خون دے سوہلے
| لکھاری | نانک سنگھ |
|---|---|
| بولی | پنجابی |
| موضوع | سماجی |
| صنف | ناول |
خون دے سوہلے نانک سنگھ دا لکھیا اک پنجابی ناول اے۔
نانک سنگھ اکّ مشہور پنجابی لکھاری اتے ناول کار سی جسنے کئی بااثر رچناواں لکھیاں۔
"خون دے سوہلے" ("خون دے دھبے" وجوں وی جانیا جاندا اے) جو نانک سنگھ ولوں 1948 وچ لکھیا اکّ ناول اے۔ 1947 وچ بھارت دی ونڈ دوران سماجی اتے سیاسی اتھل-پتھل نوں درساؤندا اے۔ ایہہ تشدد، نقصان، اتے بچاء لئی انسانی جدوجہد دے موضوعاں دی پڑچول کردا اے۔ ونڈ کارن پیدا ہوئے فرقو تناء، اجاڑے دا چہرہ، انسانی دکھاں اتے تراسدی دا اکّ بااثر اتے حقیقت پسند چترن پیش کردا اے۔
نانک سنگھ اکّ اگھے پنجابی لکھاری سن جو سماجی مدعیاں دے حقیقت پسند چترن لئی جانے جاندے سن۔ "خون دے سوہلے" نوں اوہناں دیاں اہم رچناواں وچوں اکّ منیا جاندا اے، جو ونڈ توں متأثر لوکاں دے دکھدائی انوبھواں نوں کیپچر کردا اے۔
ناول دی کہانی بھارت اتے پاکستان دی سرحد دے نیڑے اکّ پنڈ وچ رہن والے اکّ سکھ پروار دے آلے-دوآلے گھمدی اے۔
سون ندی (راولپنڈی، پوٹھوہار پٹھار کھیتر، ہن پنجاب، پاکستان وچ) دے کنڈھے 'تے چکری پنڈ وچ سیٹ، ایہہ کہانی اکّ پریمی ولوں اپنی پریمکا نوں "بنارسی قسم دا لنگڑا انب" پیش کرکے اس نوں لبھاؤن دی کوشش نال شروع ہندی اے۔ چاہے اوہ رات دی ٹھنڈھ ہووے، نظارہ دی روچکتا ہووے جاں کسے انکیاسے ہون دی اڈیک ہووے، انسکھاویں اڈیک ہووے، سنگھ ولوں شاندار ڈھنگ نال پیش کیتی گئی اے۔
حالانکہ کتاب دا مول موضوع ایہہ اے کہ شاعرں سمپردائک تشدد اکّ پنڈ نوں تباہ کر دیندی اے، جس وچ بابا بھانا نوں چھڈّ کے ہر کوئی مر جاندا اے - پنڈ دے کھتری بھائیچارے دے مکھی، پر مسلماناں ولوں برابر دا ستکار کیتا جاندا اے - اتے اسدی لمبے ویلے توں مری ہوئی دوست دی دھی نسیم/سیما، کہانی۔ جیکر کوئی لائیناں دے وچکار پڑھدا اے تاں ہور بہت کجھ ظاہر کردا اے۔ قتل عام دے دوران اوہناں دا چمتکاری بچاء اس کہانی نوں اصل اتے خیالی دوویں طرحاں دا دکھائی دندا اے۔ ذکر یوگ اے کہ لکھاری نے مکھبندھ وچ ایہہ وی نوٹ کیتا اے کہ “میرے پاٹھک نہ تاں اس کتاب نوں فکشن گٹھ وچ رکھدے ہن اتے نہ ہی اس نوں تریخی پاٹھ وجوں دیکھدے ہن۔ اوہ، شاید، اس نوں تریخی واقعے 'تے بیسڈ ناول وجوں دیکھ سکدے ہن، اکّ اجیہی کہانی جو سوچ اتے حقیقت دے دو کناریاں وچکار قدرتی طور 'تے وہندی اے۔
مرکزی پاتر گردیال سنگھ اے، جو اکّ ہمدرد اتے دیشبھگت انسان اے جو اپنے سکھ دھرم اتے قدراں-قیمتاں وچ ڈونگھیاں جڑھاں رکھدا اے۔ جویں-جویں فرقو تناء ودھدا جاندا اے، گردیال سنگھ اپنے پروار دی رکھیا کرن دے اپنے فرض اتے مذہبی پچھوکڑ دی پرواہ کیتے بناں، لوڑونداں دی مدد کرن دی اپنی عزم وچکار پھسیا ہویا پایا جاندا اے۔
