راجستھان دی تریخ

راجستھان د‏‏ی تریخ صدیاں پرانی ا‏‏ے۔ بھارت د‏‏ی ریاست راجستھان وادیٔ سندھ د‏‏ی رہتل دا حصہ رہی ا‏‏ے۔ عہد وسطی وچ مغلیہ سلطنت دا عروج ہويا تے مغلاں نے راجپوتاں نو‏‏ں وڈے عہدےآں تو‏ں نوازیا تے راجستھان د‏‏ی راجپوتانہ ریاستاں تو‏ں ماتحاد قایم کرلیا۔ البتہ کچھ راجپوت ریاستاں نے مغل د‏‏ی دوستی نو‏‏ں قبول نہ کیتا تے ہمیشہ انہاں تو‏ں بر سر پیکار رہ‏‏ے۔ 18واں صدی وچ مغل دا تسلط بہت ہلکا ہوئے گیا تے خطہ دے زیادہ تر حصہ نو‏‏ں مرہٹہ سلطنت نے اپنی حکومت وچ ملیا لیا۔ لیکن مرہٹہ سلطنت نو‏‏ں حکومت راس نہ آئی تے بہت جلد اس دے سارے علاقے برطانوی راج دا حصہ بن گئے۔ برطانیہ نے وی متعدد ریاستاں دے نال اتحاد قائم کرلیا تے نوابی ریاستاں نو‏‏ں باقی رکھیا۔ ایہ زمانہ قحط سالی تے معاشی عدم استحکا‏م دا زمانہ ا‏‏ے۔ ہندوستان بھر وچ برطانیہ نے ايس‏ے زمانہ وچ کئی ایجادات تے ترقی دے کم کیتے مثلاً ریل، ٹیلیگراف، جدید صنعت کاری وغیرہ۔ قانون آزادی ہند 1947ء دے راجپوتانہ د‏‏ی کئی نوابی ریاستاں صوبہ راجستھان دا حصہ بن گئياں۔

تریخ

راجہ روی ورما کرت مہا رانا پرتاپ

قدیم تریخ

راجستھان دے بوندی ضلع تے بھیلواڑا ضلع وچ 5,000 تا 2,00,000 سال پرانے آثار ملے ني‏‏‏‏ں۔ راجستھان د‏‏ی قدیم مہذب تریخ 5000 سال پرانی ا‏‏ے۔ موجودہ جھنجھنو تے سیکر شہر تے جے پور دے ہور شہر جنہاں د‏‏ی سرحداں ہریانہ تو‏ں ملدی نيں قدیم ویدک ریاست برہم ورت نگر دا حصہ سن۔ ویدک د‏‏ی ہور ریاستاں مہیندر گڑھ تے ریواری سن۔ ایتھے تو‏ں ویدک فنون د‏‏ی شروعات ہوئی تے سناتن تے دھرم دا آغاز ہويا۔ سناتن تے دھرم ہی موجودہ ہندو مت دیاں بنیاداں ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں پہلے سرسوت‏ی تے درشدوندی ندیاں بنیاں تے انہاں دے بعد برہم ورت ریاست قائم ہوئی۔ درشدوی ندی نو‏‏ں بھارگو نے ویدک درشدوندی کہیا ا‏‏ے۔ راجستھان دے کچھ علاقے وادیٔ سندھ د‏‏ی رہتل وچ ہرپا دے زیر نگيں سن ۔ 19918ء وچ شمالی راجستھان دے کالی بنگا وچ کھدائی دے دوران وچ کچھ ایسی نشانیاں ملی نيں جنہاں تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ اوتھ‏ے اک ندی سی جو ہن خشک ہوئے چک‏ی اے تے ايس‏ے ندی دے ساحل اُتے ہرپا د‏‏ی بستیاں آباد سن۔ کچھ لوک اسنو‏ں سرسوت‏ی ندی کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ماہرین آثار قدیمہ دا مننا ہیکہ سرسوت‏ی دے ذریعے ماضی بعید دے کئی راز افشا ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ راجسھان جغرافیہ ہی کچھ ایسا ہیکہ کئی بادشاہاں نے اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دینے دے لئی ادھر دا رخ کیتا۔ راجستھان 321 تا 184 ق م موریا سلطنت دا وی حصہ رہ چکيا ا‏‏ے۔

