پنجابی

پن٘جابی
पंजाबी / ਪੰਜਾਬੀ
بولݨ والے دیس :	پاکستان، بھارت، برطانیا، کینیڈا، آسٹریلیا، سعودی عرب، تے امریکا
بولیندڑ گݨتی :	15 کروڑ لوک
بولی ٹبر :	ہند آریا‌ئی بولیاں
لپی :	شاہ مکھی، گرمکھی، دیوناگری
دنیا وچ نمبر:	9 واں
پن٘جابی بولݨ والےدیس
90,000,000:	پاکستان ·
1,700,000:	برطانیا ·
800,000:	کینیڈا ·
30,000,000:	بھارت ·
640,000:	امریکا ·
60000:	ملائشیا ·
50,000:	آسٹریلیا ·
75,000:	جپان ·
260,000:	ہانگ کانگ ·
600000:	سعودی عرب ·
34000:	سنگاپور ·
117000:	میانمر ·
مت
70٪:	مسلمان ·
20٪:	سکھ ·
10٪:	ہندو ·
1٪:	عسعائی ·

پن٘جابی (گرمکھی: ਪੰਜਾਬੀ، دیوناگری: पंजाबी) ہند-یورپی بولیاں دے ٹبر دی اک بولی اے تے پنجاب ایہدا اصل دیس ہے۔ پشاور توں دلی، مظفرآباد ازاد کشمیر توں رحیم یار خاں تک ایہ عام بولی تے سمجھی جاݨدی اے ۔ پنجاب توں باہر پاکستان دے دوجے تھانواں وچ ایہنوں بولݨ تے سمجھݨ والے کافی لوک نیں۔ پاکستان توں باہر پنجابی بھارت ، برطانیا، کینیڈا، سعودی عرب، متحدہ عرب امارات ،امریکا تے ہور کئی دیساں وچ بولی جاݨدی اے ۔ پاکستان وچ ایہہ سبھ توں زیادہ بولی جاݨ والی بولی اے تے برطانیا وچ ایہدا نمبر دوجا اے ۔ بھارت وچ ایہدا نمر 11واں ہے تے پورے جنوبی ایشیا وچ ایہہ تیجے نمبر تے آوندی اے ۔ ایہدے وچ 1،75،000 دے نیڑے لفظ نیں ۔ ایدے بولݨ والے 11 کروڑ توں ودھ نیں انج اے دنیا دیاں وڈیاں بولیاں وچ آوݨدی ہے۔

پنجابی /pʌnˈdʒɑːbi/ پنجاب دی بولی، جس نوں پنجاب خطے دے وسنیک جاں متعلق لوک بولدے ہݨ۔ ایہہ بولیاں دے ہند یورپی پروار وچوں ہند-ایرانی پروار نال تعلق رکھدی ہے۔ ایہہ پنجابیاں دی ماں بولی اے تے سکھ مت دی مذہبی بولی وی اے ۔ ایہدے وچ گرو گرنتھ صاحب دی رچنا کیتی گئی اے ۔ ایہہ دنیا تے خاص کر لموچی ایشیا دے اُگھے بھنگڑا سنگیت دی بولی اے ۔ پاکستان وچ ایہہ سبھ توں ودھ بولی جان والی بولی اے ۔ لفظ "پنجابی" نوں پنجاب نال متعلق کسے وی چیز لئی ورتیا جاندا اے جویں کہ پنجابی بولن والیاں اتے پنجاب خطے دے رہن والیاں نوں وی پنجابی ای کیہا جاندا اے ۔

جغرافیائی پھیلاؤ

"ایتھنولوگ" 2005 (بولیاں نال متعلق اک انسائکلوپیڈیا) مطابق پنجابی نوں 8.8 کروڑ لوک بولدے ہن، جس نال پنجابی سمچی دنیا وچ سبھ توں ودھ بولی جان والی دسویں بولی اے۔ 2008ء وچّ پاکستان دی مردمشماری مطابق پاکستان وچ 7،63،34,300 لوک پنجابی بولدے ہن اتے 2001 وچّ بھارتی لوک گݨت دے مطابق بھارت وچ 2،91،02,477 لوک پنجابی بولدے نیں ۔

