پنجابی

پنجابی
ਪੰਜਾਬੀ • پنجابی
گرو مکھی تے شاہ مکھی لپی وچ لفظ پنجابی لکھیا گیا ا‏‏ے۔
مقامی وچ	پنجاب
بولن والے
بولی ٹبر	ہند۔یورپی ہند-ایرانی ہند-آریائی شمالی مغربی منطقہ پنجابی
لہجے	ماجھی (پاکستان تے بھارت وچ معیاری لہجہ اے ) دُوابی مالوائی پوادھی پوٹھوہاری پہاڑی لہندی ملتانی شاہ پوری لہجہ ہندکو لہجہ ڈیروی لہجہ ریاستی لہجہ جھنگوی لہجہ
لپی	گرو مکھی (براہمی) شاہ مکھی (توسیع شدہ عربی) پنجابی بریلی (بھارت وچ )
سرکاری حثیت
سرکاری بولی	بھارت (بھارتی ریاست پنجاب، ہریانہ، تے دہلی، بطور اقليتی یا زبانِ ثانیہ انہاں علاقےآں وچ بولی جاندی اے: ہماچل پردیش، جموں‏ کشمیر، راجستھان، & مغربی بنگال) پاکستان (پاکستانی صوبے پنجاب،سندھ، آزاد کشمیر، تے اسلام آباد وفاقی راجگڑھ)
بولی کوڈ
ISO 639-1	pa
ISO 639-2	pan
ISO 639-3	Either: pan – بھارتی پنجابی pnb – پاکستانی پنجابی
Glottolog	panj1256  (Punjabi (مشرقی؟)) west2386  (Western (پاکستان؟))
پاکستان تے بھارت وچ پنجابی بولنے والا خطہ ہائی لائٹ کيتا گیا اے

حصہ سلسلہ
پنجاب دی رہتل
پنجاب دی تریخ
Folklore زبان لہجے خطۂ پنجاب لوگ قوم پرستی
موضوعات
سنیما ملبوسات پکوان لوک رقص تہوار ساہت میڈیا موسیقی لوگ کبڈی ٹیلی ویژن
باب پنجاب

پن٘جابی
पंजाबी / ਪੰਜਾਬੀ
بولݨ والے دیس :	پاکستان، بھارت، برطانیا، کینیڈا، آسٹریلیا، سعودی عرب تے امریکا
بولݨ‌ہار گݨتی :	۱۵ کروڑ لوک
بولی ٹبر :	ہند آریا‌ئی بولیاں
لپی :	شاہ مکھی، گرمکھی، دیوناگری
دنیا وچ نمبر:	۹ واں
پن٘جابی بولݨ والےدیس
۹۰٬۰۰۰٬۰۰۰:	پاکستان ·
۱٬۷۰۰٬۰۰۰:	برطانیا ·
۸۰۰٬۰۰۰:	کینیڈا ·
۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰:	بھارت ·
۶۴۰٬۰۰۰:	امریکا ·
۶۰۰۰۰:	ملائشیا ·
۵۰٬۰۰۰:	آسٹریلیا ·
۷۵٬۰۰۰:	جپان ·
۲۶۰٬۰۰۰:	ہانگ کانگ ·
۶۰۰۰۰۰:	سعودی عرب ·
۳۴۰۰۰:	سنگاپور ·
۱۱۷۰۰۰:	میانمر ·
مت
۷۰٪:	مسلمان ·
۲۰٪:	سکھ ·
۱۰٪:	ہندو ·
۱٪:	عیسائی ·

پن٘جابی (گرمکھی: ਪੰਜਾਬੀ، دیوناگری: पंजाबी) ہند-یورپی بولیاں دے ٹبر دی اک زبان اے تے پنجاب ایہدا اصل دیس اے ۔ پشاور توں دلی، مظفرآباد ازاد کشمیر توں سندھ تک ایہ زبان عام بولی تے سمجھی جاندی اے ۔ پنجاب توں باہر پاکستان دے دوجے تھانواں وچ ایہنوں بولݨ تے سمجھݨ والے کافی لوک نیں ۔ پاکستان توں باہر پنجابی بھارت ، برطانیا، کینیڈا، سعودی عرب، متحدہ عرب امارات ،امریکا تے ہور کئی دیساں وچ بولی جاندی اے ۔ پاکستان وچ ایہ سبھ توں زیادہ بولی جاݨ والی بولی اے تے برطانیا وچ ایہدا نمبر دوجا اے ۔ بھارت وچ ایہدا نمر ۱۱واں ہے تے پورے جنوبی ایشیا وچ ایہ تیجی سبھ توں زیادا بولی جاݨ آلی زبان اے ۔ ایہدے وچ ۱٬۷۵٬۰۰۰ دے نیڑے لفظ نیں ۔ ایہدے بولݨہار ۱۵ کروڑ توں ودھ نیں ۔ پنجابی دنیا دیاں وڈیاں بولیاں وچ آوندی اے ۔

پنجابی بولیاں دے ہند یورپی پروار وچوں ہند-ایرانی پروار نال تعلق رکھدی ہے۔ ایہہ پنجابیاں دی ماں بولی اے تے سکھ مت دی مذہبی بولی وی اے ۔ ایہدے وچ گرو گرنتھ صاحب دی رچنا کیتی گئی اے ۔ ایہہ دنیا تے خاص کر لموچی ایشیا دے اُگھے بھنگڑا سنگیت دی بولی اے ۔ پاکستان وچ ایہ سبھ توں ودھ بولی جان والی بولی اے ۔ لفظ "پنجابی" نوں پنجاب نال تعلق لئی ورتیا جاندا اے جویں کہ پنجابی بولن والیاں تے پنجاب دے رہن والیاں نوں وی پنجابی کیہا جاندا اے ۔