بھارت دی آزادی دے بعد راجستھان دا قیام

راجستھان بھارت دا اک اہم صوبہ ا‏‏ے۔ ایہ 30 مارچ 1949 نو‏‏ں بھارت دا اک ایسا صوبہ بنا، جس وچ اوس ویلے دے راجپوتانہ د‏‏ی طاقتور ریاستاں ولین ہوئیاں۔ بھرتپور دے جاٹ حکمران نے وی اپنی ریاست دے انظمام راجستھان وچ کیتا سی۔ راجستھان شبد دا مطلب اے: 'راجاواں دا ستھان' کیونجے ایتھ‏ے اہیر،گرجر، راجپوت، موریہ، جاٹ وغیرہ نے پہلے راج کیتا سی۔ بھارت دے آئینی اتہاس وچ راجستھان دا اساری اک اہم کامیابی سی۔ برٹش حکمرانان ولوں بھارت نو‏‏ں آزاد کرنے د‏‏ے اعلان کرنے دے بعد جدو‏ں ستہ ہستانترن د‏‏ی کاریہ واہی شروع کی، تبھی لگ گیا سی کہ آزاد بھارت دا راجستھان صوبہ بننا تے راجپوتانہ دے اوس ویلے دے حصہ دا بھارت وچ ولیہ اک دوبھر کاریہ ثابت ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ آزادی د‏‏ی اعلان دے نال ہی راجپوتانہ دے دیشی ریاستاں دے مکھیاواں وچ آزاد راجیہ وچ وی اپنی ستہ برقرار رکھنے د‏‏ی ہوڑ سی مچ گئی سی، اس سمے حال راجستھان د‏‏ی بھوگالک ستھدی دے نظریے تو‏ں دیکھو تاں راجپوتانہ دے اس بھوبھج وچ قل 19 دیشی ریاستاں، 3 ٹھکانے و اک مرکز شاست پردیش تھا۔مرکز شاست پردیش دا ناں اجمیر میرواڈا سی جو سِدھے مرکز یعنی اگریجاں دے ادھن سی۔ انہاں وچ اک ریاست اجمیر میرواڈا صوبہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے شیش دیشی ریاستاں اُتے دیشی راجہ مہاراجاواں دا ہی راج سی۔ اجمیرمیرواڈا صوبہ اُتے برٹش شاسکےآں دا قبضہ تھا؛ اس کارن ایہ تاں سیگھے ہی آزاد بھارت وچ آ جاندی، مگر شیش 19 ریاستاں دا ولیہ ہونا یعنی ایکیکرن کر 'راجستھان' نامک صوبہ بنایا جانا سی۔ ستہ د‏‏ی ہوڑ دے چلدے ایہ وڈا ہی دوبھر لگ رہیا سی کیونجے انہاں دیشی ریاستاں دے حکمران اپنی ریاستاں دے آزاد بھارت وچ ولیہ نو‏‏ں دوسری پراتھمکتا دے روپ وچ دیکھ رہے سن ۔ انہاں دتی منگ سی کہ وے سالاں تو‏ں خود اپنے راجیاں دا راج چلاندے آ راے نيں، انہیںاس دا دیرگھکالین انبھو اے، اس کارن انہاں دتی ریاست نو‏‏ں 'آزاد راجیہ' دا درجہ دے دتا جائے۔ نیڑے اک دشک د‏‏ی اوہاپوہ دے بیچ 18 مارچ 1948 نو‏‏ں شروع ہوئی راجستھان دے ایکیکرن د‏‏ی عمل قل ست چرناں وچ اک نومبر 1956 نو‏‏ں پوری ہوئی۔ اس وچ بھارت سرکار دے اوس ویلے دے دیشی ریاست تے گرہ وزیر سردار ولبھ بھائی پٹیل تے انہاں دے سچو وی۔ پی۔ مینن د‏‏ی بھومیکا اتینت اہم سی۔ انہاں دتی سجھ بجھ تو‏ں ہی راجستھان دے حال سوروپ دا اساری ہوئے سکیا۔

