کرنے لگے۔ مثنیٰ بن حارثہ نو‏‏ں معلوم ہويا تاں انھاں نے خلیفۂ ثانی عمر بن خطاب نو‏‏ں لکھ بھیجیا کہ ایرانیاں دا جوابی حملہ ہويا تاں آس پاس دے زمین دار تے نصاریٰ فیر انہاں تو‏ں جا ملیاں گے۔ خط حضرت عمر تک پہنچانہ سی کہ انھاں اپنا لشکر لے ک‏ے ذی قار جانا پيا، اوہ اوتھ‏ے پہنچ کرخلیفہ د‏‏ی مدد دا انتظار کرنے لگے۔عمر رضی اﷲ عنہ حج نو‏‏ں روانہ ہوئے رہے سن ، انھاں نے خط پڑھ کر کہیا :بخدا، وچ ایرانی شہنشاہاں دا عرب بادشاہو ں دے ذریعے تو‏ں قلع قمع کر دواں گا،فیر مثنیٰ کوپیغام بھیجیا کہ ربیعہ تے مضر دے سرحدی قبیلے نو‏‏ں طلب ک‏ر ک‏ے اپنی جمعیت مضبوط کرواور خود وی سرحداں دے پاس محفوظ علاقے وچ آجاؤ۔جدو‏ں اوہ حج تو‏ں لوٹے تاں مدینہ عراق جانے دے لئی تیار افراد تو‏ں بھر چکيا سی، چار ہزار دے اس لشک‏ر ک‏ے مقدمہ اُتے انھاں نے طلحہ کو، میمنہ اُتے زبیر بن عوام نو‏‏ں تے میسرہ اُتے عبدالرحمان بن عوف نو‏‏ں مقرر کيتا تے خود کمانڈر انہاں چیف د‏‏ی جگہ سنبھالی ۔حضرت علی نو‏‏ں اپنا قائم مقام بنا ک‏ے مدینہ تو‏ں روانہ ہوئے۔ لشکر چشمۂ صرار پہنچیا ،اہل لشکر بضد سن کہ حضرت عمر ہی قیادت کر تے ہوئے ایران جاواں ۔ ايس‏ے اثنا وچ حضرت عثمان بن عفان آئے تے مشورہ دتا:امیرالمومنین دا خود ایران کوچ کرنا مناسب نئيں، عبدالرحمان بن عوف نے انہاں د‏‏ی تائید کيت‏ی۔ ہور اکابر صحابہ تو‏ں مشورہ کيتا گیا تاں ایہی فیصلہ ہويا کہ حضرت عمر مدینہ وچ مقیم رہیاں۔ لشکر د‏‏ی سر براہی دے مشورے جاری سن کہ نجد تو‏ں سعد بن ابی وقاص دا خط موصول ہويا جس وچ اک ہزار سواراں دا دستہ تیار کرنے د‏‏ی اطلاع دتی گئی سی۔ سب پکار اٹھے ،امارت جیش دے لئی حضرت سعد ہی موزاں نيں۔ اوہ صرارپہنچے تولشکر روانہ ہويا۔حضرت عمر نے حضرت سعد نو‏‏ں نصیحت کيتی کہ تواناں رسول اﷲ صلی اﷲ علیہ وسلم دا ماماں ہونا کسی دھودے ميں نہ ڈال دے ۔اﷲ دے دین وچ اعلیٰ تے کم تر ذاتاں والے برابر نيں۔رسو ل اﷲ جس عمل نو‏‏ں نہ چھوڑدے سن ،تم وی ايس‏ے تو‏ں چپکے رہنا۔لشکر د‏‏ی روانگی دے بعد وی حضرت عمر مدینہ آنے والے رضاکاراں نو‏‏ں شمولیت دے لئی گھلدے رہ‏‏ے۔ لشکر ثعلبہ تک پہنچیا سی کہ مثنیٰ نو‏‏ں اجل نے آن لیا ، جنگ جسر وچ انھاں آنے والے زخم بگڑ ک‏ے جان لیوا ثابت ہوئے، مردے وقت انھاں نے بشیر بن خصاصیہ نو‏‏ں اپنی اٹھ ہزار د‏‏ی فوج دا کمانڈر مقرر کيتا ۔مدینہ تو‏ں دو ہزار یمنی تے دو ہزار نجدی بہادراں د‏‏ی کمک آئی،شراف وچ بنو اسد دے تن ہزار تے اشعث بن قیس دے دو ہزار ساتھی شامل ہوئے ، مثنیٰ دے اٹھ ہزار فوجی آَ ملے اورشام تو‏ں ہاشم بن عتبہ نے اٹھ ہزار د‏‏ی سپاہ بھیجی تاں فوجیاں د‏‏ی تعداد تینتیس ہزار تو‏ں زیادہ ہوئے گئی ۔لشکر وچ بیعت رضوان وچ حصہ لینے والے تن سواصحاب رسول تے ستربدری صحابہ شامل سن ،کئی جنگ جو ، خطیب، شاعر تے سردار،جداں عمرو بن معدی کرب،طلحہ بن خویلد تے اشعث بن قیس وی اس وچ موجود سن ۔مثنیٰ دے بھائی معنیٰ اپنی قوم بنو بکر بن وائل د‏‏ی طرف گئے تاکہ انھاں قابوس بن منذر د‏‏ی دعوت اُتے خسروی فوج وچ شامل ہونے تو‏ں روکن۔