پنجابی(شاہ مکھی: پنجابی، گرمکھی: ਪੰਜਾਬੀ) اک ہند یورپی زبان اے جو باشندگانِ خطۂ پنجاب وچ رائج ا‏‏ے۔ پنجابی بولن والےآں وچ ہندو مت، سکھ مت، اسلام، تے مسیحیت دے پیروکار شام‏ل نيں۔ اول الذکر مذہب دے علاوہ باقی تِناں مذاہب وچ اس بولی نو‏‏ں خاص حیثیت حاصل رہی ا‏‏ے۔ پاکستان تے ہندوستان وچ کيتے گیے مردم شماریاں دے مطابق دنیا وچ پنجابی بولنے والےآں د‏‏ی تعداد ۱۵ تو‏ں ۱۷ کروڑ تو‏ں ودھ اے ۔ اس بولی دے بوہت سارے لہجے نيں جنہاں وچو‏ں ماجھی لہجے نو‏‏ں ٹکسالی منیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لہجہ پاکستان وچ لاہور، شیخوپورہ، گوجرانوالہ دے اطراف وچ جدو‏ں کہ ہندوستان وچ امرتسر تے گرداسپور دے ضلعے وچ مستعمل ا‏‏ے۔ ایس۔آئی۔ایل۔ نژادیہ دے ۱۹۹۹ء د‏‏ی شماریات دے مطابق پنجابی تے ہندی دُنیا وچ گیارويں سب تو‏ں ودھ بولی جانی والی بولی ا‏‏ے۔

جغرافیائی پھیلاؤ

"ایتھنولوگ" ۲۰۰۵ (بولیاں دے متعلق اک انسائکلوپیڈیا) مطابق پنجابی نوں ۸٫۸ کروڑ لوک بولدے ہن، جس نال پنجابی سمچی دنیا وچ سبھ توں ودھ بولی جان والی دسویں بولی اے۔ ۲۰۰۸ء وچّ پاکستان دی مردمشماری مطابق پاکستان وچ ۷٬۶۳٬۳۴٬۳۰۰ لوک پنجابی بولدے ہن تے 2001 وچّ بھارتی لوک گݨت دے مطابق بھارت وچ ۲٬۹۱٬۰۲٬۴۷۷ لوک پنجابی بولدے نیں ۔

ایہدیاں بہت ساریاں پڑبولیاں نیں ۔ لیہندی پنجابی، چڑھدے پنجاب تے لہندے پنجاب دیاں پڑبولیاں تے پہاڑی پڑبولیاں نوں ملا کے پنجابی اپنے سر-سائنس کر کے اجوکی ہند یورپی بولیاں دے ٹبر وچوں سبھ توں وکھری بولی جاپدی اے ۔ پنجابی دیاں کئی پڑبولیاں بولیاں نیں پر ماجھی ، دوآبی تے جٹکی نوں مرکزی پڑبولیاں منیا جاندا اے ۔ پنجابی چڑھدے تے لہندے پنجاب دی سرکاری بولی اے تے نیڑلے صوبیاں جویں کہ ہریاݨا، ہماچل پردیش تے دلی وغیرہ وچ وی بولی جاندی اے ۔ پنجابی نوں ہریاݨا تے دلی وچ دوجی تے تیجی بولی دا درجا حاصل اے ۔

نام پنجابی دا ارتقاء

پنجابی نوں بہت پہلاں دسویں صدی عیسوی دے مورخ المسعودی تے جغرافیا دان ابن حوقل نے ایہنوں ’’ملتانی ‘‘ آکھیا اے ۔ البیرونی نے ایہنوں ’’الہندیہ ‘‘ لکھیا اے تے لہوری وی آکھیا اے ۔ مسعود سعد سلمان (۱۶۰۶ء ) دے دیوان (لباب الباب )وچ ایس نوں ہندوی آکھیا اے ۔ ایس توں مگروں بوہت بعد بہت سارے پنجابی لکھاریاں نے ایہنوں ’’ہندوی ‘‘ لکھیا اے مثلاً عبدالکریم ’’نجات المومنین ‘‘ کاپ روپ ’’کام لتا وچ تے معزالدین ۱۶۷۸ ء ، شاہ مراد ۱۷۳۱ء، حمل فقیر ۱۸۱۴ ء، مولوی محمد سلیم ۱۸۴۰ ء، میاں محمد بخش ۱۸۶۲ء تے مولوی محمد اللہ جوایا جھاوریاں وغیرا تے دبستان مذہب وچ گرو نانک دی زبان نوں ’’زبان جٹان پنجاب ‘‘ آکھیا اے ۔ حامد نے ہیر رانجھا وچ ایس زبان لئی ’’زبان جٹاں‘‘ دا ناں ورتیا اے ۔ امیر خسرو نے ’’لہوری ‘‘ دا ناں دتا اے تے ابو لفضل نے آئین اکبری وچ ایہنوں ’’ملتانی‘‘ لکھیا اے ۔ ایس زبان لئی پنجابی دا لفظ سب توں پہلاں حافظ برخوردار رانجھا نے ورتیا اے ۔ (مفتاح الفقہ ) ایس توں بعد مولوی کمال الدین تے سندرداس آرام نے پنجابی لکھیا اے ۔ حضرت لقمان دا فرمایا اس وچ اوہ مسائل تُرت پنجابی آک سناویں جیکر ہووے مائل