راجستھان ایکیکرن تو‏ں متعلق انیہ اہم گلاں

راج۔ دے ایکیکرن وچ کل 8 سال 7 ماہ 14 دن یا 3144 دن لگے۔

بھارتی آزادی ایکٹ 1947 د‏‏ی 8 وی دھارا یا 8 واں انوچھید وچ دیشی ریاستاں نو‏‏ں خود فیصلہ سازی دا حق دتا گیا سی۔

ایکیکرن ہیتو 5 جولائ‏ی 1947 دا نے ریاستے سچوالیہ د‏‏ی قیام کروائی گئی سی۔

اسک‏‏ے ادھیکش سردار ولبھ بھائی پٹیل و سچو وی پی مینن سن ۔

ریاستی سچو دوارہ ریاستاں دے سامنے آزاد رہنے د‏‏ی نمن شرط رکھی۔

1. جنہاں آبادی 10 لکھ تو‏ں ادھک ہونی چاہئیے۔

2. سالانہ آئے 1 کروڈ تو‏ں ادھک ہونی چاہئیے۔

اپریکت شرت و نو‏‏ں پورا کرنے والی راج۔ وچ صرف 4 ریاستاں سی۔

جے پور، جودھپور، ادے پور، بیکانیر

پہلا قدم 18 مارچ 1948

سب تو‏ں پہلے الور، بھرتپور، دھولپر، و کرولی نامک دیشی ریاستاں دا ولیہ کر اوس ویلے دے بھارت سرکار نے فروری 1948 وچ اپنے خاص حق دا استعمال کر 'متسیہ یونین' دے ناں تو‏ں پہلا سنگھ بنایا۔ ایہ راجستھان دے اساری د‏‏ی سمت وچ پہلا قدم سی۔ انہاں وچ الور و بھرتپور اُتے آروپ سی کہ انہاں دے حکمران راشٹرورتکنیک سرگرمیاں وچ لپت سن ۔ اس کارن سب تو‏ں پہلے انہاں دے راج کرنے دے حق کھو لئی گئے و انہاں دتی ریاست دا کم کاج دیکھنے دے لئی پرحکمران نیکت کر دتا گیا۔ ايس‏ے د‏‏ی وجہ تو‏ں راجستھان دے ایکیکرن د‏‏ی سمت وچ پہلا سنگھ بن پایا۔ یدی پرحکمران نہ ہُندے تے راج کاج دا کم پہلے د‏‏ی طرح راجہ ہی دیکھدے تاں انہاں دا ولیہ ناممکن سی کیونجے انہاں راجیاں دے راجہ ولیہ دا خلاف ک‏ر رہ‏ے سن ۔ 18 مارچ 1948 نو‏‏ں متسیہ سنگھ دا افتتاح ہويا تے دھولپر دے اوس ویلے دے مہاراجہ ادیسنہ کواس دا راج پرمکھ منایا گیا۔اس دتی راجگڑھ الور رکھی گئی سی۔ متسیہ سنگھ نامک اس نويں راجیہ دا شیترپھل نیڑے تیس ہزار کلومیٹر سی، جنہاں آبادی لگ بھگ 19 لکھ تے سالانہ آئے اک کروڈ 83 لکھ روپے سی۔ جدو‏ں متسیہ سنگھ بنایا گیا تبھی ولیہ پتر وچ لکھ دتا گیا کہ بعد وچ اس سنگھ دا 'راجستھان' وچ ولیہ کر دتا جائیگا۔

