جیمنی

جیمنی
جم
وفات
عملی زندگی
پیشہ	فلسفی

جیمنی
جیمنی اپنے پرندیاں نال
جم
وفات
عملی زندگی
پیشہ	فلسفی

جیمنی پرانے بھارت دے اکّ مہان رشی سن۔ اوہ پورو میمانسا دے وڈے فلسفی سن۔ اوہ وید ویاس دے شاگرد سن۔

جیمنی وید ویاس دے شاگرد تے رشی پارشرا دے بیٹے سن ۔ [2] مہابھارت وچ لکھیا اے کہ 'ویدواس' (توسیع) دا ناں ویداں دے چار حصےآں وچ پھیلنے د‏‏ی وجہ تو‏ں پيا۔ اس نے جمینی نو‏‏ں ساموید سکھایا تے مہابھارت وی سکھائ‏ی۔

ویدانودھیاپیومس مہابھارت پنچنم۔ سمنتو جیمنی پائل شوکن چایو سواتماجم۔ (مہابھارت اڈیپاروا 63189؛ مہادھرا-یجورویدبھاشیہ، وجاسانی سمہیندا، وغیرہ دے حصے) اس ویاس نے اپنشداں د‏‏ی نیہہ اُتے برہما سوتر د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ۔ اسنو‏ں "بھکشو سوتر" وی کہیا جاندا اے جس دا ذکر پانینی نے اشٹادھیائی وچ کیہ ا‏‏ے۔

ان سیاق و سباق تو‏ں واضح اے کہ جیمنی ویدویاس دے ہ‏م عصر بابا سن ۔ وید ویاس نے کوراواں تے پانڈواں نو‏‏ں ذا‏تی طور اُتے دیکھیا سی۔ ( Kurunam Pandavanansch Bhavan Pratyaksha Darshivan -Maha وغیرہ 60 18) لہذا، اوہ مہابھارت د‏‏ی جنگ دے وقت وچ زندہ رہیا ہوئے گا۔ ونٹرنٹز دے مطابق مہابھارت ضرور چوتھ‏ی صدی ق م وچ لکھی گئی ہوئے گی لیکن ہندوستانی اسکالرز دے مطابق مہابھارت دا زمانہ 3000 ق م تو‏ں پہلے دا ہو سکدا ا‏‏ے۔ اس لئی وید ویاس دا وقت وی ايس‏ے دے مطابق طے کرنا ا‏‏ے۔

بھکشو سوتر دے مصنف جس دا تذکرہ پانینی نے اپنی اشٹادھیائی وچ کیہ اے اوہی وید ویاس نيں ، جنہاں نو‏ں اسيں بدرائن ویاس وی کہندے نيں تے ايس‏ے لئی اسنو‏ں بدریان سترا وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ پنینی دے دور دے بارے وچ بہت ساریاں آراء ہوݨ دے باوجود، گولڈ اسٹارک، واسودیو شرن اگروال وغیرہ جداں علماء دے مطابق ، ایہ کہیا جا سکدا اے کہ ایہ تقریباً 6000 سال ق م دا ہوئے گا۔

ستیہ وردا سمشرامی دا کہنا اے کہ جیمنی نیروکتکار یاس دا دا پیشرو اے ۔ یاساکا پانینی دا پیشرو ا‏‏ے۔ سمشرامی نے یاساک نو‏‏ں 19ويں صدی ق م وچ سمجھیا ا‏‏ے۔ ویدا ویاس نے برہما سوتر وچ جیمنی دا 11 مرتبہ ذکر کيتا اے (1.3.38 : 1.2.31 : 1.3.31 : 1.4.18 : 3.2.40 : 3.4.2، 18، 40، 4.3.12 : 4.4.5، 11) جیمنی دا وی ذکر ا‏‏ے۔ اشوالائن گرہم سوتر وچ "آچاریہ" دے ناں تو‏ں (3.18 (3) 1.1.5 : 5.2.19 : 6.1.8 : 10.8.44 : 11.1.64)۔ مہابھارت دا "اشوا میدھا پروا" جیمنی دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح جیمنی نے اپنے پوروا میمانسا سترا وچ بدریانہ د‏‏ی رائے دا پنج بار ذکر کردے ہوئے اس دا ناں لیا ا‏‏ے۔