جغرافیائی وسعت

پنجابی پاکستان وچ سب تو‏ں ودھ بولی جانے والی بولی ا‏‏ے۔ ایہ ملک د‏‏ی ۶۰ فی صدی آبادی د‏‏ی مادری زبان اے، جدو‏ں کہ ۸۰ فیصد پاکستانی ایہ بولی بولنا جاݨدے نيں۔ پاکستان وچ پنجابی بولنے والے لوکاں د‏‏ی تعداد کم و پیش ۱۲ کروڑ ا‏‏ے۔ اس دے برعکس ہندوستان د‏‏ی آبادی دا محض ۳ فیصد ہی پنجابی جاݨدا ا‏‏ے۔ پ‏ر پنجابی ہندوستان د‏‏ی ریاست پنجاب د‏‏ی سرکاری بولی اے، جدو‏ں کہ پاکستان وچ پنجابی نو‏‏ں کسی قسم د‏‏ی سرکاری پشت پناہی حاصل نئيں۔ ہور برآں پنجابی نو‏‏ں ہندوستانی ریاستاں ہریانہ تے دہلی وچ دوم بولی د‏‏ی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔

پنجابیامریکا، آسٹریلیا، برطانیہ تے کینیڈا وچ اقليتی بولی دے طور اُتے بولی جاندی ا‏‏ے۔ پنجابی وچ بھنگڑا تے موسیقی د‏‏ی وساطت تو‏ں وی کافی عالمی مقبولیت پائی ا‏‏ے۔

تریخ

پنجابی بولی دا اختراع اپبھرمش پراکرت بولی تو‏ں ہويا ا‏‏ے۔ اس بولی وچ ادب دا آغاز بابا فرید الدین گنج شکر تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ بعد وچ سکھ مت دے بانی بابا گورو نانک دا ناں آندا ا‏‏ے۔ سکھاں دے پنجويں گورو ارجن دیو نے گورو گرنتھ صاحب د‏‏ی تالیف کيتی سی۔ ایہ کتاب گورمکھی لپی وچ لکھی گئی سی تے اس وچ پنجابی کہ علاوہ برج بھاشا تے کھڑی بولی دا وی استعمال کيتا گیا ا‏‏ے۔

پندرھويں تو‏ں انیہويں صدیاں دے درمیان مسلما‏ن صوفی بزرگاں نے پنجابی بولی وچ بے مثال منظوم تحریراں رقم کیتیاں۔ سب تو‏ں مقبول بزرگاں وچ بابا بلہے شاہ شام‏ل نيں۔ انہاں د‏‏ی شاعری کافیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ قصہ خوانی وی پنجابی ادب د‏‏ی اک مقبول صنف ا‏‏ے۔ سب تو‏ں مشہور قصہ ہیر تے رانجھے د‏‏ی محبت دا قصہ اے جوکہ وارث شاہ دے قلم تو‏ں رقم ہو ک‏ے امر ہو چکيا ا‏‏ے۔ ہور صوفی شاعر وچ شاہ حسین، سلطان باہو، شاہ حسین تے خواجہ فرید شام‏ل نيں۔

پنجابی دے جدید ادیباں وچ موہن سنگھ، شو کمار بٹالوی، امردا پریتم، سرجیت پاتر (ہندوستان تو‏ں)، منیر نیازی، انور مسعود، تے منو بھائی (پاکستان تو‏ں) شام‏ل نيں۔

پنجابی حروف تہجی

پاکستان

پنجابی زیادہ تر پاکستان وچ بولی جاندی اے ۔ پاکستان دے % ۵۰ لوکاں دی ماں بولی پنجابی اے تے % ۷۰ لوک پنجابی بولی نوں پہلی، دوسری تے کچھ تیسری بولی وجوں بولدے نیں ۔ لہور، جو کہ پاکستان پنجاب دا راجگڑھ اے، وچ سبھ توں زیادہ لوک پنجابی بولدے نیں ۔ لہور دی % ۸۶ آبادی تے اسلام آباد دی % ۷۴ آبادی پنجابی نوں ماں بولی وجہوں بولدی اے ۔ کراچی وچ وی کافی زیادہ لوک پنجابی بولی بولدے نیں ۔

لوک گݨت دی بنیاد تے پاکستان وچ پنجابی بولݨہاراں دی گݨتی

سال	پاکستان دی آبادی	قیصد	پنجابی بولݨہار گݨتی
۱۹۵۱	۳۳٬۷۴۰٬۱۶۷	۵۷٫۰۸٪	۲۲٬۶۳۲٬۹۰۵
۱۹۶۱	۴۲٬۸۸۰٬۳۷۸	۵۶٫۳۹٪	۲۸٬۴۶۸٬۲۸۲
۱۹۷۲	۶۵٬۳۰۹٬۳۴۰	۵۶٫۱۱٪	۴۳٬۱۷۶٬۰۰۴
۱۹۸۱	۸۴٬۲۵۳٬۶۴۴	۴۸٫۱۷٪	۴۰٬۵۸۴٬۹۸۰
۱۹۹۸	۱۳۲٬۳۵۲٬۲۷۹	۴۴٫۱۵٪	۵۸٬۴۳۳٬۴۳۱