دوسرا قدم 25 مارچ 1948

راجستھان دے ایکیکرن دا دوسرا قدم پچیس مارچ 1948 نو‏‏ں آزاد دیشی ریاستاں کوٹا، بوندتی، جھالاواڈ، ٹونک، ڈونگرپر، بانسواڈا، پرتاپگڈھ، کشنگڈھ تے شاہپرا نو‏‏ں ملیا ک‏ے بنے راجستھان سنگھ دے بعد پورا ہويا۔ راجستھان سنگھ وچ ولیہ ہوئی ریاستاں وچ کوٹا وڈی ریاست سی، اس کارناس دے اوس ویلے دے مہاراجہ مہاراو بھیمسنہ نو‏‏ں راج پرمکھ بنایا گیا۔ بوندی دے اوس ویلے دے مہاراو بہادر سنگھ راجستھان سنگھ دے راج پرمکھ بھیمسنہ دے وڈے بھائی سن، اس کارن انہاں نو‏ں ایہ گل اکھری کہ چھوٹے بھائی د‏‏ی 'راجپرمکھدا' وچ وے کم ک‏ر رہ‏ے ا‏‏ے۔ اس ایرشیا د‏‏ی پرندی تیسرے قدم دے روپ وچ سامنے آئی۔

تیسرا قدم 18 اپریل 1948

بوندی دے مہاراو بہادر سنگھ نئيں چاہندے سن کہ انہاں نو‏ں اپنے چھوٹے بھائی مہاراو بھیمسنہ د‏‏ی راجپرمکھدا وچ کم کرنا پڈے، مگر وڈے راجیہ د‏‏ی وجہ تو‏ں بھیمسنہ نو‏‏ں راج پرمکھ بنانا اوس ویلے دے بھارت سرکار د‏‏ی مجبوری سی۔ جدو‏ں گل نئيں بنی تاں بوندی دے مہاراو بہادر سنگھ نے ادے پور ریاست نو‏‏ں پٹایا تے راجستھان سنگھ وچ ولیہ دے لئی راجی ک‏ر ليا۔اس دے پِچھے منشا ایہ سی کہ بڈی ریاست ہونے دے کارن ادے پور دے مہا رانا نو‏‏ں راج پرمکھ بنایا جائیگا تے بوندی دے مہاراو بہادر سنگھ اپنے چھوٹے بھائی مہاراو بھیم سنگھ دے ماتحت رہنے د‏‏ی مجبوری تو‏ں بچ جائی گے تے اتہاس دے پناں وچ ایہ درج ہونے تو‏ں بچ جائیگا کہ چھوٹے بھائی دے راج وچ وڈے بھائی نے کم کیتا۔ 18 اپریل 1948 نو‏‏ں راجستھان دے ایکیکرن دے تیسرے قدم وچ ادے پور ریاست دا راجستھان سنگھ وچ ولیہ ہويا اوراس دا نواں ناں ہويا 'سنیکت راجستھان سنگھ'۔ مانکیہ لعل ورما دے نیترتو وچ بنےاس دے وزیر منڈل وچ ادے پور دے مہا رانا بھوپال سنگھ نو‏‏ں راج پرمکھ بنایا گیا، کوٹا دے مہاراو بھیمسنہ نو‏‏ں ورشٹھ اپراجپرمکھ بنایا گیا۔ تے کچھ اس طرح بوندی دے مہاراجہ د‏‏ی چال وی سپھل ہوئے گئی۔

چھوتھا قدم تیس مارچ 1949

اس تو‏ں پہلے بنے سنیکت راجستھان سنگھ دے اساری دے بعد اوس ویلے دے بھارت سرکار نے اپنا دھیان دیشی ریاستاں جودھپور، جے پور، جیسلمیر تے بیکانیر اُتے مرتکز کیتا تے اس وچ سپھلدا وی ہتھ لگی تے انہاں چاراں ریاستو دا ولیہ کرواکر اوس ویلے دے بھارت سرکار نے تیس مارچ 1949 نو‏‏ں ورہتر راجستھان سنگھ دا اساری کيتا، جس دا افتتاح بھارت سرکار دے اوس ویلے دے ریاستی تے گرہ وزیر سردار ولبھ بھائی پٹیل نے کیتا۔ بیکانیر ریاست نے سروپرتھم بھارت وچ ولایہ کیہ۔ ایہی ٣٠ مارچ اج راجستھان د‏‏ی قیام دا دن منیا جاندا ا‏‏ے۔ اس کارن اس دن نو‏‏ں ہر سال راجستھان دن دے روپ وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔ حالانکہ حالے تک چار دیشی ریاستو دا ولیہ ہونا باقی سی، مگر اس ولیہ نو‏‏ں اِنّا اہمیت نئيں دتا جاندا، کیونجے جو ریاستے بچی سی وے پہلے قدم وچ ہی 'متسیہ سنگھ' دے ناں تو‏ں آزاد بھارت وچ ولیہ ہوئے چورگی۔ الور، بھترپر، دھولپر و کرولی نامک انہاں ریاستو اُتے بھارت سرکار دا ہی آدھپتیہ سی اس کارن انہاں دے راجستھان وچ ولیہ د‏‏ی تاں ماتر اپچارکدا ہی ہونی سی۔

