بریلوی مکتب فکر
| ||||
---|---|---|---|---|
مذہب | اسلام | |||
بانی | احمد رضا خان | |||
مقام ابتدا | بریلی | |||
تاریخ ابتدا | 1904ء | |||
ابتدا | اہل سنت سے | |||
پیروکاراں دی تعداد | 500 ملین توں ودھ | |||
دنیا وچ | بھارت، پاکستان | |||
ترمیم |
مضامین بسلسلہ |
بریلوی تحریک |
---|
فائل:Barelvihead.png |
|
ادارے بھارت
پاکستان
مملکت متحدہ |
جنوبی ایشیا خصوصاً برصغیر پاک و ہند وچ مسلک اہلسنت و الجماعت یا اہلِ سُنت والجماعت دی اک شاخ نوں امام احمد رضا خان دی مناسبت توں بریلوی مسلک دے نام توں وی جانیا جاندا اے۔ عالمی مذاہب دی اجمالی آکسفورڈ ڈکشنری (مطبوعہ سن 2000ء) دے مطابق اس مکتب فکر دے منن والے بھارتی تے پاکستانی مسلماناں دی تعداد 200 ملین توں زیادہ اے۔ دار العلوم جامعہ رضویہ منظر اسلام بریلی قادری صوفی بزرگ، امام احمد رضا (متوفیٰ 1921ء) نے 1904ء وچ قائم کیتا۔[۱] دی آکسفورڈ ڈکشنری آف اسلام (مطبوعہ2003ء) دے مطابق "اہل سنت والجماعت" پیغمبر اسلام دے طریق تے صحابہ کرام والی جماعت اے، اس دے علاوہ انہاں نوں بریلوی کہیا جاندا اے، جو شمالی بھارت وچ 1880ء توں قائم تے مولانا احمد رضا خان بریلوی دی تحریراں اُتے مبنی اے۔ اوہ خود نوں جنوبی ایشیا دے قدیم ترین مسلماناں دے وارث مندے نيں۔ انہاں نے (اہل سنت والجماعت نے) 1857ء دی جنگ آزادی دی ناکامی، مغلیہ سلطنت دی مکمل تحلیل تے سلطنتِ برطانیہ دے ہندوستان وچ نوآبادیاتی نظام دے رد عمل وچ تحریک پکڑی۔ تے ایہ موضوع اسلامی قانونی علما کرام (فقہا کرام) دے درمیان مذہبی بحث دا حصہ بن کے ابھرا کہ ہندوستان نوں آزاد کرانے دے لئی کیتا مسلم شناخت استعمال کیتی جائے؟ تے کیہ لائحہ عمل اختیار کیتا جائے؟۔ ایہ مکتب فکر محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال ذاتی لگن، صوفی طریقیاں دی وابستگی تے اسلامی قانون دی حاکمیت اُتے زور دیندا اے۔ اس جماعت نے 1947ء توں، بھارت تے پاکستان دی تقسیم دے بعد مسلماناں دے لئی سیاست وچ وڈا کردار ادا کیتا اے۔ جدوں ایہ تحریک شروع ہوئی تو اک دیہی مقبولیت دا تاثر سی لیکن اس وقت بھارتی تے پاکستانی شہری تعلیم یافتہ طبقے وچ مقبول اے۔[۲]
تاریخ
[سودھو]اہلسنت والجماعت دے اکابرین نے 1857ء دی جنگ آزادی وچ انگریزاں دے خلاف بہت فعال کردار ادا کیتا۔ علامہ فضل حق خیر آبادی تے انہاں دے ساتھی مفتی صدر الدین خان آزردہ، سید کفایت علی کافی تے ہور بوہت سارے مسلمان علما نے دلی دی جامع مسجد، دلی توں بیک وقت انگریزاں دے خلاف جہاد دا فتویٰ جاری کیتا جس دے نتیجے وچ مسلمان اس جنگ نوں اپنا مذہبی فریضہ سمجھدے ہوئے لڑے۔[۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰] 17، 18 تے 19 مارچ 1925ء نوں مراد آباد وچ پہلی آل انڈیا سنی کانفرنس دا انعقاد کیتا گیا۔[۱۱][۱۲] 1945ء -1946ء وچ اہلسنت دے علما و مشائخ نے تاریخی آل انڈیا سنی کانفرنس بنارس وچ منعقد دی تے تحریکِ پاکستان دی مکمل حمایت کرنے دے لئی سنی علما کرام نے شرکت کيتی۔ محدث کچھوچھوی صدر آل انڈیا بنارس کانفرنس سید اشرفی جیلانی اہل سنت دے بہت وڈے رہبرورہنما سن ۔[۱۳][۱۴] کرسٹوف اپنی کتاب پاکستان تے اس دے ماخذ دی تاریخ وچ لکھدا اے کہ بریلوی علما، تحریکِ پاکستان دے روحِ رواں سن ۔ قیام پاکستان دے بعد انہاں نے 1948ء وچ جمیعت علمائے پاکستان دی بنیاد رکھی۔[۱۵]
