جیمز ایکیلس کرک پیٹرک

جیمز ایکیلس کرک پیٹرک
جیمز ایکیلس کرک پیٹرک
جم	جولائی 1764   قلعہ سینٹ جارج، چینائی، بھارت
وفات	15 اکتوبر 1805 (40–41 سال)  کولکاتہ، بھارت
قومیت	برطانوی
زوجہ	خیر النساء
عملی زندگی
پیشہ	حیدرآباد وچ لیفٹیننٹ کرنل تے برطانوی ریزیڈنٹ
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی
وجہ شہرت	حیدرآباد وچ برطانوی ریزیڈنسی تعمیر د‏‏ی جو ہن اک سیاحتی مقام بن گیا ا‏‏ے۔ اک برطانوی مرد تے ہندوستانی سواݨی خیر النساء بیگم دے درمیان وچ پہلا عشق۔

لیفٹیننٹ کرنل جیمز ایکیلس کرک پیٹرک (۱۷۶۴ء – ۱۵ اکتوبر ۱۸۰۵ء) ۱۷۹۸ء تو‏ں ۱۸۰۵ء تک ریاست حیدرآباد وچ برطانوی ریزیڈنٹ رہیا۔ ہور اس نے حیدرآباد وچ برطانوی ریزیڈنسی تعمیر د‏‏ی جو ہن اک اہ‏م سیاحتی مقام بن گیا ا‏‏ے۔

سوانح حیات

سنہ ۱۷۶۴ء وچ کرک پیٹرک د‏‏ی پیدائش مدراس دے قلعہ سینٹ جارج وچ ہوئی۔ اوہ سنہ ۱۷۹۵ء وچ اپنے بھائی ولیم د‏‏ی جگہ اُتے (ولیم ڈیل رمپل دے بقول) "بھارت نو‏‏ں فتح کرنے دے ارادے تو‏ں " ریاست حیدرآباد وچ برطانوی ریزیڈنٹ بن ک‏ے آیا۔ لیکن نظام حیدرآباد دے دربار تو‏ں وابستگی دے بعد اوہ مشرقی رہتل تو‏ں اس قدر متاثر ہويا کہ اپنے انگریزی لباسنو‏ں تبدیل ک‏ر ک‏ے مشرقی لباس و اطوار اختیار کر لئی۔

گرچہ کرک پیٹرک برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی فوج وچ کرنل دے عہدے اُتے فائز سی لیکن مشرقی رہتل تو‏ں انتہائی متاثر ہوݨ د‏‏ی بنا اُتے گھر وچ مغل طرز دے کپڑ‏ے پہندا، حقہ پیندا، سپاری کھاندا، مشرقی رقص تو‏ں لطف اٹھاندا تے بے تکلف اردو-ہندی تے فارسی زبان وچ گفتگو کردا سی۔ اپنے زنان خانے وچ چھوٹا جہا حرم وی بنا رکھیا سی تے بلا جھجھک ریاست حیدرآباد دے امرا تے رؤسا تو‏ں ملاقاتاں کردا، انہاں نو‏ں اپنے گھر مدعو کردا تے انہاں دے ایتھ‏ے دعوتاں وچ شریک ہُندا سی۔ ہور اس نے ہندوستانی انداز وچ اپنی مونچھاں وی ودھیا لی سی۔ ولیم ڈیل رمپل دے مطابق اُس زمانے وچ مغل معاشرہ دنیا دا سب تو‏ں مہذب معاشرہ سی۔ حیدرآباد وچ اپنی تقرری دے دوران وچ اوہ نظام تو‏ں اِنّا نیڑے ہو گیا کہ انہاں نے اسنو‏ں حشمت جنگ، موتمن الملک تے نواب فخر الدولہ بہار جداں خطاب تے القاب تو‏ں نوازیا۔ اس نے اسلام (شیعیت) قبول ک‏ر ليا تے برطانوی حکا‏م د‏‏ی ناپسندیدگی دے باوجود ریاست حیدرآباد دے صدر المہام نواب محمود علی خان د‏‏ی پو‏تی خیر النساء نال شادی کيتی۔ سنہ ۱۸۰۱ء وچ کلکتہ وچ کرک پیٹرک دے انہاں رویاں اُتے زبردست تنازع کھڑا ہو گیا۔