لوک گݨت دی بنیاد تے پاکستانی صوبےآں وچ پنجابی بولن والیاں دی گنتی (۲۰۰۸)

تھاں	بلاک	پنجابی بولݨہار گݨتی	فیصد
–	پاکستان	۱۰۶٬۳۳۵٬۳۰۰	% ۶۰
۱	پنجاب	۷۰٬۶۷۱٬۷۰۴	% ۷۵٫۲۳
۲	سندھ	۴٬۵۹۲٬۲۶۱	% ۱۰
۳	اسلام آباد راجگڑھ	۱٬۳۴۳٬۶۲۵	% ۷۱٫۶۶
۴	خیبر	۷٬۳۹۶٬۰۸۵	% ۲۱
۵	بلوچستان	۳۱۸٬۷۴۵	% ۲٫۵۲

پنجابی پاکستان وچ سبھ توں زیادہ بولی جاݨ والی بولی اے ۔ایہہ ۶۰ فیصد پاکستانیاں دی ماں بولی جد کہ ۷۰ فیصد پاکستانی ایہنوں بولݨا جاݨدے نیں۔ پنجابی دیاں وکھو وکھ پڑبولیاں نیں ۔ پنجاب دے نال اے پورے ازاد کشمیر چ بولی تے سمجی جاندی اے۔ ایس توں وکھ بھارت دی صرف ۳ فیصد آبادی پنجابی بولدی اے پر پنجابی نوں چڑھدے پنجاب وچ سرکاری بولی تے دلی تے ہریاݨا وچ دوجی بولی دا درجا اے ۔

پنجابی ، انگریز دے آوݨ تے ہندستان تے مل مارن توں پہلاں دلی توں لے کے پشاور تک پھیلے ہوئے پنجاب وچ لہجے دے نکے نکے فرقاں نال بولی جاݨ والی بولی سی ۔ 1901 ء وچ انگریزاں نے اوس ویلے دے پنجاب دے اتلے لہندے پاسے نوں کٹ کے صوبہ سرحد بݨا دتا تے فیر ۱۹۴۷ء وچ رہندا پنجاب وی ۲ ٹوٹیاں: چڑھدے پنجاب تے لہندے پنجاب وچ ونڈیا گیا ۔ ۱۹۶۰ء وچ اس چڑھدے یا چڑھدے پنجاب دے وی ۳ ٹوٹے کرکے ہماچل پردیش ، ہریاݨا تے پنجاب وچ ونڈ دتا گیا۔ اینج پنجابی وی ونڈی گئی تے سیاسی فیدے لئی ایہنوں ہماچل پردیش وچ ہندی دا اک لہجا دسیا گیا جدوں کہ ہماچل پردیش وچ بولی جان والی بولی پنجابی دا کانگڑی لہجا اے ۔

اس ویلے پنجابی پاکستان دے صوبا پنجابوچ لہجے دے معمولی فرق نال تے صوبہ سرحد وچ کوہاٹ ، بنوں تے پشاور دے آل دوالے ( ہندکو دے ناں نال ) ڈیرا اسماعیل خان وچ (ڈیری دے ناں نال ) تے ایبٹ آباد ، ہری پور (ہزارا) وچ ( ہندکو دے ناں نال )) ، ازاد کشمیر دے تھاواں وچ ( پہاڑی تے گوجری دے ناں نال ) تے سندھ دے پنجاب نال لگدے علاقیاں وچ تے بھارت وچ پنجاپ ، ہماچل پردیش ، ہریاݨا دے کافی علاقیاں وچ دلی تے راجستھان دے پنجاب نال لگدے ضلعاں تے مقبوضہ جموں تے کشمیر وچ جموں دے ضلعاں وچ بولی جاندی اے ۔ ایس توں علاوا امریکا ، کینیڈا ، آسٹریلیا تے برطانیا وچ وی بولی جاندی اے ۔

بھارت

بھارت وچّ ۳۰ ملین (۳ کروڑ) لوک پنجابی بولی نوں ماں بولی اتے پہلی، دوجی جاں تیسری بولی وجوں بولدے ہن۔ پنجابی بولی بھارتی صوبےآں پنجاب، ہریاݨا تے دلی دی مکھ بولی اے۔ شمالی بھارت وچ امبالا، لدھیاݨا، امبرسر، چندی گڑھ، جلندھر تے دلی پرمکھ شہری علاقے نیں ، جتھے پنجابی بولی جاندی اے ۔

لوک گݨت دی بنیاد تے بھارت وچ پنجابی بولݨہاراں دی گݨتی

سال	بھارت دی آبادی	بھارت وچ پنجابی بولݨہار	فیصد
۱۹۷۱	۵۴۸٬۱۵۹٬۶۵۲	۱۴٬۱۰۸٬۴۴۳	۲٫۵۷٪
۱۹۸۱	۶۶۵٬۲۸۷٬۸۴۹	۱۹٬۶۱۱٬۱۹۹	۲٫۹۵٪
۱۹۹۱	۸۳۸٬۵۸۳٬۹۸۸	۲۳٬۳۷۸٬۷۴۴	۲٫۷۹٪
۲۰۰۱	۱٬۰۲۸٬۶۱۰٬۳۲۸	۲۹٬۱۰۲٬۴۷۷	۲٫۸۳٪
۲۰۱۱	۱٬۲۱۰٬۱۹۳٬۴۲۲	۳۳٬۰۳۸٬۲۸۰	۲٫۷۳٪

