رائے سین
| ضلع رايسن | |
| Raisen district | |
| |
| دیس: | ہندستان
|
| صوبہ: | مدہیہ پردیش |
| ضلعی راجکعر : | رايسن |
| تھاں: | 8,395 مربع کلومیٹر |
| لوک گنتی: | 1,120,159 |
| بولی: | ہندی |
رائے سین، بھارت دے صوبہ مدھیہ پردیش دا اک ضلع اے جو 22ء47 درجہ عرض البلد 23ء33 درجہ شمال وچ تے 77ء21 طول البلد تے 78 ء 49 مشرق وچ واقع اے ، جس دے تحت 8 تحصیل نيں ،2011ء دی مردم شماری دے مطابق ایتھے دی آبادی 1331699 اے ۔
ابتدائیہ
[سودھو]رائے سین صوبۂ مالوہ دا اک پرانا تاریخی مقام اے ؛ لیکن درمیان وچ اپنی عظمت نوں کھو بیٹھیا ، حضرت شاہ فتح اللہ دی اقامت فرمائی نے اسنوں ازسرنو زندگی بخشی، عرصے بعد ایہ علاقہ مرکز اسلام بن گیا، ایہ قصبہ شہر بھوپال توں جانب مشرق اڑتالیس میل کوہ وندھیاچل کےدامن وچ آباد چلا آ رہیا اے، قلعہ رائے سین سطح سمندر توں انیس سو سٹھ میل دی بلندی اُتے واقع اے ، اس دی تعمیر بدھاں یا گونڈ راجاواں دی یادگار اے جو قدیم حسن تعمیر کااعلیٰ نمونہ اے ، راجا رائے سین نے اک ہزار پہلے مسیح علیہ السلام اپنے ناں یا قلعہ دے ناں اُتے آباد کیتا تھا[۱]
وجہ تسمیہ
[سودھو]ہندی بولی وچ "رائے" دے معنی سردار تے "سین" ناں دا آخری حصہ اے، اس طرح اس دا ناں "رائے سین" ہو گیا ، تریخ قدیم وچ اس دی آبادی اک لکھ توں ودھ دسی جاندی اے ، اس دور وچ جاٹاں تے راجپوتاں وغیرہ دی بستی سی ، فیر جدوں مسلم حکومتاں دا دور آیا تاں ایہ مقام مختلف دوراں توں لنگھدا رہیا ، انہاں مسلمان اولوا العزم دس بادشاہاں نے اس ناقابل تسخیر قلعہ نوں فتح کرکے اپنی شجاعت دا سکہ دلاں اُتے بٹھایا ، اگرچہ قلعہ رائے سین ملک دے ہور قلعےآں ، چتوڑ گڑھ ، اسیر گڑھ دی طرح ملک گیر شہرت حاصل نہ کر سکیا لیکن ایہ قلعہ جنوبی ہندوستان دا دروازہ رہیا اے۔
مسلم فاتحین رائے سین
[سودھو]سب توں پہلے اس قلعہ نوں سلطان التمش نے بشمول ]]آشٹہ[[ و بھیلسہ ٦٢١ھ وچ فتح کرکے مالوہ اُتے قبضہ کیتا۔
فیر شہنشاہ علاءالدین خلجی نے اپنی ولی عہدی دے دور ٦٩٢ ھ وچ اسنوں فتح کیتا۔
فیر شہنشاہ محمد تغلق نے ٧٤٠ھ وچ قلعہ رائے سین و بھیلسہ نوں فتح کرکے اسنوں مرکز دے ماتحت کیتا۔ اس دے بعد صاحب خان نے ٩١٧ ھ وچ اسنوں فتح کیتا تے خود حاکم بن بیٹھیا ، ایہ زمانہ سکندر لودھی دا زمانہ سی ۔
ہمایاں بادشاہ نے بعہد ولی عہد ٩٣١ ھ وچ اک خون ریز جنگ دے بعد فتح کر کے اس قلعہ نوں قوام خاں حاکم بھیلسہ دے سپرد کر دتا۔
چھیويں بار بہادر شاہ گجراتی 938ھ /1532 نے اس قلعہ نوں تے [[آشٹہ]] تے بھیلسہ نوں سخت جنگ دے بعد فتح کیا، جس دا افسوسناک سبب ایہ بنا کہ راجا سلہدی پورنیہ نے یہان مسلمان خواتین دی آبرو ریزی کرائی جس دی خبر سلطان محمود خلجی نوں پہنچی تاں اولا اس نے لشکر کشی کی، جدوں راجا مذکور نے معافی چاہی تاں بادشاہ نے راجا نوں خلعت شاہی توں نوازیا ، دوبارہ فیر سلطان بہادر شاہ گجراتی