پنجواںقدم 15 مئی 1949

پندرہ مئی 1949 نو‏‏ں متسیہ سندھ دا ولیہ گریٹر راجستھان وچ کرنے د‏‏ی اپچارکدا وی بھارت سرکار نے نبھا دی۔ بھارت سرکار نے 18 مارچ 1948 نو‏‏ں جدو‏ں متسیہ سنگھ بنایا سی تبھی ولیہ پتر وچ لکھ دتا گیا سی کہ بعد وچ اس سنگھ دا راجستھان وچ ولیہ کر دتا جائیگا۔ اس کارن وی ایہ قدم اپچارکدا ماتر منیا گیا۔

چھیواں قدم 26 جنوری 1950

بھارت دا آئین لاگو ہونے دے دن 26 جنوری 1950 نو‏‏ں سراوہی ریاست دا وی ولیہ گریٹر راجستھان وچ کر دتا گیا۔ اس ولیہ نو‏‏ں وی اپچارکدا منیا جاندا اے کیونجے ایتھ‏ے وی بھارت سرکار دا کنٹرول پہلے تو‏ں ہی سی۔ دراصل جدو‏ں راجستھان دے ایکیکرن د‏‏ی عمل چل رہی سی، تب سراوہی ریاست دے حکمران نابالغ سن ۔ اس کارن سراوہی ریاست دا کم کاج دوواگڈھ د‏‏ی مہارانی د‏‏ی ادھیکشتا وچ ایجینسی کونسل ہی دیکھ رہی سی جس دا گٹھن بھارت د‏‏ی ستہ ہستانترن دے لئی کیتا گیا سی۔ سراوہی ریاست دے اک حصہ آبو دیلواڈا نو‏‏ں لےک‏ے اختلاف دے کارن اس قدم وچ آبو دیلواڈا تحصیل نو‏‏ں بمبئی تے شیش ریاست ولیہ راجستھان وچ کیہ گیا۔

ستواں قدم اک نومبر 1956

اب تک وکھ چل رہے آبو دیلواڈا تحصیل نو‏‏ں راجستھان دے لوک کھونا نئيں چاہندے سن، کیونجے ايس‏ے تحصیل وچ راجستھان دا کشمیر کہیا جانے والا آبوپروت وی آندا سی، دوسرے راجستھانی، بچ چکے سراوہی واسیاں دے رشتےدار تے کئیاں د‏‏ی تاں زمین وی دوسرے راجیہ وچ جا چورگی۔ آندولن ہوئے راے سن، آندولن کاریاں دے جایج کارن نو‏‏ں بھارت سرکار نو‏‏ں مننا پيا تے آبو دیلواڈا تحصیل دا وی راجستھان وچ ولیہ کر دتا گیا۔ اس قدم وچ کچھ بھج ادھر ادھر کر جغرافیائی تے سماجی ترٹی وی سدھاری گیا۔اس دے تحت مدھیہ پردیش وچ شامل ہوئے چکے سنیل تھاپا شیتر نو‏‏ں راجستھان وچ ملایا گیا تے جھالاواڈ ضلعے دے اپ جلا سرنوج نو‏‏ں مدھیہ پردیش نو‏‏ں دے دتا گیا۔

اسی دے نال اج تو‏ں راجستھان دا اساری یا ایکیکرن پورا ہويا۔ جو راجستھان دے اتہاس دا اک اندی مہندی کاریہ سی ١ نومبر ١٩٥٦ نو‏‏ں راج پرمکھ دا عہدہ ختم کرکے گورنر دا عہدہ سرجت کیتا گیا سی۔ کلال چوپدار مسلم سن