ولکھنتا

پنجابی دی اک خاص گلّ جو اسنوں دوجیاں انڈو یورپی تے بھارتی بولیاں توں اڈ کردی اے، اوہ اے اس دا سراتمک ہونا۔ پنجابی وچّ پنج سر دھنیاں /گھ/، /جھ/، /ڈھ/، /دھ/، /بھ/ ہن۔ اس توں علاوہ /ہ/ دھنی وی شبد وچّ اپنے تھاں مطابق سر وچّ بدل جاندی اے۔ شبداں دی مڈھلی حالت وچّ /گھ،جھ،ڈھ،دھ،بھ/ دھنیاں نیویں سر دا اچارن کردیاں ہن۔ اس حالت وچّ /ک،چ،ٹ،ت،پ/ وچّ روپانترت ہو کے، نال دی نال سۉر تے نیویں سر نوں ظاہر کردیاں ہن۔ اداہرن دے طور تے جدوں /گھ/ دھنی شبد دے شرو وچّ آؤدیں اے تاں اس دی آواز /ک/ دھنی دے نیڑے ہندی اے اتے اس نال اک ڈگدی سر دی ورتوں کیتی جاندی اے جویں 'گھوڑا' شبد وچّ /ک/ دھنی نال اک ڈگدی سر اے جس نال ایہہ /گھ/ دھنی بندی اے۔ اس طرحاں اس شبد دی IPA وچّ بناوٹ ""/kòɽa/"" ہوویگی۔ جیکر اسیں اس وچوں اس دی ڈگدی سر نوں ہٹا دئیے تاں اس دا اچار ""کوڑا" ہو جاویگا اتے جیکر اسیں /ک/ دھنی دے بعد چڑھدی سر دی ورتوں کریئے تاں اس دا اچارن ""کوہڑا"" ہو جاویگا۔ اس نوں IPA وچّ ""/kóɽa/"" لکھیا جاویگا۔ ٹھیک اسے طرحاں باقی دیاں چار دھنیاں نال وی ہندا اے۔ شبد دی انتلی حالت وچّ /گھ،جھ،ڈھ،دھ،بھ/ ترپیب مطابق /گ، ج، ڈ، ب، د/ وچّ تبدیل ہو کے نال لگدے اگلے سۉر اتے اچی سور سمیت اچاریاں جاندیاں ہن۔ جویں- /لابھ/۔

پنجابی تے مہان لوک

گرو نانک جی نے بانی لئی پنجابی بولی نوں چنیا۔ گورو نانک جی توں پہلاں بابا فرید نے وی بانی دی رچنا، ناتھاں، جوگیاں، بلھے شاہ، وارث شاہ، شاہ حسین، قادریار، شاہ محمد، دمودر وغیرہ شاعراں نے اپنی شاعری دا زریعہ پنجابی نوں بنایا۔ پروفیسر پورن سنگھ بھاویں انگریزی دے ودوان سن پر اوہناں نے پنجابی وچّ کھلھی شاعری رچ کے اتہاس سرجیا۔ پنجابی بولی دا دل انا وڈا اے کہ کشان، ہون، ترک، مغل، منگولاں وغیرہ دیاں بولیاں نوں وی پنجابی نے اپنے وچّ جذب کر کے اپنی نویکلی پچھان برقرار رکھی۔ پنجابی لوک گیت ساڈی مکمل پنجابیت دی ترجمانی کردے ہن۔ کتھا کہانیاں، واراں، قصے، جنگ نامے، کویتاواں، ماہیئے، ڈھولے، ٹپے، سٹھنیاں وغیرہ پنجابیت دا انمول خزانہ ہن۔ نانک سنگھ، گردیال سنگھ، سنت سنگھ سیکھوں، کرتار سنگھ دگل، کلونت سنگھ ورک، اجیت کور، دلیپ کور ٹوانا، امرتا پریتم، سرجیت پاتر، شو کمار بٹالوی، ہربھجن سنگھ، ڈاکٹر۔ ستندر سنگھ نور، سکھوندر امرت وغیرہ لکھاری اسے بولی صدقہ قومانتری مشہوری حاصل کر چکے ہن۔ پنجابی سنگیت تاں اج دن دگنی رات چوگنی ترقی کر رہا اے۔ اس نے پوری دنیاں نوں جھومن لا دتا اے۔ گرداس مان، کلدیپ مانک، ہنس راج ہنس، ماسٹر سلیم وغیرہ کسے جاݨ پچھان دے محتاج نہیں ۔ ایہہ پنجابی سنگیت دا عمل ہی اے کہ ایہہ بالیوڈّ وچّ وی پیر جما چکیا اے۔ ہندی فلماں وچّ نرول پنجابی گیت تے کردار عام دیکھݨ سݨݨ نوں ملدے نیں جو پنجابیاں لئی ماݨ دی گل اے ۔