اس مسلک دا اہم طرہ امتیاز درود و سلام اے، اسی طرح آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی شدید تر محبت تے ادب و تعظیم نوں ایمان دا جزو لازم قرار دتا جاندا اے۔ ہور حضور علیہ الصلوۃ و السلام دی ذاتِ مبارکہ دے ادب و تعظیم تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی تعریف و توصیف نوں باعثِ سعادت و برکت قرار دتا جاندا اے، بریلوی مسلک نوں مسلک اعلٰی حضرت وی کہیا جاندا اے نيں تے اسنوں اہلسنت دا تسلسل قرار دتا جاندا اے۔
ہور عقائد و معمولات
[سودھو]عقیدہ نور و بشر
[سودھو]بریلوی مسلک دے حامل آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نوں افضل البشر قرار دینے دے نال نال آپ علیہ الصلوۃ و السلام دی نورانیت دے وی قائل نيں۔ حضور علیہ الصلاۃ و السلام دے نور ہونے دے سلسلے وچ بیشتر قرآنی آیات و احادیث توں استدلال کیتا جاندا اے۔ جداں کہ آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دا حضرت جابر رضی اللہ تعالٰی عنہ دے سوال دے جواب وچ ارشاد فرمنیا ( يَا جَابِرُ، اِنَّ اﷲَ تَعَالَي قَدْ خَلَقَ قَبْلَ الْاَشْيَاءِ نُوْرَ نَبِيِکَ مِنْ نُورِہِ۔ اے جابر اللہ تعالٰی نے ہر تخلیق توں پہلے میرے نور نوں اپنے نور ( دے فیض) توں بنایا) [۱۶]
عقیدہ حیاتِ محمدی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم
[سودھو]انبیا علیہم السلام اپنی اپنی قبراں وچ اُسی طرح بحیاتِ حقیقی زندہ نيں، جداں دنیا وچ سن، کھاندے پیندے نيں (إنّ اللہ حرم علی الأرض أن تأکل أجساد الأنبیاء علیہم السلام فنبي اللہ حي یرزق۔ ابن ماجہ)، جتھے چاہن آندے جاندے نيں، تصدیقِ وعدہ الٰہیہ دے لئی اک آن نوں اُنہاں اُتے موت طاری ہوئی، فیر بدستور زندہ ہو گئے، اُنہاں دی حیات، حیاتِ شہدا توں بہت ارفع و اعلیٰ اے۔[۱۷] انبیا علیہم الصلوٰۃ و السلام دی موت محض اک آن نوں تصدیق وعدہ الہٰیہ دے لئی ہُندی اے، فیر اوہ ویسے ہی حیاتِ حقیقی دنیاوی و جسمانی توں زندہ ہُندے نيں جداں اس توں پہلے سن، زندہ دا دوبارہ تشریف لانا کیہ دشوار؟ رسول ﷲ صلی اللہ تعالی علیہ و آلہ و سلم فرماندے نيں : اَلْاَ نْبِیاءُ اَحْیاء فِیْ قُبُوْرِھِمْ یصلُّوْنَ : انبیا زندہ نيں اپنی قبراں وچ ، نماز پڑھدے نيں [۱۸]
عقیدہ شفاعت