ایہدیاں بہت ساریاں پڑبولیاں نیں ۔ لیہندی پنجابی، چڑھدے پنجاب تے لہندے پنجاب دیاں پڑبولیاں تے پہاڑی پڑبولیاں نوں ملا کے پنجابی اپنے سر-سائنس کر کے اجوکی ہند یورپی بولیاں دے ٹبر وچوں سبھ توں وکھری بولی جاپدی اے ۔ پنجابی دیاں کئی پڑبولیاں بولیاں نیں پر ماجھی ، دوآبی تے جٹکی نوں مرکزی پڑبولیاں منیا جاندا اے ۔ پنجابی چڑھدے تے لہندے پنجاب دی سرکاری بولی اے تے نیڑلے صوبیاں جویں کہ ہریاݨا، ہماچل پردیش تے دلی وغیرہ وچ وی بولی جاندی اے ۔ پنجابی نوں ہریاݨا تے دلی وچ دوجی تے تیجی بولی دا درجا حاصل اے ۔

پاکستان

پنجابی زیادہ تر پاکستان وچ بولی جاندی اے ۔ پاکستان دے % 50 لوکاں دی ماں بولی پنجابی اے تے % 70 لوک پنجابی بولی نوں پہلی، دوسری تے کچھ تیسری بولی وجوں بولدے نیں ۔ لہور، جو کہ پاکستان پنجاب دا راجگڑھ اے، وچ سبھ توں زیادہ لوک پنجابی بولدے نیں ۔ لہور دی % 86 آبادی تے اسلام آباد دی % 74 آبادی پنجابی نوں ماں بولی وجہوں بولدی اے ۔ کراچی وچ وی کافی زیادہ لوک پنجابی بولی بولدے نیں ۔

لوک گݨت دی بنیاد تے پاکستان وچ پنجابی بولݨہاراں دی گݨتی

سال	پاکستان دی آبادی	قیصد	پنجابی بولݨہار گݨتی
1951	33,740,167	57.08%	22,632,905
1961	42,880,378	56.39%	28,468,282
1972	65,309,340	56.11%	43,176,004
1981	84,253,644	48.17%	40,584,980
1998	132,352,279	44.15%	58,433,431

لوک گݨت دی بنیاد تے پاکستانی صوبےآں وچ پنجابی بولن والیاں دی گنتی (2008)

تھاں	بلاک	پنجابی بولݨہار گݨتی	فیصد
–	پاکستان	106,335,300	% 60
1	پنجاب	70,671,704	% 75.23
2	سندھ	4,592,261	% 10
3	اسلام آباد راجگڑھ	1,343,625	% 71.66
4	خیبر	7,396,085	% 21
5	بلوچستان	318,745	% 2.52

پنجابی پاکستان وچ سبھ توں زیادہ بولی جاݨ والی بولی اے ۔ایہہ 60 فیصد پاکستانیاں دی ماں بولی جد کہ 70 فیصد پاکستانی ایہنوں بولݨا جاݨدے نیں۔ پنجابی دیاں وکھو وکھ پڑبولیاں نیں ۔ پنجاب دے نال اے پورے ازاد کشمیر چ بولی تے سمجی جاندی اے۔ ایس توں وکھ بھارت دی صرف 3 فیصد آبادی پنجابی بولدی اے پر پنجابی نوں چڑھدے پنجاب وچ سرکاری بولی تے دلی تے ہریاݨا وچ دوجی بولی دا درجا اے ۔