ایہہ ناول تشدد دی بھیانکتا، گروہی پرواس، اتے ونڈ دے ہپھڑا-دپھڑی دے دوران عام لوکاں ولوں درپیش جدوجہداں نوں واضع روپ وچ بیان کردا اے۔ ایہہ منکھتا، ہمدردی، اتے لوکاں اتے سماج 'تے فرقو ونڈ دے تباہی کاری اثر دے موضوعاں دی پڑچول کردا اے۔ نانک سنگھ سیاسی فیصلیاں دی انسانی قیمت نوں اجاگر کردے ہوئے کرداراں ولوں تجربہ کیتے گئے بھاوناتمک اتھل-پتھل، نقصان اتے صدمے نوں مہارت نال پیش کردا اے۔
"خون دے سوہلے" ونڈ دے اس دے حقیقت پسند چترن لئی جانیا جاندا اے، جو اس دور وچوں گزر رہے لوکاں دے درد، ڈر نوں پیش کردا اے۔ نانک سنگھ دی لکھن سٹائل طاقتور بھاوناواں نوں ابھارن اتے پاٹھک اتے پاتراں وچکار اکّ مضبوط تعلق بناؤن دی اہلیت ولوں خاصیت اے۔
اس ناول دی سماجی اتے تریخی اہمیت لئی مکمل طور 'تے تعریف کیتی گئی اے۔ ایہہ فرقو تشدد دے تباہی کاری نتیجیاں دے نشان وجوں کھڑا اے اتے اجیہے ٹکراء دے سامھنے ایکتا اتے سمجھ دی اہمیت دی یاد دواؤندا اے۔
نانک سنگھ، "خون دے سوہلے" راہیں، ونڈ دا ڈونگھائی نال چلدا ذکر حاصل کردا اے، اس ویلے دوران ساہمنے آئیاں انسانی دکھانتاں 'تے روشنی پاؤندا اے اتے پاٹھکاں نوں ونڈن والیاں وچاردھاراواں دے نتیجیاں 'تے وچار کرن دی تأکید کردا اے۔
تریخی حوالہ: ناول بھارت دی ونڈ دے تریخی حوالہ وچ مضبوطی نال جڑھیا ہویا اے، جس کارن مکمل تشدد، گروہی پرواس اتے لکھاں لوکاں دا اجاڑا ہویا۔ ایہہ اس ویلے دے سماجی، سیاسی اتے مذہبی اتھل-پتھل نوں پکڑدا اے۔
منکھتا دی کھوج: کہانی گردیال سنگھ اتے اس دے پروار دے دوآلے گھمدی اے، ہپھڑا-دپھڑی دے وچکار اوہناں دے جدوجہد اتے لچکیلیپن نوں اجاگر کردی اے۔ ایہہ مذہبی اتے تہذیبی وکھریویاں نوں پار کردے ہوئے، لوکاں دے اندر پیدا ہوئی منکھتا دی پڑچول کردا اے، اتے دئیا اتے سمجھ دی اہمیت 'تے زور دندا اے۔
اخلاقی دبدھاواں: مرکزی پاتر گردیال سنگھ نوں کئی اخلاقی دبدھاواں دا ساہمنا کرنا پیندا اے کیونکہ اوہ ونڈ دے دھوکھے باز لینڈسکیپ نوں نیویگیٹ کردا اے۔ اوہ مخالف وفاداری نال جوجھدا اے، اپنے پروار دی رکھیا کرن اتے لوڑوند دوسریاں دی مدد کرن وچکار پھسیا ہویا اے۔ ناول نجی قربانی، اخلاقی ذمہ واری، اتے سنکٹ دے ویلے انسانی فیصلے لین دیاں گنجھلاں بارے سؤال اٹھاؤندا اے۔
جذباتی اثر: نانک سنگھ دی لکھن سٹائل پاٹھکاں وچ زبردست بھاوناواں پیدا کردی اے، اوہناں نوں پاتراں اتے اوہناں دے جدوجہداں دی دنیا وچ کھچدی اے۔ کہانی ونڈ توں متأثر لوکاں اتے پریواراں ولوں تجربہ کیتے درد، ڈر اتے صدمے نوں درساؤندی اے، پاٹھکاں 'تے مستقل بھاوناتمک اثر چھڈدی اے۔
پرتیکواد اتے تھیم: ناول سمپردائک سدبھاونا، تشدد دی وئرتھتا، اتے مستقل انسانی بھاونا ورگے موضوعاں نوں اجاگر کرن لئی پرتیکواد دی ورتوں کردا اے۔ ایہہ نفرت اتے تباہی دے باو جود پیار، ہمدردی اتے منکھتا دی کھوج دی طاقت نوں درساؤندا اے۔