[سودھو]روزِ قیامت تمام انبیا، اولیاء وعلماء علیہم الصلوٰۃ والثناء شفاعت فرمان گے، انہاں دی شفاعت حضورِ اقدس صلی اللہ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم دی بارگاہ وچ ہوئے گی۔ بارگاہِ عزت (عَزَّوَجَلَّ) وچ شفاعت فرمانے والے صرف حضور نيں۔ صلی اللہ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم۔ ولہٰذا جامع ترمذی دی حدیث وچ ارشاد ہويا (اَنَا صَاحِبُ شَفَاعَتِہِمْ وَلَا فَخْرَ) شفاعتِ انبیا دا صاحب میں ہاں تے ایہ کچھ براہِ فخر نئيں فرماندا۔ (ملخصًا،مسند احمد، الحدیث21313، ج8، ص53)[۱۹] عقیدہ (42): قیامت دے دن مرتبہ شفاعتِ کبریٰ 'حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم)' دے خصائص توں اے کہ جدوں تک 'حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم)' فتحِ بابِ شفاعت نہ فرمان گے کسی نوں مجالِ شفاعت نہ ہوئے گی، بلکہ حقیقاً جِنّے شفاعت کرنے والے نيں حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم) دے دربار وچ شفاعت لیان گے تے اﷲ عزوجل دے حضور مخلوقات وچ صرف حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم) شفیع نيں تے ایہ شفاعتِ کُبریٰ مومن، کافر، مطیع، عاصی سب دے لئی اے کہ اوہ انتظارِ حساب جو سخت جانگزا ہوئے گا، جس دے لئی لوگ تمنّاواں کرن گے کہ کاش جہنم وچ پھینک دتے جاندے تے اس انتظار توں نجات پاندے، اِس بلا توں چھٹکارا کفار نوں وی حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم) دی بدولت ملے گا، جس اُتے اولین و آخرین، موافقین و مخالفین، مؤمنین و کافرین سب حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم) دی حمد کرن گے، اِسی دا نام مقامِ محمود اے تے شفاعت دے تے اقسام وی نيں، مثلاً بہتیاں نوں بلاحساب جنت وچ داخل فرمان گے، جنہاں وچ چار ارب نوے کروڑ دی تعداد معلوم اے، اِس توں بہت ودھ تے نيں، جو ﷲ و رسول (عزوجل و صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم) دے علم وچ نيں، بہُتیرے اوہ ہون گے جنہاں دا حساب ہو چکيا اے تے مستحقِ جہنم ہوچکے، اُنہاں نوں جہنم توں بچان گے تے بعضاں دی شفاعت فرما کے جہنم توں نکالاں گے تے بعضاں دے درجات بلند فرمائاں گے تے بعضاں توں تخفیفِ عذاب فرمائاں گے۔ عقیدہ (43): ہر قسم دی شفاعت حضور (صلی اﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم) دے لئی ثابت اے۔ شفاعت بالو جاہۃ، شفاعت بالمحبۃ، شفاعت بالاذن، اِنہاں وچوں کسی دا انکار اوہی کريں گا جو گمراہ اے۔ عقیدہ (44): منصبِ شفاعت حضور نوں دتا جا چکيا، حضور صلی ﷲ تعالیٰ علیہ و آلہ و سلم فرماندے نيں : أُعْطِیْتُ الشَّفَاعَۃَ تے انہاں دا رب فرماندا اے وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنٰتِ مغفرت چاہو اپنے خاصاں دے گناہاں تے عام مومنین و ممنات دے گناہاں کيتی۔ شفاعت تے کس دا نام اے۔ ۔۔؟ اَللّٰھُمَّ ارْزُقْنَا شَفَاعَۃَ حَبِیبِکَ الْکَرِیْمِ[۲۰]
عقیدہ شاہد و ناظر
[سودھو]اسی طرح بریلوی مسلک دے حامل آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے ہمہ جہت شاہد و ناظر ہونے اُتے وی ایمان رکھدے نيں کہ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے دنیا وچ عالم غیب نوں دیکھ کے اطلاع دتی تے اسی طرح بعد از وصال وی آپ علیہ الصلوۃ و السلام تمام احوال توں باعلم نيں۔ اس سلسلے وچ مختلف آیات قرآنی و احادیث توں استدلال کیتا جاندا اے جداں کہ ( يَا أَيُّھَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاھِدًا - اے نبی اسيں نے آپ (صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) نوں شاہد بنا کے بھیجا) [۲۱]