پنجابی ، انگریزدے آوݨ تے ہندستان تے مل مارن توں پہلاں دلی توں لے کے پشاور تک پھیلے ہوئے پنجاب وچ لہجے دے نکے نکے فرقاں نال بولی جاݨ والی بولی سی ۔ 1901ء وچ انگریزاں نے اوس ویلے دے پنجاب دے اتلے لہندے پاسے نوں کٹ کے صوبہ سرحد بݨا دتا تے فیر 1947ء وچ رہندا پنجاب وی 2 ٹوٹیاں: چڑھدے پنجاب تے لہندے پنجاب وچ ونڈیا گیا ۔ 1960ء وچ اس چڑھدے یا چڑھدے پنجاب دے وی 3 ٹوٹے کرکے ہماچل پردیش ، ہریاݨا تے پنجاب وچ ونڈ دتا گیا۔ اینج پنجابی وی ونڈی گئی تے سیاسی فیدے لئی ایہنوں ہماچل پردیش وچ ہندی دا اک لہجا دسیا گیا جدوں کہ ہماچل پردیش وچ بولی جان والی بولی پنجابی دا کانگڑی لہجا اے ۔

اس ویلے پنجابی پاکستان دے صوبا پنجابوچ لہجے دے معمولی فرق نال تے صوبہ سرحد وچ کوہاٹ ، بنوں تے پشاور دے آل دوالے ( ہندکو دے ناں نال ) ڈیرا اسماعیل خان وچ (ڈیری دے ناں نال ) تے ایبٹ آباد ، ہری پور (ہزارا) وچ ( ہندکو دے ناں نال )) ، ازاد کشمیر دے تھاواں وچ ( پہاڑی تے گوجری دے ناں نال ) تے سندھ دے پنجاب نال لگدے علاقیاں وچ تے بھارت وچ پنجاپ ، ہماچل پردیش ، ہریاݨا دے کافی علاقیاں وچ دلی تے راجستھان دے پنجاب نال لگدے ضلعاں تے مقبوضہ جموں تے کشمیر وچ جموں دے ضلعاں وچ بولی جاندی اے ۔ ایس توں علاوا امریکا ، کینیڈا ، آسٹریلیا تے برطانیا وچ وی بولی جاندی اے ۔

بھارت

بھارت وچّ 30 ملین (3 کروڑ) لوک پنجابی بولی نوں ماں بولی اتے پہلی، دوجی جاں تیسری بولی وجوں بولدے ہن۔ پنجابی بولی بھارتی صوبےآں پنجاب، ہریاݨا تے دلی دی مکھ بولی اے۔ شمالی بھارت وچ امبالا، لدھیاݨا، امبرسر، چندی گڑھ، جلندھر تے دلی پرمکھ شہری علاقے نیں ، جتھے پنجابی بولی جاندی اے ۔

لوک گݨت دی بنیاد تے بھارت وچ پنجابی بولݨہاراں دی گݨتی

سال	بھارت دی آبادی	بھارت وچ پنجابی بولݨہار	فیصد
1971	548,159,652	14,108,443	2.57%
1981	665,287,849	19,611,199	2.95%
1991	838,583,988	23,378,744	2.79%
2001	1,028,610,328	29,102,477	2.83%
2011	1,210,193,422	33,038,280	2.73%

ولکھنتا

پنجابی دی اک خاص گلّ جو اسنوں دوجیاں انڈو یورپی تے بھارتی بولیاں توں اڈ کردی اے، اوہ اے اس دا سراتمک ہونا۔ پنجابی وچّ پنج سر دھنیاں /گھ/، /جھ/، /ڈھ/، /دھ/، /بھ/ ہن۔ اس توں علاوہ /ہ/ دھنی وی شبد وچّ اپنے تھاں مطابق سر وچّ بدل جاندی اے۔ شبداں دی مڈھلی حالت وچّ /گھ،جھ،ڈھ،دھ،بھ/ دھنیاں نیویں سر دا اچارن کردیاں ہن۔ اس حالت وچّ /ک،چ،ٹ،ت،پ/ وچّ روپانترت ہو کے، نال دی نال سۉر تے نیویں سر نوں ظاہر کردیاں ہن۔ اداہرن دے طور تے جدوں /گھ/ دھنی شبد دے شرو وچّ آؤدیں اے تاں اس دی آواز /ک/ دھنی دے نیڑے ہندی اے اتے اس نال اک ڈگدی سر دی ورتوں کیتی جاندی اے جویں 'گھوڑا' شبد وچّ /ک/ دھنی نال اک ڈگدی سر اے جس نال ایہہ /گھ/ دھنی بندی اے۔ اس طرحاں اس شبد دی IPA وچّ بناوٹ ""/kòɽa/"" ہوویگی۔ جیکر اسیں اس وچوں اس دی ڈگدی سر نوں ہٹا دئیے تاں اس دا اچار ""کوڑا" ہو جاویگا اتے جیکر اسیں /ک/ دھنی دے بعد چڑھدی سر دی ورتوں کریئے تاں اس دا اچارن ""کوہڑا"" ہو جاویگا۔ اس نوں IPA وچّ ""/kóɽa/"" لکھیا جاویگا۔ ٹھیک اسے طرحاں باقی دیاں چار دھنیاں نال وی ہندا اے۔ شبد دی انتلی حالت وچّ /گھ،جھ،ڈھ،دھ،بھ/ ترپیب مطابق /گ، ج، ڈ، ب، د/ وچّ تبدیل ہو کے نال لگدے اگلے سۉر اتے اچی سور سمیت اچاریاں جاندیاں ہن۔ جویں- /لابھ/۔

