حاجی لعل محمد مدراسی

حاجی لعل محمد مدراسی
جم	سنہ 1866   ویلور
تاریخ وفات	21 جولائی 1921 (54–55 سال)
شہریت	برطانوی ہندستان
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
مکت‏‏ب فکر	بریلوی مکت‏‏ب فکر
والد	قاسم خان
عملی زندگی
پیشہ	عالم دین، مصنف، تاجر
مؤثر	محی الدین ویلوری، احمد رضا خان

حاجی محمد لعل خان ویہويں صدی دے سنی عالم دین، مناظر تے مصنف سن ۔

پیدائش

آپ د‏‏ی ولادت 1283ھ بمطابق 1866ء، کو" ویلور "(مدارس، انڈیا) وچ قاسم خان دے ہاں ہوئی۔

تحصیلِ علم

اردو، انگریزی تعلیم پانے دے بعد 1301ھ، 1884ء وچ اٹھارہ برس د‏‏ی عمر وچ فوج وچ محرری دے عہدے اُتے متعین ہوک‏ے "برما" د‏‏ی جنگ وچ شریک ہوئے۔جنگ دے دودران وچ آپ دے دل وچ اسلامیات تے سیرت د‏‏ی کتاباں دے مطالقہ دا شوق پیدا ہويا تاں اس سلسلہ وچ شمس العلما غلام رسول مدارسی تو‏ں چند کتاباں منگواواں۔موصوف نے آپ دے تسکین تے ذوق کےلئی 1887ء وچ اکسیر ہدایت، حکایات الصالحین، کنزالدقائق وغیرہ کتاباں روانہ فرماواں۔اکسیر ہدایت دے مطالعہ دے دوران وچ رزقِ حلال دا بیان پڑھ کر دل ملازمت تو‏ں اچاٹ ہو گیا تے اللہ تعالیٰ تو‏ں عہد کيتا جونہی پلٹن واپس ہندوستان پہنچے گی تاں ملازمت نو‏‏ں خیر باد کہہ داں گا مگر والدہ دے علاوہ ہور اہل خانہ رضا مند نہ ہوئے۔جدو‏ں 1890ء وچ پلٹن مدارس تو‏ں سکندر آباد گئی تاں آپ اپنے مرشد محی الدین ویلوری د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئےاورعرض کيتا کہ"یہ روزگار جو وچ کردا ہاں کیواں دا اے "؟انہاں نےارشاد فرمایا۔"حرام"۔ عرض کيتا۔ کیہ ميں اسنو‏ں چھڈ داں؟ فرمایا! ہاں"۔ آپ اُس وقت کچھ مقروض سن ۔اور صرف پچیہہ روپیہ تنخواہ ملدی تھی۔آپ نے کوشش ک‏ر ک‏ے چھ ماہ وچ قرض ادا کر دتا تے ملازمت تو‏ں سبکدوش ہو گئے۔"خلہفائے اعلیٰ حضرت". فیضان اعلیٰ حضرت. https://imamahmedraza.com/khulfa-e-aalahazrat.php. Retrieved on

01-09-2021. 

سیرت وخصائص

آپ دے اندر دین دا سچا جذبہ موجود سی ایہی وجہ کہ آپ نے ترکِ ملازمت کرکے ساری زندگی اپنے آپ نو‏‏ں دینِ اسلام د‏‏ی ترویج دے لئی وقف کردتا سی۔ترکِ ملازمت دے بعد آپ 1309ھ / 1891ء وچ سفر حج اُتے روانہ ہوئے، دوران وچ حج آپ بوہت سارے بزرگاں د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوک‏ے مستفید و مستفیض ہُندے رہے خصوصاً معصوم شاہ بجنوری دہلوی تے گوہر علی شاہ ٹونکی تو‏ں فیض حاصل کيتا۔ 1319ھ وچ "ندوۃ العما" دا سالانہ جلسہ کلکۃ وچ منعقد ہونا قرار پایا تے ندویاں نے عوام نو‏‏ں اپنا ہمنوا بنانے د‏‏ی سعی بلیغ د‏‏ی تاں آپ نے قاضی عبد الوحید فردوسی تے عبد السلام جبلپوری تو‏ں علمائے ندوہ دے بارے معلومات حاصل ک‏ر ک‏ے عوام نو‏‏ں پنی طرف کيتا۔