رسول اکرم دے حاضر و ناظر ہونے دا معنی ایہ اے کہ آپ اپنی قبر انور وچ جسم دے نال باحیات نيں تے اللہ دی عطا کردہ قوت توں دور و نزدیک دی آوازاں نوں سندے نيں تے اپنی امت دے اعمال واحوال دا مشاہدہ فرماندے نيں یا ایہ کہ روحانی طور اُتے یا جسم مثالی دے نال آن واحد وچ سینکڑاں کلو میٹر دی دوری توں مدد دے لئی پہنچنے اُتے قادر نيں۔ لیکن اللہ تعالیٰ دی طرح حاضر و ناظر نئيں اللہ اپنے علم ازلی تے قدرت دے اعتبار توں ازل توں از خود حاضر اے تے اللہ دے رسول اللہ دے عطا کردہ علم و مشاہدہ دے نال حاضر و ناظر نيں ۔[۲۲]
عقیدہ توسل
[سودھو]بریلوی حضرات نہ کہ صرف آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی ذات گرامی قدر توں توسل دے قائل نيں بلکہ آپ علیہ السلام توں منسلک اشیاء مثلاّ آپ دے موئے مبارک (بال مبارک) تے آپ دی نعلین شریفین توں وی توسل دے قائل نيں تے اسنوں عین شرعی قرار دیندے نيں۔ اس دے علاوہ ہور صحابہ اکرام بشمول اہلبیت اطہار تے بزرگان دین توں توسل نوں وی جائز قرار دیندے نيں۔ آنحضرت دے وسیلہ توں بارگاہ الٰہی وچ دعا کرنا مستحسن اے اس دے لئی مختلف الفاظ استعمال کیتے جاندے نيں جداں توسل استغاثہ تشفع توجہ جدوں کدی اس معنی وچ دعا کيتی جائے کہ آپ تسبب اُتے قادر نيں کہ اللہ تعالیٰ توں سوال کرن یا شفاعت فرمائاں تو ایہ وی توسل بالنبی کہلاندا اے۔ ایسا توسل و استغاثہ فعل انبیا و مرسلین تے عقیدہ سلف صالحاں اے۔[۲۳]
تصوف
[سودھو]بریلوی مسلک دے مطابق تصوف دا آغاز ابتدا خود آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی ذات مبارکہ توں ظہور پزیر ہويا۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم بکثرت شہر مکہ توں باہر واقع غار حرا وچ تشریف لے جاندے تے اوتھے رب تعالٰی دی ذات دے بارے وچ غور فرماندے۔ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم غار حرا وچ کئی کئی روز قیام فرماندے تے اس دوران وچ اپنی دنیاوی مشغولیات تے ہور کاروبار حیات توں بالکل قطع تعلق رہیا کردے۔ غار حرا وچ ہی آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم اُتے پہلی وحی وی نازل ہوئی۔ اسی طرح صحابہ کرام رضوان اللہ تعالٰی اجمعین دی ذات مبارکہ وچ وی تصوف دا رنگ نمایاں طور اُتے ظاہر اے۔ بے شمار صحابہ اکرام مسجد نبوی توں منسلک صفہ نامی چبوترے اُتے ہمہ وقت اُتے قیام پزیر رہیا کردے۔ ایسے صحابہ اکرام دی تعداد کم و بیش ست سو(700) دے قریب بیان کيتی جاندی اے۔ ایہ اصحاب رسول رضوان اللہ تعالٰی اجمعین آپﷺ دی صحبت توں مستفید ہونے تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم توں دینی علم سیکھنے دی غرض توں اپنی دنیاوی مشغولیات و کم کاج نوں ترک کیتے رہندے، حتی کہ بعض تو عائلی و ازدواجی زندگی تک توں وی دور رہندے۔ ایہ اصحاب اس چبوترے " صفہ" دی وجہ توں " اصحاب صفہ" کہلاندے تے ایہی لفظ " تصوف" دی وجہ تسمیہ بیان کيتی جاندی اے۔ اسی طرح صحابہ اکرام دے بعد تابعین تے فیر تبع تابعین وچ وی تصوف دا عنصر نمایاں رہیا۔ اس سلسلے وچ حضرت اویس قرنی تے حضرت حسن بصری دا نام بہت نمایاں اے جو مشہور تابعی بزرگ نيں تے آپ حضرات نے بیشتر جید اصحاب رسول توں فیض صحبت حاصل کیتا۔ بعد ازاں صوفیا کرام تے بزرگان دین دا اک طویل سلسلہ اے جو عرب و عجم تے ساری اسلامی دنیا دے طول و عرض وچ پھیلا ہويا اے۔ بریلوی حضرات صوفیا کرام توں بہت عقیدت رکھدے نيں۔
زیارتِ مزارات
[سودھو]بزرگان دین دے مزارات اُتے انوارات تمام عالم اسلام وچ بکثرت موجود نيں۔ انہاں وچ خود حضور خاتمی مرتبت آنحضرت صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تے حضرت ابو بکر صدیق و عمر رضی اللہ تعالٰی عنہما دے مزار پرانوار مدینہ منورہ وچ مسجد نبوی شریف دے عین اندر واقع نيں۔ اس دے علاوہ ہور بزرگان دین دے مزارات بکثرت شام، ترکی تے ہور جملہ عرب ملکاں سمیت پاک و ہند وچ واقع نيں۔ انہاں بزرگاں دے مزاراں پہ عروس دا اہتمام کیتا جاندا اے دور دور توں لوگ اکھٹے ہُندے نيں۔ تے انہاں عظیم ہستیاں دے روحانی فیوض و برکات توں مستفید ہُندے نيں۔ انہاں عظیم ہستیاں دی روحانیت، بزرگی تے انہاں دی خدماتِ جلیلہ دا وسیلہ پیش کردے ہوئے اللہ تعالٰیٰ توں بالواسطہ یا بلاواسطہ توسل وی کیتا جاندا اے۔
عیدِ میلاد النبی صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم
[سودھو]ماہ ربیع الاول نوں خاص اہمیت حاصل اے مختلف جگہاں گھراں، عوامی مقامات تے مساجد وچ محافل میلاد منعقد ہُندیاں نيں۔ انہاں محافل وچ علما اکرام حضور علیہ صلوۃ و سلام دی ولادت با سعادت آپ دی حیات طیبہ تے سیرت مطھرہ دے مختلف گوشےآں اُتے بیانات کردے نيں۔ ویسے تو ایہ محافل سارا سال ہی جاری رہندیاں نيں لیکن ربیع الاول دے ماہ وچ انہاں محافل دا کثرت توں اہتمام ہُندا اے۔ اسی طرح توں مختلف شعرا تے نعت خواں حضرات حضور علیہ الصلوۃ و السلام دی بارگاہ اقدس وچ گلہائے عقیدت پیش کردے نيں۔ ماہ ربیع الاول دے آغاز توں ہی گھراں تے رستےآں نوں سجایا جاندا اے۔ ترمذی شریف وچ باب "باب ما جاء في ميلاد النبي صلي اللہ عليہ وآلہ وسلم:" امام ترمذی نے الجامع ترمذی شریف وچ "باب ماجاء في ميلاد النبي صلي اللہ عليہ وآلہ وسلم" اک باب بنھیا اے۔ تب تک میلاد النبی منانا بدعت نئيں سمجھیا جاندا سی بدعت دا بہتان بہت بعد دی ایجاد اے۔ کچھ لوگاں نے کہیا کہ 604 ہجری دے بعد میلادالنبی منانے دا رواج پيا۔ جدوں کہ امام ترمذی 209 ہجری وچ پیدا ہوئے تے 279 وچ فوت ہوئے۔
محافلِ نعت و درود و سلام
[سودھو]محافل نعت و درود و سلام نوں حضور علیہ السلام دی ذات مبارکہ توں محبت تے قربت دا ذریعہ سمجھیا جاندا اے۔ ویسے تو ایہ محافل سارا سال ہی جاری رہندیاں نيں لیکن ربیع الاول دے ماہ وچ انہاں محافل دا خاص اہتمام ہُندا اے۔ مختلف شعرا تے نعت خواں حضرات حضور علیہ السلام دی بارگاہ اقدس وچ گلہائے عقیدت پیش کردے نيں۔ اسی طرح جمعہ دے دن درود و سلام دی مجالس منعقد دی جاندیاں نيں۔