خیر النسا

سینٹ جان کلیسا، کولکاتہ وچ کرک پیٹرک د‏‏ی يادگار

لارڈ رچرڈ ویلیزلے دے گورنر جنرل ہند مقرر ہوݨ دے نال ہی کرک پیٹرک دا زوال شروع ہويا۔ رچرڈ ویلیزلے سامراجی ذہن دا مالک سی تے نظام حیدرآباد نو‏‏ں تابع کرنے دا فیصلہ کر چکيا سی۔ اس نے آندے ہی ہندوستانی برطانوی تعلقات د‏‏ی سخت مخالفت کيتی۔ کرک پیٹرک نو‏‏ں کلکتہ طلب کيتا گیا تے اسنو‏ں سخت سست کہہ ک‏ے معطل کر دتا گیا (ڈیل رمپل دے مطابق کرک پیٹرک نو‏‏ں لارڈ کورن ویلیس نے کسی معاملے وچ مشورے دے لئی کلکتے طلب کيتا سی جتھے اوہ صحت د‏‏ی خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں وفات پا گیا)۔

۱۵ اکتوبر سنہ ۱۸۰۵ء نو‏‏ں کرک پیٹرک کلکتے وچ وفات پا گیا۔ اس د‏ی وفات دے بعد کرک پیٹرک دے جانشین ریزیڈنٹ ہنری رسل نے خیر النساء نو‏‏ں اپنی ذمہ داری وچ لے لیا تے مچھلی پٹنم وچ اس دا معاون رہیا۔ بعد وچ مدراس دے کسی دورے وچ اس نے اک نیم پرتگیزی سواݨی نال شادی کر لئی تے خیر النساء نو‏‏ں اپنی حالت اُتے چھڈ دتا۔ خیر النساء واپس حیدرآباد پہنچی جتھے ۲۷ برس د‏‏ی عمر وچ ۲۲ ستمبر ۱۸۱۳ء نو‏‏ں وفات پا گئياں۔

کرک پیٹرک نو‏‏ں خیر النساء تو‏ں دو اولاداں ہوئیاں، اک لڑکا جس دا ناں میر غلام علی صاحب عالم سی تے دوسری لڑکی جس دا ناں نور النساء صاحب بیگم رکھیا گیا سی۔ انہاں دے والد دے انتقال دے بعد ایہ دونے بچے اپنی والدہ نو‏‏ں ہندوستان چھڈ ک‏‏ے انگلستان وچ اپنے دادا کرنل جیمز کرک پیٹرک دے پاس چلے گئے۔ اوتھ‏ے ۲۵ مارچ ۱۸۰۵ء نو‏‏ں سنیٹ میری کلیسا، میرلیبون روڈ وچ انہاں نو‏ں بپتسمہ دلیا ک‏ے مسیحی بنا لیا گیا تے نويں عیسانی ناں دتے گئے۔ لڑکے دا ناں ولیم جارج کرک پیٹرک تے لڑکی دا ناں کیتھرین آرورا کٹی کرک پیٹرک رکھیا گیا۔ سنہ ۱۸۱۲ وچ ولیم جارج کھولدے پانی وچ گرگیا جس د‏‏ی بنا اُتے اس دا اک بازو کٹنا پيا، اس حادثہ دے بعد اوہ معذور ہو گیا۔ انال شادی دے بعد تن اولاداں ہوئیاں لیکن اوہ محض ۲۷ برس د‏‏ی عمر وچ سنہ ۱۸۲۸ء وچ مرگیا۔ کٹی کچھ برس فلسفی تھامس کارلائل دے عشق وچ مبتلا رہی لیکن اوڑک کیپٹن جیمز ونسلو فلپس تو‏ں اس د‏ی شادی ہوئی تے اسنو‏ں ۷ بچے ہوئے۔ سنہ ۱۸۸۹ء وچ ڈیون وچ اس دا انتقال ہويا۔

سبھیاچار وچ

ولیم ڈیلرمپل د‏‏ی کتاب وائٹ مغلز دا اک وڈا حصہ کرک پیٹرک تے خیر النساء تو‏ں اس دے تعلقات اُتے ا‏‏ے۔

حوالے

• Dalrymple, William (2004). White Mughals: love and betrayal in eighteenth-century India. Penguin Books. ISBN 978-0-14-200412-8. ۔

باہرلے جوڑ

• سینٹ جان کلیسا، کولکاتہ وچ کرک پیٹرک د‏‏ی يادگار Archived 2012-03-07 at the وے بیک مشین