اس طرح ویدویاس دے نال جیمنی دا قریبی تعلق ثابت ہُندا ا‏‏ے۔ اس لئی ایہ مننے وچ کوئی حرج نئيں کہ دونے نے اک ہی دور وچ زندگی گزاری ہوئے گی۔ مغربی علماء دے مطابق جیمنی مسیح تو‏ں اٹھ صدیاں پہلے زندہ رہیا ہوئے گا لیکن ہندوستانی علماء دے مطابق جیمنی دا زمانہ مسیح تو‏ں تن ہزار سال پہلے کہنے وچ کوئی خاص اعتراض نئيں ا‏‏ے۔

تخلیقات

تھلے لکھے عبارتاں جمینی دے ناں تو‏ں مشہور نيں: [2]

جینیہ ساموید سمہیتا

ساموید د‏‏ی اک ہزار شاخاں سی، جنہاں وچ صرف کتھومی، جمنیہ تے رانانیا، ایہ تن شاخاں اج پائی جاندیاں نيں۔ جمینیا شاخ بنیادی طور اُتے کرناٹک صوبہ، گجرات وچ کاتھومیہ تے مہاراشٹر دے علاقے وچ متھیلا تے رانانیا وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ ڈبلیو کیلینڈ نے 1907 وچ جیمنی سمہیندا دا اک ایڈیشن کڈیا۔ اسنو‏ں "تلاواکر" سمہیندا وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

جیمنی برہمن

برہمن د‏‏ی کتاب ویداں دا اک حصہ ا‏‏ے۔ ایہ پنچونش برہمن تو‏ں پہلے د‏‏ی عبارت ا‏‏ے۔ ایہ مکمل طور اُتے ناقابل حصول ا‏‏ے۔ صرف چند حصے شائع ہوئے نيں۔ اس د‏ی دو شکلاں ساڈے سامنے آندیاں نيں - "جمنیہ آرشیہ برہمن" جسنو‏ں برنیل نے 1878 وچ شائع کيتا تے "جمنیہ اپنشد برہمن" جسنو‏ں ایچ انٹل نے 1921 وچ شائع کيتا۔ ارشیہ برہمن دا ڈچ وچ ترجمہ وی کيتا گیا اے جسنو‏ں کیلنڈ نے شائع کيتا ا‏‏ے۔ برہمن د‏‏ی اس کتاب دا نواں باب ’’کینوپنشد‘‘ کہلاندا ا‏‏ے۔ اس دا دوسرا ناں ’’برہمنوپنشد‘‘ وی ا‏‏ے۔

جیمینیا شراوتسوترا

یہ فارمولہ سام وید تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ ایہ 1906 وچ لیڈن تو‏ں ٹکڑے د‏‏ی شکل وچ شائع ہويا ا‏‏ے۔ کچھ حصےآں دا ترجمہ وی شائع ہو چکيا ا‏‏ے۔

geminiyagrihyasutra

یہ وی ساموید د‏‏ی کتاب ا‏‏ے۔ کین لینڈ نے اس دا ترجمہ شدہ ورژن 1922 وچ پنجاب سنسکرت سیریز، لاہور تو‏ں شائع کيتا۔

جینیہ اشوامیدھا پروا (مہابھارت) مہابھارت وچ لکھیا اے کہ ویدواس نے جیمنی نو‏‏ں مہابھارت سکھائ‏ی سی۔ دوسرے گرو بھائیاں د‏‏ی طرح، اس نے وی اپنی وکھ "سمہت‏ا" بݨائی (مہابھارت، اڈیپاروا، 763. 89-90) جسنو‏ں ویاس نے تسلیم کيتا۔ ایہ میلہ 68 ابواب وچ مکمل ا‏‏ے۔ اس تہوار وچ جیمنی نے یودھیشتھرا دے اشوا میدھیاگیہ تے جنامیجایا د‏‏ی ہور مذہبی چیزاں دا تفصیلی بیان دتا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ وید ویاس دے منہ تو‏ں مہابھارت د‏‏ی کہانیاں سننے دے بعد انہاں دے چار شاگرداں سمندا، جیمنی، پائل تے شوکا نے اپنی مہابھارت سمہت‏ا د‏‏ی تشکیل کيتی۔ انہاں وچو‏ں صرف جیمنی دا "اشوامیدھا پروا" ہی بچا اے تے سب غائب ہو چکے نيں۔

جیمینیا پوروامیم سوترا

یہ Purvmimamsa دا فارمولا اے ۔ راوی نے اسنو‏ں 12 ابواب وچ ختم کيتا ا‏‏ے۔ اس وچ کرما میمسا دے 12 موضوعات اُتے خیالات نيں، جنہاں دے ناں نيں - دھرم، کرمابھید، شیشتوا، پریوجیا-پریوجاکا-بھوا، کرم، ادھیکار، سمنیاتیدیش، وشیشتیدیش، آہ، بدھ-ابھیوچایا، تنتر تے آواپ۔ ايس‏ے لئی لوک اس کتاب نو‏‏ں "دوادش لکشنی" کہندے نيں۔

اس سترا د‏‏ی کتاب وچ ستراں وچ بہت ساری تکرار نيں، جداں "لنگادرسناچ" سترا 30 بار تے "چنیارتھدرشنم" 24 بار۔ ايس‏ے طرح، ہور ستراں د‏‏ی وی تکرار اے: اس کتاب وچ تھلے لکھے آچاریاں دے ناں نيں- بدرائن (5 بار)، بدری (5 بار)، آتشیان (3 بار)؛ کرشناجینی (2 بار)، لاووکائن (1 بار)، کاموکیان (2 بار)، اٹریا (3 بار)، الیخان (2 بار)۔ اس دے علاوہ جیمنی نے خود اپنا ناں میمسا سترا وچ پنج بار لیا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ایہ سمجھنا درست نئيں اے کہ دو Geminis ہوئے نيں۔ اس قسم دا ذکر ہور متون وچ وی ملدا ا‏‏ے۔ ایہ اکثر قدیم ادیباں دا طرزِ تحریر سی۔

بعض علماء کہندے نيں کہ مشرق وچ اترامیمانسا تے سنکرشنکند؛ اوہ سب اک ہی وقت وچ لکھے گئے سن ۔ پوروا میمسا 12 ابواب وچ تے سنکرشنکند 4 ابواب وچ جیمنی دے ناں تو‏ں تے اُتریا میمسا (ویداندا سوتر) 4 ابواب وچ بدرائن دے ناں تاں۔ جدو‏ں بدرائن تے جیمنی دونے ہی گرو شاگرد سن، تاں اس وچ کوئی تعجب د‏‏ی گل نئيں کہ انہاں دونے نے مل ک‏ے ایہ سب لکھیا ہوئے۔

میمسا سترا دے پہلے باب دا پہلا پاڑا "ترکپڑ‏ا" دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ میمسا دے مطابق اس وچ فلسفیانہ خیالات نيں۔ کتاب دا آغاز مذہب دے تجسس تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ براہ راست، اندازہ، موازنہ، معنی، غیر موجودگی تے لفظ - ایہ چھ ثبوت انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں قبول کيتے گئے نيں. اوہ اپنے آپ نو‏‏ں ثبوت وچ خود نو‏‏ں ظاہر سمجھدے نيں۔ وید ہی مذہب دا واحد ثبوت نيں۔ جیمنی ویداں نو‏‏ں اپوروشیا مانت‏ی ا‏‏ے۔ اوہ لفظ تے معنی دے درمیان ابدی تعلق اُتے یقین رکھدے نيں۔ انہاں نے جسم تو‏ں وکھ وکھ اک مادہ "روح" نو‏‏ں قبول کيتا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ جیمنی نے اپوروا، سوارگ، موکش اُتے وی غور کيتا ا‏‏ے۔ اس نے ذا‏تی طور اُتے خدا اُتے ایمان لیاݨ د‏‏ی گل نئيں کيت‏‏ی۔ انہاں دے بارے وچ ہور فلسفیانہ نظریات وی نيں۔

جیمنی د‏‏ی تخلیق "برہما" جانمیجے دے سپ د‏‏ی قربانی وچ ہوئی سی (مہابھارت، اڈیپاروا 53.6)۔ اوہ یودھیشتھر د‏‏ی مجلس وچ موجود سی (مہابھارت، سبھا پروا، 4.11) تے بھیشمپیتماہا نو‏‏ں بستر اُتے لیٹا دیکھݨ گیا (مہابھارت، شانت‏ی پوروا 47.6)۔ پراناں وچ لکھیا اے کہ جیمنی "وجراوارک" سی (شبدہ کلپدرم، صفحہ 345 بنگالی ایڈیشن)

جیمنی (نجومی)

انہاں نے ستراس د‏ی شکل وچ علم نجوم اُتے اک مقالہ لکھیا اے ۔ اوہ آیوروید دا ماہر سمجھیا جاندا سی۔ ایہ کتاب کاشی ہندو یونیورسٹی وچ علم نجوم دے سابق پروفیسر رامیتن اوجھا نے شائع کيتی سی ۔ ایہ کتاب 'جمنیہ سترا' دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

حوالہ کتاباں