پنجابی تے مہان لوک

گرو نانک جی نے بانی لئی پنجابی بولی نوں چنیا۔ گورو نانک جی توں پہلاں بابا فرید نے وی بانی دی رچنا، ناتھاں، جوگیاں، بلھے شاہ، وارث شاہ، شاہ حسین، قادریار، شاہ محمد، دمودر وغیرہ شاعراں نے اپنی شاعری دا زریعہ پنجابی نوں بنایا۔ پروفیسر پورن سنگھ بھاویں انگریزی دے ودوان سن پر اوہناں نے پنجابی وچّ کھلھی شاعری رچ کے اتہاس سرجیا۔ پنجابی بولی دا دل انا وڈا اے کہ کشان، ہون، ترک، مغل، منگولاں وغیرہ دیاں بولیاں نوں وی پنجابی نے اپنے وچّ جذب کر کے اپنی نویکلی پچھان برقرار رکھی۔ پنجابی لوک گیت ساڈی مکمل پنجابیت دی ترجمانی کردے ہن۔ کتھا کہانیاں، واراں، قصے، جنگ نامے، کویتاواں، ماہیئے، ڈھولے، ٹپے، سٹھنیاں وغیرہ پنجابیت دا انمول خزانہ ہن۔ نانک سنگھ، گردیال سنگھ، سنت سنگھ سیکھوں، کرتار سنگھ دگل، کلونت سنگھ ورک، اجیت کور، دلیپ کور ٹوانا، امرتا پریتم، سرجیت پاتر، شو کمار بٹالوی، ہربھجن سنگھ، ڈاکٹر۔ ستندر سنگھ نور، سکھوندر امرت وغیرہ لکھاری اسے بولی صدقہ قومانتری مشہوری حاصل کر چکے ہن۔ پنجابی سنگیت تاں اج دن دگنی رات چوگنی ترقی کر رہا اے۔ اس نے پوری دنیاں نوں جھومن لا دتا اے۔ گرداس مان، کلدیپ مانک، ہنس راج ہنس، ماسٹر سلیم وغیرہ کسے جاݨ پچھان دے محتاج نہیں ۔ ایہہ پنجابی سنگیت دا عمل ہی اے کہ ایہہ بالیوڈّ وچّ وی پیر جما چکیا اے۔ ہندی فلماں وچّ نرول پنجابی گیت تے کردار عام دیکھݨ سݨݨ نوں ملدے نیں جو پنجابیاں لئی ماݨ دی گل اے ۔

