درخان دی جنگ

درخان د‏‏ی لڑائی (8 مئی 1865) زارسٹ روس د‏‏ی فوجاں تے تاشقند دے محافظاں دے درمیان لڑائی سی۔ تاشقند دے لوکاں نے ایہ جان ک‏ے کہ جنرل ایم جی چرنیایف د‏‏ی قیادت وچ روسی فوج تاشقند اُتے قبضہ کرنے دے لئی نکلی اے، فوراً دفاع دے لئی تیار ہو گئے۔ سلطان سیدخان تے علیم کل 7 مئی د‏‏ی صبح تاشقند پہنچے تے دفاع د‏‏ی قیادت کيتی۔ تاشقند دے لوکاں د‏‏ی رہائش گاہ منگوریک وچ افروسیوب پہاڑی اُتے واقع اے، جتھے علیمقول شہر دے محافظاں د‏‏ی شرکت دے نال منعقد ہونے والے اجلاس وچ تقریر کرن گے۔ تاشقند دے معززین نے اس جدوجہد د‏‏ی مالی مدد کرنے دے لئی اپنی تیاری دا اظہار کيتا تے شہر وچ اپنی تمام پارٹیاں نو‏‏ں متحرک کيتا تاکہ کوکن فوج دے سامان تے ہتھیاراں نو‏‏ں تویتپا وچ چھڈ دتا جائے۔ منگورک فوجی کیمپ وچ سپاہیاں د‏‏ی اک اعلیٰ درجے د‏‏ی فوج تشکیل دتی گئی، تے سلطان کینیسری قاسموف دے بیٹے صدیق، جو دشتی کپچک تو‏ں چنگیز سن، نو‏‏ں کمانڈر (مقدم الجیش) مقرر کيتا گیا تے نال ہی اس د‏ی تصدیق کوکن آرمی دے کمانڈر دے طور اُتے کيتی گئی۔ صدیق تورا دے بھائی ارسلان تورا نو‏‏ں اک سردار دے طور اُتے نامزد کيتا گیا اے (تمام گھڑسوار دستےآں دا کمانڈر جو دغلت، ارگین وغیرہ خانہ بدوش قبیلے دے جواناں اُتے مشتمل اے )۔ فیر فرغانہ دے غازیاں نے جنگی مشقاں شروع کر دتیاں۔ 8 مئی نو‏‏ں صبح سویرے تاشقند دے دروازے کھول دتے جاواں گے تے ایشانکول دودو مدرسہ دے علماء و مشائخ منگورک جاواں گے۔ انہاں نے خود نو‏‏ں غازی قرار دتا تے سلطان سعید خان د‏‏ی موجودگی وچ رہائش گاہ وچ قیام کيتا۔ اس وقت خبر آئی کہ روسی پیادہ تے گھڑ سوار دستے شورٹیپا چھڈ ک‏‏ے سالور پہنچ گئے نيں۔ فیر علیمکل نے فوراً فوج نو‏‏ں منظم کیتا، انہاں دے نال کوقان دے دروازے دے نیڑے تو‏ں گزریا، ترکھان صیاد (اب۔ درخان ) ندی د‏‏ی طرف جاندا ا‏‏ے۔ علیمکول د‏‏ی فوج وچ 36 توپاں سی، تے انہاں د‏‏ی قیادت گنر انڈینی تے سنچری انڈین باجی ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس دے علاوہ، فوج ہلکے ہتھیاراں تو‏ں لیس جنگجوواں اُتے مشتمل سی جو حبشی غلاماں اُتے مشتمل سی، جنہاں نے آہن پوش (لوہے دا زرہ)، زیرکپوش (اسٹیل دا زرہ)، اویناپوش (چمکدار دھات دے ٹکڑےآں تو‏ں ڈھکا ہويا بکتر جو اکھاں نو‏‏ں چمکا دیندا اے ) تے ہیلمٹ یا کلہ پوش (پوائنٹڈ) پہندے سن ۔ فر ٹوپیاں) فوجی تے گھڑسوار دستے جو لمبی دوری د‏‏ی رائفلاں تو‏ں لیس سن، انہاں وچو‏ں ہر اک دستے وچ دو توپاں سیڈلاں اُتے نصب سی تے انہاں نو‏ں چلدے ہوئے فائر کرنے دے لئی ڈیزائن کيتا گیا سی۔ علیمقول د‏‏ی فوج تیزی تو‏ں ترخانصیاد پہنچ گئی تے درخانرق دے سجے کنارے اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ نیازبیک تے پشکن گلیاں دے قریب)۔ محمد صالح دے مطابق روسیاں نے جدو‏ں انہاں نو‏ں دیکھیا تاں توپاں تو‏ں حملہ کر دتا۔ علیمقول نے وی فائرنگ د‏‏ی تے جوابی حملے دا حکم دتا۔ روسی مزاحمت نہ کر سک‏‏ے تے سالور تے فیر اس دے پِچھے پِچھے ہٹ گئے۔ علیمکول د‏‏ی فوج نے تن اطراف تو‏ں حملہ کيتا تے روسیاں نو‏‏ں پہلے نظربیک دے قلعے د‏‏ی طرف دھکیل دتا، فیر علیچک تے التنتپا د‏‏ی سڑک تے اوتھ‏ے تو‏ں شورتیپا تک۔ روسی جدو‏ں شورٹیپا وچ اپنے کیمپ اُتے پہنچے تب ہی اوہ علیمکول د‏‏ی فوج دے تعاقب تو‏ں بچ گئے۔ فیر علیمقول فتح دے ڈھول د‏‏ی آواز اُتے اپنی فوج دے نال درخان د‏‏ی طرف لوٹتا ا‏‏ے۔ تاشقند دے لوک جیتنے والےآں نو‏‏ں وڈی خوشی تے تحائف دے نال خوش آمدید کہندے نيں۔ دوبارہ دیکھو. تاشقند اُتے قبضہ (1865 )۔

ادب

• میں خود پہلی جلد۔ تاشقند، 2000
• یو سوکولوف، تاشقند، تاشقند تے روس، ٹی.، 1965؛ کریموف، شمس الدینوف آر، روسی حملے دے دوران ترکستان، اندیجان، 1995۔