دلی اُپر سکھاں دا قبضہ

سن 1783 عیسوی دے شروع وچ پوری سکھ مسلاں نے دلی دے حکمران نوں کمزور جان کے اس اتے ہلاّ کرن دی سکیم بنائی۔ اس وچ سردار بگھیل سنگھ اتے سردار جسا سنگھ رامگڑھیا پرمکھ سن۔ سردار جسا سنگھ رامگڑیا جی نے دلی پہنچن ولوں پہلاں بھرتپور دے جاٹ نریش ولوں اک لکھ روپئے نذرانہ وصول کیتا۔ اسدے مگروں دلی نگر وچ داخلہ کر گئے۔ اس ویلے دل خالصے دے جواناں دی گنتی تیہہ ہزار سی۔

مغل راج دی بے بسی

مغل بادشاہ شاہ عالم دوسرا اس ویلے سکھاں دا سامنا کرن وچ اپنے آپ نوں نااہل سمجھ رہا سی، اسلئی اوہ شانت بنیا رہا۔ ات: سکھ بناں لڑے ہی دلی دے مالک بنن گئے۔ اک میان وچ دو تلواراں تاں رہِ نہیں سکدیاں سن۔

صلع نامہ

بادشاہ شاہ عالم دوم نے سکھاں نوں خوش کرن دی ساری کوششاں کیتیاں اتے بہت سارے نذرانے نذر کیتے اتے اخیر وچ اک صلح دا مسودا پیش کیتا۔

اس صلاح پتر اتے سردار بگھیل سنگھ اتے وزیر اعظم گوہر نے دستخط کیتے–

1. خالصہ دل نوں تن لکھ روپئے ہرزانے دے روپ وچ دتے جانگے۔
2. نگر دی کوتوالی اتے "چنگی وصول" کرن دا اختیار سردار بگھیل سنگھ نوں سونپ دتا جاویگا۔
3. جدوں تک گرودواریاں دی اساری سممکمل نہیں ہو جاوے، تدّ تک سردار بگھیل سنگھ چار ہزار فوجی اپنے نال رکھ سکننگے۔

دلی وچ سکھ فوج

اس ویلے دل خالصے دے تیہہ ہزار فوجی دلی وچ اپنا وڈا کیمپ بناکے سماں دی پرتیکشا کر رہے سن۔ ایہی کیمپ تھاں دل خالصہ دی چھاؤنی بعد وچ تیہہ ہزاری کورٹ دے نام ولوں مشہور ہوئی۔

اج کل ایہ تھاں

اجکلھ اتھے تیہہ ہزاری میٹرو ریلوے سٹیشن اے۔

دلی وچ اسارے گردوارے

سردار بگھیل سنگھ لئی سبھتوں اوکھا کم اس تھاں نوں کھوجنا سی، جتھے گرو تیغ بہادر صاحب نوں شہید کیتا گیا سی۔ تسیں اک بزرگ عورت نوں کھوجیا جسدی عمر اس ویلے لگبھگ 117 سال سی۔

اسنے دسیا کہ جتھے چاندنی چوک وچ مسجد اے، اوہی تھاں اے، جتھے گرودیو وراجمان سن اتے اوہناں اتے جلاد نے تلوار چلائی سی۔ اسنے دسیا کہ میں اوہناں دناں 9 سال دا سی اتے اپنے پیؤ دے نال آئی سی۔ میرے پیؤ نے اوہ تھاں اپنی مشق ولوں پانی پاکے دھوتی سی۔ ایہہ مسجد اوہناں دناں نہیں ہویا کردی سی۔

اسدی اساری بعد وچ کیتی گئی، استوں پہلاں مہا بڑ دا رکھ سی۔ سردار بگھیل سنگھ جی نوں گردوارہ اساری کم وچ بہت جدوجہد کرنی پئی، کتے زور دا استعمال وی کیتا گیا پر اوہ اپنی دھن دے پکے سن۔ ات: اوہ اپنے ہدف وچ کامیاب ہو گئے۔ انھاننے:

1. گردوارہ شری ماں سندر کور صاحب جی
2. گردوارہ شری بنگلا صاحب جی
3. گردوارہ شری رکاب گنج صاحب جی
4. گردوارہ شری سیس گنج صاحب جی
5. گردوارہ شری نانک پیاؤ صاحب جی
6. گردوارہ شری منجنو ٹیلا صاحب جی
7. گردوارہ شری موتی باغ صاحب جی
8. گردوارہ شری بالا صاحب جی

تریخی گرودواریاں دی اساری کروائی۔

سن 1857 عیسوی دے غدر دے بعد راجا سروپ سنگھ جیند ریاست نے بوہت کوشش دے بعد ولایت ولوں منظوری لے کے گرودوارہ سیس گنج صاحب دی جدید ڈھنگ ولوں اساری کروائی۔