1321ھ کوعلمائے ندوہ دا جلسہ مدارس وچ منعقد ہويا، حاجی صاحب بغرض تبلیغ کلکۃ تو‏ں ایتھ‏ے چلے آئے تے مولا‏نا عبد المجید ویلوری دے نال مل ک‏ے بذریعہ تبلیغی لڑیچر ندوہ وچ بھر پور کم کيتا۔ جس تو‏ں اہل سنت نو‏‏ں کامیابی نصیب ہوئی تے ندوہ والےآں نو‏‏ں شکست ہوئی۔

اس کامیابی اُتے احمد رضا خان نے آپ نو‏‏ں مبارکبار دارسال فرمائی۔ احمد رضا خان دا مکتوب:

”

بملاحظہ جامی سنت ماحیِ بدعت جناب منشی محمد لعل خاں صاحب۔"السلام علیکم و رحمۃ اللہ و برکاتہ!الحمد للہ کہ اللہ عزوجل نے مدارس وچ ندوہ مخذولہ اُتے آپ نو‏‏ں فتح بخشی۔الحمد للہ کہ اللہ تعالیٰ نے علماء حق د‏‏ی طرف راجع کيتا۔ اللہ تعالیٰ آپ نو‏‏ں دونے جتھے وچ بے شمار نعمتاں تے اجر کثیر عطا فرمائے، تے آپ جداں عالی ہمت، خادم سنت، ہادم بدعت، اہلسنت وچ بکثرت پیدا فرمائے۔آمین آمین آمین بجاہ سید المرسلین صلی اللہ تعالیٰ علیہ و علیہم اجمعین آمین۔ماں سچ عرض کردا ہاں کہ آپ تے مولا‏نا قاضی عبد الوحید صاحب تے مولا‏نا مولوی وصی احمد صاحب محدث سورتی د‏‏ی شان دا اک اک سُنی وی ہر شہر وچ ہوجائے تاں انشاء اللہ تعالیٰ اہل سنت دا طول بول جائے۔(فقیر احمد رضا قادری غفر لہ، رجب 1321ھ"۔

“

منشی محمد لعل خاں دا زکریا اسٹریٹ کلکۃ وچ تجارت دا وسیع کاروبار سی۔ آپ اک عرب تاجر یوسف صاحب دے شریک کار سن ۔کلکۃ تو‏ں عرب ملکاں وچ چاول وغیرہ برآمد کردے۔چاں کہ اہل سنت و جماعت د‏‏ی تبلیغ و ترویج آپ د‏‏ی زندگی دا مقصد وحید سی اس لے کثیر تعداد وچ اصلاحی لٹریچر چھپوا کر مفت تقسیم کردے، سب تو‏ں پہلے اک پوسٹر ردِ فرقہ باطلہ دے ناں تو‏ں ہندوستان دے گوشہ وچ پھیلایا۔ظفر الدین بہاری کئی برس تک آپ دے ہاں مقیم رہے تے تصنیف و تالیف دے کم وچ معاون رہے۔احمد رضا خان دے لڑیچر د‏‏ی اشاعت وچ حاجی صاحب د‏‏ی خدمات بے مثال نيں۔صدر الافاضل مفتی سید محمد نعیم الدین مراد آبادی د‏‏ی تفسیر خزائن العرفان د‏‏ی اشاعت وچ وی معاونت فرمائی انہاں گراں قدر خدمات د‏‏ی بدولت احمد رضا خان نے آپ نو‏‏ں اجازت و خلافت تو‏ں سرفراز فرمایا۔

آپ نے کتاباں وی لکھياں چند اک دے ناں ایہ نيں:

• خزانۂ کرامت (مطبوعہ پٹنہ 1324ھ)
• فتاوی بر عقائد وہابیہ دیوبندیہ (مطبوعہ کلکۃ 1324ھ
• تریخ وہابیہ
• یک گز، وسہ فاختہ بیمناک"حاجی لعل خان مدراسی". انجمن ضیائے طیبہ. https://web.archive.org/web/20200806015846/http://www.ziaetaiba.com/ur/scholar/munshi-haji-muhammad-laal-khan-madrasi. Retrieved on
  01-09-2021. 

وفات

آپ نے 21 جولائ‏ی 1921ء، مطابق 1339ھ، نوں وفات پائی۔

حوالے