تریخی مطابقت: "خون دے سوہلے" تریخی مطابقت رکھدا اے کیونکہ ایہہ ونڈ دا پہلا ذکر حاصل کردا اے، انسانی دکھانتاں اتے فرقو تشدد دے بعد دے نتیجیاں 'تے روشنی پاؤندا اے۔ ایہہ اتہاس توں سکھن اتے مستقبل وچ اجیہے دکھانت نوں روکن لئی ایکتا اتے سمجھ لئی یتن کرن دی لوڑ دی یاد دواؤندا اے۔
سمچے طور 'تے، "خون دے سوہلے" اکّ دردناک اتے سوچن والی ذکر پیش کردا اے جو بھارت دی ونڈ دوران اتھاہ انسانی دکھ اتے لچکیلیپن نوں کیپچر کردا اے۔ ایہہ اخلاقی گنجھلاں، انسانی جذباتاں اتے فرقو تشدد دے ڈونگھے اثر دی پڑچول کردا اے، جس نال اس نوں پنجابی ساہت وچ اکّ اہم کم بنایا گیا اے۔
پاٹھگت مطالعہ
[سودھو]خون دے سوہلے مغربی پنجاب دے پوٹھوہار کھیتر دے چھوٹے جہے پنڈ چکری وچ بھارت-پاکستان دی ونڈ توں بعد دے دہاکیاں وچ جیون دی پالنا کردا اے۔ اتھے ہندو، مسلم اتے سکھ پروار اکّ نزدیکی بھائیچارے وچ رہندے ہن اتے رشتے یعقین، ستکار اتے دیالتا 'تے بیسڈ ہن۔ جدوں اکّ اگھے زمیندار؉ رحیم بخش ملتان دی نویں نہری کلونیاں وچ کھیتی کرن لئی اکّ جوئے وچ اپنی ساری قسمت گوا دندا اے، تاں کھتری بابا بھانا، اکّ ستکار یوگ اتے پراپکاری بزرگ، اپنے پنڈ دے بھرا نوں بچاؤندا اے اتے اسنوں اکّ گھر اتے آسرا حاصل کردا اے۔ رحیم بخش دے گزرن 'تے، بابا اپنے چھوٹے بھراواں نسیم اتے عزیز اتے اوہناں دی ماں سگارا دے گود لئے مسلم پروار دی سخت سرکھیا کردا اے۔ اس دوران، نسیم دا اس دے بچپن دے دوست یوسف نال رشتہ اکّ جھجک توں اکّ اتھل-پتھل والے پیار تک ودھدا اے کیونکہ بعد والا شہر توں اکّ گرم سر اتے جوشیلے نوجوان نوں واپس کردا اے۔
کرشنا سوبتی دے زنداگیناما دی یاد دواؤندا، خون دے سوہلے ونڈ توں پہلاں دے پنڈ دے بھائیچارے نوں جیون وچ لیاؤندا اے جتھے جیون دی لہر سون ندی دے پانی اتے پوٹھوہار دیاں پہاڑیاں دیاں کومل ڈھلاناں نال میل کھاندی اے۔ اتھوں دے لوک اپنے سبھیاچار توں اٹٹّ ہن اتے چھوٹیاں-موٹیاں دشمنیاں اتے کدے-کدائیں مشکیلاں وچ الجھے ہون دے باو جود، کسے وی قسم دی سمپردائک نفرت توں بے گناہ ہن۔ چکری پنڈ وچ، سنگھ اس اساطیری 'گھر' اتے 'وطن' نوں دہراؤندا اے جتھے متعلق ہونا مکمل اتے قدرتی اے، اتے اسنے بچے ہوئے لوکاں دیاں یاداں نوں ستایا اے جیہناں نوں دشمن اتے معاف کرن والے شہراں وچ پناہ گیراں وجوں دوبارہ جیون شروع کرنا پیا سی بھاویں کسے وی واپسی دی اسمبھوتا واضع ہو گئی سی۔
چکری وچ، ویلے دے بیتن نوں بدلدے موسماں اتے لوہڑی ورگے تیوہاراں ولوں چنھت کیتا جاندا اے، جو کہ مقامی ریتی-رواجاں دے اکّ شاندار مرکب وچ سمچے بھائیچارے ولوں اکٹھے منائے جاندے ہن۔ سارے دھرماں دے نوجوان کڑیاں اتے منڈے معصوم دشمنی دی روایت وچ دیر رات تک تپسے گاؤندے ہن، اتے بزرگ اجیہے قصے سناؤندے ہن جو پاٹھک نوں 'کسے کھیتر دے بھائیچاریاں وچکار پیڑھی-در-پیڑھی تعلقاں' ولوں بنھے ہوئے سماج دی یاد دواؤندے ہن۔