گیارہویں شریف
[سودھو]گیارہواں دی اصل ایصال ثواب اے جس دا ذکر صریح قرآنی آیات تے احادیث مبارکہ وچ اے جداں کہ اللہ تعالی دا ارشادہے رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَء ُوفٌ رَحِیمٌ( الحشر:10 ) تے اوہ جو انہاں دے بعد آئے عرض کردے نيں اے ساڈے رب سانوں بخش دے تے ساڈے بھائیاں نوں جو اسيں توں پہلے ایمان لیائے تے ساڈے دل وچ ایمان والےآں دی طرف توں کینہ نہ رکھ اے ساڈے رب بیشک تو ہی نہایت مہربان رحم والا اے۔ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَہُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّہِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِہِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْء ٍ رَحْمَۃً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِہِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ (المومن:7 ) وہ جو عرش اٹھاندے نيں تے جو اس دے گرد نيں اپنے رب دی تعریف دے نال اوہدی پاکی بولدے تے اس اُتے ایمان لاندے تے مسلماناں دی مغفرت منگدے نيں اے رب ساڈے تیرے رحمت و علم وچ ہر چیز دی سمائی اے تو انہاں نوں بخش دے جنہاں نے توبہ دی تے تیری راہ اُتے چلے تے انہاں نوں دوزخ دے عذاب توں بچالے۔ سیدہ عائشہ توں مروی اے کہ اک شخص نے رسول اللہ ﷺ دی خدمت اقدس وچ حاضر ہو کے عرض کیتا یا رسول اللہ ﷺ میری والدہ فوت ہو گئی اے تے انہاں نے بوقت انتقال کوئی وصیت نئيں فرمائی فَہَلْ لَہَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْہَا؟ قَالَ نَعَمْ پس جے ميں صدقہ تے خیرات کراں تو کیہ انہاں نوں ثواب پہنچے گا؟ آپ ﷺ نے فرمایا ہاں (بخاری و مسلم و ابو داؤد ) اسی طرح انس فرماندے نيں کہ رسول اللہ ﷺ توں ميں نے عرض کیتا کہ اسيں مرداں دے لئی دعا ئاں تے انہاں دی طرف توں صدقات و خیرات تے حج کردے نيں کیہ ایہ چیزاں انہاں نوں پہنچدی نيں؟ تو رسول اللہ ﷺ نے فرمایا إِنَّہ لیصل إِلَیْہِم ویفرحون بِہِ کَمَا یفرح أحدکُم بالہدیۃ بیشک ایہ چیزاں انہاں نوں پہنچدی نيں تے اوہ انہاں توں خوش ہُندے نيں جداں کہ تساں اک دوسرے دے ہدیہ توں خوش ہُندے ہو (عمدۃالقاری شرح بخاری )
مسلکی نقطہ نظر
[سودھو]بریلوی نقطہ نظر دے مطابق اس مسلک نوں حقیقی طور اُتے تمام صحابہ کرام، تابعین، تبع تابعین، صالحین تے علما امت دا پیش رو قرار دیندے نيں۔ بریلوی مسلک دی تشریحات دے مطابق، میلاد و قیام، صلوٰۃ و سلام، ایصال ثواب، عرس ایہ سب معمولات جو صدیاں توں اہلسنت و الجماعت وچ رائج نيں تے علمائے امت نے انھاں باعث ثواب قرار دتا اے۔ لیکن نويں فرقےآں نے انہاں رسومات نوں بدعت قرار دتا تے بریلوی علما نے قلم و گفتار توں انہاں دا تحفظ کیتا۔ انہاں علما وچ نمایاں ترین نام امام احمد رضا خان دا اے جنہاں نے مختلف رسومات تے عقائد دے دفاع وچ کئی کتاباں تحریر کيتیاں ۔