تریخ

پنجابی لموچی ایشیا دیاں ہور بولیاں وانگوں اک ہند آریا‌ئی بولیاں اے۔ گیارویں صدی وچ پوری بولی بن کے اگے آوندی اے۔ پنجابی بولی دا مڈ اپ بھرمش پراکرت توں ہویا اے ۔ اُنج ایس توں پَیھلاں ناتھ جوگیاں جِنھاں دا تعلق تھلرے طُبقے توں سی نالے اُنھاں اپنا سانجھ دا سنیھا پنجاب توں بنگال تک اپڑایا سی ۔ اوہناں نے سبھ توں پہلاں پنجابی وِچ کُچھ لِکھیا سی ۔ بابا فرید الدین گنج شکر(۱۱۷۳-۱۲۶۶) نوں پنجابی دا پہلا شاعر منیا جاندا اے تے مگروں بابا گرو نانک دا ناں آوندا اے ۔ سکھاں دے ۵ویں گرو ارجن دیو نے گرو گرنتھ صاحب لکھی ،ایہہ کتاب پنجابی دی گرمکھی لپی وچ لکھی گئی اے ۔ پندرہویں توں ۱۹ویں صدی دے وشکار مسلمان صوفی بزرگاں نے پنجابی وچ بعوت لکھتاں لکھیاں۔ اینہاں بزرگاں وچ بابا بلھے شاہ دی شاعری کافیاں تے اے ۔ وارث شاہ نے ہیر رانجھے دا منظوم قصہ لکھ کے اس قصے نوں امر کردتا تے ایہہ ہن ھیر رانجھا دے بجائے ہیر وارث شاہ دے ناں توں مشہور اے۔ دوجے بزرگاں چ شاہ حسین ، سلطان باہو ۔ میاں محمد بخش تے خواجہ غلام فرید ھیگے نیں ۔ جنوری ۱۸۵۶ وچ پنجاب وچ اردو تے انگریزی لاگو کیتیاں گیاں۔

پنجاب دی ونڈ دا سبھ توں بوہتا نقصان پنجابی بولی نوں ہویا تے ایس دی ترقی تے بہت بُرا اثر پیا ۔ اک پاسے ہندو پنجابی جیہڑے کہ صدیاں توں پنجابی بولدے آرہے سن ہن ہندی نوں اپنی ماں بولی اکھوان لگے ایسے طرح مسلمان اردو نوں اپنی ماں بولی تون ود چاہن لگے۔ ایس دے نتارے وچ پاکستان وچ پنجابی نوں سرکاری حیثیت نئیں دتی گئی تے بھارت وچ وی پنجابی نوں سرکاری حیثیت دین دی راہ وچ روڑے اٹکائے گئے ۔ پر ہن پنجابی چڑھدے پنجاب وچ سرکاری زبان اے ۔

پنجابی لموچی ایشیا دیاں ہور بولیاں ونگوں اک ہند آریا بولی اے ۔ پنجابی نوں اوہناں سارے ملکاں وچّ وی گھٹّ-گنتی بولی دے طور اتے بولیا جاندا اے، جتھے وی پنجابی گئے نیں جداں انگلینڈ، امریکا، آسٹریلیا اتے خاص کر کے کینیڈا، جتھے کہ پنجابی کینیڈا دی ۲۰۱۱ دی مردمشماری دے مطابق تیجی عام بولی جان والی بولی اے۔ پنجابی سکھ مت دی مذہبی بولی وی اے، جس وچ گرو گرنتھ صاحب جی دی رچنا کیتی گئی اے۔ ایہہ بھنگڑا سنگیت دی بولی اے، جس نے دکھنی ایشیا اتے دنیا بھر وچّ چنگا نامنا کھٹیا اے۔

پنجابی ثقافت بھارت تے پاکستان وچّ ہوئی ۱۹۴۷ عیسوی دی ونڈ کر کے متاثر ہویا۔ پنجابی بولی تے ثقافت ونڈے ہوئے دیساں تے مذہبی تعلقاں نوں آپس وچ جوڑدا اے۔

نویں پنجابی ووکیبولری ہور بولیاں، جویں ہندی، فارسی تے انگریزی توں متاثر اے، ہور شمالی بھارتی بولیاں وانگ اس دا وی تور سنسکرت توں ہوئی اے۔ پنجابی دے کئی روپ ہن، جویں کہ لہندے پنجاب وچ لہندی تے چڑھدے تے اُبھے پاسے ہندکو، ماجھی، دھنی وغیرا ۔

جولائی 1951 وچّ بھارت وچ لوک گݨت دا کم زوراں شوراں نال چل رہیا سی ۔ اس ویلے پنجاب دا مہاشا پریس پنجابی ہندو دی ماں بولی بدلݨ لئی سارا ٹلّ لا رہیا سی ۔ ہندو سکھاں و پئی ونڈ دی لکیر نوں کالے رنگ نال بھرن لئی مہاشا پریس نے پوری کوشش کیتی تے کامیابی وی حاصل کیتی۔ ہر سکھ نے پنجابی نوں تے ہر ہندو نے ہندی نوں اپنی بولی لکھایا ۔

پنجابی بولی دیاں لپیاں

پنجابی بولی نوں لکھن لئی دو لپیاں ہن، جو کہ علاقہ اتے اس دے ذیلی بولی دے نال نال بولن والے دے علاقہ اتے وی انحصار کردا اے۔ بھارت تے ہور دیساں وچ بھارتی مول دے پنجابی اس نوں گورمکھی لپی وچ لکھدے ہن۔
پاکستان (لیہندے پنجاب وچّ) شاہ مکھی لپی دے روپ وچّ لکھیا جاندا اے۔ گورمکھی اتے شاہمکھی پنجابی نوں لکھن دے دو عام ڈھنگ ہن۔بھارتی اتے پاکستانی پنجابی بولن والے پنجابی بولی نوں بولاں راہیں سمجھ سکدے ہن، پر لپی دے روپ وچ نہیں۔