تریخ

پنجابی لموچی ایشیا دیاں ہور بولیاں وانگوں اک ہند آریا‌ئی بولیاں اے۔ گیارویں صدی وچ پوری بولی بن کے اگے آوندی اے۔ پنجابی بولی دا مڈ اپ بھرمش پراکرت توں ہویا اے ۔ اُنج ایس توں پَیھلاں ناتھ جوگیاں جِنھاں دا تعلق تھلرے طُبقے توں سی نالے اُنھاں اپنا سانجھ دا سنیھا پنجاب توں بنگال تک اپڑایا سی ۔ اوہناں نے سبھ توں پہلاں پنجابی وِچ کُچھ لِکھیا سی ۔ بابا فرید الدین گنج شکر(1173-1266) نوں پنجابی دا پہلا شاعر منیا جاندا اے تے مگروں بابا گرو نانک دا ناں آوندا اے ۔ سکھاں دے 5ویں گرو ارجن دیو نے گرو گرنتھ صاحب لکھی ،ایہہ کتاب پنجابی دی گرمکھی لپی وچ لکھی گئی اے ۔ پندرہویں توں 19ویں صدی دے وشکار مسلمان صوفی بزرگاں نے پنجابی وچ بعوت لکھتاں لکھیاں۔ اینہاں بزرگاں وچ بابا بلھے شاہ دی شاعری کافیاں تے اے ۔ وارث شاہ نے ہیر رانجھے دا منظوم قصہ لکھ کے اس قصے نوں امر کردتا تے ایہہ ہن ھیر رانجھا دے بجائے ہیر وارث شاہ دے ناں توں مشہور اے۔ دوجے بزرگاں چ شاہ حسین ، سلطان باہو ۔ میاں محمد بخش تے خواجہ غلام فرید ھیگے نیں ۔ جنوری 1856 وچ پنجاب وچ اردو تے انگریزی لاگو کیتیاں گیاں۔

ہندستان دی ونڈ دا سب توں بوہتا نقصان پنجابی بولی نوں ہوئیا تے ایس دی ترقی تے بہت بُرا اثر پئیا۔ اک پاسے ہندو پنجابی جیہڑے کہ صدیاں توں پنجابی بولدے آرہے سن ہن ہندی نوں اپنی ماں بولی اکھوان لگے ایسے طرح مسلمان اردو نوں اپنی ماں بولی تون ود چاہن لگے۔ ایس دے نتارے وچ پاکستان وچ پنجابی نوں کسے وی قسم دی سرکاری حیثیت نئیں دتی گئی تے بھارت وچ وی پنجابی نوں سرکاری حیثیت دین دی راہ وچ روڑے اٹکائے گئے ۔ پر ہن پنجابی چڑھدے پنجاب وچ سرکاری زبان اے ۔

پنجابی لموچی ایشیا دیاں ہور بولیاں ونگوں اک ہند آریا بولی اے ۔

پنجابی نوں اوہناں سارے ملکاں وچّ وی گھٹّ-گنتی بولی دے طور اتے بولیا جاندا اے، جتھے وی پنجابی گئے نیں جداں انگلینڈ، امریکا، آسٹریلیا اتے خاص کر کے کینیڈا، جتھے کہ پنجابی کینیڈا دی 2011 دی مردمشماری دے مطابق تیجی عام بولی جان والی بولی اے۔ پنجابی سکھ مت دی مذہبی بولی وی اے، جس وچ گرو گرنتھ صاحب جی دی رچنا کیتی گئی اے۔ ایہہ بھنگڑا سنگیت دی بولی اے، جس نے دکھنی ایشیا اتے دنیا بھر وچّ چنگا نامنا کھٹیا اے۔

پنجابی سبھیاچار بھارت تے پاکستان وچّ ہوئی 1947 عیسوی دی ونڈ کر کے متاثر ہویا۔ پنجابی بولی اتے سبھیاچار ونڈے ہوئے دیساں اتے مذہبی تعلقاں نوں آپس وچ جوڑدا اے۔

نویں پنجابی ووکیبولری ہور بولیاں، جویں ہندی، فارسی تے انگریزی توں متاثر اے، ہور شمالی بھارتی بولیاں وانگ اس دا وی تور سنسکرت توں ہوئی اے۔ پنجابی دے کئی روپ ہن، جویں کہ لہندے پنجاب وچ لہندی تے چڑھدے تے اُبھے پاسے ہندکو، ماجھی، دھنی وغیرا ۔۔