توحید و شرک دے بارے وچ نقطہ نظر
[سودھو]بریلوی نقطہ نظر دے مطابق حضور علیہ الصلوۃ و السلام دی ذاتِ مبارکہ دے ادب و تعظیم تے آپ علیہ الصلاۃ و السلام دی تعریف و توصیف نوں باعثِ سعادت قرار دتا جاندا اے۔ تے اسنوں شرک اُتے محمول نئيں کیتا جاندا۔ اس مسلک دے مطابق قرآنِ مجید دی سورہ اخلاص[۲۴] دی روشنی وچ شرک دی تن صورتاں نيں جے انہاں وچوں کوئی اک وی صادر ہو تو شرک ہوئے گا وگرنہ نئيں، اوہ تن درج ذیل نيں۔
- کسی مخلوق نوں رب قرار دینا یا اللہ تعالٰی اُتے حاکم قرار دینا
- کسی نوں اللہ دی اولاد قرار دینا یا اسی طرح اللہ نوں کسی دی اولاد قرار دینا
- کسی وچ کوئی صفت ازلی (ہمیشہ توں )، ذاتی (از خود بغیر اللہ دی عطا دے ) یا اللہ تعالٰی دی کسی صفت دے ہمسر قرار دینا (لہذا جے حددرجہ مبالغہ آرائی تے غلو دے باوجود اللہ تعالٰی توں کمتر سمجھیا تو شرک نئيں)
لہذا انہاں تن شرائط نوں ملحوظ رکھدے ہوئے حضور علیہ الصلاۃ و السلام دی نہایت ہی حد درجہ تعریف و توصیف تے ادب و تعظیم جو ذات باری تعالٰی دے ہمسر یا زیادہ نئيں اوہ اس مسلک دے نزدیک شرک دے گٹھ وچ نئيں۔
بدعت دے بارے وچ نقطہ نظر
[سودھو]اس مسلک دے نقطہ نظر دے مطابق بدعت دی دو اقسام نيں اک بدعتِ حسنہ یعنی احسن بدعت تے دوسری بدعتِ سیئۃ یعنی بری بدعت جداں کہ ذیل دی حدیثِ نبوی وچ منقول اے۔
من سن في الإسلام سنة حسنة كان له أجرها وأجر من عمل بها من بعده لا ينقص ذلك من أجورهم شيئا، ومن سن في الإسلام سنة سيئة كان عليه وزرها ووزر من عمل بها من بعده لا ينقص ذلك من أوزارهم شيئا خرجه مسلم في صححيه.[۲۵]
ترجمہ : ـ جو آدمی اسلام وچ کوئی اچھا کم جاری کرے فیر اس دے بعد اس اُتے عمل کیتا جائے تو جو لوگ وی اس اُتے عمل کرن گے انہاں دے اجر دی مثل اس (جاری کرنے والے) دے لئی وی لکھیا جائے گا ـ تے خود انہاں عمل کرنے والےآں دے اجر وچوں کچھ کم نہ ہوئے گا تے جو کوئی اسلام وچ کسی برے کم دی طرح ڈالے فیر اس دے بعد لوگ اسنوں اپنے عمل وچ لائاں تو انہاں سب نوں جو گناہ ہوئے گا اوہ اس (جاری کرنے والے) دے نامہ اعمال وچ وی لکھیا جائے گا، جدوں کہ عمل کرنے والےآں دے گناہ وچ کچھ کمی نہ ہوئے گی۔
اس صحیح مسلم دی حدیث توں استدلال کردے ہوئے اس مکتاباں فکر کے مطابق دین وچ کوئی نواں اچھا عمل جاری کرنا جو شریعت دے بنیادی اصولاں دے مخالف نہ ہو نہ صرف جائز بلکہ مستحب عمل اے۔ جداں کہ حضرت عمر فاروق رضی اللہ تعالٰی عنہ نے رمضان المبارک وچ باجماعت نمازِ تراویح شروع کرنے دے اپنے عمل نوں ( نِعْمَ الْبِدْعَۃُ ھَذِہ۔ ایہ اچھی بدعت اے ، بخاری[۲۶]) فرماکر نبیِ کریم صلی اللہ تعالٰی علیہ و آلہ و سلم دی حدیثِ مبارکہ دی عملی تشریح کيتی۔ اسی طرح بوہت سارے ایسے افعال جو حضور صلی اللہ تعالٰی علیہ و آلہ و سلم دی حیاتِ طیبہ وچ نئيں سن تے صحابہ کرام علیہم الرضوان یا اَن دے بعد امتِ مسلمہ وچ رائج ہوئے جداں قرآنِ مجید نوں خلیفہ اول حضرت ابو بکر صدیق رضی اللہ تعالٰی عنہ دے دور خلافت وچ کتابی شکل وچ جمع کرنا یا بعد ازاں حجاج بن یوسف دے دور وچ قرآنِ پاک اُتے اعراب لگانا، فقہ، نحو، عید میلاد النبی، درود و سلام، ایمانِ مفصل و ایمانِ مجمل، چھ کلمے، مساجد وچ مینار گنبد و محراب، تصوف و طریقت و معرفت، سوم، چہلم، ختم، عرس تے گیارہواں شریف وغیرہ ایسے افعال نيں جو امت وچ بعد وچ رائج ہوئے تے کسی شرعی حکم توں ٹکراؤ نہ رکھنے دے باعث، ایہ افعال حدیثِ نبوی صلی اللہ تعالٰی علیہ و آلہ و سلم دی روشنی وچ بدعتِ حسنہ دے ضِمن وچ آندے نيں۔
سلفی و دیوبندی مسالک دا اختلافی نقطہ نظر
[سودھو] تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: سلفی تے دیو بندی
دیوبندی تے سلفی مکتاباں فکر کے مطابق، بریلوی مکتاباں فکر کے کئی عقائد تے معمولات [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دی سنت توں مطابقت نئيں رکھدے تے اوہ انہاں رسومات تے عقائد نوں بدعت تے شرک قرار دیندے نيں۔ خصوصاّ ایہ مکاتب فکر عیدِ میلاد النبی صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے تہوار نوں منانے دے حق وچ نئيں تے اسی طرح محافلِ درود و سلام تے گیارہواں شریف دے بارے وچ وی اختلافِ رائے رکھدے نيں۔ اسی طرح توں عقیدہِ توسل، زیاراتِ مزارات تے عقیدہِ شاہد و ناظر نوں شرک گرداندے نيں۔ حوالےدی لوڑ؟
حوالے
[سودھو]- ↑ Search Results – Oxford Reference
- ↑ Ahl al-Sunnah wa'l-Jamaah – Oxford Reference
- ↑ مجاہدِ آزادی علامہ فضل حق خیرآبادی کون؟؟؟ | ڈاکٹر محمد حسین مُشاہد رضوی
- ↑ Religion Articles : Hamariweb.com - علامہ فضل حق خیرآبادی تے ١٨٥٧ دا فتوی جہاد
- ↑ Religion Articles : Hamariweb.com - علامہ فضل حق خیرآبادی تے ١٨٥٧ دا فتوی جہاد
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ پیر سید جماعت علی شاہ محدث علی پوری
- ↑ ePaper News 09 May 2014, لاہور، Page 13
- ↑ خطبات آل انڈیا سنی کانفرنس،1925 تا 1947 : دو قومی نظریہ تے تحریک پاکستان وچ علمائے اہل سنت دے اجتماعی کردار دی تاریخی دستاویز - Webcat Plus
- ↑ (2002) "10. The Diversity of Islam", A History of Pakistan and Its Origins. Anthem Press., 225. Retrieved on 13 اپریل 2015.
- ↑ مصنف عبد الرزاق از امام عبد الرزاق
- ↑ بہار شریعت حصہ اول صفحہ 58 امجد علی اعظمی مکتبہ المدینہ کراچی
- ↑ فتاویٰ رضویہ احمد رضا خان جلد 15 صفحہ 613 رضا فاؤنڈیشن لاہور
- ↑ ملفوظات اعلیٰ حضرت اھمد رضا خان صفحہ 251 مکتبہ المدینہ کراچی
- ↑ بہار شریعت حصہ اول صفحہ71،72 امجد علی اعظمی مکتبہ المدینہ کراچی
- ↑ سُورۃ الْاَحْزَاب۔ 45
- ↑ عقائد اہلسنت از رضا ء الحق اشرفی مصباحی صفحہ 317 پہلا ایڈیشن طبع 2011
- ↑ سیرت رسول عربی از نور بخش توکلی صفحہ 508 طابع ضیار القرآن پبلیکیشنز لاہور
- ↑ (قرآن مجید۔ سورہ اخلاص پارہ 30)
- ↑ (صحیح مسلم از امام مسلم۔ کتاب الزکوٰۃ، باب الحث علي الصدقہ)
- ↑ (صحیح بخاری از امام بخاری۔ کتاب صلاۃ تراویح، بابُ فَضلِ مَن قامَ رَمَضَانَ)
|