انگریزی وانگ ہی، پنجابی دنیا بھر وچ پھیل گئی اتے اس وانگ ہی اتھوں دے مقامی شبداں نال مل کے اپنی ترقی کیتی۔ حالانکہ بہت شبد ہندی-اردو اتے انگریزی توں آئے ہن، پر پنجابی وچ سپینی اتے ڈچ بولی توں وی شبد آئے ہن۔

پنجابی لفظ

تھلے ۱۰ سبھ توں بوہتے بولے جاݨ آلے پنجابی لفظ دتے گئے نیں ۔

نمبر	پنجابی شبد
۱	دی
۲	اے
۳	دی
۴	نوں
۵	دا
۶	تے
۷	وچ
۸	اتے
۹	نیں
۱۰	سی

پنجابی شبد پنڈھار

پنجابی شبد پنڈھار (Punjabi Vocabulary) پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ دے حساب کتاب چ ۱٬۷۰٬۰۰۰ توں اپر اے۔

پنجابی بولیاں

پنجابی بولیاں دا نقشہ

پنجابی دے بہت سارے لہجے نیں ۔ ماجھی نوں ٹکسالی منیا جاندا اے ۔ ایہہ لہجہ پاکستان وچ لہور، سیالکوٹ، قصور شیخوپورا ، گجرانوالہ تے ہندستان وچ امرتسر، گورداسپور تے ترن تارن دیاں ضلیعاں وچ بولیا جاندا اے ۔ ایس توں علاوہ ڈیروی ریاستی بلاسپوری چنبیالی کانگڑی جھنگوچی تھلوچی دھنی گھیبی چھاچھی جنڈالی چناوری پوٹھواری ہندکو ملتانی دوآبی پوادھی مالوی گوجری ڈوگری وغیرہ پنجابی لہجے نیں۔ پنجاب یونیورسٹی پٹیالہ نے پنجابی دیاں بولیاں دے اے ناں دسے نیں: ماجھی پوٹھواری ہندکو ملتانی دوآبی پوادھی مالوی گوجری ڈوگری۔تھلے ہر بولی نال اودا اک شعر دتا گیا اے۔

ماجھی

ماجھی نوں سٹینڈرڈ پنجابی سمجھیا جاندا اے۔ اے امرتسر ترن تارن گرداسپور لہور سیالکوٹ گجرانوالہ گجرات قصور چ بولی جاندی اے۔ انور مسعود دا اک شعر

ہووے پئی تقصیر کسے دی دکھ پیا کوئی جردا اے ۔ بھل چک ہوندی اکھیاں کولوں دل جرمانے بھردا اے

پنجابی بولی دے اجزائے ترکیبی

ماہرین لسانیات نے دنیا د‏‏ی زباناں نو‏‏ں نو خانداناں وچ تقسیم کيتا اے انہاں وچ انڈو یورپین سب تو‏ں وڈا خاندان اے جس وچ یورپ تے ایشیا د‏‏ی مشہور زباناں مثلاً سنسکرت، لاطینی ،فارسی، انگریزی، جرمن وغیرہ شامل نيں۔ پنجابی خالص ہند آریائی شاخ نال تعلق رکھدی اے یا اس وچ دوسرے خانداناں دے اجزا وی ملدے نيں ۔جدو‏ں تک کسی ملک د‏‏ی تریخ پیش نظر نہ ہو، ایہ جائزہ لینا محال ا‏‏ے۔ رگ وید دے مطالعہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ آریاواں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے سپت سندھوُ (پاکستان) وچ کچھ تے قوماں آباد سن ، جندے لئی ویداں وچ داس، اشورا، نشادا، پشاچہ تے راکھشش وغیرہ دے لفظاں استعمال کيتے گئے نيں۔ ایہ وی سانو‏ں دسیا گیا اے کہ اوہ عجیب بولی بولدے سن ۔ انہاں دے رسم و رواج آریاں تو‏ں قطعا مختلف سن ۔ اوہ قربانی نئيں دیندے سن تے نہ دیوتاواں د‏‏ی پرستش ہی کردے سن ۔ گذشتہ چالیس پنجاہ برس وچ ہڑپا، موہنجودارو، کوٹ ڈیجی وغیرہ وچ جو کھدائیاں ہوئیاں نيں انہاں تو‏ں وی اس نظریہ نو‏‏ں تقویت ملی اے کہ آریاواں د‏‏ی آمد تو‏ں پیشتر ایتھ‏ے کچھ تے قوماں آباد سن۔ اکثر اصحاب کاخیال اے کہ اس رہتل دے بانی دراوڑ یا انہاں دے پیشرو سن ۔ بہرحال ایہ محض قیاس آرائی ا‏‏ے۔ چار پنج ہزار سال قدیم رہتل دے متعلق بیک جنبش قلم فیصلہ نئيں کيتا جا سکدا۔ ڈاکڑ رادھا کمود مُکر جی اپنی کتاب ( Indus Civilization) وچ اس مسئلہ اُتے خیال آرائی کردے ہوئے لکھدے نيں کہ اس علاقہ تو‏ں دستیاب ہونے والی کھوپڑیاں دا مطالعہ بے حد ضروری ا‏‏ے۔ ہندوپاک برصغیر وچ موہنجودارو ( سندھ) سیالکوٹ (پنجاب) نل( بلوچستان) بیانہ(آگرہ)تِینولی (جنوبی ہندوستان) وغیرہ تھ‏‏انو‏اں تو‏ں تھوڑے جہے کھوپڑیاں ملی نيں۔ سیتارام کوہلی دے بیان دے مطابق موہنجودارو تو‏ں پندرہ کھوپڑیاں ملی نيں۔ جو چار مختلف قسماں ٍ ظاہر کردیاں نيں۔ پہلی قسم وچ ایسی کھوپڑیاں نيں جو عراق عرب د‏‏ی دریافت شدہ کھوپڑیاں تو‏ں مشابہت رکھدی نيں،۔