نوں اس دی طرف رخ کرنا پيا جدوں کہ راجا سلہدی ،اس دے بھائی تے لکھمی قلعدار اپنے لڑکے بہو پت دے نال سلطان توں مقابلہ دے لئی تیار ہويا ، راجا دے سپاہیاں نے شب خاں مار کر سلطان دے سپاہیاں نوں زک پہنچائی؛ چنانچہ سلطان نے وی شب خون مار کر دشوار گزار قلعہ دی فصیلاں اُتے چڑھ کر فصیلاں توں کود کر بند دروازہ نوں کھول دتا ، بے حد خاں ریزی دے بعد راجا سلہدی تے لکھمی ماریا گیا ، بھوپت نے قلعہ چتوڑ وچ بھج کر پناہ لی سلطان نے چتوڑ وی فتح کرکے زیر نگيں کر ليا ۔
پھرجب سلطان بہادر شاہ نوں ہمایاں بادشاہ توں شکست ہوئی تاں راجا سلہدی دے لڑکے پورن مل نے فیر ظلم اُتے کمر بنھی تے دوہزار مسلمان عورتاں نوں سر بازار کڈ کے رقص دے لئی مجبور کیتا تے ظالم اس اُتے قہقہہ زن سی ، اس بیہودہ واقعہ دی اطلاع جدوں شیر شاہ سوری نوں ملی تاں اس نے رائے سین پہنچ کے چند ماہ وچ قلعہ نوں فتح کیتا ، 951 ھ وچ راجا پورن مل ماریا گیا ، بادشاہ نے اپنے حسن سلوک توں رعایا نوں رام کیتا تے انہاں عورتاں نوں انہاں دے گھر روانہ کیتا ۔
سلطان باز بہادر 962ھ/1554 نے اٹھويں بار قلعہ رائے سین و بھیلسہ نوں فتح کرکے مصطفیٰ خان نوں حاکم بنایا۔
فیر نويں بار اکبر بادشاہ نے968ھ وچ قلعہ نوں فتح کرکے صدر مقام بنایا تے سرکار رائے سین کاخطاب دتا۔
کہیا جاندا اے کہ گیارہواں صدی وچ ایہ قلعہ حضرت عالمگیر نے بعد جنگ فتح کیتا ، مورچہ بندی دے نشانات سیتاتلائی اُتے ہن تک نمودار نيں ، جو قلعہ توں بجانب شمال نشیبی علاقہ وچ دو میل دے فاصلہ اُتے واقع اے ، اگرچہ تریخ اس بارے وچ خاموش اے، لیکن ایہ امر عوام وچ مشہور چلا آرہیا اے ۔
قدیم رائے سین دی آبادی
[سودھو]پرانے قصبہ رائے سین دی آبادی نصف قوس آسمانی یا نیم دائرے دی طرح قدر مستطیل پہاڑ دے دامن وچ مشرق و شمال رویہ واقع اے ، جس دا طول ڈیڑھ میل اورعرض بوہت گھٹ اے ، مغربی رویہ پرانی عمارتاں دے کھنڈر اس دی سابقہ عظمت دا اعلبن کے رہے نيں[۲] ۔
قلعہ رائے سین
[سودھو]قلعہ رائسین وندھیاچل دی پہاڑی اُتے 1960 فٹ دی بلندی اُتے واقع اے ، چار سو اسی بیگہ ڈھائی تن میل دے دور وچ بنیا ہویا اے ، ایہ قلعہ قدیم گونڈاں فیر بدھ مت دے پیرواں نے ابتدا٫ ڈھائی تن ہزار برس پہلے تعمیر کیتا سی ، فیر آہستہ آہستہ "ہر کہ آمد عمارت نوساخت" دا مصداق بن گیا ، اس قلعہ دے مشرقی راستہ اُتے آمدورفت دے تن دروازے نيں ، دروازے گاڑی بان دے ناں توں نيں ، کل اٹھ بلند دروازے سن، نوا دروازہ چور دروازہ اے ،جو مسجد شاہی دے صحن وچ سےسرنگ دے ذریعہ غار وچوں ہُندا ہويا سیتاتلائی اُتے ختم ہُندا اے ، ایہ پرانے زمانے دی سرنگ پیچ درپیچ بل کھاندی ہوئی دو میل تک چلی گئی اے تے اس قدر وسیع اے کہ تن چار آدمی صف بستہ جا سکدے نيں ، ایہ نو دروازے چار رستےآں وچ بٹے ہوئے نيں ، قلعہ دے سنگین تے پختہ وسیع 13 برج نيں تے ہر برج وچ توپاں دے رکھنے دی جگہ اے، قلعہ رائسین بیضوی شکل دا مستطیل ڈھائی تن میل دے دائرہ وچ اے ، ریاست دے نواباں دے دور وچ دو ہزار سوار وگولہ انداز مع میگزین دے رہندے سن ،عہد سکندری 1285 ہجری وچ انہاں دی تعداد ڈھائی تن سو سواراں دی کردتی گئی ،شاہجہانی دور وچ پنجاہ سٹھ رہ گئے، آخری سردار محمد زماں خاں ہوئے،اس قلعہ دی وسعت دا اندازہ اس توں لگایا جاسکدا اے کہ اس دے اندر ویہہ پچیس ہزار فوج مع سامان رسد کے رہ سکدی تھی[۳]۔
قلعہ وچ موجود محلات
[سودھو]اس دے اندر کئی عالیشان محل ، ہويا محل ، بادل محل ، راج محل وغیرہ اپنے بانیاں دی عجیب و غریب دستکاری دی نشان دہی کر رہے نيں ۔
• عطردان : مختصر مکان ، طویل چھت ، مضبوط مرغی دے نصف انڈے دی طرح اے ، جس دے اندر صدہا طاقچے بنے ہوئے نيں ۔
• بادل محل : دو تن منزلہ عمارت کئی قطعات وچ چونے تے پتھر توں وسیع رقبہ وچ بنی ہوئی اے ، چھت بلند و خوشنما راجا روہنی دے عہد دی اے۔
• ہويا محل : دالان در دالان دو منزلہ سہ منزلہ سی ، سنگ خارا دے ستر اسی ستون ترشے ہوئے بغیر چھت دے نيں ، غالبا چھت تعمیر ہونے توں رہ گئی اے جو دس بارہ میل توں نظر آندا اے ۔
تالاب
[سودھو]اس قلعہ وچ 48 ٹانہاں دا پانی دے سن، چار تالاب پختہ ،اک عجیب وغریب تالاب "مداگنج" دے ناں توں حیات محمد خان دے دور وچ 1120 ہجری وچ تے ڈورہ ڈوری نظر محمد خان 1223 ہجری وچ تعمیر کیتے ، انہاں دونے وچ عجیب و غریب صنعت ایہ اے کہ اک تالاب دا پانی دوسرے تالاب وچ خود بخود چکر لگاندا ہويا آندا رہندا اے [۴]۔
مدرسہ غانم الملک
[سودھو]• مدرسہ غانم الملک : جو 890 ھ دا تعمیر کردہ حسین و خوبصورت ، خوش قطع تے دلکش گچ دا بنیا ہویا اے ، چھت بہت لانبی جس دے اندر چار سو طلبہ دا دارالاقامہ {ہوسٹل}ہزار آدمی اس چھت اُتے بیٹھ سکدے نيں ، اس دے دالان وچ ست محرابی دروازے نيں، دونے بازواں پر دوپختہ زینے سنگین وسیع نيں تے جنوبی سمت وچ وی اک وسیع دالان مشرق و مغرب وچ متعدد قطعات نيں ، ایہ مدرسہ صحیح وسالم قائم اپنے بانی دی اولوالعزمی تے پختہ ہمتی اُتے شاہدہے ، ہن ایہ مدرسہ عالمگیری بارہ دری دے ناں توں مشہور اے۔
مسیتاں
[سودھو]اسی مدرسہ توں متصل اک خوبصورت مختصر و مستحکم دالان در دالان دی مسجد سنگین دو گنبد دی اے ، جس دے اندر سوا سو آدمی صف بستہ ہو سکدے نيں ۔
اک ہور مسجد جہانگیر بادشاہ متوفیٰ 1081 ہجری نے تعمیر دی سی جو نہ رہی۔ ،قلعہ دے اندر اک ہور مسجد شیر شاہ سوری دی تعمیر کردہ 951 ہجری اے جس دے اندر پنج دالان در دالان سن ہر درجہ دے ست ست در نيں ، اس دے ستون سنگین تے عرش و فرش وی سنگین نيں ، اصل چاردیواری جو قلعہ دی طرح مضبوط تے بلند تھی اس دے علاوہ تے وی مسیتاں سن جو مٹ مٹا کر شہید ہوگئياں[۵]۔
ایہ وی دیکھو
[سودھو]قلعہ رائے سین مرکزی سرکار دا تخت رہیا فیر نواب فیض بہادر شاہ نوں عالمگیر ثانی دے دور وچ قلعہ داری دتی گئی[۶]۔
حوالے
[سودھو]بھوپال ·