جولائی، 1951 وچّ بھارت وچ لوک گݨت دا کم زوراں شوراں نال چل رہیا سی ۔ اس ویلے پنجاب دا مہاشا پریس پنجابی ہندو دی ماں بولی بدلݨ لئی سارا ٹلّ لا رہیا سی ۔ ہندو سکھاں و پئی ونڈ دی لکیر نوں کالے رنگ نال بھرن لئی مہاشا پریس نے پوری کوشش کیتی تے کامیابی وی حاصل کیتی۔ ہر سکھ نے پنجابی نوں تے ہر ہندو نے ہندی نوں اپنی بولی لکھایا ۔

پنجابی بولی دیاں لپیاں

پنجابی بولی نوں لکھن لئی دو لپیاں ہن، جو کہ علاقہ اتے اس دے ذیلی بولی دے نال نال بولن والے دے علاقہ اتے وی انحصار کردا اے۔ بھارت تے ہور دیساں وچ بھارتی مول دے پنجابی اس نوں گورمکھی لپی وچ لکھدے ہن۔
پاکستان (لیہندے پنجاب وچّ) شاہ مکھی لپی دے روپ وچّ لکھیا جاندا اے۔ گورمکھی اتے شاہمکھی پنجابی نوں لکھن دے دو عام ڈھنگ ہن۔بھارتی اتے پاکستانی پنجابی بولن والے پنجابی بولی نوں بولاں راہیں سمجھ سکدے ہن، پر لپی دے روپ وچ نہیں۔

انگریزی وانگ ہی، پنجابی دنیا بھر وچ پھیل گئی اتے اس وانگ ہی اتھوں دے مقامی شبداں نال مل کے اپنی ترقی کیتی۔ حالانکہ بہت شبد ہندی-اردو اتے انگریزی توں آئے ہن، پر پنجابی وچ سپینی اتے ڈچ بولی توں وی شبد آئے ہن۔

پنجابی لفظ

تھلے 10 سبھ توں بوہتے بولے جاݨ آلے پنجابی لفظ دتے گئے نیں ۔

نمبر	پنجابی شبد
1	دی
2	اے
3	دی
4	نوں
5	دا
6	تے
7	وچ
8	اتے
9	نیں
10	سی

پنجابی شبد پنڈھار

پنجابی شبد پنڈھار (Punjabi Vocabulary) پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ دے حساب کتاب چ 1،70،000 توں اپر اے۔

پنجابی بولیاں

پنجابی بولیاں دا نقشہ

پنجابی دے بہت سارے لہجے نیں ۔ ماجھی نوں ٹکسالی منیا جاندا اے ۔ ایہہ لہجہ پاکستان وچ لہور، سیالکوٹ، قصور شیخوپورا ، گجرانوالہ تے ہندستان وچ امرتسر، گورداسپور تے ترن تارن دیاں ضلیعاں وچ بولیا جاندا اے ۔ ایس توں علاوہ ڈیروی ریاستی بلاسپوری چنبیالی کانگڑی جھنگوچی تھلوچی دھنی گھیبی چھاچھی جنڈالی چناوری پوٹھواری ہندکو ملتانی دوآبی پوادھی مالوی گوجری ڈوگری وغیرہ پنجابی لہجے نیں۔ پنجاب یونیورسٹی پٹیالہ نے پنجابی دیاں بولیاں دے اے ناں دسے نیں: ماجھی پوٹھواری ہندکو ملتانی دوآبی پوادھی مالوی گوجری ڈوگری۔تھلے ہر بولی نال اودا اک شعر دتا گیا اے۔

ماجھی

ماجھی نوں سٹینڈرڈ پنجابی سمجھیا جاندا اے۔ اے امرتسر ترن تارن گرداسپور لہور سیالکوٹ گجرانوالہ گجرات قصور چ بولی جاندی اے۔ انور مسعود دا اک شعر

ہووے پئی تقصیر کسے دی دکھ پیا کوئی جردا اے ۔ بھل چک ہوندی اکھیاں کولوں دل جرمانے بھردا اے