پوٹھواری

پوٹھواری بولی ضلع راولپنڈی دیاں دو تحصیلاں چ بولی جاندی اے۔ پوٹھواری دا اک شعر:

-ڈھول میرے دل جانی اکھیاں دی رشنائی - دل جانی دا جان دلے دی تدھ بن ہور نہ کوئی

ملتانی

ملتانی تھلویں پنجاب دی بولی اے۔ ایہدا ہک شعر:

وچ روہی دے رہندیاں نازک نازک جٹیاں - راتیں کرن شکار دلاں دے دنے ولوڑن مٹیاں

ہندکو

ہندکو ہزارہ ج بولی جان الی بولی اے۔ اسدا ہک شعر:

اکھیاں دا اے تارہ مچ سوہنا - میرا دیس ہزارہ مچ سوہنا

چھاچھی

آپنا گراں ہووے - توتاں نی چھاں ہووے

وانے نی منجی اتے - سرے تلے بانہہ ہووے

آپنا گراں ہووے

پہاڑی

عاماں بے اخلاصاں کولوں پھل کسے نہ پایا - ککر تے انگور چڑھایا ہر گچھا زخمایا

گھیبی

دھنی

ڈیری

ڈیرہوالی یا ڈیری پنجابی دی اک بولی اے جیہڑی ڈیرہ اسماعیل خان ڈیرہ غازی خان تے راجنپور دیاں ضلعیاں چ بولی جاندی اے۔

پنجابی دے شاعر

• وارث شاہ
• ہاشم شاہ
• منیر نیازی
• امرتا پریتم
• انور مسعود
• میاں محمد بخش
• بابا بلھے شاہ
• بابا نجمی

پنجابی اخبار

پنجابی چ چھپن والا پہلا اخبار امرت پتریکا جہلم توں سی تے چھاپن والا بھولا ناتھ سی۔ پنجابی دربار لیلپور توں جوشوا فضل دین نے اخبار کڈیا۔پنجابی اخبار پاکستان تے بھارت دوویں دیساں چ شائع ہُندے نیں۔

پنجابی بولیاں چ گیت

• [۱] لتا منگیشکر دی واز چ ڈوگری پنجابی گیت یو ٹیوب تے
• [۲] ثریا ملتانیکر دی واز چ ملتانی پنجابی گیت

ڈکشنری

• انگریزی توں پنجابی ڈکشنری
• انگریزی توں پنجابی ڈکشنری
• انگریزی توں پنجابی ڈکشنری

جوڑ

• اپنا پنجاب
• لوک پنجاب
• ورلڈ پنجابی کانگرس
• پنجابی سکھو
• پنجابی دی تریخ
• انگریزی توں پنجابی
• گرمکھی ڈکشنری
• کشمیر چ پنجابی
• بولیاں دا فقشہ
• پنجاب یونیورسٹی پٹیالہ
• پنجابی بول
• کیلیفورنیا یونیورسٹی
• پنجابی بولیاں
• پنجابی کینیڈا دی چوتھی وڈی بولی
• بولی دی ونڈ
• demography of punjab
• [۳]
• پنجابی بولیاں
• پنجابی زبان کے اجزائے ترکیبی
• [۴]نویں بول
• پنجابی توں اردو ڈکشنری

پنجابی ٹی وی چینل

• [۵]
• [۶]
• [۷]
• [۸]رنجیت سنگھ

ہور دیکھو

• پنجابی چ پہلی وار
• چوکھے ورتے جان والے پنجابی بول
• پنجابی اردو انگریزی بول
• پنجابی چ دوجی بولیاں دے بول
• پنجابی پڑبولیاں
• پنجابی گریمر
• گرمکھی لپی
• شاہ مکھی لپی
• پاکستانی زباناں
• پنجاب، پاکستان
• پنجاب

مورتاں

• 
• 
• 
• 
• 
• 

حوالے

• دھالیوال، پریم پرکاش. (۲۰۰۶): سدھانتک بھاشا وگیان، مدان پبلیکیشنز

پنجابی

 · پنجابی لوک · پنجابی ناچ · پنجابی

 · پاکستان دیاں بولیاں

پنجابی · انگریزی · اردو · کشمیری · کھوار · گجراتی · پشتو · سندھی · شینا · بلوچی · بلتی · لداخی · براہوی · بروشسکی · ہندکو · کوہستانی · کلاشا · یدغا · وخی · دامیڑی · مداک لشٹی · پھالولا · ڈوماکی · گواربتی · کالامی · توروالی