اس پرانے پنڈ وچ، جتھے دھرم ولوں پچھان دی تشریح نہیں دتی جاندی، فرقو بھاوناواں شہر دے نسل دے باہرلے انسان ولوں لیاندیاں جاندیاں ہن۔ ناول بھڑکاؤ اخباراں راہیں فرقو نفرت دے آؤن اتے راولپنڈی ورگے شہری مرکزاں دے بندیاں نال مرکز وچ ونڈیا گیا اے۔ ناول دا دوجا ادھ پنڈ واسیاں دے جیون دی پرتشدد تباہی نوں بیان کردا اے۔ گھر دا اچانک اتے آخری توڑ-وچھوڑا عام پینڈوآں دے قتل عام، لٹیریاں ولوں لاشاں دی بے رحمی نال قتل دے اکّ منٹو-ایسکو چتر ولوں واپردا اے جو اپنے سونے دا دعوہ کرن لئی مردیاں دے کناں اتے گلے کٹدے ہن، اتے ادھرنگ اتے اسنگتتا جو بچے لوکاں دے دماغاں اتے سریراں نوں پکڑدی اے۔
اس اتھاہ دنیا وچ، 17 سالا نسیم اتے 70 سالا بابا، اپنے بھراواں دے خون وچ رنگیا ہویا، قتل کیتے گئے آدمیاں اتے بچیاں نوں دفناؤن لئی مشینی ڈھنگ نال قبراں کھوددا اے۔
حالانکہ، مرداں دی اتینت بے رحمی دے ذکر وچ بہت سارے مسلم آدمیاں دی بے مثال دیالتا اتے پیار دی کہانی وی شامل اے جو اپنے ہندو اتے سکھ گانڈھیاں نوں قاتل بھیڑ توں بچاؤن لئی اپنیاں جاناں دے دیندے ہن، اتے نوجوان نسیم اتے عزیز دی۔ جو اپنی مرن والی جم-ماں اتے چکری وچ اپنا گھر چھڈّ کے دور-دراڈے دے دیساں وچ اکّ اگیات مستقبل وچ اپنے گود لین والے پیؤ بابا بھانا دا پالن کردے ہن۔ مستقبل 'تے اکّ بھوکھبانی اکھ نال، سنگھ نے اپنے مکھبندھ وچ 'ڈر اے کہ سمپردائک نفرت دا پرچلت ماحول ذکر نوں اکّ خاص سمت ول لے جا سکدا اے'، جتھے ونڈ دی تشدد لئی ہندو مسلماناں نوں قصوروار ٹھہراؤنگے اتے بعد والے سکھاں نوں پھڑنگے۔
اکّ 'نرپکھّ' ذکر نوں کمیونیکیشن کرن دے مقصد نال لکھیا گیا ایہہ ناول، مسلم اتے غیر-مسلم دوواں پاتراں دے اپرادھاں اتے مہانتا دے پیمانیاں نوں اصل وچ متوازن کردا اے۔ اس توں علاوہ، ایہہ نفرت نوں کسے وی دھرم جاں بھائیچارے وچ رہن دے طور 'تے دور کردا اے، اتے اس نوں شہر توں اخلاقی طور 'تے بھرشٹ گھسپیٹھیئے ولوں لیاندے گئے پاگلپن دے روپ وچ درساؤندا اے، اتے روزانہ دے لالچ اتے سادھارن پینڈوآں دی حسد دے چھوٹے، ودھیرے رٹین انسانی اثر ولوں متأثر کردا اے۔
خون دے سوہلے لکھاری دی، نال ہی سرحداں دے پار لکھاں لوکاں دی، اوہناں گھراں اتے رشتیاں لئی، جو ونڈ وچ تباہ ہو گئے سن، دی تانگھ نوں کیپچر کردا اے، جسدی اوہناں نے نہ تاں کھوج کیتی اتے نہ ہی سمجھیا۔ سیاسی لابھاں لئی اتے نفرت اتے تشدد نوں پھیلاؤن لئی مذہبی یعقین دے ویونتبندی دے خلاف، ایہہ ناول یعقین دی سوچ نوں اکّ بھاونا وجوں پیش کردا اے جو وکھ-وکھ دھرماں دے لوکاں نوں اکّ پروار وچ بنھدا اے اتے اوہناں نوں ہنیرے ویلے وچ وی اکٹھے رہن دی طاقت دندا اے۔