پوٹھواری

پوٹھواری بولی ضلع راولپنڈی دیاں دو تحصیلاں چ بولی جاندی اے۔ پوٹھواری دا اک شعر:

-ڈھول میرے دل جانی اکھیاں دی رشنائی - دل جانی دا جان دلے دی تدھ بن ہور نہ کوئی

ملتانی

ملتانی تھلویں پنجاب دی بولی اے۔ ایہدا ہک شعر:

وچ روہی دے رہندیاں نازک نازک جٹیاں - راتیں کرن شکار دلاں دے دنے ولوڑن مٹیاں

ہندکو

ہندکو ہزارہ ج بولی جان الی بولی اے۔ اسدا ہک شعر:

اکھیاں دا اے تارہ مچ سوہنا - میرا دیس ہزارہ مچ سوہنا

چھاچھی

آپنا گراں ہووے - توتاں نی چھاں ہووے

وانے نی منجی اتے - سرے تلے بانہہ ہووے

آپنا گراں ہووے

پہاڑی

عاماں بے اخلاصاں کولوں پھل کسے نہ پایا - ککر تے انگور چڑھایا ہر گچھا زخمایا

ڈیری

ڈیرہوالی یا ڈیری پنجابی دی اک بولی اے جیہڑی ڈیرہ اسماعیل خان ڈیرہ غازی خان تے راجنپور دیاں ضلعیاں چ بولی جاندی اے۔

پنجابی اخبار

پنجابی چ چھپن والا پہلا اخبار امرت پتریکا جہلم توں سی تے چھاپن والا بھولا ناتھ سی۔ پنجابی دربار لیلپور توں جوشوا فضل دین نے اخبار کڈیا۔پنجابی اخبار پاکستان تے بھارت دوویں دیساں چ شایا ھندے نے.

پنجابی بولیاں چ گیت

• [۱] لتا منگیشکر دی واز چ ڈوگری پنجابی گیت یو ٹیوب تے
• [۲] ثریا ملتانیکر دی واز چ ملتانی پنجابی گیت

ڈکشنری

• انگریزی توں پنجابی ڈکشنری
• انگریزی توں پنجابی ڈکشنری
• انگریزی توں پنجابی ڈکشنری

جوڑ

• اپنا پنجاب
• لوک پنجاب
• ورلڈ پنجابی کانگرس
• پنجابی سکھو
• پنجابی دی تریخ
• انگریزی توں پنجابی
• گرمکھی ڈکشنری
• کشمیر چ پنجابی
• بولیاں دا فقشہ
• پنجاب یونیورسٹی پٹیالہ
• پنجابی بول
• کیلیفورنیا یونیورسٹی
• پنجابی بولیاں
• پنجابی کینیڈا دی چوتھی وڈی بولی
• بولی دی ونڈ
• demography of punjab
• [۳]
• پنجابی بولیاں
• پنجابی زبان کے اجزائے ترکیبی
• [۴]نویں بول
• پنجابی توں اردو ڈکشنری

پنجابی ٹی وی چینل

• [۵]
• [۶]
• [۷]
• [۸]رنجیت سنگھ

ہور دیکھو

• پنجابی چ پہلی وار
• چوکھے ورتے جان والے پنجابی بول
• پنجابی اردو انگریزی بول
• پنجابی چ دوجی بولیاں دے بول
• پنجابی پڑبولیاں
• پنجابی گریمر
• گرمکھی لپی
• شاہ مکھی لپی

حوالے

• دھالیوال، پریم پرکاش. (2006): سدھانتک بھاشا وگیان، مدان پبلیکیشنز

پنجابی

 · پنجابی لوک · پنجابی ناچ · پنجابی

 · پاکستان دیاں بولیاں

پنجابی · کشمیری · اردو · انگریزی · کھوار · گجراتی · پشتو · سندھی · شینا · بلوچی · بلتی · براہوی · بروشسکی · ہندکو · ملتانی · کالاشہ · یدغہ · وخی · دامیڑی · مداک لشٹی · پالولہ · ڈوماکی · گواربتی · گاوری · توروالی