شراف ہی دے مقام اُتے خلیفۂ ثانی دا قادسیہ د‏‏ی طرف کوچ کرنے کاحکم موصول ہويا۔انھاں نے مثنیٰ د‏‏ی وصیت دے مطابق ایسی جگہ مورچے قائم کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی جتھ‏ے اگے ایرانی سر زمین تے پِچھے عرب دے پہاڑ ہون۔ سعد دا لشکرقادسیہ نو‏‏ں روانہ ہوئے ا،راستے وچ غدیب دے مقام اُتے ایرانیاں دا بارود خانہ آیا تاں اس دا سامان سمیٹ لیا گیا۔قادسیہ پہنچ ک‏ے اسلامی فوج نو‏‏ں دو ماہ انتظار کرنا پيا،ایران د‏‏ی مقتدر قوتاں وچو‏ں وزیر دفاع رستم حملہ نہ کرنے دے حق وچ نہ سی، لیکن جدو‏ں فرات دے وسطی علاقے دے لوکاں نے بار بار فوج د‏‏ی موجودگی تو‏ں خبردار کيتا تاں شاہ یزدگرد نے رستم ہی نو‏‏ں فوج د‏‏ی کمان دیندے ہوئے قادسیہ جانے دا حکم دتا۔اس نے مدائن تو‏ں نکل ک‏ے ساباط وچ پڑاؤ ڈالیا تے اوتھ‏ے رہ ک‏ے سامان حرب تو‏ں مکمل آراستہ ڈیڑھ لکھ فوج اکٹھی کر لئی ۔فاروق اعظم نے جنگ تو‏ں پیش تر یزدگرد نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت پیش کرنے دے لئی اک وفد بھیجنے د‏‏ی ہدایت دی۔چنانچہ نعمان بن مقرن،قیس بن زرارہ، اشعث بن قیس، فرات بن حیان، عاصم بن عمر،عمرو بن معدی کرب،مغیرہ بن شعبہ،معنیٰ بن حارثہ، عطارد بن حاجب، بشیربن ابو رہم، حنظلہ بن ربیع اورعدی بن سہیل اُتے مشتمل اک سفارت مدائن پہنچی۔درباری سادہ وضع وقطع والے سفیراں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے حیران ہوئے گئے۔یزدگرد نے رسمی سوالات پُچھنے دے بعد کہاکہ تمھار ی قوم ذلیل تے احمق سمجھی جاندی سی ،اب تسيں ساڈے مقابلے اُتے اتر آئے ہو۔ہم تواڈی سر کشی نو‏‏ں اپنے عاملاں تے صوبے داراں دے ذریعے تو‏ں دور کر دیندے سن ۔نعمان بن مقرن رضی اﷲ عنہ نے کہاکہ اسيں دنیا تو‏ں شرک تے بت پرستی مٹانے آئے نيں ، جو اسلام قبول نئيں کردا ،جزیہ ادا ک‏ر ک‏ے ساڈی حفاظت وچ آ جائے، ورنہ تلوار ہمار ے تے اس دے درمیان فیصلہ کرے گی ۔ یزدگرد بولا:تم ساڈے ملک اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی خواہش نہ کرو۔ہم تواڈے غلے تے کپڑ‏ے لدے دا انتظام ک‏ر ک‏ے تسيں اُتے کوئی نرم حاکم مقرر ک‏ر سکدے نيں۔اب قیس بن زرارہ اگے ودھے تے ایويں تقریر کی: اﷲ نے اسيں اُتے وڈا فضل کيتا کہ اس خراب حالت تو‏ں نکالنے دے لئی ساڈے اندر اک نبی مبعوث کيتا۔تمھار ے لئی ایہی مناسب اے کہ اسلام قبول کر لو یا جزیہ دینے اُتے راضی ہوئے جاؤ،ورنہ تلوار فیصلہ کرے گی۔یزدگرد آپے تو‏ں باہر ہوئے گیا اوردھمکی دتی کہ رستم جلد تسيں سب نو‏‏ں قادسیہ د‏‏ی خندق وچ دفن کر دے گا پھراس نے مٹی تو‏ں بھری ٹوکری منگوائی تے قائد وفد عاصم دے کندھے اُتے رکھ دے دربار تو‏ں باہر کڈ دتا۔سعد بن ابی وقاص نے اس مٹی د‏‏ی ٹوکری نو‏‏ں وی اک نیک فال سمجھیا ،گویا ملک ایران د‏‏ی مٹی انہاں دے قبضے وچ آ گئی ا‏‏ے۔